كومسومولدىڭ جىرى جايلى جازباقپىن. الماتىداعى كارى سۇيەك، قۇل-قۇتانداردىڭ جيىنى قازىر الەۋمەتتىك جەلىدە، قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. سوراقى بولعاندا، كومسومولدىڭ ادال ساربازدارى كۇنى كەشە عانا ءماجىلىستىڭ مىنبەرىنەن ءبىر-ءبىرىن قۇتتىقتاپ سويلەدى.

ءيا، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ پارلامەنتىندە كىشى سپيكەر بوجكو باستاپ، قالعاندارى قوستاپ كومسومولدى كوكسەدى. اسىلىق ماقتاعانىمىز ەمەس، ەمەن-جارقىن ەسكى ۇيىمدارى ەستەرىنە ءتۇسىپ، ەمىرەنىپ وتىرعاندارعا مىنەز كورسەتكەن ازات تۇرلىبەكۇلى بولدى. ەستەرى كەتكەندەردىڭ قايدا وتىرعاندارىن ەسىنە سالدى. قازاقستاندا ونداي مەيرام جوق ەكەنىن قاداپ ايتتى. بارەكەلدى دەدىك.

سونىمەن، كومسومولدى كوكسەگەندەر كىمدەر؟ ارقايسىسىن جەكە-جەكە ايتامىن. بۇل ازاماتتاردىڭ ايتار ارگۋمەنتىنە قۇلاق تۇرسەك – ءبىز، جاڭا بۋىن، تاۋەلسىز بۋىن تاريحتى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك ەكەن-مىس. وعان دا جاۋابىمىز دايىن.

ۇمىتپاۋ مەن ۇلىقتاۋدى شاتاستىرىپ العاندار كىمدەر؟

ۆلاديمير بوجكو

«بۇگىندە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك الۋ كەزەڭى مەن 27 جىلدىق دامۋ كەزەڭى تۋرالى ايتقاندا، وعان ەلەۋلى ۇلەس قوسقان بۇرىنعى كومسومولدار ەكەنىن ەسكەرگەنىمىز ءجون بولار. بۇرىنعى كومسومولدار، كومسومول مەكتەبىنەن وتكەندەر، كومسومول ساپىندا وسكەندەر، سونىڭ ساپىندا ءجۇرىپ ساياسي، شارۋاشىلىق جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق تاجىربيە جيناعاندار دەربەس قازاقستاندى قۇرۋدا ۇلكەن جۇمىستار جاسادى. وسى زالدا وتىرعانداردىڭ بارلىعى دەرلىك سول مەكتەپتەن وتكەندەر. وسىنى جانە ءبىزدىڭ جاس كۇنىمىزدىڭ جاقسى ىستەرى تۋرالى ەسكە العىم كەلەدى»، - دەپ سويلەدى ءماجىلىستىڭ كىشى سپيكەرى.

ۆلاديمير كارپوۆيچ بوجكو قازىر ءماجىلىس دەپۋتاتى، كىشى سپيكەر. جاسى 69-دا.  ول دەپۋتاتتىق كرەسلوعا قونجياردان بۇرىن توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى بولىپ قىزمەت ەتتى. ونى دا قارىق قىلماعان سوڭ، اقىرى ماجىلىسكە كەتتى.

ءوزى زەينەتكەر. ءوزى تاعى اسسامبلەيا دەيتىن ۇيىمنىڭ مۇشەسى. بوجكونىڭ بىلىق-شىلىعى ءبىر باسىنان اسىپ جاتىر. ول ۋكراينالىق ساياساتكەردى «جەزوكشەگە» تەڭەدى. ول قازاق ءتىلىن ۇيرەنبەيتىنىن، مەملەكەتتىك تەلدە سويلەمەيتىنىن اشىق ايتقان. ول مينيستر بولعان تۇستا سۋ تاسىپ، سەل جۇرگەن شەتىن وقيعالار ءجيى بولىپ تۇردى (ولاردىڭ دەنى ادامي فاكتوردىڭ كەسىرىنەن بولدى). ايتا بەرسەڭ كوپ، ول ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

احمەد مۋرادوۆ

«ءبىز بۇگىن پارتيا پوزيتسياسى اتىنان وسىلاي سەنىمدى سويلەي الۋىمىز بۇرىنعى كومسومولدىق «تاجىربيەنىڭ» ارقاسى. ءسىزدىڭ وسىلاي جاساۋىڭىزعا مۇمكىندىك بەرگەن دە وسى كومسومولدىق وتكەنىڭىز. سوندىقتان امان بولىڭىز»، - دەدى تاعى ءبىر ءماجىلىس دەپۋتاتى.

مۇرادوۆ دەگەن كىم ءوزى، قايدان شىقتى؟ بۇرىن ەسىم-سويى ەل-جۇرت ەستي بەرمەيتىن، سيرەك سويلەيتىن، سويلەگەندە ءبۇي دەيتىن بۇل احمەد تە ماجىلىستەگى زەينەتكەرلەر كاتەگورياسىنان ەكەن.

احمەد مۋرادوۆ قوستانايدىڭ ۇزىنكول دەيتىن اۋدانىندا تۋعان. جاسى 67-دە. 2016 جىلى 24 ناۋرىزدا اسسامبلەيا اتىنان دەپۋتات اتانىپتى.

رەسەيدىڭ «دوستىق» وردەنىمەن، رەسەي ۇكىمەتىنىڭ ارنايى ديپلومىمەن، رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى مەن شەشەنستان پارلامەنتىنىڭ ارنايى  توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالعان ەكەن تاعى. ءبىز قازاقستاننان العان سولكەبايلارىن ايتىپ جاتپادىق.

سەرگەي زۆولسكي

«مەن وسىندا وتىرعان بارلىعىمىزدى كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىمەن قۇتتىقتاعىم كەلەدى. بۇل جاقسى ەمەس پە، ءبارىمىز دە كومسومول بولدىق»، - دەپ ەرسىلەنە ەزۋىن ىرجيتقان دەپۋتات سەرگەي زۆولسكي دەگەن.

سەرگەي اداموۆيچ زۆولسكي كوكشەتاۋدىڭ تۋماسى ەكەن. ءوزى اررارلىق سالادا قىزمەت ەتكەن. «نۇر وتاننىڭ» مۇشەسى. 2016 جىلى پارتيالىق تىزىممەن ماجىلىسكە بارعان. دەپۋتات اتانعان. جاسى 55-تە.  ورىس تىلىنەن باسقا ءتىل بىلمەيتىن كورىنەدى. ءوزىنىڭ بيوگرافياسىندا سولاي دەپ جازىلعان ەكەن.

سەرىك سەيدۋمانوۆ

«كومسومول ادامزاتتىڭ ەڭ جوعارعى يدەيالارىنا قىزمەت ەتتى. قۇراننىڭ، ءىنجىلدىڭ جانە باسقا دا كيەلى كىتاپتاردىڭ  يدەيالارىنا، سول قوعامنىڭ يدەالىنا قىزمەت ەتتى. كوممۋنيزم يدەيا تۇرىندە شىن مانىندە كيەلى قاسيەتتى ەدى. راس، رەپرەسسيامەن، دۇرىس باسقارماۋمەن ونى ءبۇلدىردى. ونىڭ اتىنا كىر كەلتىرگەندەن – كومسومولدار ەمەس كوممۋنيستەر»، - دەدى سەيدۋمانوۆ.

سەيدۋمانوۆ تا ءماجىلىس دەپۋتاتى. ماسكەۋدە ءبىلىم العان. جاڭاعى مۋرادوۆ ەكەۋى ءبىر كوميتەتتە جۇمىس جاسايدى. جاسى 61-دە. ماجىلىسكە «نۇر وتاننىڭ» پارتيالىق تىزىمىمەن بارعان. كەۋدەسىندەگى تەمىر-تەرسەك ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلارلىق ەكەن. ولاردى ءتىزىپ جاتپادىق. ايتپاقشى، سەرىك سەيدۋمانوۆ 100-گە تارتا عىلىمي ماقالا جازىپ تاستاعان ەكەن. «قازاقستان كوپپارتيالىلىعىنىڭ فەنومەنى» دەگەن مونوگرافياسى تاعى بار.

پارلامەنتتىڭ ءتورتىنشى جانە بەسىنشى شاقىرىلىمىنا ۇمىتكەر بولعان. بەسىنشى جانە التىنشى شاقىرىلىمدا دەپۋتات بولعان. 2013 جىلدان بەرى دەپۋتاتتىق كرەسلودان تۇسپەي كەلەدى.

تۇرعىن سىزدىقوۆ

«جاستارمەن جۇمىس ىستەۋدە كومسومولدا كوپ پايدالى تاسىلدەر بولدى. سول مەتودتاردى قالدىرىپ، ۇكىمەتتىڭ ساياساتىنا سايكەس كەلمەيتىندەرىن الا بەرسىن. ونى ەشكىم داۋلاپ جاتقان جوق»، - دەيدى سىزدىقوۆ.

تۇرعىن سىزدىقوۆ ءماجىلىس دەپۋتاتى، كوممۋنيستىك پارتيا اتىنان سايلانعان. جاسى 71-دە. ايتپاقشى تۇرعىن سىزدىقوۆ 2015 جىلى ءوز پارتياسى اتىنان پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسكەن. قازىر دەپۋتات. ءۇش ۇلى، التى نەمەرەسى بار.

يرينا سميرنوۆا

«ول جاقتا نۇكتە قويدى. سوۆەت وكىمەتىندە كومسومول دەگەن ۇيىمنىڭ بولعانىنا نۇكتە قويدى. سوۆەت وكىمەتى قۇلاعاننان كەيىن كومسومول ۇيىمىنىڭ سوڭعى حاتشىسىنىڭ ۇيىندە ساقتالعان كومسومول تۋىن مۇراعاتقا تاپسىردى»، - دەيدى تاعى ءبىر دەپۋتات.

يرينا سميرنوۆا دا كوممۋننيستىك پارتيانىڭ وكىلى. سول پارتيادان دەپۋتات بولىپ سايلانعان. جاسى 58-دە. قىرعىزدىڭ ىستىق كول اۋدانىندا تۋعان.

قۋانىش سۇلتانوۆ

«كومسومول ساياسي ۇيىم رەتىندە جۇمىسىن توقتاتقانىمەن، كەزىندە سول ۇيىمنىڭ جۇمىسىن ادال اتقارعان مىڭداعان ادام بارمىز. 15 جىلعا جۋىق ۋاقىتىم تىكەلەي كومسومولمەن بايلانىستى. سوندىقتان مەن كومسومولداعى قىزمەتىم ءۇشىن ۇيالاتىن، قىسىلاتىن، قىزاراتىن ەش نارسەم جوق، كەرىسىنشە، ءوستىم ءوز قاتالارىمدىۆ ادامداردى جەتەلەي ءجۇرىپ، ءوزىم ۇيرەندىم. كەڭەس وداعىنىڭ تۇسىندا اشارشىلىق بولدى. وعان كومسومول كىنالى ەمەس. ولار جاس بالالار سىزدەر سياقتى. كەڭەس وداعىنىڭ تۇسىندا اشارشىلىق بولدى. وعان كومسومول كىنالى ەمەس. ولار جاس بالالار سىزدەر سياقتى. اكە شەشەلەرىڭىزدەي ادامدار تاپسىرما بەردى، زامان سولاي بولدى. سوندىقتان تاريحتى بەتالدى كۇستانالاي بەرۋگە بولمايدى»، - دەدى سۇلتانوۆ.

پارلامەنتىتڭ ەڭ ەگدە جاستاعى دەپۋتاتتارىنىڭ ءبىرى. جاسى 73-تە. بۇل كىسىنىڭ قىزمەتتىك جولىن تىزبەلەپ جاتپادىق. تەك بىرەن-سارانىن جازدىق. 1995-2001 جىلدارى قحر، موڭعوليا، ۆەتنام، سولتۇستىك كورەيادا ەلشىلىكتە قىزمەت ەتكەن.

ماجىلىسكە 2016 جىلى «نۇر وتاننىڭ» اتىنان وتكەن. 1981 جىلى «قازاقستان كومسومولى» دەگەن كىتاپ جازعان. ۇزىن-ىرعاسى 200-دەن استام ماقالاسى تاعى بار ەكەن.

ۆلاديسلاۆ كوسارەۆ

«مەنىڭشە، سولاي. مۇمكىن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى جاردەمدەستى. كونتسەرت وتە تاماشا ءوتتى. الماتى اكىمدىگى زالدىڭ جالعا الۋىن تولەدى. ءبىز  (قاتىسۋشىلار- رەد.)  800 ادامنان كوپ بولدىق»، - دەپتى ءبىر سۇحباتىندا.

ۆلاديسلاۆ كوسارەۆ تە كوممۋنيستىك پارتيا اتىنان ماجىلىسكە وتكەن ادام. 16 قاراشادا 81 جاسقا تولادى.

ماجىلىستەگى ەڭ ەگدە دەپۋتات ۆلاديسلاۆ كوسارەۆ ەكەن. سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىقتى بيىل. كارى سۇيەك كوممۋنيست سايلاۋدىڭ سانىن كورگەن. قايسىبىر جىلى تۇلەن ءتۇرتتى مە، جوق تۇسىندە كورىپ، شوشىپ وياندى ما، ايتەۋىر ەشكىم كەرەك قىلماعان كوسەمنىڭ قاڭقا سۇيەگىن قازاق جەرىنە اكەلۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتقان. قازان توڭكەرىسىنىڭ 100 جىلدىعىندا. ماسكەۋدىڭ كرەملىندە جاتقان پرولەتاريات كوسەمى لەنيننىڭ مۇردەسىن اكەلەيىك دەگەندى وسى ۆلاد اتا ماجىلىستە كوتەرگەن.  ءدال سول جىلى دۋما داۋرىعىپ، «كرەملدە جاتقان قاڭقانىڭ كوزىن قۇرتايىق» دەپ باستاما كوتەرگەندە، «سەندەرگە كەرەك بولماسا، بىزگە كەرەك» دەپ وزەۋرەگەن. كەيىن ماسكەۋ لەنيندى كرەملدە قالدىردى.

قازاق حانى كەڭەسارىنىڭ باس سۇيەگىن ەلگە قايتارۋ ماسەلەسىندە ء"لام-ميم" دەمەگەن، كەشەگى كەيكى باتىردىڭ باسىن ەلگە جەتكىزەردە جاق اشپاعان كوسارەۆ ەدى عوي بۇل.

ايتپاقشى، الماتىداعى كوممۋنيستەر تويىنا كەلگەن تاعى بىرنەشە دەپۋتات بار. ولار - سەناتور باقىتجان جۇماعۇلوۆ، ماجىلىسمەن جامبىل احمەتبەكوۆ، سەناتور بىرعانىم ءايتىموۆا. بۇلارعا قوسا، قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى ەلشىسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ تە الگى جەرگە قوناق بولىپ كەلدى.

سونىمەن... بۇل تىزىمدە ءبىز كومسومول جيىنى تۋرالى سويلەگەن جانە سول جيىنعا بارعان دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرسىپىراسىنىڭ ەسىم-سويىن جازدىق.

بۇل ازاماتتار قازاقستاننىڭ نەگىزگى زاڭ شىعارۋشى ورگانى سانالاتىن – پارلامەنتتە (سەنات پەن ماجىلىستە) دەپۋتاتتىق مانداتتى تاعىنىپ وتىرعاندار. ءبىرى «نۇر وتاندىق»، ەندى ءبىرى اسسامبلەيالىق، تاعى ءبىرى كوممۋنيست.

بۇل ازاماتتاردىڭ دەنى زەينەت جاسىنا جەتسە دە، قىزمەتتەرىن جالعاستىرىپ وتىر. ال كەيبىرەۋلەرى انە-مىنە زەينەت جاسىنا جەتەتىندەر. جاسى 80-نەن اسقان كوسارەۆتار، ونى وكشەلەپ كەلە جاتقان، جاسى جەتپىستەن اسقان سۇلتانوۆتار مەن جەتپىسكە جەتىپ قالعان بوجكولار.

بۇل ازاماتتاردىڭ ىشىندە زاڭدى بەلشەسىنەن باسىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەيتىن ازاماتتار بار.

بۇل ازاماتتاردىڭ ىشىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قر 1997 جىلعى 11 شiلدەدەگى N 151 زاڭىنىڭ 4-بابىندا تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازىلعان تالاپتاردى ورىنداماي وتىرعاندار بار. بىلمەسە بىلە ءجۇرسىن، 4-باپتا بىلاي دەپ جازىلعان:

http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z970000151_#z6

-قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تiلi - قازاق تiلi.

-مەملەكەتتiك تiل - مەملەكەتتiڭ بۇكiل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتiك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت iسiن جۇرگiزۋ جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi.

-قازاقستان حالقىن توپتاستىرۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتiك تiلدi مەڭگەرۋ - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربiر ازاماتىنىڭ پارىزى.

بۇل ازاماتتار جاستارى زەينەت جاسىنا جەتسە دە، مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەندەر بار.   «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭ. 2013 جىلعى 21-ماۋسىمداعى № 105-V زاڭى. وندا قر ازاماتتارىنىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسى جانە ءتارتىبى تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازىلعان.

ەرلەر ءۇشىن زەينەتكەرلىك جاس 63 جاس، ايەلدەر ءۇشىن – 58 جاس 6 اي. "قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى" قر زاڭىنىڭ 11 بابىنا سايكەس ايەلدەر ءۇشىن زەينەتكەرلىك جاسى 2027 جىلعا دەيىن 10 جىل ىشىندە جىل سايىن 6 ايعا كوتەرىلەدى.

بەلگىلى جۋرناليست دينا ەلگەزەك، «كەڭەستىك جۇيەنىڭ كەز كەلگەن ەلەمەنتىن قورعاۋ – ۇلتىمىزدى قورلاۋ» دەپ جازدى. وتە-موتە دۇرىس پىكىر. مەن دينا حانىمنىڭ ءسوزىن جالعاي كەلە، كەڭەستىك جۇيەنىڭ كەز كەلگەن ەلەمەنتىن ۇلىقتاۋ – تاۋەلسىزدىكتى مويىنداماۋ دەر ەدىم.

كەلمەسكە كەتكەن كەڭەستىك جۇيەنى ساعىنۋ، ونىڭ يدەولوگياسىن جاستارعا دارىپتەۋ – كەڭەس وكىمەتىن اڭساۋ، سول جۇيەنىڭ ورناعانىن كوكسەۋمەن پارا-پار.

وكىنىشكە وراي ءبىز جوعارىدا اتتارىن اتاپ كورسەتكەن كەي ازاماتتار كەڭەستىڭ ەشكىمگە كەرەكسىز داتاسىن تويلاپ، سول كومسومولدىق 100 جىلدىعىنا بارعاندى ارلانباي ايتىپ، ودان قالسا بارعانداردى جاقتاپ جاتىر. وكىنىشتى. ەل تىزگىنىن ۇستاعان اعا بۋىن، اتا بۋىن تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ جوعارعى مىنبەرىنەن بۇلاي سويلەۋى – كەلەشەك جاستاردىڭ ساناسىن، مىنا ءبىزدىڭ سانامىزدى ەسكى جۇيەنىڭ ەلەسىمەن قاساقانا ۋلاۋ. «ءبىز بولماساق قايتەر ەدىڭدەر. سەندەردىڭ تاۋەلسىز ەلدە ءومىر سۇرۋلەرىڭ ءبىزدىڭ ارقامىزدا» دەگەندەي سويلەدى.

ءتۇيىن

كەڭەس جۇيەسى قازاقتىڭ 3/1-ءىن قاساقانا ءولتىردى. 100 جىل بويى ماعان، مەنىڭ ۇلتىما، مەنىڭ اتا-باباما قاساقانا گەنوتسيد جاساعان جۇيەدە مەنىڭ، مەنىڭ اتا-بابامنىڭ كەگى بار.

مەنىڭ جاسىم 23-تە. مەن تاۋەلسىز قازاقستاندا تۋعان ۇرپاقپىن. تاۋەلسىز قازاقستاندا مەكتەپ ءبىتىرىپ، تاۋەلسىز قازاقستاندا ءبىلىم الدىم. تاۋەلسىز قازاقستاندا ءوز ماماندىعىم بويىنشا جۇمىس جاساۋدامىن.

كەشىرىڭىزدەر، مەن ەندى بۇل اعالارعا سەنبەيمىن. ۇلگى بولار ازاماتتاردىڭ اي جارىقتا الجىپ، اداسىپ، جولدان تايعانى وكىنىشتى. كەلمەسكە كەتكەن كەڭەستىڭ ەلەسى ميلارىنىڭ قىرتىس-قىرتىسىن ارالاپ جۇرگەن بۇل ازاماتتارعا ەندى سەنىمىم جوق. ماعان جانە مەن سەكىلدى ميلليونداعان جاسقا ۇلگى ەمەس. ولاردىڭ بۇل قىلىعى ەشقانداي اقتاۋعا كەلمەيتىن قىلمىس.

1.بۇل ازاماتتاردىڭ ءبىزدى باسقارۋىنا، باسقارۋشى ورگاندا قىزمەت ەتۋىنە قارسىمىن. ءوز ەرىكتەرىمەن قىزمەتتەن كەتسىن!

2.ءبىز تاۋەلسىز ەلدىڭ جاستارىمىز! جاستاردان كەشىرىم سۇراسىن!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz