بيىلعى جىلدىڭ 4-ءشى جانە 10-شى اقپان كۇندەرى تيىسىنشە «اباي.كز» ينتەرنەت سايتى مەن «قازاقستان» گازەتىندە ماعان مۇلدە بەيتانىس قانات ابىلقايىر دەگەن بىرەۋدىڭ «شاكال كىم، شايتان شە؟» اتتى ماقالاسى جارىق كورىپتى (باسقا گازەتتەر مەن سايتتار دا ونى جاريالاۋى مۇمكىن، ارينە، بىراق ازىرشە مەنىڭ كوزىمە تۇسكەنى وسىلار). ال، مەن بۇل جونىندە ماعان قارسى بىلتىردان بەرى الماتى قالاسىنىڭ مەدەۋ اۋداندىق سوتىندا ءجۇرىپ جاتقان... سوت ۇستىندە ءبىلدىم.

قوجانازاردىڭ «كوزىرى»...

ماسەلە تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن ونىڭ ءجاي-جاپسارىنا قىسقاشا توقتالىپ وتەيىن.

بيىلعى جىلدىڭ 4-ءشى جانە 10-شى اقپان كۇندەرى تيىسىنشە «اباي.كز» ينتەرنەت سايتى مەن «قازاقستان» گازەتىندە ماعان مۇلدە بەيتانىس قانات ابىلقايىر دەگەن بىرەۋدىڭ «شاكال كىم، شايتان شە؟» اتتى ماقالاسى جارىق كورىپتى (باسقا گازەتتەر مەن سايتتار دا ونى جاريالاۋى مۇمكىن، ارينە، بىراق ازىرشە مەنىڭ كوزىمە تۇسكەنى وسىلار). ال، مەن بۇل جونىندە ماعان قارسى بىلتىردان بەرى الماتى قالاسىنىڭ مەدەۋ اۋداندىق سوتىندا ءجۇرىپ جاتقان... سوت ۇستىندە ءبىلدىم.

قوجانازاردىڭ «كوزىرى»...

ماسەلە تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن ونىڭ ءجاي-جاپسارىنا قىسقاشا توقتالىپ وتەيىن.

ول كەزدە دە، قازىر دە بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى، 2005 جىلدىڭ 5-قازانىندا مەن قر باس پروكۋراتۋراسى مەن جوعارعى سوتىنا تالاپ-ارىز تۇسىرگەن بولاتىنمىن. بۇعان سەبەپ بولعان پرەزيدەنتتىڭ: «ۋ كازاحستانا، ۋ كازاحوۆ نيكوگدا نە بىلو گرانيتسى. ۆ وچەرچەننىح سەگودنياشنيح گرانيتساح نە بىلو گوسۋدارستۆەننوستي نيكوگدا», - دەپ، تەلەديدار ارقىلى سول جىلدىڭ 24-تامىزى كۇنى سويلەگەن ءسوزى. الايدا، مەنىڭ زاڭدى تالابىمنىڭ ورىندالماعانى (كۇتكەندەي-اق) از بولعانداي، ۇقك... مەنىڭ وزىمە قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعادى! قاسكەلەڭدىك زەينەتكەر، ءوزىن ۇنەمى ماقتانىشپەن سولجەنيتسىننىڭ، ياعني - قازاقستاننىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن رەسەيگە قوسىپ الۋ قاجەتتىگىن ۋاعىزداعان ۇلى ورىس ءشوۆينيسىنىڭ «شاكىرتى» دەپ تانىستىراتىن جانە بەتى بۇلك ەتپەي: «ناشي پرەدكي-كوچەۆنيكي نە سترويلي گرانيتسى، نە پريزناۆالي گرانيتسى، ا نا مەستاح يح وبيتانيا وستاۆاليس نازۆانيا وريەنتيروۆ مەستنوستي ي كلادبيششا», - دەپ «دالەلدەيتىن» سەيىتكەرىم قوجانازار دەگەننىڭ شاعىمى بويىنشا. ال، بىلتىرعى جىلدىڭ 3-قاراشاسىندا مەنىڭ 2012 جىلى بولاتىن پرەزيدەنت سايلاۋىنا ۇمىتكەر رەتىندە قاتىساتىندىعىم جونىندە مالىمدەمە جاساپ، ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزۋىم مۇڭ ەكەن، 8-قاراشا كۇنى تاعى دا الگى سەيىتكەرىم قوجانازار مەدەۋ اۋداندىق سوتىنا: «جاسارال كۋانىشالين وكلەۆەتال ي وسكوربيل مەنيا ۆ سۆوەم ينتەرۆيۋ، وپۋبليكوۆاننوم ۆ گازەتە «ەپوحا» 4 اۆگۋستا 2006 گودا»، - دەگەن مازمۇنداعى جەكە شاعىمىن ءتۇسىردى. ء(بىر قىزىعى، ءتورت جىل بۇرىن ونداي سۇحبات جارىق كورگەندىگىن مەن وسى شاعىم ارقىلى ءبىلدىم!) مىنە، سول قىلمىستىق ءىس بويىنشا 2010 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا باستالعان سوت پروتسەسى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى.

قازىر مەن، البەتتە، بۇل پروتسەستىڭ بۇگە-شىگەسىن اڭگىمەلەمەيمىن، مەنىڭ ايتپاعىم - بيىلعى جىلدىڭ اقپانىندا وتكەن سوت وتىرىسىنا قوجانازاردىڭ، بەينە ءبىر جەردەن جەتى قويان تاپقانداي بولىپ، قانات ابىلقايىردىڭ اتالمىش ماقالاسىماعىن مەنىڭ «جالاقورلىعىم» مەن «قورلاۋشىلىعىمنىڭ» «دالەلى» رەتىندە جالاۋلاتا الىپ كەلىپ، سۋدياعا تابىس ەتكەندىگى. ياعني، ءوزىم تۋرالى مۇنداي ماتەريالدىڭ جارىق كورگەندىگى ماعان وسىلايشا ءمالىم بولدى.

مىنە، سودان بەرى قوجانازار سول جاريالانىمدى ءوزىنىڭ «كوزىرى» ءتارىزدى سوت بارىسىندا ۇنەمى كولدەنەڭ تارتۋمەن كەلەدى. بۇل جاۋابىمدى دا مەن وسى جاعدايعا وراي ابدەن شىدامىم تاۋسىلعان سوڭ عانا جازۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرمىن. ايتپەسە، ونداي بىقسىق ماقالاعا التىن ءسوزىمدى ىسىراپتاپ، قور قىلمايىن دەگەن ۇستانىمدا جۇرگەم.

قاناتتىڭ كورگەنسىزدىگى...

ق.ابىلقايىر ءوز ماقالاسىن «ازاتتىق» سايتىنىڭ ورىسشا رەداكتسياسىندا 2009 جىلدىڭ 28-ءشى جەلتوقسانى كۇنى شىققان سۇلتان-حان اققۇلۇلىنىڭ «كاك ودنيم ليستكوم بۋماگي ۆلاستي وستانوۆيلي ماسسوۆۋيۋ گولودوۆكۋ ينتەلليگەنتسي» اتتى ماقالاسىنا وراي مەنىڭ جانە حاسەن قوجا-احمەتتىڭ مۇحتار شاحانوۆقا قاتىستى ايتقان سىني كوممەنتاريلەرىمىزدى الدەكىمدەردىڭ جۋىردا داپتەرشە تۇرىندە باسىپ شىعارىپ، جۇرتشىلىققا تاراتۋىنا بايلانىستى جازعان ەكەن.

البەتتە، كىم دە بولسا كەز-كەلگەن ادام تۋرالى قانداي دا بولسا كوزقاراس بىلدىرۋگە تولىق قۇقىقتى. ماسەلە تەك - كوزقاراستىڭ قالاي بىلدىرىلۋىندە. ال قانات ابىلقايىر، وكىنىشكە وراي، مازمۇندىق تۇرعىدا اقيقاتتان، فورمالىق تۇرعىدا ادەپتىلىكتەن مۇلدە اۋىتقىپ، ءوز كوزقاراسىن شەكتەن شىققان كورگەنسىز، دورەكى  تۇردە جەتكىزىپتى. وسىعان وراي بىردەن ەسكەرتە كەتەيىن - اڭگىمە حاسەن ەكەۋمىز جونىندە بولعانىمەن، ارينە، مەن تومەندە تەك تىكەلەي وزىمە قاتىستى جايتتەرگە عانا توقتالامىن.

سونىمەن...

«ازاتتىقتاعى» اتالمىش ماتەريالعا بەرگەن كوممەنتاريلەرىمدە مەن ادام، ازامات جانە ساياساتكەر رەتىندە ءوزىمنىڭ زاڭدى قۇقىعىمدى پايدالانىپ، ناقتى فاكتىلەر نەگىزىندە جانە حالقىمىزدىڭ «ايتىلماسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى»، «باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق»  قاعيدالارىنا سايكەس مۇحتار شاحانوۆ جونىندە جىلدار بويى قوردالانىپ، كوپتەن كوكەيدە جۇرگەن اششى دا بولسا شىندىق ءھام ءپرينتسيپتى وي-پىكىرلەرىمدى ءبىلدىردىم. مەنىڭ ولاي ەتۋىمە بۇل كىسىنىڭ سوڭعى كەزدەگى ەش سىن كوتەرمەيتىن وسپادار ءىس-ارەكەتتەرى مەن قىلىقتارى تۇرتكى بولىپ، بۇدان ءارى قاراي ول جونىندە ۇندەمەي قالۋعا حاقىم جوق دەپ ەسەپتەدىم (ول فاكتىلەردى مەن ءوز كوممەنتاريلەرىمدە اتاپ كورسەتتىم، سوندىقتان بۇل جەردە قايتالاپ ورىن العىم كەلمەيدى; قاجەت قىلعان وقىرمان ولاردى نە جوعارىداعى سىلتەمە بويىنشا سايتتىڭ وزىنەن نەمەسە جۇرتقا تاراتىلعان داپتەرشەدەن وقىپ-بىلۋىنە بولادى).

مەن ءسويتتىم، ال قانات ابىلقايىر قايتتى؟ ول مەنىڭ تاراپىمنان شاحانوۆقا قاتىستى ايتىلعان فاكتىلەردىڭ ەشقايسىسىن دالەلدى تۇردە تەرىسكە شىعارماعانى بىلاي تۇرسىن، ولاردىڭ ءبىر دە بىرەۋىن ءتىپتى قوزعامايدى! ونىڭ بار بىلگەنى - مۇلدە ايدالاعا لاعىپ، بەينە ءبىر مەندە ءوشى كەتكەن، اتا كەگى بار ادامداي باس سالادى دا، اۋزىنا اق يت كىرىپ، كوك يت شىعىپ، ءايدا كەپ باس-كوزگە توپەيدى، جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، وڭدى-سولدى «سىبايدى»!

ءسوزىم جالاڭ بولماۋى ءۇشىن ونىڭ وسى تۇرعىدا قولدانعان تۇرپايى سويلەمدەرى مەن سوزدەرىنەن، امال جوق، ۇزاقتاۋ دا بولسا ۇزىندىلەر كەلتىرەيىن:

- «ۇلتشىلدىقتىڭ» تەرىسىن جامىلعان; - تاس اتۋشى; - مۇنىسى ارسىزدىق; - ءۇي-ءۇيدى كەزىپ جۇرەتىن وسەكشى ايەلدەردىڭ «قاتىن اڭگىمەلەرى»; - بۇل «قاتىن اڭگىمەلەردىڭ» ارتىندا «جەلتوقساننىڭ گەرويى» بولعىسى كەلەتىندەردىڭ مىسىقپيعىلدارى عانا جاتىر; - قازاق ولاردىڭ ايتقانىنا ەرىپ، ايتاعىنا كونىپ پە؟ - وزدەرىنىڭ تىلىمەن ايتقاندا «اتالارىنىڭ قاق باسى»; - مىسالعا مەن جانە مەن سياقتى قازاق جاستارى جاسارالدىڭ دا، حاسەننىڭ دە ارتىنا ەرمەيدى; - شاحانوۆتىڭ ۇستىنە «جۋىندى» توگۋ اكتسياسى وتەدى; - سول جازىلعاندار سۇزگىدەن وتكەندە 24 بەتتىك «قاتىن اڭگىمەنى» قۇراپتى; - وسى وتقا ماي قۇيعان حاسەن دە، جاسارال دا  وزدەرىنىڭ «ءتۇبى شيكى» جەلوكپەلەر ەكەنىن باياعىدا-اق دالەلدەپ تاستاعان; - وسى ەلدە جاسارالدىڭ ءسوزىن ەستىمەگەن ادام قالدى ما؟ - ءيا، بيلىككە قارسى شىعىپ، سوتتاسىپتى. انانى جامانداپتى، مىنانى جامانداپتى. جامانداعان دا جاقسى عوي. بىراق، ونىڭ دا شەگى بار; - ارينە، 24 بەتتىك پاراقشا شىندىقتىڭ بەتىن اشا المايدى. بۇل ەل حاسەن اعام مەن جاسارال كوكەم ويلاعانداي وڭايشىلىقپەن «زومبي» بولا سالماسى انىق. سونىمەن قاتار، «زومبي» دە ەمەس. ال، جاساندى باتىر بولۋ ەشكىمنىڭ دە قولىنان كەلمەيدى. - ءجۇز جىلدان كەيىن نە بولارىن «بولماشىعا زومبي بولا سالاتىن سىزدەردىڭ سانالارىڭىزداعى اقىماق حالقىڭىز» شەشەدى، حاسەن ءھام جاسارال كوكە; - سىزدەردىڭ ۇرپاقتارىڭىز «ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز «قاتىن اڭگىمەنى» كوپىرتەتىن «وسەكشى» بولىپتى» دەمەسىنە كىم كەپىل؟ - مۇنداعى شايتان كىم، شاكال شە؟... ەلىڭىز «توسام توزاق-احمەت» پەن «تاستا-ارال جىلانشالين» دەپ جۇرمەسىن...».

ينتەرنەتتەگى كەيبىر ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ، اۋىزىنا نە كەلسە سونى قۇسا سالاتىن يماننان بەزگەن، ارسىز انونيمدەردى ەسەپتەمەسە، مەن باسپاسوزدە بۇرىن-سوڭدى وزىمە قاتىستى وسىنشاما شەكتەن شىققان ماسقارا تىلدەۋدى كورگەن ەمەسپىن جانە كورەم دەگەن وي باسىما ەشقاشان كىرىپ-شىققان ەمەس! وسىعان وراي قانات ابىلقايىردىڭ مىناداي شاتپاعىن جاعامدى ۇستاي وتىرىپ وقىعان كەزدە: «مىنانىڭ ەسى دۇرىس پا؟!» - دەگەن ويعا قالدىم. سوندىقتان، البەتتە، ونىڭ مۇنداي ساندىراقتارىنا جاۋاپ جازىپ، ءوزىمنىڭ «تۇيە ەمەس» ەكەنىمدى دالەلدەپ اۋرەگە تۇسپەيمىن.

قاناتتىڭ اسىرەۇلتشىلدىعى مەن ناسىلشىلدىگى...

مەن قازىر تەك قانات ابىلقايىردىڭ: «قازاقتان كانديدات قۇرىپ قالعانداي تىركەلمەگەن «العا» پارتياسى كوزلوۆتى كانديتاتتىققا ۇسىنۋعا جەل بەرگەندە جاسارال قايدا ەدى؟ كوزلوۆتىڭ شەكپەنىنە كىرىپ الىپ، ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزىپ، ءوزى دە پرەزيدەنت بولعىسى كەلەتىنىن، كوزلوۆپەن بىرگە  بيلىككە قارسى كۇرەسەتىنىن، ءوزىنىڭ قولىن كوزلوۆقا بەرە سالۋى دا مۇمكىن ەكەنىن ايتقانى دا كەشە سياقتى ەدى. شاحانوۆتى «بۋتيانىڭ» (بولات ءابىلوۆ) قالا بەردى بيلىكتىڭ قولشوقپارى بولدى» دەسىپتى. ال، ءوزى ەشكىدەن سەركە سايلاپ جۇرگەنى قاپەرىندە جوق. قازاقى كوزقاراسپەن قارايىقشى. كىم بولسا، ول بولسىن، بۋتيا قانشا دەگەنمەن قانى قازاق. ال، كوزلوۆ... ونىڭ «پرەزيدەنت بولام» دەگەن قىلىعى قازاق جاستارىنا ەكىنشى كولبين سەكىلدى كورىنگەنى راس. سول «ەكىنشى كولبيندىكتى» قولدايتىن جاسارالدى ۇلتشىل دەۋگە اۋزىڭ قالاي بارادى؟» - دەگەن ادامي دا، ساياسي دا، زاڭدىق تا، يماني دا تۇرعىدا سوراقى «ءپالساپاسىنا» ارنايى توقتالىپ، جاۋاپ جازعاندى دۇرىس كوردىم.

وسىعان وراي بىردەن ايتارىم: ماقالا اۆتورىنىڭ بۇل سوزدەرى - ەشقانداي دا «قازاقى كوزقاراس» ەمەس، اشىقتان-اشىق ۇلتارازدىعىن قوزدىرۋشى بارىپ تۇرعان جابايى، تۇرپايى، پاسىق اسىرەۇلتشىلدىق پەن ناسىلشىلدىك. بىلتىر 27-قازان كۇنگى ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ۆلاديمير كوزلوۆقا جۇمىرتقا جاۋدىرىپ، ونى بالاعاتتاپ، ۇلتى مەن اتى-ءجونىن قورلاۋشى جالعان «جەلتوقسانشى» بۇزاقىلار مەن ارانداتۋشىلاردىڭ بۇكىل ەسى دۇرىس قازاق اتاۋلىنى جەرگە قاراتقان جيىركەنىشتى اسىرەۇلتشىلدىق جانە ناسىلشىلدىك سويقانىنىڭ ءباسپاسوز بەتىندەگى جالعاسى.

مەن بۇرىننان-اق كۇندەلىكتى ءومىر-تىرشىلىكتە بولسىن، قوعامدىق-ساياسي سالادا بولسىن، سونىڭ ىشىندە ءوز ەلىمە، جەرىمە، حالقىما، ۇلتىما، مەملەكەتىمە قىزمەت ەتۋ ماقساتىندا دا دوس، جولداس، سەرىك، ارىپتەستى ارقاشان كىمنىڭ دە بولسا ۇلتىنا ەمەس، ادامگەرشىلىك قادىر-قاسيەتتەرىنە قاراپ تاڭداعان جانە تاڭدايتىن اداممىن. سوندىقتان دا مەن، ءبىر جاعىنان - «قاندارى قازاق»، بىراق ناقتى ءىس-ارەكەتتەرىنە ساي بارىپ تۇرعان ماڭگۇرت ماسانوۆپەن (قارا جەر جەتكىزبەسىن), ۇلت ساتقىنى بۋتيامەن، ساياسي الاياق شاحانوۆپەن، ەكىنشى جاعىنان - گولوۆكوۆ، سۆويك، سىتنيك، ميزينوۆ، سۆيريدوۆ، الماتىداعى «بىرلەسۋ»، «مەگاپوليس»، اقتوبەدەگى «دياپازون» گازەتتەرىنىڭ، «ريفما» راديوسىنىڭ باسشىلارى سياقتى جانە ت.ب. شوۆينيستەرمەن ءومىر بويى اشىق ايقاسىپ كەلە جاتىرمىن. ياعني، العاشقىلارى قازاق، سوڭعىلارى ورىس نەمەسە باسقا ۇلت وكىلدەرى بولعاندىعى ءۇشىن ەمەس، البەتتە، ارقايسىسىنىڭ ەل، جەر، حالىق، ۇلت، مەملەكەت ءۇشىن زياندى ءىس-ارەكەتتەرى مەن قىلىقتارى ءۇشىن.

1994 جىلى مەن وننان استام وڭكەي قازاق جەلتوقسانشىنىڭ تالابىمەن (ولار كەيىن، قاشان سول تالاپ ورىندالعانشا، ءبىر جارىم اي بويى ساياسي اشتىقتا وتىردى!) جەلتوقسان كوتەرىلىسى بويىنشا جاڭا كوميسسيا قۇرۋ ماسەلەسىن دەپۋتات رەتىندە پارلامەنتتىڭ كۇن تارتىبىنە قويعان بولاتىنمىن (سول كەزدە م.شاحانوۆتىڭ وسىنداي العاشقى كوميسسيانىڭ جۇمىسىن ورتا جولدان دوعارىپ، ءوزى قىرعىزستانعا ەلشى بولىپ كەتۋىنە بايلانىستى). ال، ءبىزدىڭ سول تازا قازاقي ىنتامىزعا اكادەميك سالىق زيمانوۆ باستاعان قانشاما «قانى قازاق» بيلىكشىل دەپۋتات ورشەلەنە قارسى شىققان كەزدە ۆلاديمير چەرنىشەۆ باستاعان «قانى ورىس» دەپۋتاتتاردىڭ ءبىر بولىگى قولداۋ كورسەتپەگەندە، ءسوز جوق، ول كوميسسيا قۇرىلماس ەدى (وكىنىشكە وراي، ونىڭ بىرنەشە ايدان سوڭ زاڭسىز قۋىپ تاراتىلعان پارلامەنتپەن بىرگە جويىلىپ كەتۋى - بولەك ماسەلە).

حالقىمىزدىڭ «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت - نۇرى تاسىسىن» دانالىعى تەك «قانى قازاقتارعا» عانا ەمەس، جالپى «قانى ادامدارعا»، ياعني، ادام اتا مەن حاۋا انا ۇرپاقتارىنا تۇگەل قاتىستى دانالىق ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ەندى، قاناتشا ايتقاندا، «ەكىنشى كولبين» جانە مەن «ەشكىدەن سەركە سايلاعان» ۆ.كوزلوۆقا كەلەيىك...

قازاقتىڭ كۇيەۋ بالاسى ۆولوديانىڭ ۇلت سالاسىندا ۇستاناتىن ايقىن پرينتسيپتەرى، ونىڭ ءوز سوزدەرىمەن ايتقاندا، مىناداي: «مەنىڭ تامىرىم قازاقستاندا،  ول - مەنىڭ جالعىز وتانىم، سوندىقتان مەن ول ءۇشىن نەگە دە بولسا دايىنمىن»، «قازاقستاننىڭ بارلىق ازاماتتارى مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتى»، «اتاۆيستىك (قانعا سىڭگەن) ءشوۆينيزمدى ەركىنسىتۋگە بولمايدى». جانە ول مۇنى جالاڭ ايتىپ قانا قويماي، ناقتى ءىس-ارەكەتتەرىمەن دالەلدەپ ءجۇر.

قازىرگى تىركەلمەگەن «العا» پارتياسىن كەزىندە «قانى قازاق» اسىلبەك قوجاحمەتوۆ باسقارعانى بەلگىلى. مىنە، سول كەزدە ول جىگىت №1-ءشى قازاق ماسەلەسى - جەر ماسەلەسىن قولعا الۋدان باس تارتىپ، يلىكپەي قويدى. «پارتيامىزدىڭ باعدارلاماسى بويىنشا دا، نارىقتىڭ زاڭدىلىعىنا دا سايكەس جەر جەكە مەنشىكتە بولۋعا ءتيىس», - دەپ، قاسقايىپ قاتتى دا قالدى. ال، ونىڭ ورنىنا پارتيا باسشىلىعىنا كەلگەن بويدا وسى پروبلەمانى تەرەڭىنەن زەرتتەپ، جەرگە جەكە مەنشىكتىڭ بۇقارانى قارا تاقىرعا وتىرعىزعانىنا ابدەن كوزى جەتكەن «قانى ورىس» كوزلوۆتىڭ تىكەلەي ىقپالىمەن «العا» پارتياسى كوپ ۇزاماي ءوزىنىڭ باعدارلامالىق ۇستانىمىن كۇرت وگەرتىپ، جەردى حالىققا قايتارۋ جونىندە ساياسي مالىمدەمە جاريالادى; جەر ماسەلەسىن «حالىق كەڭەسى» قوعامدىق پارلامەنتىنىڭ كۇن تارتىبىنە وسى تۇرعىدا ەنگىزىپ، ۆولوديانىڭ ءوزى سوندا بايانداما جاسادى; اقىر اياعىندا «حالىق كەڭەسى» رەسپۋبليكا باسشىلىعى مەن قازاقستان جۇرتشىلىعىنا جەر كودەكسىن وزگەرتىپ، جەردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ قاجەتتىگى جونىندە ۇندەۋ قابىلدادى.

سونداي-اق، تازا قازاق پروبلەماسى، قازاق قاسىرەتى - شاڭىراق كوتەرىلىسىنە بايلانىستى الماتى قالالىق سوتىندا 2007 جىلى توعىز اي بويى جۇرگەن اتىشۋلى سوت پروتسەسىندە 25 سوتتالۋشىنى قورعاۋ ءۇشىن تاعى دا باسقا ەمەس، تاپ وسى «العا» پارتياسى بارلىق مۇمكىندىگىن جۇمىلدىردى (14 ادۆوكات جالدادى، 13 قوعامدىق قورعاۋشى تارتتى، ەكى تىلدە شىعاتىن «شاڭىراق ايناسى-زەركالو شانىراكا» گازەتىنىڭ شىعارىلۋىن قولدادى جانە ت.ب.). ودان سوڭ ۇزاق مەرزىمدەرگە كەسىلىپ، قازاقستاننىڭ ءار تۇپكىرىندەگى تۇرمەلەرگە قامالعان شاڭىراقتىق ءتورت باتىر - ارون اتابەك، قۇرمانعازى وتەگەنوۆ، ەرعانات تارانشيەۆ، رۇستەم تۇياقوۆقا قامقور بولدى.

سوڭعى جىلدارى كوزلوۆتىڭ جەكە ىنتاسى جانە باستاماسى بويىنشا «العا» پارتياسىنىڭ قازاقشا بىلمەيتىن نەمەسە ناشار بىلەتىن اپپارات قىزمەتكەرلەرى، ونىڭ وزىمەن قوسا، ارنايى جالدانعان مۇعالىمنىڭ كومەگىمەن مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋ كۋرسىن ءوتىپ جاتىر.

رەسپۋبليكا بيلىگى بىلتىر جۇرت نازارىن باسقا جاققا اۋدارۋ ماقساتىمەن ادەيى جاريا ەتكەن «دوكتريناعا» بايلانىستى م.شاحانوۆتىڭ كومەگىمەن جاساندى تۇردە ورشىگەن ايقاي-شۋ، داۋ-دامايدى پايدالانىپ، قازاقستاندى ىڭ-شىڭسىز رەسەيمەن كەدەندىك وداققا تىعىپ جىبەرگەن كەزدە ەلىمىزدەگى پارتيا باسشىلارىنىڭ اراسىنان ءبىرىنشى بولىپ بۇعان نارازىلىق ءبىلدىرىپ، قارسى ساياسي مالىمدەمە جاساعان - ۆلاديمير كوزلوۆ.

ال، كۇنى كەشە عانا پرەزيدەنتتىڭ قىتايعا ساپارىنا وراي راحات اليەۆتىڭ ميلليون گەكتار قازاق جەرىنىڭ «ايداھار ەلىنە» 99 جىلعا ارەنداعا بەرىلگەندىگى تۋرالى مالىمدەمەسى شىققان بويدا: «بۇل - قازاقساتاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى مەن تاۋەلسىزدىگىنە تىكەلەي قاۋىپ توندىرەتىن قاتەرلى قادام، سوندىقتان وسى اقپاراتتىڭ راس-وتىرىگىن نازارباەۆتىڭ ءوزى ايقىنداپ بەرسىن», - دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ قويعان دا - ۆلاديمير كوزلوۆ...

مىنە، سوندىقتان دا ۆولوديا: «ەرتىسباەۆ ايتقانداي، نازارباەۆقا بالاما جوق ەكەندىگى - وتىرىك، قاجەت بولسا - مەن بالامامىن!» - دەپ، 2012 جىلى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا كانديدات رەتىندە قاتىساتىندىعىن مالىمدەپ، ساياسي سەس كورسەتكەن كەزدە مەن، جوعارىدا ايتىلعان جاعدايلاردى وتە جاقسى بىلەتىن بولعاندىقتان، ونى تولىق قولدادىم جانە كوزلوۆپەن جۇپتاسا وتىرىپ ءوزىم دە كانديدات بولۋعا دايىن ەكەنىمدى جاريا ەتتىم. ويتكەندەگى ماقسات - قازىرگى حالىققا قارسى بيلىك جۇيەسىن دەموكراتيالىق-حالىقتىق باعىتتا شەشىمدى تۇردە وزگەرتۋ ءۇشىن ەلىمىز تۇرعىندارىنىڭ 90 پايىزعا جۋىعىن قۇرايتىن قازاقتار مەن ورىستاردىڭ باسىن قوسىپ، كۇشىن بىرىكتىرۋ ەكەندىگىن اشىق مالىمدەدىم.

قورىتا ايتقاندا، مەن نە سەبەپتەن قازاقتىڭ ەلى، جەرى، باياندى بولاشاعى ءۇشىن شىر-پىر بولىپ، باسىن قاۋىپ-قاتەرگە تىگىپ جۇرگەن شىن كۇرەسكەر، قوعامدىق-ساياسي تۇرعىدا ءوزىمنىڭ وداقتاسىم ۆولوديادان ول تەك «قانى ورىس» بولعاندىعى ءۇشىن عانا تەرىس اينالىپ، ءوزىنىڭ ۇلت ساتقىنى ەكەندىگىن وتكەن عاسىردىڭ سوناۋ 90-جىلدارىنان بەرى دالەلدەپ كەلە جاتقان جالعان «كۇرەسكەر»، قاعامدىق-ساياسي تۇرعىدا ماعان مۇلدە جات بۋتيامەن ول تەك «قانى قازاق» بولعاندىعى ءۇشىن عانا بىرىگۋگە ءتيىسپىن؟ مەنەن وسىنداي ادامي ءھام ساياسي اقىماقتىقتى قانات ابىلقايىر ءتارىزدى اسىرەۇلتشىلدار مەن ناسىلشىلدەر تالاپ ەتكەنى ءۇشىن بە؟ البەتتە، كىم نە ايتسا ونى ايتسىن، ال مەن ونداي اقىماقتىققا ەشقاشان بارعان ەمەسپىن جانە بارمايمىن دا.

جالپى مەن وتىز جىلدان استام ۋاقىت ساياساتتا جۇرگەن ادام رەتىندە وسى سالاداعى جاستاردى ءجىتى قاداعالاپ، بايقاپ وتىرامىن. الايدا، بارشا ساياساتتى ايتپاعاندا، جەر، ءتىل، ءدىن جانە ت.ب. قازاقتىڭ نەگىزگى ۇلتتىق قۇندىلىقتارى ءۇشىن بولىپ جاتقان ارپالىستاردىڭ ەش تە ءبىرىنىڭ ماڭايىنان كۇنى بۇگىنگە دەيىن، نەگە ەكەنىن، مىنا ماقالاسىنداعىداي «ۇلت ءۇشىن» جۇلقىنىپ شىعىپ، جاسارال مەن حاسەن ءتارىزدى «جەلوكپەلەردىڭ» باسىنا اڭگىرتاياق ويناتۋعا جاراپ قالعان «قانى قازاق» قانات ابىلقايىر اتتى «جاس كوكجالدىڭ» ءوزى تۇگىل، كولەڭكەسىن دە بايقاماپپىن. سوندىقتان مەن ءۇشىن ونىڭ «قاھارمان» كەسكىنىن كوز الدىما ەلەستەتۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولدى. وسىعان وراي قانات «باتىرعا» ايتار ءوتىنىشىم - كەلەسى ءبىر «جالىندى» ماقالاڭا ونىڭ كەيىپكەرلەرىمەن قاتار ءوزىڭنىڭ دە فوتوسۋرەتىڭدى باسىپ جىبەرسەڭ، وتە دۇرىس بولار ەدى...

داپتەرشەنىڭ اقيقاتى...

بۇعان دەيىن ساياسات مايدانىندا ءۇنى شىقپاعان قاناتتىڭ كەنەت شوق باسقانداي شىر ەتىپ، شورشىپ تۇسۋىنە سەبەپ بولعان جاعدايعا وراي ەكى فاكتىنى ايقىنداي كەتەيىن.

بىرىنشىدەن، مۇحتار شاحانوۆ تۋرالى مەنىڭ جانە حاسەننىڭ كوممەنتاريلەرىمىزدى ينتەرنەتتەن الىپ، داپتەرشە تۇرىندە  باسىپ شىعارىپ، جۇرتقا تاراتقان مەن ەمەس. مەن بولسام، ونى جاسىرماس ەدىم.

ەكىنشىدەن، سۇلتان-حان اققۇلۇلىنىڭ اتالمىش ماتەريالى ورىسشا شىققاندىقتان مەن ءوز كوممەنتاريلەرىمدى ورىسشا جازدىم جانە تاقىرىپتى دا ورىسشا «وب يستيننوم وبليكە مۋحتارا شاحانوۆا» دەپ قويدىم. ال، ونىڭ استىنا قوسىلعان "مۇحتار شاكالوۆتىڭ شايتاندىقتارى تۋرالى" دەگەن قازاقشا تاقىرىپقا مەنىڭ ەشقانداي قاتىسىم جوق. دەمەك، مەنىڭ اتى-ءجونىمدى «تاستا-ارال جىلانشالين» (؟!) دەپ بۇرمالاۋعا دا ەشكىمنىڭ، سونىڭ ىشىندە پىسىقاي قاناتتىڭ دا، ەشقانداي مورالدىق قۇقىعى جوق.

ءسوزدىڭ ءتۇيىنى

ءبىر سوزىندە ق.ابىلقايىر: «...مەن جانە مەن سياقتى قازاق جاستارى جاسارالدىڭ دا، حاسەننىڭ دە ارتىنا ەرمەيدى»، - دەپ پالسىنگەن ەكەن. مەنىڭ بۇعان ايتارىم: «تيسە - تەرەككە، تيمەسە - بۇتاققا» تاسىلىمەن جازىلعان شيماي-شاتپاق «شاكال كىم، شايتان شە؟» ماقالاسىنىڭ اۆتورى ءتارىزدى تاربيەسىز، كورگەنسىز، ساياسي نادان، تايىز، شولاق، ۇرداجىق، اسىرەۇلتشىل جانە ءناسىلشىل جاستاردىڭ ءبىزدىڭ سوڭىمىزعا ەرمەي، بۋتيالاردىڭ سوڭىنا ەرۋى - ول دا وبەكتيۆتى زاڭدىلىق. ال، ءبىزدىڭ ءادىل ءىسىمىز بەن ادال نيەتىمىزدى قولداپ، ارى قاراي ابىرويمەن جالعاستىرىپ اكەتۋگە دايىن تاربيەلى، كورگەندى، عىلىمي ءھام ساياسي ساۋاتتى، وزىق ويلى، ءتارتىپتى، يماندى، رۋحتى، اسىرەۇلتشىلدىق پەن ناسىلشىلدىكتەن ادا، ياعني - قازاقتىڭ تابيعي دارحان مىنەزى، پسيحولوگياسى مەن مەنتاليتەتىنەن ءنار العان پاراساتتى جاستار ەلىمىزدە، ينشاللا، جەتىپ-ارتىلادى.

مەن ەشقانداي تەرىس جانە وعاش قىلىقتارى مەن ءىس-ارەكەتتەرى ارقىلى حالقىمىزدى ەشقاشان ۇياتقا قالدىرمايتىن شىنايى ءھام سەنىمدى ۇلت بولاشاعى - سونداي ۇلگىلى جاستاردىڭ قاراسى كۇن وتكەن سايىن كوبەيە ءتۇسۋىن ءبىر اللادان تىلەيمىن! ءاۋمين!

جاسارال قۋانىءشالين

الماتى قالاسى، 2011 جىلدىڭ 24-ءساۋىرى