ۇلى تۇلعا تۋرالى ءوز باسىمنان وتكەن، ءوزىم كۋا  بولعان جايدى عانا باياندايىن. 1979 جىلدىڭ تامىزىندا  شىمكەنتتەگى قازاق حيميا - تەحنولوگيالىق  ينستيتۋتىن  ءبىتىرىپ، وداقتىق جولدامامەن (ول كەزدە  تەحنيكالىق جوعارعى وقۋ ورىندارىن  بىتىرگەن ستۋدەنتتەردى ماسكەۋ ارقىلى وداقتىق وندىرىستەرگە ارنايى بولەتىن) تاجىكستاننىڭ  استاناسى  دۋشانبەگە  جاقىن  جەردە  ورنالاسكان ياۆان قالاسىنداعى «تادجيكحيمپروم» اتتى حيميا سالاسىنىڭ ۇلكەن وندىرىستىك  بىرلەستىگىنە ەكى جولداسىممەن بىرگە جۇمىسقا كەلدىك.

ونىنشى بەسجىلدىقتىڭ بۇكىلوداقتىق ەكپىندى الىپ قۇرىلىستارىنىڭ ءبىرى بوپ سانالعان بۇل ۇلكەن ءوندىرىس كەشەنىندە  10,5 مىڭ  ادام  جۇمىس  ىستەيتىن. بۇل حيميالىق زاۋىتتاعى ينجەنەر-تەحنيك قىزمەتكەرلەر مەن باسشى كادرلار  نەگىزىنەن ماسكەۋ، كيەۆ، گوركي، ۆولگوگراد، يركۋتسك، انگارسك، باكۋ، اچينسك، نوۆوموسكوۆسكى مەن ستەرليتاماك قالالارىنان كەلگەن بولاتىن. كەشەندىك كاسىپورىنداعى 5 وندىرىستەگى 35 تسەحتىڭ ىشىندە جەرگىلىكتى تاجىك ۇلتىنان ءبىر عانا تسەح باستىعى بولدى. سول وندىرىستە 3-4  جىل قىزمەت  اتقارعاننان كەيىن كومپارتيا قاتارىنا  كابىلدانىپ، 500 ادامدىك كۇردەلى تسەحتىڭ  باستىقتىعىنا تاعايىندالدىم. ول جەرلەردە قىزمەت ەتكەن جىلدارى جەرگىلىكتى تاجىك، وزبەك حالىقتارى وكىلدەرىنەن قانشاما ينجەنەر-تەحنيك  كىزمەتكەرلەر دايىندادىق. مەن باسقارعان ۇجىم بىرنەشە رەت سوتسياليستىك جارىستاردىڭ» جەڭىمپازى اتاندى. ماراپاتتار مەن بەدەلگە دە يە بولدىق...

ءبىر كۇنى وسى زاۋىتتا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن يركۋتسكى قالاسىنا جاقىن جەردەگى انگارسكى حيميا زاۋىتىنان ارنايى شاقىرتۋمەن كەلگەن كاكەنوۆ قۋانتاي دەگەن قازاق كىسىمەن تانىسىپ، كەيىنەرەك وتباسىمىزبەن ارالاسىپ كەتتىك. قۋانتاي  «حلور  جانە  كاۋستيك»  وندىرىسىندە  باس تەحنولوگ بوپ قىزمەت اتقاراتىن ەدى. ونىڭ  تۋعان  جەرى قوستاناي  وبلىسى  ەكەن. ايەلى ءسىبىر ورىسىنىڭ قىزى، ءبىر ۇل، ءبىر قىزى بار. تۋىستارىنان قالعان نەمەرە قارىنداسى ءسانيا مەن ءىنىسى نۇرلاندى، اكەسىنىڭ 90-عا جاقىنداعان اپاسىن دا قاسىنا شاقىرتىپ الىپتى. ال ءوزى بولسا، قازاقشانى ناشار بىلەدى ەكەن. اپامىزبەن، سانيامەن جاقىن تانىسا كەلە  قۋانتايدىڭ  بالالىق  شاعى  سولتۇستىك وبلىستارداعى تىڭ يگەرۋ كەزىندە وتكەنىن، ال ونىڭ اكەسى قادىردىڭ سول وڭىرلەردەگى بەلگىلى ساياتشى، بەدەلدى، ءارى تۇرمىستى، اۋقاتتى  كىسى  بولعانىن ەستىپ بىلدىك. تابيعاتى سۇلۋ، اتا-باباسىنان  كەلە جاتقان «ايناكولدىڭ» جاعاسىندا  تۇرىپتى. ۇيلەرىنەن سىيلى قوناقتار ۇزىلمەپتى.

سول تىڭ يگەرگەن 1955 جىلدارى قازاقستان وكىمەتىنىڭ  باسشىلارى تىڭ  يگەرىلگەن جەرلەردى  ارالاپ  جۇرگەنىندە ىشتەرىندە دىنمۇحاممەد احمەتۇلى قوناەۆ  اقساقال دا  بار، تەحنيكالارى  باتپاققا  تىعىلىپ، كەشكە قالىپ قويادى. سوندا  جەرگىلىكتى باسشىلار سول ماڭايدا تۇراتىن قادىر اقساقالدىڭ ۇيىنە ابدەن شارشاپ، تيتىقتاعان  قوناقتاردى باستاپ كەلەدى.  ول كىسى تەز ارادا مالىن  سويىپ، باسشىلاردى جاقسىلاپ كۇتىپ، دومبىرا، سىرنايىمەن ارقانىڭ سۇلۋ سازدى، ارقالى اندەرىمەن قۇلاق قۇرىشتارىن قاندىرىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ قوناقتارىن دەمالدىرىپ، ەرتەڭىنە شىعارىپ سالعان ەكەن.

ول كەزدەرى اينالانىڭ تۇرعىندارى سسرو-نىڭ ءار جەرىنەن ايدالىپ كەلگەن  تۇرمەدەن  شىققاندارمەن  قاتار، الىپ ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جەر  اۋىپ  كەلگەن ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنەن تۇرىپتى. بۇل كەزەڭدەر حالقىمىزدىڭ ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىستەرى مەن توڭكەرىس، ازامات سوعىستارى مەن اشارشىلىق، سوعىس ناۋبەتتەرىنەن كەيىنگى ازشىلىققا اينالىپ تۇرعان ۋاقىتتارى ەكەن. قازاقتار سول جەرلەردە 4-5 ءۇي عانا  بولسا  كەرەك، قىسقاسى  ول  كىسىلەر  قادىردىڭ ۇيىنە قونىپ  شىعادى. مىلتىقتارى  مەن  ازۋلى ءبورىباسار  يتتەرى  بار  قادەكەڭ وكىمەت  باسشىلارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن دەمالىسىن ويداعىداي  قامتماسىز  ەتكەن  بولۋى  كەرەك، ديماش  اقساقال  ەرتەڭىنە  10  جاسار  قۋانتايدى  كورسەتىپ: «وسى  بالاڭدى كەيىن وقۋ بىتىرگەسىن  ماگان جىبەر!» - دەپ، ريزاشىلىقپەن اتتانادى. قوناەۆ اقساقال كەيىنىرەك ءىس-ساپارمەن قوستانايعا  كەلگەن سايىن ارنايى ات باسىن سوندا بىرنەشە مارتە بۇرىپتى.

قۋانتاي مەكتەپ بىتىرەر كەز جاقىنداعاندا  اكەسى  مەن  شەشەسى و دۇنيەلىك بوپ كەتەدى. ودان سوڭ اسكەر قاتارىنا شاقىرىلىپ، قيىر شىعىستاعى تىنىق مۇحيتى  اسكەري-تەڭىز  فلوتىندا  4 جىل تەڭىزشىلىك قىزمەتتى ابىرويمەن اتقارىپ، فلوت قولباسشىلىعىنىڭ ارنايى جولداماسىمەن  يركۋتسكىدەگى  پوليتەحنيكالىك  ينستيتۋتقا  ءتۇسىپ، ونى ۇزدىك بىتىرگەسىن ءسىبىردىڭ حيميا زاۋىتتارىندا بىرنەشە جىل بويى جۇمىس ىستەپ، «10-شى بەسجىلدىقتىڭ ەكپىندى قۇرىلىسى» «تادجيكحيمپرومعا» جولدامامەن كەلىپ جۇمىس ىستەگەنىنە دە 5 جىلداي ۋاقىت وتكەن ەكەن. اڭگىمە اراسىندا ەلگە قايتۋ جايلى سۇراعانىمدا، وندا ەشكىمنىڭ كۇتىپ وتىرماعانىن، بىراق باسپانانىڭ دا باستى ماسەلە ەكەنىن العا تارتا وتىرىپ، ەندى  قانشاما  جىلداردان سوڭ مۇمكىنشىلىك بولىپ جاتسا، ارينە ەلگە ونىڭ ىشىندە قوستانايعا بارىپ تۇرعىسى كەلەتىنىن ارمانداپ جۇرگەنىن ايتتى.

1984 جىلى مەن قۋانتايدىڭ جالعىز تۋىسقان قارىنداسى سانيامەن، اپامىزبەن اقىلداسىپ، جوعارىداعى قۋانتايدىڭ باسىنان وتكەن جاعدايلاردى تۇگەل بايانداپ، كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى، قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى د.ا.قوناەۆقا ارنايى قازاقشا حات جازىپ، ونى الماتىعا ءسانيادان بەرىپ جىبەردىك. ءسانيا دۋشانبە – الماتى رەيسىمەن ۇشىپ بارىپ، ۇكىمەت ۇيىنە قابىلداۋعا بارعاندا، ول كىسىنىڭ جۇمىس ورنىندا جوق، ءىس-ساپاردا ۇزاق بولاتىنىن ايتقان كومەكشىسىنە حاتتى تاپسىرعانىن، الماتىنىڭ دا وزىنە وتە ۇناعانىن ايتىپ كەلدى.

ءالى ەسىمدە، ءسانيانىڭ ساپارىنان 1,5  اي وتكەن سوڭ، تاجىك سسر- ءى باسشىلىعى  مەن قورعان-توبە وبكومى، ياۆان اۋدانىنىڭ  باسشىلارى  مەن  زاۋىتتىن  باس  ديرەكتورىنا دەيىن دۇرلىكتىرگەن وقيعا بولدى. ول سوۆەت وداعى كومپارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ  ساياسي بيۋرو مۇشەسى، قازاقستان كومپارتياسىنىڭ وك ءنىڭ 1 حاتشىسى  د.ا.قوناەۆتىڭ  اتىنان  كاكەنوۆ قادىرۇلى قۋانتايعا ارنايى قىزمەت ورىندارىنىڭ اكەلگەن «ۇكىمەتتىك حاتى»  ەدى. وندا كاكەنوۆ قۋانتايدى قوستانايداعى  سالىنىپ  جاتكان  حيمۆولوكنو  زاۋىتىنا ءوز ماماندىعى بويىنشا باس تەحنولوگ قىزمەتىنە  شاقىرىلعانى جانە قالا ورتالىعىنان 4 بولمەلى جاڭا پاتەر بەرىلەتىنى، ءبىر اي ىشىندە جاڭا قىزمەتكە كىرىسۋ كەرەكتىگى  ايتىلىپتى. بۇل قۋانتاي ءۇشىن دە، ءبىز ءۇشىن دە توبەدەن تۇسكەن جاي سياقتى وقيعا  بولدى. سەبەبى سول باياندالعان كەزەڭدەردەن بەرى 30 جىلداي ۋاقىت ءوتىپ كەتكەندىكتەن ءبىز مۇنداي جاعدايدىڭ بولاتىنىنا سەنگەن دە جوق ەدىك. سودان نە كەرەك كاكەنوۆتەر وتباسىن جاقسىلاپ، ۋلاپ-شۋلاپ قازاقستانعا شىعارىپ سالدىق...

مىنە قازىر كاكەنوۆتار وتباسى قوستاناي قالاسىنداعى سول پاتەرىندە تۇرىپ جاتىر. مەن 7 جىلداي  جۇمىس ىستەپ،  ەلگە 1986 جىلدىڭ قاڭتارىندا ورالىپ، شىمكەنتتەگى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنا جۇمىسقا ورنالاستىم. ءسانيا مەديتسينالىق تەحنيكۋمدى كۋلياب قالاسىندا بىتىرگەن ۇلى ماراتپەن بىرگە 1992 جىلى شىمكەنتكە كەلىپ وسىندا تۇراقتاپ قالىپ، ۇلىن شىمكەنتتىڭ قىزىنا ۇيلەندىردى. مارات مەديتسينا ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، بىلىكتى دارىگەر اتاندى. ءسانيا بىرنەشە نەمەرەلەر ءسۇيىپ، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن دۇنيەدەن ءوتتى. توپىراق مارقۇمعا شىمكەنت جەرىنەن بۇيىردى...

زامانىندا ەلىنىڭ ار نامىسى مەن تۋى بولعان د.ا.قوناەۆ اقساقالدىڭ  ادامگەرشىلىگى  مەن  ۇلكەن قاسيەتتى  ادام  ەكەنىن  وسى  ءبىر  وقيعانىڭ ءوزى  كورسەتىپ تۇرعان جوق پا؟! ال ونداي وقيعالار ۇلى اقساقالدىڭ ومىرىندە جەتىپ ارتىلادى...

ىلەسبەك بايجانوۆ

Abai.kz