وسى جاقىندا تۇركىستان گازەتىندە «قىز بولاشاعى مەن ۇلت كەلەشەگى» اتتى ماقالا جاريا بولدى. اۆتورى گازەتتىڭ جاۋاپتى حاتشىسى دينارا مىڭجاسارقىزى مەن جۋرناليست ارمان قۇدايبەرگەن ەكەن.

ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدى ەلەڭ ەتكىزگەن مىنا ءبىر دەرەك بولدى. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 27 جىلدان استى. وسى ۋاقىت ىشىندە قازاقستاندا بارلىعى 4 ميلليوننان استام تۇسىك جاسالىپتى. سەنەسىز بە؟ ءتورت ميلليوننان كوپ. تۇركىستان گازەتى قاي جىلى قانشا تۇسىك جاسالعانىن رەت-رەتىمەن كورسەتىپتى. تراگەديالىق كورسەتكىش. كۇندەلىكتى «پالەن جەردە تۇگلەننىڭ قىزى تۇسىك جاساتىپتى» دەگەن سۋىق سوزگە دە قۇلاق-ەتىمىز ۇيرەنگەن. سوندىقتان بولار، اسا ەرەن سانامايتىن سول ءبىردى-ەكىلى اڭگىمە، بۇگىندە ۇلكەن تسيفرعا اينالعان...

بۇل قانشالىقتى راس؟ بالكىم ەسەپتە قاتەلىك كەتكەن بولار دەدىك... سويتتىك تە، ينتەرنەتتەگى اشىق دەرەككوزدەردەن اقپارات ىزدەدىك. تاپتىق. ەرىنبەي ەسەپتەپ كوردىك. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ رەسمي دەرەگى بالكىم باسقاشا سويلەيتىن شىعار، بىزدىكى بەيرەسمي دەرەك. دەسە دە كورىڭىزدەر، مىنە:

1991 جىلى – 260 000

1992 جىلى – 350 000

1993 جىلى – 295 000

1994 جىلى – 260 000

1995 جىلى – 225 000

1996 جىلى – 194 200

1997 جىلى – 156 800

1998 جىلى – 149 200

1999 جىلى – 138 197

2000 جىلى – 134 100

2001 جىلى – 136 800

2002 جىلى – 124 500

2003 جىلى – 128 000

2004 جىلى – 129 495

2005 جىلى – 125 654

2006 جىلى – 130 599

2007 جىلى – 133 097

2008 جىلى – 123 992

2009 جىلى – 113 320

2010 جىلى – 106 074

2011 جىلى – 95 288

2012 جىلى – 95 654

2013 جىلى – 84 265

2014 جىلى – 83 709

2015 جىلى – 80 000

2016 جىلى – 79 000

2017 جىلى – 95 000

بارلىعى – 4 ميلليون 26 مىڭ 944. ءتورت ميلليون بالا تۋماي جاتىپ جاتىرىندا ولگەن. قاسىرەت پە – قاسىرەت! قازاقستاننىڭ قازىرگى حالقىنىڭ سانى 18 ميلليونان ءسال اسادى. ءبىز بەيبىت كۇندە، وقسىز-قارۋسىز ءتورت ميلليون ازاماتىمىزدان ايىرىلدىق. ەندى ويلاڭىزشى، قازاقستانعا ابورتقا تىيىم سالاتىن زاڭ قاجەت پە؟ بۇل تۋرالى دا پىكىر ءار الۋان.

16 جاستاپ باستاپ تۇسىك جاساتۋعا رۇقسات بەرۋ

تاقىرىپتى ءارى قاراي قاۋزايىق، ەندى. وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ەلجان ءبىرتانوۆ تىزگىنىن ۇستايتىن قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ءبىرتۇرلى باستاما كوتەردى.

قىز بالالارعا 16 جاستان باستاپ اتا-اناسىنىڭ رۇقساتىنسىز جاساندى تۇسىك جاساتا بەرۋدى زاڭعا ەنگىزۋدى قوعام تالقىسىنا ۇسىندى. ياعني، 16 جاستان باستاپ جاسوسپىرىمدەر ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداپ، اتا-اناسىنا ايتپاي-اق، تۇسىك جاساتۋىنا زاڭ جۇزىندە رۇقسات بەرەدى دەگەن ءسوز، بۇل.

قازىرگى زاڭناما بويىنشا كامەلەتكە تولماعان قىز بالالارعا مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ ءۇشىن اتا-اناسىنىڭ نەمەسە زاڭدى وكىلىنىڭ كەلىسىمى مىندەتتى تۇردە كەرەك. ول قاي زاڭ دەيسىز عوي...

«حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكس. 2009 جىلدىڭ 18-قىركۇيەگى قابىلدانعان. № 193-IV كودەكس.

 «ادامنىڭ ۇرپاقتى بولۋ قۇقىقتارىن قورعاۋ» دەپ اتالاتىن 17-تاراۋدا، «جۇكتىلىكتى جاساندى ءۇزۋ» دەپ اتالاتىن 104 باپتىڭ 3-بولىمىندە: «كامەلەتكە تولماعان ادامنىڭ جۇكتىلىكتى جاساندى تۇردە ءۇزۋى ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ نەمەسە وزگە دە زاڭدى وكىلدەرىنىڭ كەلىسىمىمەن جۇرگىزىلەدى» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازىلعان. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K090000193_

ۆيتسە-مينيستر ءلاززات اقتاەۆانىڭ ءسوزى

قر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ءلاززات اقتاەۆا بىلاي دەيدى:

«جاسوسپىرىمدەر 16 جاستان باستاپ ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلدايتىن بولادى. بۇل الەمدە بار تاجىريبە. قازىر اياقاستى بالا كوتەرىپ قالعان قىزدار كوبەيىپ بارادى. ال وسى زاڭ ارقىلى جۇكتىلىكتىڭ ەرتە كەزەڭىندە ءتيىستى مەديتسينالىق كومەك الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى».

مينيستر ءبىرتانوۆتىڭ ءسوزى

مينيستر ءبىرتانوۆتىڭ ءوزى بۇل ماسەلەنىڭ ءالى قوعامدىق تالقىلاۋدا ەكەنىن ەسكەرتە كەلىپ، «ءبىزدىڭ 16 جاسقا تولعان بالالارىمىز قازىردىڭ وزىندە ءوز بەتىمەن شەشىم قابىلدايدى. وزدەرىنە كاسىبي جانە جەكە جاۋاپكەرشىلىكتى الۋدا. سول سەكىلدى، مەديتسينالىق جاردەمنىڭ كەز كەلگەن ءتۇرىن الۋعا قۇقىلى. ياعني، قازىر ءبىز ولاردى كوپ جاعدايدان شەكتەپ وتىرمىز» دەگەن اۋانداعى پىكىرىن ايتقان.

سونداي-اق، ون التىعا تولماي ويناس جاساپ جۇرگەن جاسوسپىرىمدەردىڭ تاربيەسى تۋرالى بىلاي دەيدى:

«بۇل سۇراقتى ماعان ەمەس، قوعامعا قويۋ كەرەك. ءبىز قانشالىقتى ءوز بالالارىمىزعا تاربيە بەرە الۋدامىز... ەگەر ءبىزدىڭ بالالارىمىز ءبىزسىز-اق، ءوز بەتىنشە جىنىستىق قاتىناسقا ءتۇسىپ جاتسا، ءبىزدىڭ پىكىرىمىز سونشالىق ماڭىزدى ما؟ ءارى قاراي نە ىستەۋ كەرەك؟ سوندىقتان، بۇل سۇراقتى اركىم وزىنە قويۋى كەرەك...». 

مينيستر ءبىرتانوۆ، جاڭا زاڭ جوباسىنىڭ ءالى تالقىلاۋدا ەكەنىن، بارلىق پىكىرلەر ەسكەرىلەتىنىن ايتىپتى.

دەپارتامەنت باسشىسى ايجان ەسماعامبەتوۆانىڭ ءسوزى

قر دسم، قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ساياساتى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ايجان ەسماعامبەتوۆا بىلاي دەيدى:

«بالالار مەديتسينالىق كومەككە جۇگىنگەن سايىن اتا-انالارى قاسىندا بولۋى مىندەتتى ەمەس. بۇل حالىقارالىق تالاپتارعا قايشى ەمەس. زاڭناماعا وزگەرىس ەنگىزىلەردە حالىقارالىق تاجىربيەلەرگە جۇگىنەدى. مىسالى، مىنا تۇرعان رەسەيدە بۇل جاس كاتەگورياسى 15 بولىپ وزگەرتىلگەن. كەيبىر ەلدەردە ءتىپتى تومەن».

مەكتەپتەرگە مۇشەقاپ تاراتۋ ماسەلەنى شەشە مە؟

ايتپاقشى، ءدال وسى ەسماعامبەتوۆا دەيتىن ديرەكتور حانىم، جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى جۇكتىلىكپەن كۇرەستىڭ التەرناتيۆتى ءتاسىلى رەتىندە مەكتەپتەرگە مۇشەقاپ تاراتۋ تۋرالى باستامانىڭ دا قاراستىرىلىپ جاتقانىن ايتىپتى.

«جاستار مۇشەقاپتى قولدانبايدى. ولاردىڭ جاسىندا بۇل قالىپتى. سەبەبى، ولار بۇل تۋرالى اقپاراتتى بىلمەيدى. ءيا، كودەكس اياسىندا مۇشەقاپتاردى تاراتۋ ماسەلەسى دە قاراستىرىلىپ جاتىر. بۇل جاسوسپىرىمدەر مۇشەقاپتى تەگىن الۋى ءۇشىن. بۇل دا تالقىلانۋدا. ويتكەنى بۇل دا شىعىن. ءبىز قازىر بۇل جوبانىڭ قالاي ورىندالۋى مۇمكىن ەكەنىن قاراستىرۋدامىز»، دەپتى دەپديرەكتور.

ءتۇيىن. «ءجاسوسپىرىم قىزدار ەرتە باستان جۇكتى بولىپ، سول ءۇشىن وزىنە قول جۇمساۋعا بارادى. سۋيتسيدكە جەتكىزبەۋ ءۇشىن وزدىگىنەن تۇسىك جاساتۋعا رۇقسات بەرۋ كەرەك. قازىرگى زاڭ بويىنشا قىز بالالار اتا-اناسىنىڭ رۇقساتىمەن عانا تۇسىك جاساتا الادى. بىراق كوپ جەتكىنشەكتەر مۇنداي قادامعا بارمايدى. سوندىقتان اتا-اناسىنىڭ رۇقساتىن الىپ تاستاۋ كەرەك. ەگەر حالىق بۇل ۇسىنىسقا ءبىراۋىزدان قارسى شىقسا، ۇسىنىستى قابىلداماۋىمىز دا مۇمكىن»، - دەپتى مينيستر ءبىر سۇحباتىندا.

مينيستر ءبىرتانوۆتىڭ باستاماسى ءبىراز جۇرتتى شۋلاتقانى راس. مەكتەپتەرگە تەگىن مۇشەقاپ تاراتۋ ون التىسىندا ويناس جاساپ، جۇكتى بولعان قىزدىڭ ماسەلەسىن شەشە مە؟ الدە، بەسىكتەن بەلى شىقپاي، بۋاز بولعان بايعۇستىڭ ىشىندەگىسىن اتا-اناسىنا ايتپاي الدىرتۋ اقىلعا قونىمدى ما؟

ءبىز قالاي ايتساق تا، بەيبىت كۇندە وقسىز-قارۋسىز 4 ميلليون ازاماتىمىزدان ايىرىلدىق. وسىعان كىم كىنالى؟ مەكتەپتەگى «ماما-پاپالاردىڭ» اتا-انالارى ما، الدە قوعام با؟ ەلپەڭدەپ ءجۇرىپ ەكىقابات بولعان ەبەلەكتەردىڭ شاقالاقتارىن شەتىنەتۋ – قىلمىس ەمەي نەمەنە؟ ءسىز قالاي ويلايسىز؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz