نەسىپبەك ايتۇلى: "تۋعان ءتىلىن بىلمەسە، تۋعان ۇلىم جات ماعان"...
قايران ءتىلىم
ەگەر ءتىلىم بولسا ەرتەڭ قۇرىماق،
مەن دايىنمىن ولۋگە دە بۇگىن-اق.
راسۋل عامزاتوۆ
تىلگە قىلىش تونگەندە،
كۇتكەن ءۇمىت سونگەندە،
مەدەت تىلەپ جىلايمىن،
اسپاننان دا، جەردەن دە.
سىرعي اققان سۋدان دا،
ۇيتقي سوققان جەلدەن دە.
ورمان-توعاي، تاۋ مەن تاس،
وزەننەن دە، كولدەن دە.
جۇگىرگەن اڭ، ۇشقان قۇس،
قاڭىراعان شولدەن دە.
الديلەگەن بەسىكتەن،
ەسىكتەن دە، توردەن دە.
جەر استىندا جەتى اتام
ۇيىقتاپ جاتقان كوردەن دە.
ەندى كۇنىڭ نە بولار،
قايران ءتىلىم شەرمەندە؟
زامان بەتى تۇزەلىپ،
ازات بولعان ءبىز ەدىك.
ءوز تىلىنەن جەرىنىپ،
وزگە ءتىلدىڭ سوڭىنا،
كەتتى ۇل مەن قىز ەرىپ.
تۇلپار ءتىلدىڭ تىرداي عىپ،
جال-قۇيرىعىن كۇزەدىك...
ولسەك ايتىپ ولەيىك،
نە سالعانىن كورەيىك.
تۇنجىرايدى تۋعان ءتىل،
بوساعادا شومەيىپ.
تورگە قاشان شىعادى،
جان-تىنىسى كەڭەيىپ؟
ءتىل – حالقىمنىڭ جۇرەگى،
ءتىل – حالقىمنىڭ تىرەگى.
مىڭ جاساعان ۇلى جۇرت،
تىلمەن عانا ءتىرى ەدى.
بابامىزدىڭ ءتىلى ەدى،
دالامىزدىڭ ءتىلى ەدى.
ومىراۋىن ەمىزگەن،
انامىزدىڭ ءتىلى ەدى.
دەپ قۋانىپ جۇرگەندە،
ءتىلىم قايتا تۇلەدى.
مىنا زامان اكەلىپ،
تىعىرىققا تىرەدى...
بۇل قالپىندا قايران ءتىل،
قايتىپ ءومىر سۇرەدى؟..
شىقتى ءبارى شەگىنەن،
ەندى قايدا شەگىنەم؟
اكەم قازىر ولگەندەي،
ەڭىرەيمىن، ەگىلەم.
قولدان كەلەر دارمەن جوق،
تەپەڭدەيمىن، تەبىنەم.
كوپتەن كەڭەس بولماسا،
جالعىز ءوزىم نە بىلەم؟
قورقام كۇندە، ساقتانام،
جاۋ تونگەندەي تاپ ماعان.
دۋلات كورگەن زار زامان،
مىنا بىزگە جەتتى امان.
سان عاسىرلار بابالار،
سارى مايداي ساقتاعان،
اسىل ءتىلىم قور بولدى،
تابانىندا جانشىلىپ،
تاسىرلاردىڭ تاپتاعان.
پاقىر بولسا ءبىر ءسارى
انا ءسۇتىن تاتپاعان.
نەتكەن سورلى ەل ەدىك،
قارا سيراق، اق تابان؟
جاستى كورسەم قۋانام،
انا ءتىلىن ساتپاعان.
ءتىلى شىققان قازاقشا،
ءسابي كورسەم شاتتانام!
تۋعان ءتىلىن بىلمەسە،
تۋعان ۇلىم جات ماعان!..
ءبىز جىلاماي كىم جىلار؟
جان-جاعىنا ءۇڭىلىپ،
ۇلتىم بار-اۋ دەمەيدى.
ىشتەن شىققان شۇبىرىپ،
شۇبار جىلان كوبەيدى.
جىلا مەيلى، كۇل مەيلى،
قالاي باتپاس جانعا بۇل؟
تۋعان ءتىلىن بىلمەيدى،
جيىرما بەسكە تولعان ۇل.
ۇرەيلەنىپ شوشىنا،
قايناپ وتىر ەل ءىشى.
بىزدەر كۇتكەن وسى ما،
بوستاندىقتىڭ جەمىسى؟
قازاق ءسوزىن اتالى،
كومگىسى بار كەبىنسىز.
ازاتتىعىم قاپالى،
العى كۇنگە سەنىمسىز.
جۇتىپ قويار جىلىمنىڭ
بەتى جاتىر جىلتىراپ.
زار قاقسايدى جىرىمنىڭ
ساي-سۇيەگى سىرقىراپ.
سويلەمەيمىن سەبەپسىز،
وگەي ءتىلدىڭ قۇلىمىز.
مەملەكەتكە كەرەكسىز،
مەملەكەتتىك ءتىلىمىز.
ىشتەن تىنىپ كۇرسىنىپ،
حالقىم كۇندە قىنجىلار.
قۇرسىن بۇيتكەن تىرشىلىك،
ءبىز جىلاماي كىم جىلار؟
اربا سىنىپ، ات ءولىپ
ءوتتى باستان تالاي كۇن،
ءولى ۇمىتكە جان ءبىتىپ.
كەلەشەككە قارايمىن،
قاراشىعىم قان جۇتىپ.
مۇڭلى جۇرەك جارالى،
وكسيدى جاس بالاداي.
دۇنيە كوشىپ بارادى،
الدى-ارتىنا قاراماي.
قاسقىرعا قوي باقتىرعان،
مىنا زامان قاي زامان؟
ءبىرىن-ءبىرى لاقتىرعان،
قارا بازار اينالام.
اربا سىنىپ، ات ءولىپ،
ايدالادا قالدى ارمان.
كۇرىك-كۇرىك جوتەلىپ،
قالتىرايدى توڭعان جان.
قارلى بوران سوعادى،
قاڭىراعان ىشىمدە.
كوكتەم كۇلىم قاعادى،
وڭىمدە ەمەس تۇسىمدە...
تويدا
ءار ءتۇرلى الا-عۇلا جۇرت جيىلعان،
بۇل تويعا قايدان كەلدىم تۇتقيىلدان؟
بىرەۋلەر توڭكەردى دە تەۋىپ كەتتى،
كوڭىلدىڭ توستاعانىن ءسۇت قۇيىلعان.
قازاققا كەلگەنمەنەن پىشىندەرى،
قازاقشا ءبىر اۋىز ءسوز تۇسىنبەدى.
بۇيرەگى،شىركىندەردىڭ، بۇلك ەتپەيدى،
بىلمەدىم، نە بالەكەت ىشىندەگى؟
جاس تۇنىپ جانارىما جاس بوتاداي،
ولەڭنەن تىلگەن ەدىم تاسپا تالاي.
توگىلتىپ جىر وقىپ ەم الدارىندا،
بەتىمە باجىرايدى تاسباقاداي.
سوعادى سۋىق ىزعار سوزدەرىنەن،
جىلىلىق كورە المادىم كوزدەرىنەن.
قارادىم مەن دە ولارعا اجىرايىپ،
قالدىرماي كەسىرلەردى ءوز جونىمەن؟..
ءىشى-ارزان، جاندار ەكەن سىرتى-قۇندى،
بولمادىق كىسىنەسكەن جىلقى قۇرلى.
ءۇن-ءتۇنسىز بۇرىلدىم دا جۇرە بەردىم،
جاسىرىپ جۇلىقتاعى جىرتىعىمدى...
ولگەن سوڭ دا
قىران قۇستاي اسپانداپ انا ءتىلىم
كوتەرىلسە، قاۋىرسىن-قاناتىمىن.
شالاتۇعىن قيىردان نە بولماسا
جارقىلداعان كوزىنىڭ بولاتىمىن.
سامعاۋ عانا جاراسار كوك قۇسىنا،
تەگەۋرىنى مەنمىن عوي، توپشىسى دا.
ۋا، ءتاڭىرىم، بار بولساڭ شىنىمەنەن،
جولاتپا ونى اتىلار وق تۇسىنا.
جەرگە تۇسسە قوناتىن تۇعىرىمىن،
تۇعىر بولار تامىردىڭ ءتۇبىرىمىن.
نە بولسام دا بولايىن ءتىلىم ءۇشىن،
كەرەگىنە جاراسام عۇمىرىنىڭ.
تۇلپار بولسا الىسقا ارىندايتىن،
تىنىسىمىن ەشقاشان تارىلمايتىن.
تۇياعىمىن نەمەسە كوك تەمىردەي،
تاسقا سوقسا سىنبايتىن، جارىلمايتىن.
ۇيلەسىمىن تابامىن، جاراسىمىن،
تىلىمدىكى بويداعى بار اسىلىم.
تۇرا شاپسا كوك مۇزدا تايدىرمايتىن
تابانداعى نەمەسە تاعاسىمىن.
تۇسكەن كەزدە تاعدىردىڭ ەگەسىنە،
تاعاسىنىڭ بولامىن شەگەسى دە.
قاسيەتىڭنەن، انا ءتىل، اينالايىن،
حالقىم مەنىڭ كوتەرگەن توبەسىنە!
تۇلپارىم دا ءوزىڭسىڭ، قىرانىم دا،
نامىسىم دا ءوزىڭسىڭ، ۇرانىم دا!
كوز جۇمىلىپ، قاراڭعى كورگە كىرسەم،
سەنىڭ ءۇنىڭ جاتادى قۇلاعىمدا!
يمانىم دا ءوزىڭسىڭ، قۇرانىم دا،
جاعىلاتىن باسىما شىراعىم دا.
ولگەن سوڭ دا سەن ءۇشىن كۇرەسەمىن،
ارۋاق بولىپ ورنىمنان تۇرامىن دا!..
باي بالاسىنا
سەنىڭ اكەڭ مانساپتى،
مەنىڭ اكەم مالساق-تى.
سەندە ساراي ون شاقتى،
مەندە ساۋلىق ون شاقتى.
سەنىڭ اكەڭ حالىقتى
قان جىلاتىپ جەر ساتتى.
مەنىڭ اكەم ماڭدايدان
تامشىلاتىپ تەر ساتتى.
سەنىڭ شەشەڭ موينىنان
اعىتقان جوق مونشاقتى.
مەنىڭ شەشەم قولىنان
تاستاعان جوق كەلساپتى.
جەر مەن كوكتەي قاراسام،
ەكى ارامىز الشاق-تى.
سەن جالايسىڭ بارماقتى،
مەن سورامىن ساۋساقتى.
ساۋساعىمنان سورعان سور
قابىرعامدى قاۋساتتى.
اققان بايلىق ساي تاپتى،
بايدىڭ كوڭىلى جاي تاپتى.
بالپاڭ-بالپاڭ باساسىڭ،
باي بالاسى بايپاقتى.
بايپاعىم بار ەكەن دەپ،
تاپتاي بەرمە بايتاقتى!
كولدەنەڭنەن يت قوسقان
توقتات ەندى ايتاقتى.
مىنا زامان ىرقىڭا
كونبەيتىنىن بايقاتتى.
شالا مولدا ءدىن بۇزار،
شالا قازاق ءتىل بۇزار،
ەلدى بۇزعان ءدال سەندەي
كورمەدىم مەن نايساپتى!
كەشىرگەيسىڭ ۇلىڭدى
قاراقشىمەن قانداسپىن،
جەمقورمەنەن جولداسپىن.
ءدامىن تاتتىم سولارمەن،
جال مەن جايا، جامباستىڭ.
بار ما باسقا امالىم،
وسى بولسا زامانىم.
پەرىشتەدەي پەندەنى،
قايدان ىزدەپ تابامىن؟
ىزدەي بىلسەم القىنباي،
بارلىعىنا حالقىم باي.
بىرەن-سارىن بار شىعار،
قۇمعا سىڭگەن التىنداي.
قايران اتامەكەنىم،
سەنەن قايدا كەتەمىن؟
كەشىرگەيسىڭ ۇلىڭدى،
بارمەن بازار ەتەمىن...
كۇلكىم كەلەدى
جوعالعان جىلقىم كوپ ەدى،
تونالعان مۇلكىم كوپ ەدى.
دەرەگىن بىلسە بىرەۋلەر،
حابارىن مۇمكىن بەرەدى.
ۇرىدان قورعار ۇلىقتىڭ،
تيەر مە، شىركىن، كومەگى؟
ارباۋعا جۇرتىم كونەدى،
الداۋعا ۇلتىم سەنەدى.
قۋلاردىڭ سانى كوبەيدى،
مايلاعان مۇرتىن سەبەبى.
شىندىق كوزى بار بولسا،
ءبارىن دە ءبىر كۇن كورەدى.
جوعالعان جىلقىم كوپ ەدى،
تونالعان مۇلكىم كوپ ەدى.
جەمقورعا جەمقور تاپ بەرگەن،
كۇرەسكە كۇلكىم كەلەدى...
ايتۋمەن ءجۇرمىز
ايتۋمەن ءجۇرمىز ازاتتىق جىرىن،
تارتۋمەن ءجۇرمىز ازاپتىڭ جۇگىن.
ءوزىنىڭ ءتىلىن يت تە بىلەدى،
يتكە بەرمەسىن قازاقتىڭ كۇنىن!...
Abai.kz
