ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: سايران قادىر (جالعاسى)
موڭعوليا رەسپبۋليكاسىنىڭ كۋۆەيت پەن شىعاناق ەلدەرىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى سايران قادىر مىرزا Abai.kz اقپارتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارى قويعان ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋىن اياقتاپ وتىر.
«حاباردان كورسەتەتىن ءومىر - ەڭ كەرەمەت ءومىر ەكەنىن بىلەمىن. حالىقارالىق ارەنادا بەدەلى ءوسىپ كەلە جاتقانى راس. كوپتەگەن ەلدەر قازاق دەگەن ۇلت بارىن، قازاقستان دەگەن ەل بارىن بىلە باستادى.
الپاۋىتتار وڭاي ولجانىڭ قورى رەتىندە قارايدى. ەكونوميكالىق دامۋى، جەمقورلىق، ادام قۇقىعى، ءسوز بوستاندىعى جاعىنان قانداي دارەجەدە ەكەنىن ايتپاي-اق قويايىن. ينتەرنەتتە دۇنيەجۇزىلىك ساراپشىلاردىڭ قورتىندىلارى تولىپ تۇر. بولشاققا بولجام جاساۋشىلار از. قازاقستاننىڭ ىشىندە دە، سىرتىندا دا بارلىعى ءبىر كەزەڭدى كۇتۋدە. ول كەزەڭ بارىڭە ءمالىم.» دەيدى ول، بار قازاق ماڭدايىنا باسقان جالعىز وتانى قازاقستاننىڭ بۇگىنگى احۋالىنا شىن جاناشىرلىقپەن.
- جەر استى بايلىعىنىڭ پايداسىن حالىق نەگە كورمەيدى؟ سوتسياليستىك قوعام قاشان بىزگە ورنايدى? قازاقتاردىڭ تابيعاتىنا ىڭعايلى وسى جۇيە ەمەس پە؟! قازاقستاندى ءسوتسياليزمنىڭ ەلەسى كەزىپ ءجۇر دەيدى سول راس پا؟ بۇقارا حالىقتىڭ ارمانى سول سوتسياليزم عوي. بۇعان نە دەيسىز؟
- كەلىسپەيمىن. دالا دەموكراتياسىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشى حالىقتىڭ تابيعاتىنا سوتسياليزم ىڭعايلى دەگەنگە قوسىلا المايمىن. جەكە ادامنىڭ بوستاندىعىن قۇرمەتتەيتىن قوعام عانا قازاقتىڭ تابيعاتىنا ساي بولا الادى.
موڭعوليا رەسپبۋليكاسىنىڭ كۋۆەيت پەن شىعاناق ەلدەرىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى سايران قادىر مىرزا Abai.kz اقپارتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارى قويعان ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋىن اياقتاپ وتىر.
«حاباردان كورسەتەتىن ءومىر - ەڭ كەرەمەت ءومىر ەكەنىن بىلەمىن. حالىقارالىق ارەنادا بەدەلى ءوسىپ كەلە جاتقانى راس. كوپتەگەن ەلدەر قازاق دەگەن ۇلت بارىن، قازاقستان دەگەن ەل بارىن بىلە باستادى.
الپاۋىتتار وڭاي ولجانىڭ قورى رەتىندە قارايدى. ەكونوميكالىق دامۋى، جەمقورلىق، ادام قۇقىعى، ءسوز بوستاندىعى جاعىنان قانداي دارەجەدە ەكەنىن ايتپاي-اق قويايىن. ينتەرنەتتە دۇنيەجۇزىلىك ساراپشىلاردىڭ قورتىندىلارى تولىپ تۇر. بولشاققا بولجام جاساۋشىلار از. قازاقستاننىڭ ىشىندە دە، سىرتىندا دا بارلىعى ءبىر كەزەڭدى كۇتۋدە. ول كەزەڭ بارىڭە ءمالىم.» دەيدى ول، بار قازاق ماڭدايىنا باسقان جالعىز وتانى قازاقستاننىڭ بۇگىنگى احۋالىنا شىن جاناشىرلىقپەن.
- جەر استى بايلىعىنىڭ پايداسىن حالىق نەگە كورمەيدى؟ سوتسياليستىك قوعام قاشان بىزگە ورنايدى? قازاقتاردىڭ تابيعاتىنا ىڭعايلى وسى جۇيە ەمەس پە؟! قازاقستاندى ءسوتسياليزمنىڭ ەلەسى كەزىپ ءجۇر دەيدى سول راس پا؟ بۇقارا حالىقتىڭ ارمانى سول سوتسياليزم عوي. بۇعان نە دەيسىز؟
- كەلىسپەيمىن. دالا دەموكراتياسىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشى حالىقتىڭ تابيعاتىنا سوتسياليزم ىڭعايلى دەگەنگە قوسىلا المايمىن. جەكە ادامنىڭ بوستاندىعىن قۇرمەتتەيتىن قوعام عانا قازاقتىڭ تابيعاتىنا ساي بولا الادى.
- ساكە، cوڭعى كەزدە مونعول پرەزيدەنتى ءبىزدىڭ ەلگە كەلگەن ورالمانداردىڭ اراسىنان ءبىلىمدى ادامدارىن كەرى شاقىرىپ جاتىر دەگەن ءسوز ءجۇر، ەل اراسىندا. بۇل راس پا؟
-جوق. راس ەمەس.
- اسسالاماعالەيكۋم! ناماز جىعىلاسىز با، ساحابالاردىڭ ءومىرى تۋرالى وقيسىز با؟ كەلەسى پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسىڭىزشى. انا ءتىلىن سىيلامايتىندار، اناسىن دا سىيلامايتىندار دەيدى. انا ءتىلىن بىلمەيتىندەر قالاي ەل باسقاسرادى، ءتىپتى اقىلعا سىيمايدى. مۇڭعۇلشا بىمەيتىن ادام مونعوليادا ۇلى قۇرىلتايدا دەپۋتات بولىپ وتىرا الا ما ؟
- مونعولشا بىلمەيتىن ادام ۇلى قۇرىلتايعا دەپۋتات بولا المايدى. ءدىن تۋرالى تولىعىمەن ۇيرەنۋ جولىندامىن. قۇراندى موڭعول تىلىنە اۋدارۋعا ات سالىستىم.
- قازاق ءوزى ءوزى ءۇشىن ىستەيتىن بيلىگىن قالىپتاستىرعان جوق. سوسىن ءوزى دە جالقاۋ، ءبىر بىرىنەن قىزعانىپ، بوتەنگە جەم ەتىپ جاتىر. تەحنولوگيالىق سالالاردى مەڭگەرمەيدى. داۋ قۋادى، سەكتالارعا بەرىلەدى. بوس ءسوزدى كوپ ايتادى. سوندىقتان ولار ۇلتاراقتاي جەر الا الماي ءجۇر. وزى ءوز تىلىندە سويلەگىسى كەلمەيدى، بىرەۋ قىلقىندىرىپ تۇرعانداي. ىنتىماق جوق.
ۇياتسىز، ارسىز، ەرىنشەك،
كورسە قىزار، جالماۋىز!
سورلى قازاق سول ءۇشىن
التى باقان الاۋىز! (اباي)
- كەلىسەمىن.
- مونعولدىڭ شاقىرىپ جاتقانى راس بولۋ كەرەك. بايلاردىڭ قويشى مەن سىپىرۋشى ىزدەۋى كوبەيىپ بارادى. باراتىندارىڭىزعا جول بولعاي! سىزشە، كەتىگىن تاۋىپ قالانعانى ورىندى ما؟
- قازاق بولامىن دەگەن قايدا دا قازاق بولا الادى. قايتالاپ ايتامىن، قازاق بولۋ مەن قازاقستاندىق بولۋ ەكى باسقا تۇسىنىك.
- كرەملدىڭ قازاقتى مۇلدە ماڭگۇرتەندىرۋ تۋرالى تاپسىرماسىنان باس تارتىپ، ءبىزدىڭ بيلىك قازاقتى ورىستاندىرۋ ساياساتىن قاشان توقتاتادى دەپ ويلايسىز؟
- قازاقستان بيلىگى ءدال قازىرورىستاندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىر دەۋ ورىنسىز. قازاقتاندىرۋ ساياساتى قارقىنسىز دەسە ورىندى بولار. ۋاقىت كەرەك. بىرنەشە ۇرپاق اۋىسىپ بارىپ، ساپالى قازاقي قوعام قۇرالادى.
- ەلشى مىرزا، ەلشى رەتىندە ءسىز حالىقارالىق نەبىر ساياسي، قيتۇرقى ماسەلەلەردى دە بىلەسىز عوي. حالىقارالىق قارجى قورى پرەزيدەنتىنىڭ امەريكا قوناقۇيىندەگى كۇتۋشىنى زورلادى دەگەن ايىپتان ونىڭ جاۋاپقا تارتىلىپ، پرەزيدەنتتىكتەن وتستاۆكاعا كەتۋى، ءبىزدىڭ پرەمەر-ءمينيستردىڭ ونىڭ ورنىنا قازاقستاندىق بانكير مارچەنكونى ۇسىنۋى، ونىڭ كانديداتۋراسىن رەسەي، سنگ، قىتايدىڭ قولداپ وتىرعانىنىڭ استارىندا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قارجى وپەراتسيالارىنا قيتۇرقىلىق، الاياقتىق جاساۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرعان جوق پا؟ وتكەندە «جاس الاشتان» وقىعانىم بار ەدى، حقق قىتاي يۋاندارىن ەركىن اينالىمعا جىبەرسە، ۇلتتىق بانك التىن-ۆاليۋتالىق قورىمىزدى يۋانعا اينالدىرادى دەگەن. ەندى ءبىزدىڭ ەلدىڭ التىن-ۆاليۋتا قورىن قىتاي اقشاسى قورعاماق پا؟ وسى ەكى وقيعا ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى سياقتى ماعان. ءسىز قالاي ويلايسىز؟ ءماسىموۆ وتىرا بەرسە، ءبىز بارا -بارا قىتايعا جۇتىلىپ، تالانىپ جوعالاتىن شىعارمىز.
- قيتۇرقى ماسەلە كوپ بىلمەيمىن. بولجام ايتقىم كەلمەيدى. سوندىقتان ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا ءدال جاۋاپ بەرە المايمىن. بىلەتىنىم - مارچەنكو حالىقارالىق دارەجەدە باعالاناتىن قارجى سالاسىنداعى ءىرى مامان ەكەنى داۋسىز، جاقسى تانيمىن.
- اسسالاماعالەيكۋم سايران اعا! كەيىنگى كەزدە الەۋمەتتىك تەڭدىك تۋرالى كوپ ايتىلادى. ءبىزدىڭ قازاق ەلىن دەموكراتيالىق-سوتسياليستىك ەلگە ايلاندىرۋعا بولا ما؟ بۇرىنعى ءدىنسىز سوتسياليزمگە ەمەس. اتام قازاقتا دەموكراتيا بولعان، اقىندار حاننىڭ الدىندا «باس كەسپەك بولسادا، ءتىل كەسپەك جوق»، دەپ شىندىقتى ايتقان. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز.
- جوعارىدا جاۋاپ بەرىلدى عوي دەيمىن.
- ساكە! بەيبىت كەلگەن تاۋەلسىزدىك قادىرسىز بولعانى ما، قازاقتاردىڭ اڭساعان ءتىل تاۋەلسىزدىگى قاشان بولادى دەپ ويلايسىز؟ ەلباسى جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ حالىق سانىن 2020 جىلى 20 ملن ادامعا جەتكىزىمىز دەپ ماقسات قىلىپ وتىر، ەگەر شىنداپ ويلاساق ول ماقساتقا ءبىر-ەكى جىلدا دا جەتۋگە بولادى ەكەن. بىرىنشىدەن، شەتتە جۇرگەن 5 ملن قازاقتى كوشىرىپ الۋ وعان بايلىعىمىز دا، قۋاتىمىز دا جەتەدى، ەكىنشىدەن، بالا تۋعان قازاق ايەلدەرىنە رەسەيدەگىدەي تىم بولماسا 500000 تەڭگە تولەنىپ تۇرسا، ءۇشىنشى جولى باسقا ۇلتتاردى قازاق ۇلتىنا سىڭىرەتىن ساياساتتى قولدانۋ. سوندا ناقتى دەموگرافيالىق جارىلىس بولادى دەپ ويلايمىن. قازاعىڭ كوپ بولسا، تاۋەلسىزدىگىمىز دە باياندى بولماق. «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەگەن بابالارىمىزدىڭ اتالى سوزدەرى بولاشاق ۇرپاق بىزدەر ءۇشىن ايتىلعان عوي. وسىنى ساباق قىلايىق. ءسىز قالاي ويلايسىز، ساكە.
- پىكىرىڭىزگە قوسىلامىن. بىراق 5 ميلليون قازاقتى كوشىرىپ الۋعا قارجى بولعانىمەن، نيەت بولماسا ىسكە اسپايدى. اۋەلى نيەت دەپ قۇراندا ايتىلعان.
- قۇرىلتايعا باراتىن قازاق ازاماتتارىنا ايتار ءۋاج
قازىر جاسىراتىنى جوق شەتتەن كەلگەن قازاقتى بوتەنسۋ، ولاردىڭ كەلۋىنە قونىستانۋى مەن ەل قاتارىنا قوسىلۋىنا بۇرىنعىداي ەمە،س كوپتەگەن قولايسىزدىقتارمەن كەدەرگەلىر پايدا بولۋدا. وسى نارسەلەردى قۇرىلتايعا قاتىسۋشىلار اشىپ ايتىپ، ءبىراز قوردالانعان ماسەلەنى بيلىكتەگى كوپكە جەتكىزسە، «بەت كورسە ءجۇز ۇيالار» دەپ از دا بولسا وڭدى وزگەرىستەر بولا ما دەگەن ءۇمىت بارىمىزدە بار. قانىمىز ءبىر قازاقپىز عوي تاريحتاعى ۇلت باسىنا كەلگەن ناۋبەتكە تولى كەلەڭسىز تاريح قازاقتى قازاقتان، قازاقتىڭ جەرىن ءبولىپ العان الپاۋىتتاردىڭ تاريحي شىندىعىن ايتسىن. ەۆروپاعا كەتكەن قازاقتان باسقا قازاقتار بارسا قازاقتىڭ جەرىنە بارعانىن كەيىن ءبولىنىپ قالعانى تۋرالى تاريحي شىندىقتى ايتسىن، سول كەلەڭسىز تاريحتىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا دا سالقىنىن تيگىزىپ وتارعانىن كوتەرىڭىزدەر. شەتتەن كەلگەن قازاقتى وگەيسىتىپ سەنىمسىزدىكپەن قاراۋمەن وزگە ۇلت وكىلى قۇرلى قادىرى بولماسا ارىپ، اشىپ مەملەكەت اتتاپ كوشىپ قونىپ، توزعانشا سول تۋىپ وسكەن جىلى ورنىنان قوزعاماي-اق قويسىن. قازاق ەلىنە كەلىپ، قازاق بولىپ ءوز ەلىم دەپ ەركىنسىپ، ءوزىمسىنىپ جۇرەم-اۋ ،ءتىلىم، دىنىمنەن الىستاماسپىن دەگەن ءۇمىتى قاقپاي كورىپ جاتسا، كەلگەننەن نە قايىر. بيلىك بۇل قوردالانعان ءىستى شەشپەسە، قازاقتى سابىلتقانىن قويسىن، سول جەردە جاساعاندارى دا تەرىس بولماس. كۇندەردىڭ كۇنى قازاقتىڭ مۇددەسى، ۇلتتىعى قازاقتىڭ ەل بىرلىگى ءسوز بولار بولسا، سوندا قايتا قولعا الىنسىن. وعان دەيىن قازاق بولىپ قالۋلارىن ءبىر اللاعا تاپسىرسىن باسقا نە ايتامىز، قۇرىلتايعا قاتىساتىن ارداقتى ازاماتتار ناقتى ماسەلەنى ايتۋعا تىرىسىڭىزدار. سىزدەردىڭ ارتتارىڭىزدا مىڭداعان قارا كوز قازاقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجى تۇرعانىن ۇمىتپاڭىزدار.
ساكە، ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن قىزمەتىڭ جەمىستى بولسىن قازاقتار ءۇشىن ەڭبەگىڭىز سىڭە بەرسىن، قازاقتار رەسەيدە، قىتايدا، موڭعوليادا، وزبەكستاندا، قىرعىزىستاندا جەردىڭ قاي تۇكپىرىندە بولسىن قازاقتار، جوعارىدا ايتىلعان ەلدەردە تۇراتىن قازاقتار اتا -بابا جەرىندە وتىر، سوندىقتان ولاردىڭ قازاقستانداعى قازاقتار تۋرالى، قازاق ەلى تۋرالى ايتىلعان پىكىرلەرى وتە ورىندى «دوس جىلاتىپ، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى» دەگەن بابالارىمىز، ءبىز سونى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك، مەن ولاردىڭ ايتقان ويلارىن قۇپ الامىن. ماشكەۆيچ ت.س.س. «سىلدىرلار» قازاق ازاماتى بولىپ ءجۇر عوي... نە ىستەپ ءجۇر ولار قازاق حالقى ءۇشىن؟! سالەممەن ەرسين ەر تۇرىكتىڭ ۇراپاعى.
- پىكىرىڭىزدى مۇقيت وقىپ شىقتىم.
- قازاقتىڭ ناقتى تاريحي تەريتورياسى جايلى ايتىپ بەرە الاسىز با؟ رەسەيدەگى ومبى، ورىنبور وڭتۇستىكتە وزبەك پەن قىرعىزدا، قىتىيداعى التاي تارباعاتاي سياقتى جەرلەرىمىز بار. سەبەبى تاريحشىلار وسىنى ناقتى ايتىپ جۇرگەن جوق.
- ايتا المايمىن. ءبىلىمىم جەتپەيدى. بولاشاق تاريحشىلار تولىق ايتار.
- ءبىزدىڭ ءبىر بابامىز (كەشىرىڭدەر، اتىن ۇمىتىپ قالدىم)جەر داۋلاپ كەلگەن قىتايعا اتا-بابالارىمىزدىڭ سۇيەگى جاتقان وبالارىن كورسەتىپ، جەرىمىزدىڭ اللانىڭ ادام اتامىزدى جاراتقاننان بەرى قازاقتىكى ەكەنىن دالەلدەپ، ەلىمىزدىڭ بۇتىندىگىن ساقتاپ قالعان ەكەن. سۋدىڭ دا سۇراۋى بار دەيدى، بىزدە دە سونداي ءبىر ەر تۋار، جەتىمدەرىن جىلاتپايتىن، جەسىرلەرىن قورلاتپايتىن، ەلدىگىمىزدى اسقاقتاتىن، جەرىمىزدى ارامدارعا تاپتاتپايتىن. باسقا ايتارىم جوق. ەرسين تۇرىك ۇرپاعى.
قاشان تۋار؟ قازىر جوقپا؟ سوقىر ءۇمىتتىڭ سوڭىندا جۇرە بەرەمىز بە، الدە.
- مەنىڭ ويىمشا، تۋمايدى. قازاق قاشاندا جەلماياعا ءمىنىپ، جەرۇيىقتى ىزدەگەن حالىق قوي. كوكتەن ادىلەتتى بىرەۋ ءتۇسىپ كەلىپ، جۇماق ورناتادى دەپ وتىرماي، ءوز قولىمەن دۇرىس جۇيە قۇرۋ كەرەك، ۇرپاق ءۇشىن قارمانىپ قالۋ قاجەت.
- سايران قادىر مىرزا، شەت جەردە جۇرسەڭىز دە، ءسىزدى قايدا بولسىن قازاقتىڭ بالاسىنىڭ قانشالىقتى اسۋلارعا جەتە بىلەتىنىن دالەلدەگەن ازماتتاردىڭ ءبىرى دەپ قۇرمەتتەيمىن. ءسىز ءوزىڭىزدى ەلىن ساتقان ساتقىنداردىڭ بالاسىنىنڭ ءبىرىمىن دەپ ويلادىڭىز با؟ سەبەبى، مەن بالا كەزىمدە سونداي كومپلەكستە بولدىم. ويتكەنى، مەنىڭ اتا-انام 1962 جىلى قىتايدان ەلگە ورالعانداردىڭ ءبىرى ەكەن. مەكتەپتە كلاسس جەتەكشىمىز 9 ماي، 23 فەۆرال مەرەكەلەرىندە «ساتقىنداردىڭ بالالارىنا» ونەر كورسەتۋلەرىنە رۇقسات بەرمەۋشى ەدى. ونى اشىق ايتپايتىن، بىراق مەن ونى سەزەتىنمىن. مەن مەكتەپتەگى بۇكىل 5 كلاستىڭ ىشىندەگى جالعىز وزات وقۋشى بولعاندىقتان امالسىز با، الدە، بىلمەيمىن قانداي سەبەپ، «جەرگىلىكتى بالالارمەن» قاتار مەنىڭ تۇرۋىما مۇمكىندىك بەرەتىن. مەن سول كۇندەر، سول مەرەكەلەر جاقىنداعاندا جان كۇيزەلىسىمدى ەشكىمگە جەتكىزىپ ايتا المايمىن. اۋىرىپ قالاتىنمىن. اكەمنەن سۇراي المايتىنمىن، ونىڭ كىناسى جوق، سەبەبى ول سول جاقتا تۋىلعان، ەلدەن قاشقانداردىڭ قاتارىنا جاتپايدى عوي. اتام بوزبالا كەزى ەكەن، ونىڭ بەرگەن جاۋابى: «بالام، كىم نە دەسە، و دەسىن، تىڭداما. اللانىڭ، تۋعان جەردىڭ الدىندا اكەم مەن شەشەمنىڭ ارى تازا. قازاق بالاسىنىڭ ءبىر-ءبىرىن تۇسىنەتىن ۋاقىت كەلەر»، -دەپ، قىسقا قايىراتىن. ەڭ وكىنىشتىسى، سول ەلدى قورعاعان، ساتپاعان قانداستارىمىزدىڭ ۇرپاعى نەگە قازىر ءوز ءتىلىن مەنسىنبەي ءجۇر،سونى ويلايتىن ادام بار ما؟ سول ۇلى مەرەكەلەر قايدا؟ قازاق بالاسى مىڭ بولىككە ء(ۇش ءجۇز، قازاق-ورىس تىلدىلەر، قىتايلىق، موڭعول، وزبەك، ورىس، يسلامشىل - نەشەن سالاسى، اتەيست، ت.ت.) بولىنبەي، قىرقىسپاي، بىرلەسە ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن اتسالىسار جولدى تۇسىندىرە الاسىز با، سايران قادىر مىرزا؟! ارقاشاندا تابىستى بولۋىڭىزعا تىلەك ءبىلدىرۋشى جازىقسىز جاپا شەككەن قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرى.
- ءسىزدىڭ ىشكى دۇنيەڭىزدى ابدەن جاقسى تۇسىنەمىن. باستان تالاي كەشكەن وقيعا. وتە ۇقساس. جەكە ادامنىڭ ەركى، بوستاندىعى، قۇقىن قۇرمەتتەمەيتىن قوعامدا مۇنداي سوراقىلىقتار جالعاسا بەرەدى. ادىلەتتى قوعام قۇرعان حالىقتار بار. وركەنيەتكە جەتكەن حالىقتار بار. قازاق سولارعا ەرە مە، جوق پا؟، ۇيرەنە مە جوق پا دەگەن ۇلكەن شەشۋشى كەزەڭنىڭ ايرىعىندا تۇرمىز.
- اسسالاۋماعالەيكۋم، سايران مىرزا! بىرنەشە سۇراعىم بار:
1. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ جۇمىسى ناتيجەلى بولۋ ءۇشىن، جاڭاشا قانداي باستامالار كەرەك؟
- ءبارىبىر جۇزەگە اسپايتىندىقتان ەشقانداي باستامانىڭ قاجەتى جوق. باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس. ايعايلاساڭ جاڭعىرىقتا شىقپايتىن بەتون. شەتتەشى قازاق ءوز كۇنىن ءوزى كورىپ، ءوز جوعىن ءوزى جوقتايتىن جاڭا ۇيىم قۇرۋ كەرەك.
- 2. قازاقتىڭ ۇلتتىق رۋحىن وياتىپ، قۇلدىق پسيحولوگيادان ارىلتىپ، ورىستىلدىلىكتەن الشاقتاتۋ ءۇشىن نەندەي جولدار ۇسىنار ەدىڭىز؟
- قۇلدىق پسيحولوگيا تەك ورىس تىلىنە عانا بايلانىستى ەمەس. «Bir lisan bir insan» دەيدى تۇرىكتەر. ياعني، ءبىر ءتىل - ءبىر ادام. شەت ءتىلىن بىلگەننىڭ ەش جاماندىعى جوق. بىراق، شەت ءتىلى انا ءتىلىڭنىڭ ورنىن باسسا، ەڭ ۇلكەن قاسىرەت. موڭعول جاستارى اعىلشىن، كارىس، جاپون، نەمىس، قىتاي تىلدەرىن جاپپاي ۇيرەنۋ ناتيجەسىندە ورىس ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ سانى ون پايىزدان اسپاي قالدى. بۇرىن 70-80 پايىزعا باراتىن.
ال، قازاق رۋحىن وياتۋ ءۇشىن وتە كوپ ءىس-شارا كەرەك. بۇل تۋرالى تاعى دا جەكە اڭگىمەلەسەرمىز.
- 3. كوپتەن شەت ەلدە ءجۇرسىز، ساياسي ديپلوماتسىز، قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى تۋرالى ءسىز بىلەتىن مەملەكەتتەر نە دەيدى، ساياساتكەرلەر نە بولجايدى؟ ال بىزدە ءبارى كەرەمەت!
-حاباردان كورسەتەتىن ءومىر - ەڭ كەرەمەت ءومىر ەكەنىن بىلەمىن. حالىقارالىق ارەنادا بەدەلى ءوسىپ كەلە جاتقانى راس. كوپتەگەن ەلدەر قازاق دەگەن ۇلت بارىن، قازاقستان دەگەن ەل بارىن بىلە باستادى.
الپاۋىتتار وڭاي ولجانىڭ قورى رەتىندە قارايدى. ەكونوميكالىق دامۋى، جەمقورلىق، ادام قۇقىعى، ءسوز بوستاندىعى جاعىنان قانداي دارەجەدە ەكەنىن ايتپاي-اق قويايىن. ينتەرنەتتە دۇنيەجۇزىلىك ساراپشىلاردىڭ قورتىندىلارى تولىپ تۇر. بولشاققا بولجام جاساۋشىلار از. قازاقستاننىڭ ىشىندە دە، سىرتىندا دا بارلىعى ءبىر كەزەڭدى كۇتۋدە. ول كەزەڭ بارىڭە ءمالىم.
- قۇرمەتتى ەلشى مىرزا! ءسىز كەزىندە 300 قازاق بالاسىن شەت ەلدەردە وقىتۋ ارمانىم دەۋشى ەدىڭىز! سول ارمانىڭىزعا جەتتىڭىز بە؟
- شەتتە وقىتقان قازاق بالاسىنىڭ سانى ەكى مىڭنان استى. سانى بار، ساپاسى ءالى تومەندەۋ. ارمان كوپ قوي. تۇبىنە ءبارىبىر جەتپەيسىڭ.
- سايران اعا، قازاقتىڭ اياۋلى ۇلى بولاتحان تايجان اعامىزدىڭ كىتابىندا ءسىز تۋرالى جاقسى پىكىرلەر، سۋرەتتەر بار. ول كىسى تۋرالى نە ايتاسىز؟ قانداي بايلانىستا بولدىڭىزدار؟
ءبىر بالا
- ەرەكشە قۇرمەتتەيتىن اعا، ەسىمى ۇلكەن ارىپتەرمەن جازىلاتىن اسىل ازامات ەدى مارقۇم، توپىراعى تورقا بولعىر. قازاقتا ونداي ازامات ەكى اينالىپ تۋمايدى ەندى. مىسىردا ەلشىلىك قىزمەتتى بىرگە اتقاردىق. قازاتىڭ تاعدىرى، بولاشاعى تۋرالى كوپ اڭگىمەلەسەتىن ەدىك. ويلارى وتكىر، قازاق دەسە جانىن بەرەتىن، ءبىرتۋار تۇلعا ەدى. بوكەڭ تۋرالى دايىنداپ جۇرگەن جەكە اڭگىمەم بار.
- Cايران اعا! قازاقستاندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاقشا تاۋلىك بويى سويلەيتىن تەلەارنا جوق. (بالاپان دەگەن بالالارعا ارنالعان تەلەارنانى ەسەپتەمەگەندە) موڭعوليادا قازاقشا تەلەارنا مەن راديو بار ما؟ بولماسا وندايدى اشۋ ويلارىڭىزدا جۇرگەن دۇنيە مە؟
- بايان-ولگەيدە قازاق راديوسى دا، تەلەۆيدەنيەسى دە بار. قوسىپ اشۋ كەرەك.
ءار قازاق، ورالمانى بولسىن، ورالماعانى بولسىن ءوزى وقىسىن-توقىسىن، ءوز ىسىنە مىقتى بولسىن، كاسىپ قىلسىن ءوندىرىس اشسىن. سوندا ورالعانى سىڭەدى، ورالماعانى وسەدى ءوز ەلىندە. ءار قازاقتىن بالاسى ءوز ءىسىنىڭ پروفەسيونالى بولۋ كەرەك. ال جوعارىداعىداي قىرت-سىرتتى قازىرگى جاس قازاقتار ۇمىتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. اعا بۋىن جاستارعا ونداي ۇلگىسىن كورسەتكەنىن قويۋ كەرەك سىزدىڭ شە قالاي، سايران مىرزا؟
قايرات جۇكەلۇلى
- تولىق قولدايمىن.
- سايران مىرزا، اسسالامۋالايكۋم! ءسىز يسماتۋللا ماقسۇممەن حات الىسىپ تۇرعانىڭىز، قويان-قولتىق ارالاسقانىڭىزدا بەلگىلى. سول اقساقال تۋرالى پىكىرىڭىز قانداي؟
- قويان-قولتىق ارالاسپاسام دا اقساقالدى جاقسى بىلەمىن. ءدىن ۋاعىزداۋ ءبىر باسقا دا ناركومانداردى تاربيەلەۋ ءبىر باسقا. جانە دە پاكىستان مەن قازاقستان قوعامىنىڭ ايىرماشىلىقتارىن جەتە تۇسىنبەگەننەن تۋىنداعان قاتەلىك دەپ تۇسىنەمىن. بۇگىنگى قازاق ەلىنىڭ ىشكى قايشىلىقتارىنىڭ قۇربانى دەپ ەسەپتەيمىن.
اسسالوۋماعالەيكۋم ساكە! وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى كۇرەسكەر وسپان يسلامۇلى مەن سول عاسىردىڭ سوڭىنداعى كۇرەسكەر قايرات رىسقۇلوۆ ەكەۋىنىڭ كۇرەسىنىڭ، سول كۇرەستەردىڭ ساياسي ءمانىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ويىڭىزدى بىلسەم بە، دەپ ەدىم. الدىن-الا راحمەت! سالەممەن جۇكەل. ق
- قايراتتار وسپاننىڭ جاڭعىرىعى عوي جۇكەل، ءار زامان ءوز باتىرىن تۋدىرادى.
ساۋال قويعان بارلىق اعايىنعا اللا رازى بولسىن ايتامىن. قازاق امان بولسىن!
سوڭى
