قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا ەكونوميكا سالاسىنداعى قىلمىستىق زاڭنامانى ىزگىلەندىرۋگە، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ رۇقسات بەرۋ جۇيەسىن جانە تەكسەرۋ-قاداعالاۋ قىزمەتىن رەفورمالاۋعا  ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. كاسىپكەرلەر ءۇشىن اسا ماڭىزدى بۇل ىستەردەن «اتامەكەن» وداعى» قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكونوميكالىق پالاتاسى شەت قالىپ وتىرعان جوق، بىلىكتىلىك تانىتىپ، ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەلەردى وڭتايلاندىرۋعا بار كۇشىن سالۋدا. بۇل سوزىمىزگە «اتامەكەن» وداعى» قۇەپ تورالقاسىنىڭ توراعاسى تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ وكىمىمەن اعىمداعى جىلدىڭ 25 ساۋىرىندە «اتامەكەنننىڭ» كاسىپكەرلىك قىزمەت سالاسىنداعى زاڭنامانى ىرىقتاندىرۋ جونىندەگى جۇمىس توبى قۇرىلعاندىعى ايقىن دالەل بولا الادى.

قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا ەكونوميكا سالاسىنداعى قىلمىستىق زاڭنامانى ىزگىلەندىرۋگە، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ رۇقسات بەرۋ جۇيەسىن جانە تەكسەرۋ-قاداعالاۋ قىزمەتىن رەفورمالاۋعا  ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. كاسىپكەرلەر ءۇشىن اسا ماڭىزدى بۇل ىستەردەن «اتامەكەن» وداعى» قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكونوميكالىق پالاتاسى شەت قالىپ وتىرعان جوق، بىلىكتىلىك تانىتىپ، ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەلەردى وڭتايلاندىرۋعا بار كۇشىن سالۋدا. بۇل سوزىمىزگە «اتامەكەن» وداعى» قۇەپ تورالقاسىنىڭ توراعاسى تيمۋر قۇلىباەۆتىڭ وكىمىمەن اعىمداعى جىلدىڭ 25 ساۋىرىندە «اتامەكەنننىڭ» كاسىپكەرلىك قىزمەت سالاسىنداعى زاڭنامانى ىرىقتاندىرۋ جونىندەگى جۇمىس توبى قۇرىلعاندىعى ايقىن دالەل بولا الادى.

ال ودان ءسال بۇرىنىراق «اتامەكەن» وداعى تورالقاسىنىڭ ءماجىلىسى ءوتىپ، وندا قىلمىستىق زاڭنامانى ودان ءارى ىرىقتاندىرۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى زاڭ جوباسى تالقىلانعان بولاتىن. وندا ءسوز سويلەگەن «اتامەكەن» وداعى» قۇەپ تورالقاسىنىڭ توراعاسى تيمۋر قۇلىباەۆ ىرىقتاندىرۋ تەك قانا قىلمىستىق زاڭنامانى ىزگىلەندىرۋمەن شەكتەلمەۋى تيىستىگىن اتاپ كورسەتتى.  «اتامەكەن» وداعىنىڭ قاراۋىنا بۇل قۇجاتتى قر باس پروكۋرورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى يوگانن مەركەل ۇسىنعان-دى. ونىڭ ايتۋىنشا، زاڭ جوباسىندا ەكونوميكا سالاسىندا جاسالعان قىلمىستار ءۇشىن سانكتسيالاردى ىزگىلەندىرۋ، باس بوستاندىعىنان ايىرۋمەن جانە كەلتىرىلگەن زيانعا تولەنەتىن وتەماقىنى قوسقانداعى جاۋاپتىلىقتىڭ ەكونوميكالىق شارالارىن ىنتالاندىرۋمەن بايلانىستى جازانى كەمىتۋ جونىندەگى شارالار كەشەنى قاراستىرىلعان.

وسىعان بايلانىستى تيمۋر قۇلىباەۆ «بيزنەس ءسوز جوق، قىلمىستىق جازالاردى ەكونوميكالىق سانكتسيالارمەن الماستىرۋدى قولدايتىنىن» جەتكىزدى. «الايدا بۇل مەدالدىڭ ءبىر جاعى عانا»، - دەپ اتاپ ءوتتى ول. ونىڭ پىكىرىنشە، قىلمىستىق قۇقىقتى ىزگىلەندىرۋ - مەملەكەت باسشىسى تالاپ ەتىپ وتىرعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرۋ پروتسەسىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا قىلمىستىق قۇرامداۋىشتان بولەك ىرىقتاندىرۋعا ەكونوميكالىق رەتتەۋ، سالىقتىق قارىم-قاتىناستار، ينۆەستيتسيالىق احۋال، ىسكەرلىك ورتانى قالىپتاستىرۋ ءتارىزدى ماسەلەلەر كىرۋى ءتيىس. وسىعان بايلانىستى «اتامەكەن» وداعى» قۇەپ تورالقاسىنىڭ توراعاسى: «ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىزشا، كاسىپكەرلىك قىزمەتتى قۇقىقتىق رەتتەۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن سالماقتى تۇردە قايتا قاراستىراتىن مەرزىم جەتتى. ءبىز ەكونوميكادا بيزنەستى ىسكەرلىك بەلسەندىلىككە جەتەلەۋدى تەجەيتىن ەمەس، كەرىسىنشە تارتاتىن قۇقىقتىق جۇيەنى قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت»، - دەپ مالىمدەدى. وسى ورايدا ت. قۇلىباەۆ «اتامەكەنگە» ەكونوميكا سالاسىنداعى زاڭنامانى ناقتى ىرىقتاندىراتىن ۇسىنىستار توپتاماسىن ازىرلەۋدى تاپسىردى.

سونىمەن قاتار كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى زاڭنامانى ودان ءارى ىرىقتاندىرۋدىڭ پەرسپەكتيۆاسى جايلى ايتقان قۇلىباەۆ، زاڭنامالىق باستامانىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارعا عانا تيەسىلىگى جانە كەيىننەن ءدال سولاردىڭ مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ قارىم-قاتىناسى قالىپتاساتىن ەرەجەنى قۇراتىنى بيزنەس ءۇشىن پروبلەما ەكەندىگىن اتاپ كورسەتتى. بۇعان ايقىن مىسال رەتىندە ول سالىق كودەكسىنە تۇزەتۋلەردى سالىق كوميتەتى، ال قىلمىستى قۋدالاۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن قارجى پوليتسياسى ازىرلەيتىن فاكتىلەردى كەلتىردى. سوندىقتان دا پالاتا ءۇشىن وزدەرىنىڭ ۇسىنىستارىن تاجىريبەدە ەنگىزۋ ءبىرىنشى كەزەكتەگى ماڭىزعا يە بولىپ تابىلادى. وسىعان بايلانىستى «اتامەكەننىڭ» جەتەكشىسى باسقارۋشى پارتيانىڭ ەكونوميكالىق تۇعىرناماسىنا  تىكەلەي ىقپال ەتۋ ءۇشىن «نۇر وتان» حدپ-مەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى كۇشەيتۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتتى. «بۇنداي ءوزارا ءىس-قيمىلعا بارلىق نەگىز بار»، - دەگەن ت. قۇلىباەۆ، پالاتانىڭ باسقارما توراعاسى پارتيانىڭ ساياسي كەڭەسى بيۋروسىنىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلاتىنىن، كوپتەگەن «اتامەكەندىكتەر» ءتۇرلى دەڭگەيلەردە «نۇر وتاننىڭ» ورگاندارىنا كىرەتىندىگىن ايتتى.

سونىمەن قاتار تيمۋر قۇلىباەۆ شەتەلدىك تاجىريبەگە، اتاپ ايتقاندا اۆستريانىڭ فەدەرالدىق ەكونوميكالىق پالاتاسىنىڭ تاجىريبەسىنە نازار اۋدارتتى. بۇل پالاتا زاڭنامالىق باستاما كوتەرۋدە جەكە قۇقىققا يەلىك ەتەدى. «پەرسپەكتيۆادا، ۇيىمنىڭ كاسىبيلىگىنىڭ شىڭدالعانىنا قاراي، ەكونوميكالىق ماسەلەلەر بويىنشا زاڭنامالىق باستامانىڭ وسىنداي قۇقىقتارىن ۇلتتىق ەكونوميكالىق پالاتاعا ءبولىپ بەرۋ تۋرالى ماسەلەنى زەرتتەۋگە بولادى»، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى ول. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل فۋنكتسيا قىسقا مەرزىمدە  زاڭنامانى كەشەندى ىرىقتاندىرۋعا جانە ەلىمىزدى ەكونوميكا مەن بيزنەستى دامىتۋ بويىنشا ليدەرلەردىڭ قاتارىنا شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. «قازاقستاندىق بيزنەستىڭ جەتەكشى بىرلەستىگى رەتىندەگى ءبىزدىڭ ماندات پەن ءبىزدىڭ مىندەت - جەكە سەكتوردىڭ دامۋى، تەحنولوگيالىق جانە وندىرىستىك تۇرعىدان توپ جارۋ، ينۆەستيتسيالاردى ىنتالاندىرۋ، قازاقستاندىق ەكونوميكانى ەۋروپا مەن الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ دەڭگەيىنە شىعارۋ ءۇشىن  بارىنشا جايلى جاعداي جاساۋ»، - دەدى ت. قۇلىباەۆ.

جالپى «اتامەكەن» وداعىنىڭ ەكونوميكا سالاسىنداعى قىلمىستىق زاڭنامانى ىزگىلەندىرۋگە ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىرعاندىعى 12 مامىردا وتكەن جوعارىدا ايتىپ وتكەن كاسىپكەرلىك قىزمەت سالاسىنداعى زاڭنامانى ىرىقتاندىرۋ جونىندەگى جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسىندا ايقىن ءبىلىندى. جەتەكشىلەرى ت. قۇلىباەۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «اتامەكەندىكتەر» قىلمىستىق زاڭنامانىڭ ەكونوميكالىق قىلمىستاردى رەتتەۋ بولىگىن جەتىلدىرۋگە قاتىستى ءوز ۇسىنىستارىن ازىرلەگەن. بۇل ورايدا، اتامەكەندىكتەر قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 22-ءشى بابى بويىنشا قىلمىستىق جازالاۋدى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتىق جاۋاپقا تارتۋمەن الماستىرۋدى ۇسىنىپ وتىر. بۇدان بولەك، قىلمىستىق كودەكستىڭ 190-شى جانە 208-ءشى باپتارىنان «ءىرى مولشەردە پايدا تاپقانى ءۇشىن» دەگەن ۇعىمدى جانە سول ءۇشىن قاراستىرىلاتىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى الىپ تاستاپ، تەك ءىرى كولەمدە زالال كەلتىرگەن قىلمىستار ءۇشىن عانا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى قالدىرۋ ۇسىنىلۋدا. اتامەكەندىكتەردىڭ ۇسىنىسى بويىنشا، ەكونوميكا سەكتورىنداعى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك مەملەكەتكە، قانداي دا ءبىر ۇيىمعا نەمەسە جەكە ازاماتتارعا زالال كەلتىرگەندە، زيانى تيگەندە عانا قاراستىرىلۋى شارت. بۇدان بولەك، «اتامەكەن» وداعى تاراپىنان ەكونوميكالىق قىلمىستار ءۇشىن ايىپپۇل مولشەرىن ارتتىرۋعا قاتىستى جاۋاپتىلىقتىڭ جاڭا ءتۇرىن ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىستار جاسالاتىن بولادى. ماسەلەن، ماتەريالدىق شىعىندى ەكى ەسەگە دەيىن وتەپ بەرۋ. بۇل نەگىزىنەن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك اياسىندا اسا اۋىر ەمەس 11 ەكونوميكالىق قىلمىستار باعىتىندا قاراستىرىلاتىن بولادى.

وسىلايشا «اتامەكەن» وداعى ەكونوميكا سالاسىنداعى قىلمىستىق زاڭنامانى ىزگىلەندىرۋگە ەلدەگى بيزنەس-قوعامداستىقتىڭ قارا شاڭىراعى رەتىندە ايرىقشا ۇلەس قوسىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسى بيىلعى جولداۋىندا 2020 جىلعا قاراي «ىشكى جالپى ونىمدەگى شاعىن جانە ور­تا بيزنەستىڭ ۇلەسى 40 پايىزدى قۇ­رۋى ءتيىس» دەگەن مىندەت قويعانى بەلگىلى. بۇل مەجەنى كاسىپكەرلىككە بارلىق جاعىنان قولايلى جاعداي جاساعاندا عانا باعىندىرۋعا بولاتىنىن بيلىك جاقسى ءتۇسىنىپ وتىر. سوندىقتان دا «بيزنەس ەركىن تىنىستاپ، قاناتىن كەڭگە جايا ءتۇسۋى ءۇشىن» زاڭنامالىق تۇرعىدان بارلىق دۇنيەلەر قامتاماسىز ەتىلۋدە. بۇل كۇندەرى پارلامەنت قابىرعاسىندا  «قر كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە رۇقسات بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى تالقىلانىپ جاتىر. بۇعان قوسا 12 مامىردا وتكەن ەكونوميكالىق ساياسات جونىندەگى كەڭەستىڭ وتىرىسىندا ەكونوميكالىق دامۋ جانە ساۋدا ۆيتسە-ءمينيسترى مارات قۇسايىنوۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ تۋرالى زاڭعا وزگەرتۋلەر ەنگىزىلەتىن زاڭ جوباسىن پارلامەنتكە 2011 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ەنگىزۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىن ايتتى. وسىنىڭ بارلىعى مەملەكەت تاراپىنان بيزنەس قوعامداستىقا كورسەتىلىپ جاتقان تەڭدەسسىز كومەك ەكەنى ءسوزسىز. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020»، «ونىمدىلىك-2020» باعدارلامالارىن، سونداي-اق كاسىپورىندار مەن قارجى جۇيەسىن داعدارىستان كەيىن قالپىنا كەلتىرۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋگە تىكەلەي اتسالىسقان «اتامەكەن» وداعى بۇل ىسكە دە بەل شەشىپ كىرىسەتىندىگىنە سەنىم مول.

ارمان بايەكە