كەزىندە ساياساتتىڭ قىسىمىمەن زورلاپ الىنعان قازىرگى كيريلل الىپبيىندە 42 ءارىپ بار. ال ءبىزدىڭ ءتىل جۇيەمىزدە نەبارى 28 دىبىس. مىنا ەسەپكە قاراڭىز: 42 – 28 = 14. ياعني 14 دىبىس قازاق ءتىلىنىڭ جۇيەسىندە جوق، ارتىق. جاڭا تاۋەلسىز الىپبيدە تۇقىمدىققا ونىڭ تورتەۋىن الىپ قالدىق. 32 – 28 = 4 (Vv, Chch, Ff, Hh). بۇلار ءتىلدىڭ يممۋنيتەتىن قۇرتاتىن ۆيرۋستار. بوتەن تاڭبانى ءتول الىپبيىمىزگە كىرگىزبەگەن سوڭ، مىنا تورتەۋىنىڭ دە كوزىن قۇرتۋ كەرەك ەدى. وكىنىشكە وراي، ساياسات عىلىمعا ءالى جول بەرمەي تۇر.

ەل-ەلدەن ءسوز اۋىسپاي تۇرمايتىنى بەلگىلى. قازىرگى زاماندا بۇل ۇدەرىس وتە قارقىندى. وسىندايدا وزگەنىڭ ارانىنا ءتۇسىپ كەتپەي، ءتىلىمىزدىڭ تابيعي قالپىن ساقتاۋ ءۇشىن سىرتتان كەلگەن سوزگە نە بالاما تابۋ كەرەك، نە ءوزىمىزدىڭ دىبىستىق قالىبىمىزعا سالىپ الۋىمىز كەرەك. ويتپەسەك ءتىلىمىز تۇرپاتى بولەك جات سوزدەرگە تولىپ كەتەدى. كەستە-سۋرەتكە قاراڭىزشى، ءبىزدىڭ ەرتەرەكتە وزگە جۇرتتان العان سوزدەرىمىز. بىراق ول سوزدەر تۇگەلدەي قازاقي شاپان كيىپ، شىققان جەرىن، قىسقاسى، اكە-شەشەسىن ۇمىتىپ، ءبىزدىڭ ءوز سوزىمىزگە اينالىپ كەتكەن.

كىرمە سوزدەر كەز كەلگەن ءتىلدىڭ سوزدىك قورىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن الادى. اۋەلى كەيبىر تىلدەردە ءتول سوزدەردىڭ سانىنان دا اسىپ كەتكەن. ماسەلەن، ورىس تىلىندە قازىر سلاۆيان تۇبىرلەر بۇكىل سوزدىك قوردىڭ قىرىق-اق پايىزىن قۇرايدى ەكەن. بىراق ورىس ءتىلى جويىلاتىن ءتىل ەمەس، ويتكەنى كەز كەلگەن كىرمە ءسوزدى ءوزىنىڭ دىبىستىق جۇيەسىنە يكەمدەپ، ءتىلىنىڭ تابيعاتىن ساقتاپ وتىر. ورىس ورفوگرافياسىمەن جازىلىپ، ايتىلعاننان كەيىن كىرمە سوزدەر ءتىلدىڭ سوزدىك قۇرامىن تولىقتىرىپ، تۇگەلدەي ورىستىڭ ءوز سوزىنە اينالعان. ال ءبىز انا ءتورت تاڭباسى بار سوزدەردى سول كۇيىندە الىپ، ءتىلىمىزدى ءارى قاراي دا شۇبارلاي بەرمەكپىز. ءيا، ءتول الىپبيىمىزدەگى وسى جات تاڭبالاردان قۇتىلماي، ءتىلىمىز تاۋەلسىز بولمايدى. بۇل – ءبىر.

ەكىنشىدەن، ورتاق تۇركى ءالىپبي جاسايمىز دەگەنىمىز دالادا قالدى...
پەرنەتاقتاداعى 26 تاڭبامەن عانا جالعاندى جالپاعىنان باسامىز دەگەنىمىزدەن دە تۇك شىقپادى. مىنا الىپبيمەن لاتىن تاڭباسىن قولداناتىن بار الەمنەن الىستاپ كەتتىك. اينالىپ-اينالىپ بار تاپقانىمىز «التىن بالىق» ەرتەگىسىندەگىدەي جاتاق ءۇي مەن جىرتىق استاۋ بولدى. بىردە-ءبىر ەل قولدانبايتىن قوتىر-قوتىر الىپبيمەن قيسىق-قيسىق ەملە جاساپ الىپ، العا ەنتەلەپ كەلەمىز. وسى ءالىپبيدى 2020 جىلعى وقۋ جىلىنا ەنگىزىپ، وزگە ەلگە كۇلكى بولماقپىز. اداسقاننىڭ الدى ءجون دەپ، ەرتەڭ كەرى قايتارمىز-اۋ، بىراق كەتكەن ەسىل ۋاقىت پەن بوسقا شاشىلعان رەسۋرستى كىم وتەيدى؟!

و باستا تالاپ قانداي بولىپ ەدى؟ ءبىز باس-اياعى تۇرتىلمەيتىن، قۇيرىق-جالى جوق ءالىپبي جاساۋ ماقساتىن قويىپ ەدىك قوي. ءسويتىپ پارلامەنتتە 2017 جىلى 11 قىركۇيەكتە لاتىن نەگىزدى قازاق ءالىپبيىنىڭ العاشقى نۇسقاسى تانىستىرىلعان.

جۇرتتىڭ شۋىنان كەيىن بۇل قوساقتالعان تاڭبالاردان بىردەن باس تارتىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2017 جىلعى 26 قازانداعى № 569 جارلىعىمەن ءالىپبيدىڭ ەكىنشى نۇسقاسى بەكىتىلدى.

جۇرت تاعى شۋلادى. «بالاقتاعى ءۇتىر باسقا شىقتى. ءسوز ىشىندەگى ارىپتەر ءبىر-بىرىنەن الشاقتاپ كەتتى» دەگەن ۋاجدەر كوبەيدى. تەز ارادا پرەزيدەنتتىڭ الدىڭعى شىعارعان «قازاق ءتىلى ءالىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى» جارلىعىنا 2018 جىلدىڭ 19 اقپانىندا وزگەرىس ەنگىزىلىپ، ءالىپبيدىڭ ءۇشىنشى نۇسقاسى جاريالاندى. ءسويتىپ، اينالدىرعان ءۇش-ءتورت ايدا ءۇش نۇسقا ۇسىنىلدى.

بىراق ءبارى جارامسىز ءارى بايانسىز بولىپ شىقتى. ويتكەنى بۇلاردىڭ ەشقايسىسىندا عىلىم جوق، نەگىز جوق. بىرىنەن-ءبىرى جەتىلىپ، تۋىنداپ تا جاتقان جوق. ءبىرى ايدان، ءبىرى سايدان الىنعان. ەڭ سوراقىسى، وسى بەكىتىلگەن ءالىپبي نۇسقاسىندا ستاندارتتى لاتىننان شىقپاڭدار دەگەن و باستاعى ەلباسىنىڭ تالابى ەسكەرىلمەي قالعان. ياعني، الەمنىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىندە وتىرىپ، قولىڭا تۇسكەن كومپيۋتەرمەن قازاقشا ءماتىن جازا بەرمەيتىن بولدىق. IT ماماندار ول ءۇشىن بۇل الىپبيگە تۇرىكتىڭ، نەمىستىڭ جانە ت.ب. الىپبيلەرى سياقتى قوسىمشا درايۆەر جازۋ كەرەك دەيدى. سوندا ءبىز اينالىپ-اينالىپ، جىرتىق استاۋدى قايتا تاۋىپ وتىرمىز.

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz