ولار ادەتتەگىدەي الاۋلاتىپ-جالاۋلاتىپ، اسكەري الەۋەتىن الەمگە ايگىلەگەنسىپ، اسقان پافوسپەن وتكىزدى. كەشەگى ماسكەۋدەگى اسكەري شەرۋدى ايتامىن...

جالپى ورىستاردا مەملەكەتتىك ماسششتابتا اتالىپ وتىلەتىن ەكى مەرەكەلىك داتا بار. جو-جوق، مەرەكە كوپ قوي، سولاردىڭ ىشىندە ۆولوديا اعايدىڭ دىندەي بەرىك ۇستاناتىنى وسى ەكەۋى.  بىرى – جاڭا جىل، ەكىنشىسى – وسى جەڭىس كۇنى. جەڭىس كۇنى قىزىل الاڭدا اسكەري پاراد وتكىزۋ ءپۋتيننىڭ بۇلجىمايتىن ءداستۇرى، اينىماس سالتىنا اينالعالى قاشان...

بيىل دا سول داستۇردەن اينىعان جوق. دوڭگەلەك داتا بولماسا دا اسكەري شەرۋ وتكىزدى. كرەمل يدەولوگياسى ءۇشىن بۇل شەرۋ – الەمگە ايبات شەگۋدىڭ ەڭ وڭتايلى ءتاسىلى. ءوندىرىسى ءولىمشى حالدە. باتىس پەن اقش سانكتسياسىنان ەكونوميكاسى ەسەڭگىرەگەن. جالعىز سەنەرى – اسكەرى، اسكەري ءوندىرىسى، قارۋ-جاراعى. سونى ساۋدالايدى. 9 مامىر سايىن قىزىل الاڭعا بۇكىل اسكەرىن (وكىلدەرىن) شىعارىپ، «مىنە كورىڭدەر» دەيدى. بۇل دا اگرەسسورلىققا ءتان سيپاتتىڭ ءبىرى عوي.

بۇرىن مۇنداي پارادتارعا ۆولوديا اعايمەن وداقتاس، نيەتتەس، ءتىپتى وعان كىرىپتار ەلدەردىڭ باسشىلارى ءبىرى قالماي بارىپ، قاتىساتىن. قىزىل الاڭداعى پارادتى تاماشالاپ، ونان سوڭ الاڭنىڭ ارتىنداعى الاۋعا گۇل قوياتىن.

بيىل ولاي بولمادى.  كرەملدىڭ شاقىرتۋى جەتكەن كوپ ەلدىڭ باسشىلارى ماسكەۋگە بارمادى. قازاقستاننان بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بارعانىن بىلەمىز، ايتەۋىر. كەۋدەلەرىنە گەورگي لەنتاسىن تاققان كرەملدىڭ كوپ شەنەۋنىگىنىڭ ىشىندە قازاقى ناقىشتاعى كوك تاسپانى تاققان نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءجۇردى.

ماسكەۋ كۇنى بۇگىنگە دەيىن  نەشە رەت اسكەري پاراد وتكىزدى؟ ونىڭ نەشەۋىنە نازارباەۆ بارىپ قاتىستى؟ تارقاتىپ جازايىق...

1945 جىلى ەڭ ءبىرىنشى پاراد ءوتتى.  ونان سوڭ 1965 جىلى. بۇل ماسكەۋدە وتكەن ەكىنشى اسكەري پاراد. جەڭىستىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان. وعان بولگاريا، كۋبا، ۆەتنام قاتارلى 12 مەملەكەتتىڭ باسشىلارى كەلدى. 1985 جىل. ارادا قىرىق جىل وتكەندە ماسكەۋ ءۇشىنشى رەت اسكەري پاراد وتكىزدى.

وسى ۋاقىتقا دەيىن ماسكەۋ 29 رەت اسكەري شەرۋ وتكىزگەن. جەڭىستىڭ 60 جىلدىعى، 70 جىلدىعى سەكىلدى دوڭگەلەك داتالاردا وتكەن شەرۋگە شەتەلدىك باسشىلاردى شاقىرۋ كرەملدىڭ ادەتىنە اينالعان. مىسالى، 1995 جىلى جەڭىستىڭ 50 جىلدىعىنا ارنالعان شەرۋگە انتيگيتلەرلىك كواليتسيانىڭ مۇشەلەرى رەتىندە ۇلىبريتانيا پرەمەرى دجون مەيدجور، فرانتسيا پرەزيدەنتى فرانتسۋا ميتتەران، اقش ليدەرى بيلل كلينتون جانە گەرمانيا اتىنان گفر كانتسلەرى گەلمۋت كول كەلگەن. بارلىعى 52 مەملەكەتتىڭ باسشىلارى قاتىسقان.

ال ماسكەۋ وتكىزگەن اسكەري پارادتاردىڭ ەڭ اۋقىمدىسى 2015 جىلى بولدى. وعان 78 مىڭ اسكەر قاتىستى. ماسكەۋگە پاراد تاماشالاۋعا 31 مەملەكەتتىڭ باسشىسى كەلدى. ولاردىڭ ىشىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا بولدى. ال شاقىرتۋ العان 50 شەتەلدىك ليدەر ماسكەۋگە بارۋدان باس تارتتى.

ايتا كەتەيىك، نۇرسۇلتان نازارباەۆ ماسكەۋدەگى پارادقا قوناق رەتىندە ءجيى بارىپ تۇرادى. ەسىمىزگە تۇسكەنىن جازايىق، نازارباەۆ 2005 جىلى، 2010 جىلى، 2015 جىلى وتكەن ماسكەۋ پارادىنىڭ قۇرمەتتى قوناعى بولدى. نازارباەۆ 2016 جىلى دا ماسكەۋگە باردى. ول جولى نازارباەۆپەن بىرگە شەتەلدىك قوناق رەتىندە امەريكالىق بوكسشى دجەفف مونسون، امەريكالىق كينورەجيسسەر وليۆەر ستوۋن عانا قاتىسقان ەدى.

نازارباەۆ ماسكەۋگە بارعان جالعىز شەتەلدىك «پرەزيدەنت»

ال بيىل شە؟ بيىل نۇرسۇلتان نازارباەۆ كرەملدىڭ شاقىرتۋىن قابىل العان جالعىز شەتەلدىك قوناق بولدى. ءيا، بيىل ماسكەۋگە ەشكىم بارعان جوق.

ۆولوديا اعايدىڭ ءباسپاسوزىن باسقاراتىن دميتري پەسكوۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىل ەشكىمگە شاقىرتۋ بەرىلمەگەن. شەتەلدىك باسشىلارعا كەلەر جىلى، جەڭىستىڭ 75 جىلدىعىنا ارنالعان اسكەري پارادقا ارنايى شاقىرتۋ تاراتىلادى ەكەن.

دەسە دە، وسىعان دەيىن ەشقانداي شاقىرتۋسىز-اق بارعان شەتەلدىك ليدەرلەر دە بولدى. مىسالى، 2016 جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەشقانداي شاقىرتۋسىز باردى. 2017 جىلى مولودۆا ليدەرى يگور دودون دا كرەملدىڭ شاقىرتۋىنسىز بارعان. ال 2018 جىلى سەربيا پرەزيدەنتى الەكساندر ۆۋچيچ پەن يزرايل پرەمەرى بينيامين نەتانياحۋ ماسكەۋدەگى «بەسسمەرتنىي پولك» شەرۋىنە قاتىسقان.

9 مامىر - جەڭىس كۇنى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىسكە جەتكەن سوۆەت ارمياسىنىڭ ۇلىقتالاتىن كۇنى. بىزدە دە بۇل كۇندى ايرىقشا اتاپ ءوتۋ دەگەن داعدى بار. ەكىنشىدۇنيەجۇزىلىك سوعىستا قازاق دالاسىنان شىققان، قازاقتان شىققان، ەرەن ەرلىك جاساعان ازاماتتار از ەمەس. جاستارى جۇزگە تاياعان، جۇزدەن اسقان سول ازاماتتاردىڭ ءبىرسىپىراسى ارامىزدا ءجۇر. ءتىرى ءجۇر. ولار ەرلىكپەن قان كەشتى. مايدانعا كىردى. سوعىس كوردى. سوندىقتان ولاردىڭ باتىرلىعى اسپەتتەلۋى كەرەك-اق. مىسالى، قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا كوزى ءتىرى 1 425 مايدانگەر قالدى. ودان بولەك، لەنينگراد بلوكاداسىندا بولعان، تىلدا ەڭبەك ەتكەن، كانتسلاگەرلەردە بولعان (كامەلەت جاسىنا تولماعان) تۇتقىنداردى قوسا ەسەپتەگەندە 87 مىڭ ارداگەر بار. ولارعا بيىل مەملەكەت بيۋدجەتىنەن 2,6 ميلليارد تەڭگە ماتەريالدىق كومەك قاراستىرىلعان. ءار وبلىس ءوز ارداگەرلەرىنە بىرجولعى اقشالاي كومەك تە كورسەتتى. الدى 500 مىڭنان، ارتى 150 مىڭنان ۇلەستىردى.

پاراد قۇنى – 210 ملن رۋبل

ماسكەۋدەگى پارادقا قايتا ورالايىق. بيىل كرەمل اسكەري پاراد وتكىزۋ ءۇشىن 210 ميلليون رۋبل شىعىنداپتى.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، كرەمل ءۇشىن جەڭىس پارادى – پروپوگاندا قۇرالىنا اينالعان. قازىر كوپتەگەن شەتەلدىك ليدەرلەر ماسكەۋ شاقىرعان مۇنداي پارادتارعا بارمايدى. سەبەبى، بىرەۋ عانا. رەسەي الەم ءۇشىن اگرەسسور ەل.

Oliver Bilger دەيتىن نەمىستىلدى ءجۋرناليستىڭ جازعانىنداي-اق، بۇل داتا – ماقتانۋعا تۇرارلىق باسقا ەش سەبەپ (ەكونوميكادا، ينجينەريادا، ءىت سالاسىندا، عىلىم مەن ءبىلىم دە ت.ب.) قالماعان ەلدەر ءۇشىن ءوز-وزدەرىنە سەنىم ىزدەيتىن، كوڭىل جۇباتاتىن جالعىز كۇن.

ال شىنداپ كەلگەندە، جەڭىس كۇنىن كرەمل ءوز پروپوگانداسىنا پايدالانىپ كەلەدى. ول راس. ماسكەۋ جىل سايىن پاراد وتكىزەدى. قىزىل الاڭعا كەلەتىن سوعىس ارداگەرلەرى جىل سايىن ازايىپ، اسكەري اپپاراتتار، ۇشاقتار، تانكىلەر ت.ب. كوبەيىپ كەلەدى.

كەشەگى جەڭىس پارادى قۇددى سۇم سوعىستىڭ زۇلماتىن كورگەن قارت مايدانگەرلەردى ەمەس، رەسەي بيلىگىن، پۋتين اسكەرىنىڭ «قۇدىرەتتىلىگىن» ۇلىقتاۋ پروتسەسسى ىسپەتتى. ءيا، بۇل - كرەملدىڭ يدەولوگياسى! بۇل - پۋتين اگرەسسياسى! ال ءبىز سول كرەمل يدەولوگياسىنىڭ ىقپالىن ءوز ەلىمىزدە-اق، كورىپ-ءبىلىپ ءجۇرمىز... كەشەگى ەلوردادا وتكەن «بەسسمەرتنىي پولك» اكتسياسى سونىڭ ايعاعى!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz