حامزا جارمۇحانبەتۇلى ابدۋللين 1917 جىلدىڭ 10-اقپانىندا سولتۇستىك قازاقستاننىڭ  (قىزىلجار) ماعجان جۇماباەۆ  (بۇرىڭعى بۋلاەۆ) اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.1940 جىلى ح.ابدۋللين الماتىداعى جۋرناليستەر ينيستيتۋتىن بىتىرەدى. 1941 جىلى ۇلى وتان سوعىسى باستالىپ، حامزا اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى.

حامزا ابدۋللين

تاريحتا «حاركوۆسكي كوتلوۆينا» دەپ اتالىپ كەتكەن كيەۆ تۇبىندەگى قورشاۋدا – 300 مىڭ كەڭەس اسكەرى نەمىس ارمياسىنىڭ قولىنا تۇسەدى.

تاياۋدا شىققان ءبىر گازەتتە: «كەڭەس ۇكىمەتى قولباسشىلارى الەمدەگى ەڭ تالانتسىز، ەڭ ءبىلىمسىز قولباسىلار» دەپ جازعان. ول تۋرالى جۋكوۆتىڭ ءوزى: "جەڭىسكە جەتۋدىڭ جالعىز جولى جاۋىنگەرلەردى وققا اياماي ايداپ سالۋ" دەپ مويىنداعان. نەمىس اسكەرلەرىنىڭ بەس ميلليون سولداتى ول دۇنيەلىك بولسا، رەسەيدەن 48 ميلليون (ورىس پەن وزگە ۇلتتاردى قوسا ەسەپتەگەندە) ادام شىعىن بولدى.

بۇل جايىندا حامزاەكەڭ كۇلىپ وتىرىپ، ساعاتتار بويىنا اڭگىمە ايتۋدان جالىقپايتىن. «300 000 مىڭ دەگەن بەرى ايتقانداعى جالعان سىيپىر» دەيتىن. شىندىعى 600 000 مىڭ. جاڭا زامان سوعىسىنان  بەيحابار قولباسشى – بۋدەننىي سونشاما اسكەر مەن قىرۋار تەحنيكانى قالاي باسقارسىن؟. باسقارا المايدى،ارينە!

- نەمىستەر كەڭەس اسكەرىنە ەكى قابات قورشاۋ سالىپ تاستادى. جوعارعى شتابتاعىلار ساسقالاقتاپ، بۋدەننىي مەن ونىڭ ماڭىنداعى گەنەرالداردى كۋكۋرۋزنيك ۇشاعىمەن (ان- 2) ءتۇن ىشىندە الىپ قاشتى. جەرگە تاياۋ ۇشاتىن وسى ۇشاقتى نەمىس زەنيتكاسى اتىپ ۇلگەرە المايتىن... وسىلاي باسسىز قالعان الدەنەشە ارميا قىرىلماعاندا قايتسىن، سىرتتان كەلەر كومەك جوق. باسشىسىز قالعان ارميالار ەكى قابات قورشاۋدى بۇزىپ شىعا الماي تۇگەلدەي قولعا تۇسەدى.

***

وقىرماندار مەنىڭ حامزامەن تانىستىعىم جايلى بىلمەۋى مۇمكىن. ونىسى زاڭدى. مەن زەينوللا تىلەۋجانۇلى (اقىن) حامزا سوعىسقا اتتانىپ، قىزىل قىرعىننىڭ ىشىنە ەنگەندە تۋعان ءسابيمىن.

1968 جىلى قازمۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، قالادا قالۋ قامىنا كىرىستىم. كىرىستىم دەگەن جاي ءسوز. توعىز شارشى مەتر جەر تابۋ مۇمكىن ەمەس. ولسەڭ، ەكى مەتردى دە بەرمەيدى-اۋ دەپ شامالايمىن. قالادا ءولىپ كورمەگەندىكتەن ايتقانىم عوي. ايتەۋىر اش يتتەرگە تاستاماسا بولدى!..

ديپلوم العان سوڭ، سول كەزدەگى ورتالىق كوميتتەتىڭ ءبولىم باستىعى شلياحوۆ دەگەنگە ارەڭ دەپ كىرگەنىم ەسىمدە. ءبىر مىڭ بولعىر ەكەن، ەرىنبەي ءبىر ساعاتتاي تەلەفون سوعىپ، ارەڭ دەگەندە وبلىستىق «جەتىسۋ» گازەتىنە كوررەكتور بولىپ قىزمەتكە ىلىكتىم. رەداكتورىمىز ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ وكىل اكەسى قاراعۇلوۆ بولاتىن.

اقىن حامزا ابدۋللينمەن قالاي كەزدەسكەنىمدى ايتايىن دەپ وتىرمىن. ول كەزدە الاتىنىم 60 سوم ەدى. تولەسەم - پاتەراقىعا، ىشسەم - تاماققا جارىمايمىن. جۇمىسى - توزاق. گازەت تاڭعى بەس-التىدا باسپاعا كەتكەنشە ۇيقى جوق. ءتورت قابات ۇيدەن ليفتىمەن ءبىر ءتۇسىپ، ءبىر شىعاسىڭ. گەستاپونىڭ تۇرمەسى ودان جاقسى ما دەپ قالدىم. مۇنىم از بولعانداي ءبىرىنشى كۋرستىڭ ستۋدەنتىنە ۇيلەندىم. قاراعۇلوۆ مەنى بولىمگە المادى...

امالسىز ءوز ەركىممەن قىزمەتتەن كەتۋگە ارىز جازۋعا تۋرا كەلدى. اللا بەرەيىن دەسە، شاڭىراعىڭنان تاستايدى. ماعان دا ءسويتتى. «قازاقفيلمنىڭ» جانىنان اشىلعان: «نوۆىي فيلم» - «جاڭا- فيلم» جۋرنالىنا كىشى رەداكتور بوپ ورنالاستىم. ايلىعى سول كەزدەگىمەن العاندا ورتاشا. ءجۇز جيىرما سوم. ايىنا ەكى رەت بەرەتىن قالاماقىسى تاعى بار.

بۇل 1969 جىلدىڭ مامىرى بولاتىن. مەن حامزا ءابدۋلليندى سول جۋرنالعا بارعاندا تۇڭعىش رەت كوردىم. ول سوندا ءبولىم باستىعى بولىپ مەن باراردىڭ الدىندا ورنالاسىپتى. باس رەداكتورىمىز - اقىن مىڭباي راشەۆ.

ءسويتىپ، شەكيسپىردىڭ: «ەكى قوجايىنعا ءبىر مالاي» دەگەن پەساسىنىڭ گەرويلارىنشا ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرىپ جاتتىق...  ەكى جۋرنالدىڭ ۇستىنەن ورىس رەداكتورى يزوتوۆ دەگەن قارايدى.

حامزا ورتا بويلى تولىقتاۋ كەلگەن ەت-جەڭدى ادام ەكەن. ءوزى اڭگىمەشىل. باسىندا مىنەزىمىز شالكەم-شالىس كەلگەنمەن، ارتىنشا كوپ ۇزاماي دوستاسىپ كەتتىك. ءوزى تاماشا اقىن ەكەن. جاراتىلىسىنان ەپتەگەن رۋشىلدىعى بار. مەن دە وقۋ بىتىرگەن ەكى جىلدىڭ ىشىندە ترايباليزمنەن (رۋشىلدىق) ەپتەپ ساباق الىپ قالعام. قالادا قالاتىن ستۋدەنتتەردى قولىندا ءمانسابى بار «شالدار» وقۋدى بىتىرەر-بىتىرمەستە ءبولىپ الىپ، قىزىمەتكە ورنالاستىرىپ، ءتىپتى، كەيبىرەۋىنە پاتەر دە اپەرەتىن. باسىندا «كرىشاسى» جوق، قورمالى جوق، قورعانى جوق مەن سياقتىلار دالادا قالعامىز.

مەن ولەڭدەرىمدى جاتقا وقيمىن.ءتارىزى سول جاعىم ۇناعان سياقتى ما قالاي، حامزاەكەڭ: «بۇگىننەن باستاپ جۇمىستا ساعات التىعا دەيىن وتىرما. جۇمىسىڭدى ىستەپ تاستا دا جۇرە بەر!» دەپ كەلتەسىنەن ءبىر-اق قايىردى.

***

باستاعان اڭگىمەمە قايتا ورالايىن. 1941 جىلدىڭ 18-قىركۇيەگىندە كيەۆ قالاسىنىڭ تۇبىندە نەمىستەردىڭ قولىنا كەڭەس ارمياسىنىڭ قاتارىندا قولعا تۇسكەن حامزانى 1943-جىلى مامىر ايىندا بەرلينگە شاقىرتىپ الادى.

وعان سەبەپ بولعان مارقۇم مۇستافا شوقاي قۇرعان تۇركى حالىقتارىنىڭ لەگيونى ەدى. بىلايشا ايتقاندا «ۆەرماحتىڭ مۇسىلمان ساربازدارى» دەسە دە بولادى. جۋرناليستىك جوعارى ءبىلىمى بار حامزا تۇركىستان ۇلتتىق كوميتەتىنەن شىعاتىن «جاس تۇرىكستان» با، الدە «جاڭا تۇركىستان» با، ايتەۋىر ءبىر باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت اتقارعان.

1945 جىلدىڭ ءساۋىرىنىڭ سوڭىنا قاراي  حامزا ءابدۋلليندى گيتلەرگە قارسى ۇيىمداستىرىلعان جاسىرىن ۇيىمعا قاتىسقانى ءۇشىن گەستاپو تۇتقىنعا الادى. ءولىم جازاسىنا بۇيىرادى.

ول تۋرالى تۇرىك-قازاق جازۋشىسى، «ازاتتىق» راديوسىنىڭ قازاق ءبولىمىنىڭ باس رەداكتورى حاسان ورالتاي ءوزىنىڭ 1973 جىلى ستامبۋل قالاسىندا شىققان: «الاش-تۇركىستان تۇركىلەرى ازاتتىعىنىڭ ەڭ باستى ۇلتتىق ۇرانى» اتتى كىتابىندا: «ەسەستىكتەر اتىپ ولتىرگەن حامزا (بۇركەنشىك اتى سايران) وتە تالانتتى اقىن بولعان، قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى ماعجان جۇماباەۆتىڭ ستيلىندە ولەڭ جازعان» دەپ اتاپ وتەدى. سونداي- اق،حاسان ورالتاي ءوزىنىڭ اتالمىش كىتابىندا «سايراننىڭ» ومىردەن ەرتە وزعانىنا وكىنىش بىلدىرە وتىرىپ: «توپىراعىڭ تورقا بولسىن» دەپ كوڭىل ايتۋدى دا ۇمىتپايدى.

بىراق، اللا ساقتاپ، حامزا گيتلەرشىلدەر وعىنان امان قالعانت ەدى.ول گەستاپونىڭ قولىنا لەگيوننىڭ پولكى پولشا جەرىندە تۇرعاندا تۇسەدى. سول پولشادا بولعان كەزىندە يادۆيگا – اتتى پولياك قىزىنا ۇيلەنەدى. قولدى بولعاننان كەيىن، ونىڭ باقىتسىز ماحابباتىنىڭ تاعدىرى بىزگە بەيمالىم...

رەداكتسيادا وڭاشا وتىرعاندا اقكوڭىل حامزا ءوزىنىڭ باستان وتكەرگەن تاعدىر تاۋقىمەتىن كۇلە وتىرىپ، جىرداي عىپ اڭگىمەلەيتىن.

- كەشكىسىن ماعان جانە كامەرالاس جۇماباەۆ دەگەن قىرعىزعا شىعارعان اتۋ جازاسىن گەستاپو وفيتسەرى وقىپ بەرىپ، تاڭعى ساعات 8-دە اتىلاتىنىمىزدى حابارلادى، - دەپ جايباراقات كۇلىپ وتىرىپ ايتۋشى ەدى.

مەن اۋزىمدى اشىپ، تاڭدانىپ تىڭداي بەرەم. "سودان كەيىن... سودان نە بولدى؟" دەپ سۇرايمىن تىقىرشىپ. "نە بولۋشى ەدى" دەيتىن حامزا كۇلىپ. "اجالدى كۇتۋ ازابىنىڭ قانداي بولتىنىن سەن بىلمەيسىڭ، بالاسىڭ، مەن بىلەم... اتىلار كۇن تاياعاندا دوڭبەكشىپ ۇيىقتاي المادىق. شىركەۋدىڭ قابىرعا ساعاتى سەگىزدى سوقتى. ەلەگىزىپ ەستىپ جاتىرمىز... ەسىك اشىلعان جوق. ءبىر، ەكى... ءۇش مينۋت ءوتتى. بىرتىندەپ بويىمىزعا جان كىرەيىن دەدى. "ەندى ءبىزدى اتپايدى" دەدى كامەرالاس قىرعىز جىگىتى. "اۋزىڭا ماي!" دەدىم قۋانىپ. "نەمىستەر وتە ءدال جۇرەتىن حالىق. ۋاقىتتان قاتەلەسپەيدى". جارتى ساعاتتان سوڭ، كامەرانىڭ ەسىگى اشىلىپ، كىرگەن كۇزەتشى: "سەندەردى بەرلين تۇرمەسىنە اۋىستىراتىن بولدى" دەپ حابارلادى. ءبىز "بەرلين تۇرمەسىنە" ەمەس، ەلگە قايتارداي قۋاندىق.

- ارتىنان بىلدىك... بىزگە اۋدارماشى بولعان باشقۇرت جىگىتى تۇركىستان لەگيونىنىڭ وفيتسەرى ەكەن. سول - نەمىستەر تارابىنان قويىلعان باسشىمىز ولششەگە تەلەفون سوعىپ: "حامزانى اتقالى جاتىر" دەپ حابارلايدى. ولششە سوعىس ءمينيسترى روزەنبۋرگكە كىرىپ، حامزانىڭ تاعدىرىنا اراشا تۇسەدى. ءسويتىپ،قىرعىز جىگىتى ەكەۋىن شاناعا سالىپ، مىقتى كۇزەتپەن بەرليننىڭ تۇرمەسىنە اتتاندىرادى. جۇماباەۆ جولدا نەمىستەردەن قاشىپ كەتەدى.

بۇل كەزدە قىزىل ارميا بەرلين ىرگەسىنە كەلىپ قالعان. 1945 جىلدىڭ 23-ساۋىرىندە تۇرمە باستىعى مايور-نەمىس كامەرانىڭ ەسىگىن اشىپ تاستاپ: "باستارىڭ اۋعان جاققا قاشا بەرىڭدەر! مەن دە قاشامىن!" دەپ تايىپ تۇرادى. ءسويتىپ، عايىپتىڭ كۇشىمەن حامزا تۋرا كەلگەن اجالدان امان قالادى.

ءتارىزى تۇرمە باستىعى قۇدايعا قاراعان ادام بولسا كەرەك... ولاي بولماعاندا تۇتقىنداردىڭ ءبىرىن قالدىرماي اتىپ كەتەم دەسە، قولىن ەشكىم قاقپاس ەدى...

نكۆد جەندەتتەرى ولاي جاساماس ەدى. ماسەلەن، سسسر-دىڭ باتىس وبلىستارىنان 1941 جىلى كەڭەس اسكەرى شىعىسقا شەگىنگەن كەزدە، نكۆد-شنيكتەر ارتتارىنا ايعاق قالدىرماۋ ءۇشىن تۇرمەدەگىلەردى تۇگەلدەي اتىپ كەتكەن. بۇل تۋرالى روي مەدۆەدەۆ: (زناميا،1989-ج.،مارت،س.164):«سوعىس الدىندا: لۆوۆ، كيشنەۆ، ريگا، تاللين، ۆيلنيۋس، كاۋناس تاعى باسقا باتىس  قالالارىندا كوشىرىلىپ ۇلگەرمەگەن ساياسي تۇتقىندار وتە كوپ بولاتىن. سوعىستىڭ العاشقى كۇندەرىندە نكۆد-شنيكتەر سولاردى قىرىپ سالدى»دەپ جازادى.

تۇرمەدەن شىققان حامزا ابدۋللين سوۆەت ارمياسىنىڭ 36-اتقىشتار دۆيزياسىنىڭ 110 اتقىشتار پولكىنە قوسىلادى. 1946 جىلدىڭ ساۋىرىنە دەيىن سوندا قىزمەت ەتەدى. پولك ول كەزدە شىعىس پرۋسسيا ايماعىندا تۇراتىن. سول جىلدىڭ 9-ساۋىرىندە «سمەرش» ارنايى جاساعى حامزانى وتانىن ساتقان ساتقىن رەتىندە تۇتقىنداپ، ەتاپپەن الماتىعا اتتاندىرادى. الماتىعا اكەلىنگەن حامزا نكۆد-نىڭ دزەرجينسكي كوشەسىندەگى ىشكى تۇرمەسىنە قامالادى. بۇعان دەيىن ىشكى تۇرمەدە حامزامەن بىرگە ءتۇرىستان پەگيونىندا قىزمەت ەتكەن 48 ادام قاماقتا وتىرعان. ء"ولدى" دەپ جۇرگەن حامزا ۇستەرىنە كىرىپ كەلگەندە ءبارىنىڭ كوزى اتىزداي بولىپ، قاتتى تاڭ قالادى. قازاقتا ونداي ءولىپ-تىرىلگەن ادامدى «ءجۇز جاسايدى» دەگەن ماتەل بار. تانىستارىنىڭ ءبىرى سول ءسوزدى ەسكە تۇسىرەدى.

- مەن بۇل ءسوزدى لەگيوندا بىرگە قىزمەت ەتكەن ايتىكەش تولعانباەۆتان ەستىدىم، - دەيتىن حامزاەكەڭ.

ايتىكەش سول ۋاقىتتاعى ءبىرىنشى قازاق سكريپاشى. ونىڭ ءومىر جولى دا حامزامەن ەگىزدىڭ سىڭارىنداي ۇقساس ەدى...

تۇركىستان لەگيونەرلەرىن تەرگەۋ ءىسى ءبىر جىلعا دەيىن سوزىلىپ، 1947-جىلدىڭ 18-ساۋىرىندە اياقتالدى. تۇركىستان اسكەري وكرۋگىنىڭ تريبۋنالى بارلىق 49 ادامعا سوت ۇكىمىن شىعارىپ، 11-ىنە اتۋ جازاسىن كەستى (كەيىننەن 25 جىل تۇرمەدە وتىرۋعا ۇكىم شىعاردى).قالعاندارىنا -15 جىلدان 20 جىلعا دەيىن مەرزىم بەرىلدى. حامزا ابدۋللينگە «بالالار مەرىزىمى» ون جىل بەرىلدى.

نەگە از مەرزىمگە سوتتالعانىن حامزەكەڭ بىزگە بىلايشا تۇسىندىرەتىن. سول كەزدەگى كۋالاردىڭ ءبىرى بولىپ، قىرعىز نكۆد-سىنىڭ پولكوۆنيگى، تۇتقىننان قاشقان باياعى حامزانىڭ كامەرالاس سەرىگى جۇماباەۆ كۋالىك بەرەدى. ءتارىزى، كگب ونىڭ گيتلەرگە قارسى استىرتىن ۇيىمعا قاتىسقانىن ەسكەرسە كەرەك.

ومىردەن جولى بولماعان حامزانىڭ ءفاشيزمنىڭ كونتسلاگەرىندەگى كورگەن يت قورلىعى 1947 جىلى اياقتالىپ، كوكجيەكتەن ەكىنشى ءبىر كونتسلاگەردىڭستالين تۇرمەسىنىڭ توبەسى كورىندى... ءسىبىردىڭ يت تۇمسىعى باتپايتىن «كولىما» كونتسلاگەرىندە ون جىلعا جۋىق جاس ءومىرىن اۋىر ازاپپەن وتكەرگەن حامزا 1955-جىلى «كۇن كوسەم» و دۇنيەلىك بولعاننان كەيىن ەكى جىل وتكەندە بوستاندىققا شىقتى.

جۇرەگى الىپ ۇشىپ تۋعان ەلىنە ورالعان اقىندى وتانداستارى سالقىن، ىزعارلى قاباقپەن قارسى الدى. اتىشۋلى 58-باپپەن سوتتالعان اقىندى ارى قاراي قۋعىنداۋ جالعاسىن تاپتى...

سول كەزدەگى قازاقستاننىڭ استاناسى بولعان الماتىنىڭ باسپا ورىندارى،گازەت-جۋرنالدارىنىڭ ەسىگىن قاعىپ جۇمىس سۇراۋمەن ءبىراز ءومىرىن وتكەردى. اۋىزدارى كۇيىپ قالعان قارت كوممۋنيستەر «حالىق جاۋلارىمەن» جاسىرىن كۇرەستى باستاپ كەتكەن جاس كوممۋنيستەر اتىشۋلى 58-باپپەن سوتتالعان حامزانى اقتالعاننان (رەابليتاتسيا) كەيىن، ياعني 1956 جىلدان سوڭ دا قۋعىنداۋىن قويمادى.

قايدا بارسا، تۇمسىعى تاسقا تيگەن حامزا، ءوزىنىڭ تۋعان قالاسى پەتروپاۆلعا (قىزىلجار) قايتىپ كەتەدى. سول كەزدە  اتاقتى ادەبيەت سىنشىسى، تاماشا پۋبليستسيست ءىلياس وماروۆ وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىن اتقاراتىن.سول كىسىنىڭ كومەگىمەن وبلىستىق «لەنين تۋى» گازەتىنە قىزمەتكە ورنالاسادى. باقىتجان دەگەن قىزعا ۇيلەنىپ، شاڭىراق كوتەرەدى.

ءىلياس وماروۆ قىزمەتى جوعارىلاپ، مادەنيەت ءمينيستىرى بولىپ الماتىعا اۋىسقان سوڭ، حامزانى قۋعىنداۋ قايتا باستالادى. جاس جۇبايىن قاسىنا ەرتكەن اقىن پەتروپاۆلدىڭ الىس ايماعىنداعى ءوز اۋلىنا قونىس اۋدارىپ، باستاۋىش مەكتەپكە ساباق بەرىپ جۇرەدى.

وعان الماتىدا جازۋشىلار وداعىندا قىزمەت ىستەيتىن جاۋلارى بۇل جەردەن دە قونىس تاپتىرماي قۋعىندايدى...

تابيعاتىنان تۋا بىتكەن اقىندىقتى حامزا تۇرمەلەردە دە، كونتسلاگەرلەردە قويمايدى. گرۋزيننىڭ ۇلى اقىنى شوتا رۋستاۆەليدىڭ «جولبارىس تەرىسىن جامىلعان باتىر» داستانىن اۋدارادى.

كەڭەس وكىمەتى جىلدارىندا وسى داستاننىڭ ءۇزىندىسىن ەلۋگە تارتا اقىن قازاقشاعا تارجىمالاعانى ەسىمدە. جاڭادان قالام تارتىپ، مەكتەپ پارتاسىندا ولەڭ جازىپ جۇرگەن مەن دە وقىپ كورىپ، تۇك تۇسىنبەگەم...

مىنە، وسىناۋ ۇشان-تەڭىز داستاندى ۇزاق جىلداردان كەيىن قازاقتىڭ زاڭعار جازۋشىسى عابيت مۇسىرەپوۆ العىسوز جازىپ باسپادان شىعارتتى. ۇمىتپاسام جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ورتا كەزى-اۋ دەيمىن. حامزانىڭ ءبىردى-ەكىلى ولەڭ كىتابى جانە مۇستافا شوقاي مەن ماعجان تۋرالى ەستەلىكتەر جيناعى جارىق كوردى.

جۋرناليستەر ينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەندە «شويىن جول» اتتى پوەماسى جىر ءمۇشايراسىندا ءبىرىنشى ورىن العان حامزا سول كەزدەگى جاس اقىنداردان شوقتىعى بيىك تۇرعان ەدى. سوعىستان سوڭ ونىڭ سوڭىنا تۇسكەندەر اقىننىڭ باقتالاستارى ەدى. مەن ونىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەنىمدى جازىپ وتىرمىن.

جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي پەتروپاۆلدان الماتىعا قايتا ورالعان حامزا جارى باقىتجان ەكەۋى شوپپەن ەمدەيتىن اتاقتى حالىق ەمشىسى كادىرقوجا امانكەلديەۆتىڭ جەرتولەسىندە پاتەردە تۇرادى. باقىتجان كوكىرەك اۋىرۋىنا ۇشىراپ، ەكى-ءۇش جىلدان كەيىن قايتىس بولادى. اقىننىڭ باقىتسىز ماحابباتى وسىلايشا ءساتسىز اياقتالادى.

حامزا مەنى بىردە ۇيىنە قوناققا شاقىردى. «تسەليننىي» كينوتەاترىنىڭ ماڭىندا ماسانچي كوشەسىندە تۇرادى ەكەن. كورشىلەرى دە ءوزى سياقتى «حالىق جاۋى»: الجير-دەگى اباقتىدا وتىرعان قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى بەيىمبەتتىڭ جۇبايى كۇنىمجان مەن ۇلى مەرەكە جانە 58-باپپەن سوتتالعان يۆان فەدوروۆيچ كالاشنيكوۆ. بۇنى ايتىپ وتىرعانىم – بۇكىل ءومىرىن دوزاققا ايلاندىرعان، كورمەگەندى كورسەتكەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ حامزاعا جاساعان قاستاندىعىنىڭ قارىمتاسى ەسەبىندە  كوممۋنيست ماسانچي كوشەسىن  «حامزا ءابدۋلليننىڭ» اتىنا بەرۋ كەرەك سەكىلدى.

سونىمەن قاتار، تۋعان جەرى پەتروپالدا كوشە بەرىپ، اۋلىنا ەسكەرتكىش ورناتىلسا عوي شىركىن!

حامزانىڭ جوعارىدا  اتالعان قازاقفيلمنىڭ قاسىنان شىعاتىن «جاڭا فيلم» جۋرنالىنا ورنالاسۋى دا ءوز الدىنا ءبىر اڭگىمە. «جاڭا فيلم جۋرنالىنا» د.ا. قوناەۆتىڭ ءوزى ارالاسىپ ورنالاستىرادى

ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن ءبىر ادامداي تاتقان حامزامەن ءومىر بويى دوس بولىپ ءوتتىم. بىردە حامزاەكەڭ: «زەينوللا سەنىڭ ءجۇز جاۋىڭ بار شىعار... مەنىڭ مىڭ جاۋىم بار. مەن ولگەن سوڭ، ءبىر مىڭ، ءبىر ءجۇز جاۋمەن كۇرەسۋ قيىن بولار...» دەدى. «كۇرەس جولىن سىزدەن ۇيرەندىم عوي، دانەمە ەتپەيدى» دەدىم كۇلىپ. كەيىننەن بايقادىم حامزانىڭ سول ءسوزى شىندىققا شىقتى...

حامزانىڭ ەكىنشى نەكەسى دە باقىتسىز بولدى. ارتىندا ءبىر ۇل ءبىر قىز قالدى. ولاردىڭ كورگەن كۇنىن ايتۋعا اۋىز بارمايدى. وسىنداي ازاپتى عۇمىر كەشكەن حامزا 2001 جىلدىڭ 10 اقپانىندا ءوزىنىڭ تۋعان كۇنىندە دۇنيەدەن ءوتتى.

توپىراعى تورقا بولسىن مارقۇمنىڭ.

زەينوللا تىلەۋجانۇلى  

Abai.kz