پوەتيكالىق نارراتولوگيادا اۆتور بەينەسىنىڭ ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كورىنىستەرىمەن قاتار، كوركەم شىعارمانىڭ تۋ جانە جەتكىزىلۋ، ياكي باياندالۋ مەحانيزمدەرى زەرتتەلەتىنى بەلگىلى. ادەبيەتتى شىعارماشىلىقتىڭ تەگى رەتىندە قاراستىراتىن اۆتور تەورياسىندا «اۆتور»، «اكتور»، «اۋكتور»، «نارراتور»، «رەتسەپتور»، «بەنەفيتساري»، «سكريپتور»، «كومپليتاتور»، «كوممەنتاتور»، ت.ب. اتاۋلار تيەسىلەنىپ جۇرسە، كوركەم شىعارماداعى اۆتوردىڭ كورىنىسىنە بايلانىستى «اۆتور»، «اۆتور بەينەسى»، «اقىن تۇلعاسى»، «ليريكالىق قاھارمان»، «ليريكالىق كەيىپكەر»، «ليريكالىق پەرسوناج»، ليريكالىق «مەن»، «اۆتور تۇلعاسى»، اۆتورلىق «مەن»، «ليريكالىق تۇلعا»، «ليريكالىق وبراز»، «ليريكالىق بەينە»، «اقىن بەينەسى»، اقىندىق «مەن»، «ليريكالىق قاھارمان وبرازى»، ت.ب. كوركەم شىعارماداعى اۆتوردىڭ كورىنىسىنە قاتىستى كوپتەگەن ۇعىمدار ادەبيەتتىڭ ليريكا تەگىنە قاتىستى قولدانىلادى.  ەپوسقا بايلانىستى اۆتور بەينەسى بولەكشە وربىگەنىمەن، ليريكاداعى اۆتورعا ءتان قاسيەتتەرى دە جوق ەمەس. دەمەك، ادەبيەت تەكتەرىنىڭ سپەتسيفيكالىق ەرەكشەلىكتەرىنە ءتان تۋىندايتىن وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، ايىرماشىلىقتارى بار، سونداي-اق ادەبيەتتىڭ وزگە تەكتەرىمەن تۇتاستىقتارى دا جوق ەمەس.

پوەتيكالىق نارراتولوگيادا اۆتور بەينەسىنىڭ ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كورىنىستەرىمەن قاتار، كوركەم شىعارمانىڭ تۋ جانە جەتكىزىلۋ، ياكي باياندالۋ مەحانيزمدەرى زەرتتەلەتىنى بەلگىلى. ادەبيەتتى شىعارماشىلىقتىڭ تەگى رەتىندە قاراستىراتىن اۆتور تەورياسىندا «اۆتور»، «اكتور»، «اۋكتور»، «نارراتور»، «رەتسەپتور»، «بەنەفيتساري»، «سكريپتور»، «كومپليتاتور»، «كوممەنتاتور»، ت.ب. اتاۋلار تيەسىلەنىپ جۇرسە، كوركەم شىعارماداعى اۆتوردىڭ كورىنىسىنە بايلانىستى «اۆتور»، «اۆتور بەينەسى»، «اقىن تۇلعاسى»، «ليريكالىق قاھارمان»، «ليريكالىق كەيىپكەر»، «ليريكالىق پەرسوناج»، ليريكالىق «مەن»، «اۆتور تۇلعاسى»، اۆتورلىق «مەن»، «ليريكالىق تۇلعا»، «ليريكالىق وبراز»، «ليريكالىق بەينە»، «اقىن بەينەسى»، اقىندىق «مەن»، «ليريكالىق قاھارمان وبرازى»، ت.ب. كوركەم شىعارماداعى اۆتوردىڭ كورىنىسىنە قاتىستى كوپتەگەن ۇعىمدار ادەبيەتتىڭ ليريكا تەگىنە قاتىستى قولدانىلادى.  ەپوسقا بايلانىستى اۆتور بەينەسى بولەكشە وربىگەنىمەن، ليريكاداعى اۆتورعا ءتان قاسيەتتەرى دە جوق ەمەس. دەمەك، ادەبيەت تەكتەرىنىڭ سپەتسيفيكالىق ەرەكشەلىكتەرىنە ءتان تۋىندايتىن وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، ايىرماشىلىقتارى بار، سونداي-اق ادەبيەتتىڭ وزگە تەكتەرىمەن تۇتاستىقتارى دا جوق ەمەس.

پوەزياداعى اۆتورلىق ديسكۋرستە قولدانىلاتىن كوركەمدىك،  پوەتيكالىق ءونىمدى تاسىلدەردىڭ ءبىرى - اۆتورلىق ماسكا، رولدىق ويىندار، رولدىق ويىندارداعى كەيىپكەر بەينەسى بولىپ تابىلادى. ليريكاتانۋدا پوەتيكالىق بايانداۋدىڭ تاسىلدەرىنە بايلانىستى قالىپتاسىپ قالعان ءتۇرلى پىكىرلەر بار. سونىڭ ءبىرى، ليريكالىق شىعارما اۆتور تاراپىنان باياندالادى، ليريكا كوپ جاعدايدا مونولوگتى، جەكە تۇلعانىڭ ءوز ىشكى الەمىندەگى وي-تۇجىرىمدارىن، سەزىم-تولعانىستارىن بەينەلەپ، سىرتقا شىعارۋى دەگەن سىندى كوزقاراس. الايدا كوپتەگەن كوركەم شىعارمانىڭ ءماتىنىڭ زەرتتەۋشىلەر پوەتيكالىق نارراتولوگيادا مونولوگتىق بايانداۋدان باسقا دا كوپتەگەن تاسىلدەرى بار ەكەندىگىن عىلىمي تۇردە انىقتاپ، دالەلدەپ بەرگەن ءجونى بار: «اۆتورسكوي مونولوگ - ەتو ليش پرەدەلنايا ليريچەسكايا فورما. ليريكا زناەت رازنىە ستەپەني ۋدالەنيا وت مونولوگيچەسكوگو تيپا، رازنىە سپوسوبى پرەدمەتنوي ي پوۆەستۆوۆاتەلنوي زاشيفروۆكي اۆتورسكوگو سوزنانيا - وت ماسوك ليريچەسكوگو گەرويا دو ۆسەۆوزموجنىح «وبەكتيۆنىح» سيۋجەتوۆ، پەرسوناجەي، ۆەششەي، زاشيفروۆىۆايۋششيح ليريچەسكۋيۋ ليچنوست يمەننو س تەم، چتوبى ونا سكۆوز نيح پروسۆەچيۆالا» [1, 7].

«ءومىر دەگەنىمىز - تەاتر، ال بارلىعىمىز سونىڭ  اكتەرلەرىمىز»-, دەگەن ۇلى شەكسپيردىڭ ءسوزىن نازاردا ۇستاناتىن بولساق، ومىردە الەۋمەتتىك قاتىناسقا تۇسكەن ءار ادامنىڭ ءتۇرلى جاعداياتتارعا بايلانىستى ءار ءتۇرلى بەينەگە ەنەتىنى ايان. بۇل مودەلدى، اسىرەسە، ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى مەن ادامي قاسيەت-قۇندىلىقتارىنا، ۇستانعان مورالدىق كرەدولارىنا بايلانىستى قولداناتىنىمىز ايان. ءومىردىڭ شىرعالاڭ شاتپاعىندا ادامي قاسيەتتەرىمىز، بەلگىلى جاعداياتتارعا بايلانىستى كوزقاراس-پىكىرلەرىمىز بەن نيەت-تىلەكتەرىمىز، ءىس-ارەكەتتەرىمىزدىڭ سان وزگەرىپ جاتاتىنى شىندىق.

ال دانا اريستوتەلدىڭ ونەردىڭ «ميمەسيستىك» تابيعاتى تۋرالى قاعيداسىن ەسكە الاتىن بولساق، ادام بويىنداعى ءتۇرلى قۇبىلۋ-وزگەرىستەر كوركەم-ادەبي ءتاسىل رەتىندە ونەرگە، ونىڭ ىشىندە ليريكا جانرىنا كوشكەنى تاڭدانىس تۋدىرمايدى.

«ماسكا» ءسوزىنىڭ قازاق تىلىندەگى بالاماسى «بەت-پەردە» دەگەنگە سايادى. اۋىزەكى تىلدە ايتىلاتىن «بەت-پەردەسىن اشۋ»، «بەت-پەردەسىن سىپىرۋ» دەگەن ءسوز تىركەستەرىنىڭ «ادامنىڭ جالعان قالىبىن سىلىپ تاستاپ، شىنايى قاسيەتتەرىن اشكەرە ەتۋ» دەگەن ماعىنادا قولدانىلاتىنى انىق.

ليريكاداعى بەت-پەردە اۆتوردىڭ ءتۇرلى بەينەلەردى تەرەڭ سومداۋعا، شىعارماشىلىعىندا جاڭا ءپىشىن، جاڭا مازمۇن اشاتىن، جانر تابيعاتىنىڭ بايلىعىنا ساي، ويدى كوركەم جەتكىزۋدىڭ ءتاسىلى رەتىندە قولدانىلادى.

اباي ءوزىنىڭ «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» دەگەن ولەڭىندە:

جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم،

پايداسىن كورە تۇرا تەكسەرمەدىم.

ەرجەتكەن سوڭ تۇسپەدى ۋىسىما،

قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم.

بۇل ماحرۇم قالماعىما كىم جازالى،

قولىمدى ءدوپ سەرمەسەم، وستەر مە ەدىم؟ [2, 47]،-

دەپ اۆتورلىق ماسكانى شىعارماشىلىق ءتاسىل رەتىندە پايدالانادى دەپ ايتا الامىز. ليريكالىق شىعارمادا اۆتور مەن ليريكالىق قاھارمان، ليريكالىق كەيىپكەر بەينەلەرى قاتار جۇرەتىنى زاڭدىلىق. ادەبيەتتانۋشىلاردىڭ ءماتىندى پوەتيكالىق تالداۋى، قاراپايىم وقىرماننىڭ تالداۋىنان بولەك بولۋى كەرەك. قاتارداعى وقىرمان اۆتور بۇل شۋماقتاردا ءوز ءومىر جولدارى تۋرالى ايتىپ تۇر دەپ ارى قاراي يدەيالىق تالداۋ جاسايدى. الايدا، وكىنىشكە وراي، كوپتەگەن جىلدار بويىنا ادەبيەتشىلەر قاۋىمى دا، قاتارداعى وقىرماندىق تالداۋ قالىبىندا قالىپ، ليريكا ءاربىر ايتىلعان ءسوز تۋرا رەالدى اۆتوردىڭ وزىنە تيەسىلى دەگەن قاعيدادان ۇزاي الماعاندىعىمىزدى كورسەتەدى. ۇنەمى ءوسۋ، ىزدەنىس، دامۋ، ديناميكا، ەۆوليۋتسيا ۇستىندەگى اقىن جانى ادەبي ءتاسىل اسىرەلەۋ ارقىلى، ءوزىن بارلىق نارسەدەن ماحرۇم قالعان جان ەتىپ كورسەتۋى، ادەتتە ءتيىمدى پايدالانىلعان بەت-پەردە ەكەندىگىن ايتا الامىز. عىلىمنان شەت قالعان، حابارى جوق، عىلىم-ءبىلىم ەش ۋىسىنا تۇسپەگەن جاننىڭ ءوز ارەكەتتەرىن كورە ءبىلىپ ساراپتاۋى، وي قورىتۋى، وزىنەن ەسەپ الۋى، تالداۋى «اقىلدى» جاندارعا لايىق قاسيەت ەكەندىگى ايان. اقىن كەيىنگى وقۋشىلارىنا، بولاشاق جاس وركەن بالاۋساعا اسەر ەتىپ، جۇرەكتەرىندەگى وتتى ۇرلەپ وياتۋ ءۇشىن قولدانعان كوركەم ءتاسىلى دەپ قاراستىرامىز.

اقىننىڭ بۇل ولەڭىنە تالاي جىلدار بويىنا يدەيالىق تالداۋلار جاسالدى. ەندى اقىن ولەڭدەرىنە ديسكۋرستىق، پوەتيكالىق تالداۋ جاسايتىن كەزەڭ كەلدى. وسى تۇستا اباي  پوەزياسىنىڭ باستى ەرەكشەلىگىن مويىنداۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. اباي پوەزياسى - حاتقا ءتۇسىپ قاتتالعان ليريكا تەورياسىنىڭ قالىپتارىنا تۇگەل دەرلىك سيا بەرمەيدى. اباي پوەزياسى  - قازاق قوعامىنىڭ قاسىرەتتى تاعدىرى تۋدىرعان ءتولتۋما ەرەكشەلىكتەرى بار پوەزيا.  ولەڭدەرىندە ديداكتيكا مەن فيلوسوفياعا كوپ بوي الدىرتاتىنى، ءار ولەڭىندە «حالىقتى تۇزەسەم ەكەن»، «حالىقتى وياتسام ەكەن»، «حالىقتى تۋرا جولعا سالسام ەكەن» دەگەن، ج.پ.ءسارتدىڭ تىلىمەن ايتساق «انگاجيروۆاننوست»- «اۋەستىلىك» [3, 331]، ياعني حالىق تاعدىرىنا اۋەستىلىك، الەۋمەت جاعدايىنا اۋەستىلىك، ەلدەگى ساياسي-الەۋمەتتىك، رۋحاني-مورالدىق دەفورماتسياعا اۋەستىلىك باسىم بولىپ كەلەدى. الىپ اباي وسىنداي ءماجبۇرلى «اۋەستىلىكتەردى» قاتار الا ءجۇرىپ، ليريكا جانرىنىڭ شىڭىنا دا قول جەتكىزەدى.

اباي ولەڭدەرىندە ليريكالىق قاھارمان كوپ جاعدايدا الەۋمەتتەن رۋحاني تۇرعىدا جوعارى تۇرعان، توڭىرەگىندەگى بولىپ جاتقان دۇنيەلەردى تارازىعا سالىپ، باعامداپ، باعالاپ وتىراتىن تۇلعا بولىپ كەلسە، كەيبىر ولەڭدەرىندە وزىمەن-ءوزى ارازداسىپ، ءوز ءمىنىن جىپكە تىزگەن، ءوز ناپسىسىمەن ارپالىسقان ادام ءتارىزدى كورىنەتىن تۇستارى بار. ماحاببات، دوستىق، سۇيىسپەنشىلىك، عاشىقتىق تاقىرىپتارىنا كەلگەندە «جاس جۇرەگىم، جاندى مەنىڭ» دەپ جەلدەي ەسەتىن اقىن، الەۋمەت ماسەلەلەرىنە كەلگەندە «قاجىعان»، «ارىق»، «قايعىلى» قارتقا اينالىپ شىعا كەلەدى. «قايعى شىعار ىلىمنەن» دەگەن ولەڭىندە اقىننىڭ ليريكالىق كەيىپكەرى وزىمەن سۇحباتتاسىپ، مىناداي سوزدەردى ايتادى:

قايتىپ قىزىق كورەمىن

اۋرە-سارساڭ كۇنىمنەن؟

قايرىلىپ قاراپ بايقاسام،

ات شابا الماس مىنىمنەن [2, 182].

اقىن كوركەم بەينەلىلىك ارقىلى ءوز بويىندا ءمىنىنىڭ كوپ ەكەندىگىن ايتىپ وتىر، اقىن دا ەت پەن سۇيەكتەن جاراتىلعان ادام، ونىڭ ءوز بويىندا ءتۇرلى مىندەردىڭ بولۋى زاڭدىلىق، ليريكالىق كەيىپكەر سول مىندەردەن تازارتۋدىڭ، قۇتىلۋدىڭ، جويۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرىپ، كۇرەسۋگە بەل بايلاپ وتىر دەپ قاراپايىم تالداۋىمىزعا دا بولادى. ليريكالىق كەيىپكەر كەمشىلىكتەن ادا، پەرىشتە ءتارىزدى جان ەمەس، كوپشىلىك قابىلداۋشىلار سىندى پەندە ەكەندىگىن ەسكە سالىپ، قابىلداۋشى ساناسىندا بۇل دا كەمشىلىكتى ەكەن، سول كەمشىلىكتەرىمەن كۇرەسىپ وتىر ەكەن، بۇل سىندى مەندە ءوز كەمشىلىكتەرىمدى تۇزەتۋگە تىرىسايىن دەگەن كاتارسيستىك وي تۋدىرۋعا ارنالعان ءتاسىل دەپ تۇسىنسەك كەرەك. ءبىر كەلىسەتىن ءجايت، اقىننىڭ «اقىلشى»، «ءبارىن ءبىلۋشى» بەت-پەردەسىنەن اۋىتقىپ، قابىلداۋشى ءۇشىن جاڭا بەينەگە كوشكەندىگى، ونىڭ اۆتور ماسكاسىن وزگەرتكەندىگىن، كوركەمدىك ءتاسىلدى پايدالاندىعىن ايعاقتايدى.

ابايدىڭ «ويعا ءتۇستىم، ويلاندىم» ولەڭى ليريكالىق شىعارماداعى اۆتور ماسكاسىنىڭ قولدانىلۋىنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى.

ويعا ءتۇستىم، تولعاندىم،

ءوز ءمىنىمدى قولعا الدىم.

مىنەزىمە كوز سالدىم،

تەكسەرۋگە ويلاندىم

بويداعى ءمىندى ساناسام،

تاۋ تاسىنان از ەمەس.

جۇرەگىمدى بايقاسام،

ينەدەيىن تازا ەمەس [4, 120]، -

دەگەن ولەڭ جولدارىن رەاليستىك ءادىس شەڭبەرىندە تالداساق، اقىننىڭ سىنشىل دا سىرشىل ليريكاسى، «ءمىنسىز ادام بولمايدى»، «ادام بولعاننان كەيىن كەمشىلىك ءتان» دەپ ءوز مىنىمەن كۇرەسكە تۇسكەن ادامنىڭ جان سىرى دەپ قارايتىن ەدىك. مونوديالوگ، اۆتوكوممۋنيكاتسيا ليريكالىق قاھارماننىڭ ءوز ىشكى دۇنيەسىنىڭ جاعدايىنان حابار بەرۋى، ارىلۋ، تازارۋ پروتسەستەرىنىڭ جۇرە باستاۋى دەپ تالداۋعا بولاتىن-دى. قازىرگى تاڭداعى وقىرمان ءۇشىن ۇلتتىق يدەال دەڭگەيىنە جەتىپ، دانالىقتىڭ، ادالدىقتىڭ، تازالىقتىڭ، ادىلدىكتىڭ سيمۆولى بولىپ سانالاتىن اباي بەينەسىنە «بويىنداعى ءمىنى تاۋ تاسىنان از ەمەس، جۇرەگى ينەدەيىن تازا ەمەس دەگەن» تەڭەۋلەر قانشالىقتى جاراسىمدى بولا قويار ەكەن. وقۋشى ابايدىڭ قاي بەينەسىنە سەنەدى؟جىلدار بويىنا قالىپتاسقان حاكىم اباي بەينەسىنە مە، «جۇرەگى ينەدەيىن تازا ەمەس» ءوز-وزىمەن ارپالالىسقان كەمشىلىكتى ادام بەينەسىنە مە؟ ءوزىن سىناۋ، وزىنە كوڭىلى تولماۋ، ءوز جانىن جەگىدەي جەۋ، ءوزىن قويارعا جەر تابا الماي ار الدىندا ارپالىسۋ، ار تازالىعىنا بايلانىستى نەۆروزدىق حال سىندى مودەرنيستىك، ەكستەنتسيالدىق ادەبيەتتىڭ ەلەمەنتتەرى ۇشىراسقانىمەن، بۇل ولەڭدە اقىن اۆتور ماسكاسىن ۇتىمدى پايدالانىپ، ليريكانىڭ باستى فۋنكتسيالارىنىڭ ءبىرى «اسەر ەتۋ ەستەتيكاسىنا» ساي قابىلداۋشىعا اسەر ەتۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە شىعادى [5, 133]. ليريكاتانۋشى عالىم ل.گينزبۋرگتىڭ مىنا پىكىرلەرى ءتۇرلى وي سالادى: «ليريچەسكايا پوەزيا - دالەكو نە ۆسەگدا پرياموي رازگوۆور پوەتا و سەبە ي سۆويح چۋۆستۆاح، نو ەتو راسكرىتيا توچكا زرەنيا، وتنوشەنيە ليريچەسكوگو سۋبەكتا ك ۆەششام، وتسەنكا. پوەتيچەسكوە سلوۆو نەپرەرىۆنو وتسەنيۆاەت ۆسە، ك چەمۋ پريكاساەتسيا، - ەتو سلوۆو س پروياۆلەننوي تسەننوستيۋ. پو ساموي سۆوەي سۋتي ليريكا -  رازگوۆور و زناچيتەلنوم، ۆىسوكوم، پرەكراسنوم (ينوگدا ۆ پروتيۆورەچيۆوم، يرونيچەسكوم پرەلوملەني); سۆوەگو رودا ەكسپوزيتسيا يدەالوۆ ي جيزنەننىح تسەننوستەي - ۆ گروتەسكە، ۆ وبليچەني ي ساتيرە» [1, 8].

اقىن اباي دا ليريكانىڭ جانرلىق قاسيەتتەرىن جەتە مەڭگەرگەندىكتەن، ءوز ولەڭدەرىنىڭ جارىققا شىعىپ، باياندالۋىن ءتۇرلى تاسىلدەرمەن جەتكىزۋگە تىرىسقان. كوبىنە «اقىلمان» ليريكالىق قاھارمان بۇل تۇستا باسقا «بەت-پەردەمەن» كورىنگەن. جاعىمدى ليريكالىق قاھارماننان «جاعىمسىز قاھارمانعا» اينالعان، گروتەسك ءتاسىلى، قاراما-قارسىلىقتاردى ويناتۋ ارقىلى جاڭا ەففەكت تۋدىرۋعا تىرىسقان. اقىن ءوز جۇرەگىنىڭ نەلىكتەن كىرلەگەنىنىڭ سەبەپتەرىن دە قابىلداۋشىسىنا ەجىكتەپ ءتۇسىندىرىپ كەتەدى:

وسىنشا اقىماق بولعانىم

كورىنگەنگە قىزىقتىم.

عادىلەتتى جۇرەكتىڭ

ادىلەتىن بۇزىپپىن.

اقىل مەنەن بىلىمنەن

ابدەن ءۇمىت ءۇزىپپىن;

ايلا مەنەن امالدى

مەرۋەرتتەي ءتىزىپپىن

جالماۋىزداي جالاڭداپ،

ار، ۇياتتان كۇسىپپىن.

قۋلىق پەنەن سۇمدىققا

قۇلادىنداي ۇشىپپىن;[4, 120].

اقىن ءوزىن جاعىمسىز ليريكالىق قاھارمان، نە انتيقاھارمان رەتىندە بەينەلەي وتىرىپ، ءوز زامانىنىڭ قابىلداۋشىلارىنىڭ تيپتىك بەينەسىن سومدايدى. اۆتور ماسكاسىن پايدالانىپ، انتيقاھارمان سيپاتىنداعى بەينە سۋرەتتەي وتىرىپ، ءبىر عانا كەيىپكەردىڭ بەينەسىن ەمەس، مىڭداعان كەيىپكەرلەردىڭ بەينەسىن كەسكىندەيدى. اسەر ەتۋ ەستەتيكاسى، ليريكا قۇدىرەتى ارقىلى اۆتور ءوزىن سوككەن بولىپ، سومدالعان وبرازدان وزدەرىن تانىعان قابىلداۋشى قاۋىم وكىلدەرىن دەرتتەرىن ەمدەۋگە، كەمشىلىكتەرىن تۇزەۋگە، انتيقاھارمان بەينەسىنەن ءوز  بەينەسىن كورىپ، اۆتوتەراپيا جاساۋعا ۇمتىلار دەگەن ستراتەگيادان تۋىنداعان ءتاسىل. جۇرەك ءسوزىن تىڭداۋدى ۇمىتقان، ايلا مەن امال سەرىك ەتكەن، ار-ۇياتتى ىعىستىرىپ قويعان، قۋلىق-سۇمدىققا ەپتى قازاق قوعامىنىڭ ازاماتتارىنا ادەبي-كوركەم، ەستەتيكالىق اسەر ەتۋدىڭ ۇلگىسى. اۆتور جالاڭ ۇران، جالعان پافوس ارقىلى ەمەس، نە قۇرعاق ديداكتيكا، مورال، ساياسي-الەۋمەتتىك ۇندەۋ، دەكلاراتسيامەن ەمەس، ءسوز ونەرى، ونىڭ ىشىندە ليريكانىڭ قۇدىرەتى ارقىلى قابىلداۋشىلاردىڭ جان دۇنيەسىنە اسەر ەتۋدى كوزدەيدى. ابايدىڭ بۇل ولەڭى قاي زامان بولسىن ءوز قۇندىلىعىن جويمايدى. قاي زاماندا بولسىن بۇل ولەڭدى وقىعان وقىرمان، جۇرەك تۇكپىرىندە ءتۇرلى ويعا قالاتىنى انىق. ەڭ قارابايىرى، الىپ اباي ءوزىن وسىلاي سوگە جامانداعاندا، «مەن كىم بولىپپىن»، «مەنىڭ ءىشىم، ادامدىعىم، بولمىسىم تازا ما» دەگەن ساۋالدار قويىپ، تولعاناتىنى اقيقات. دەمەك، اۆتور ءوز ماقساتىنا، وقۋشىنى تەبىرەنتۋ، تولعاتتىرۋ، اۆتوتەراپيا ۇدەرىسىن باستاۋ دەگەن سىندى ماقسات-مەجەسىنە قول جەتكىزىپ وتىرعاندىعىنا كوزىمىز جەتەدى. عالىم ل.ۆ.سافرونوۆانىڭ اۆتورلىق ماسكا تۋرالى ايتقان مىنا تۇجىرىمدارى اباي ليريكالارىنداعى ونىڭ قولدانىسىنىڭ وتە ۇتىمدى ەكەندىگىن دالەلدەيتىندەي: «ودنوۆرەمەننو اۆتورسكايا ماسكا يمەەت ي اۆتوتەراپەۆتيچەسكيە فۋنكتسي، زاششيششايا اۆتورا وت راسششەپلەنيا ليچنوستي ي «سوتسيالنوي مەستي» ۆ ليتەراتۋرە اندەرگراۋيدە.

اۆتورسكايا ماسكا پرەدلاگاەت ادرەساتۋ پرويزۆەدەنيا پوزيتسيۋ ۆنۋترەننە سۆوبودنوگو، يگروۆوگو، تۆورچەسكي سيتۋاتيۆنوگو پوۆەدەنيا» [6, 184].

اۆتورلىق ماسكانى پايدالانۋ ارقىلى اۆتور ءوز ليريكالىق كەيىپكەرىنىڭ بويىنا تانىلعان «اقىلدى، ءبارىن بىلەتىن، ۇنەمى اقىل ايتاتىن، جول كورسەتەتىن، كەيدە جازعىراتىن، كىنالايتىن، كەيتىن» بەينەسىن وزگەرىپ، قاتارداعى كەمشىلىكتى قابىلداۋشىلاردىڭ ءبىرى سىندى بولىپ كورىنىپ، سول بەينەگە ەنىپ ءسوز سويلەۋى ارقىلى، قابىلداۋشىعا جاڭا ەستەتيكالىق، ەموتسيالىق، رۋحاني-ەتيكالىق   اففەكت، اسەر سىيلايدى. كوپ ولەڭدەرىندە اقىن تاراپىنان وتكىر سىن، اششى اجۋا، اقىل ەستىپ ۇيرەنگەن قابىلداۋشىعا، بۇل ولەڭدەرىندە اۆتورمەن «تەرەزى تەڭ ادام» ەكەندىگىن سەزىندىرىپ، ەشنارسەنىڭ قۇردىمدا كەتپەگەندىگىن جانە تۇزەلۋگە ەشقاشان كەش ەمەستىگىن تاعى دا ۇعىندىرعانداي اسەر قالدىرادى.

اباي ولەڭدەرىنىڭ ءنارراتاتيۆتى، ديسكۋرستيۆتى پوەتيكا تۇرعىسىنان ءالى دە زەرتتەلە ءتۇسۋ قاجەتتىلىگى سەزىلەدى. اقىن پوەزياسى يدەيالىق تۇرعىدا كوپ تالداندى، ەندى كەشەندى پوەتيكالىق زەرتتەۋلەردىڭ نىسانىنا اينالۋ كەرەك.

نويابر كەنجەعاراەۆ

اباي اتىنداعى قازۇپۋ-ءنىڭ

«ابايتانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ

ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي

قىزمەتكەرى، ف.ع.ك.

ادەبيەتتەر

1.     گينزبۋرگ ل. و ليريكە. لەنينگراد: سوۆەتسكي پيساتەل، 1974.

2.     اباي. ت.1. الماتى: جازۋشى، 1995.

3.     سارتر ج.پ. چتو تاكوە ليتەراتۋرا؟ - ۆ كنيگە: زارۋبەجنايا ەستەتيكا ي تەوريا ليتەراتۋرى ءحىح-حح ۆۆ. تراكتاتى، ستاتي، ەسسە. موسكۆا: يزد.موسكوۆسكوگو ۋنيۆەرسيتەتا، 1987.

4.     اباي. ت.2. الماتى: جازۋشى، 1995.

5.     ناۋمان م. ليتەراتۋرنوە پرويزۆەدەنيە ي يستوريا ليتەراتۋرى. موسكۆا: رادۋگا، 1984.

6.     سافرونوۆا ل.ۆ. اۆتور ي گەروي ۆ پوستمودەرنيستكوي پروزە. دوكت.ديسسەر نا سويك.ست. دوكتورا فيلولوگيچەسكيح ناۋك. الماتى، 2007.