مينيستر ءبىرتانوۆ (دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى) وتكەندە بريفينگ وتكىزگەن. «بىزدىكىلەر بالنىسكە بارۋدى جيىلەتتى» دەپ كەيىپ سويلەپ، «ءجوندى-ءجونسىز جاتىپ الاتىندى شىعاردى» دەدى جانە. سوزدەن ءسوز قۋىپ، سىنىقتان سىلتاۋ ىزدەدى دەمەڭىزدەر، ءمينيستردىڭ ءوز ءسوزى، مىنە:

«ءبىزدىڭ ەلدە وزگەلەرمەن سالىستىرعاندا اۋرۋحانالارعا قاجەتتىلىك ارتتى. ياعني، ادامدار اۋرۋحاناعا ءجيى جاتاتىن بولدى. ءتىپتى، كەيدە ونىڭ قاجەتتىلىگى جوق بولسا دا، ۇيدە جاتىپ دارىمەن، بولماعاندا كۇندىزگى ستاتسيونارعا بارىپ ەمدەلۋگە بولسا دا... ارينە، الەم ەلدەرىندە اۋرۋحاناعا جاتقىزۋ ءتارتىبى قاتاڭ. بۇل قاجەتسىز گوسپيتاليزاتسيانىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جاسالادى. سەبەبى، اۋرۋحاناعا جاتىپ ەم قابىلداۋ قىمبات»، - دەدى مينيستر.

مينيستر ءبىرتانوۆتىڭ بۇل سوزىنەن «ولەيىن» دەپ جاتپاساڭ، وزگەنىڭ ورنىن الما دەگەندى ۇقتىق. ەلەكەڭدىكى ءجون-اق دەلىك. دەرتىڭ شاۋىپ، دەنەڭ تالىپ بارا جاتپاسا، دارىگەرىڭ جازىپ بەرگەن ءدارى-دارمەگىڭدى الىپ، ۇيدە جاتىپ-اق ەمدەلۋگە بولادى، راس. بۇل جونىنەن مينيستر مىرزانىڭ ايتقانىنا تالاسۋدىڭ ءوزى ارتىق. ايتكەنمەن، قازاقتار، قازاقستاندىقتار قيت ەتسە بولدى، بالنىسكە جاتىپ الۋدى شىعاردى دەگەنگە، مينيستر سەنەر، ءسىز سەنەسىز بە؟ ايتپەسە، ون ەكى مۇشەسى ساۋ ادام، ەرىككەننەن بارىپ بالنىسكە جاتىپ الا ما؟ اۋىرماي جاتىپ، اۋىرىپ قالام-اۋ دەپ، ءدارى ءىشىپ، دارىگەرگە دەدەكتەپ جۇرەتىن، شىركىن جانى ازدەك ادامدار بولسا، ءبىر ءجون. اسىرەسە، ءبىزدىڭ دارىگەر دەگەنگە اۋرۋى اسقىنعاندا ءبىر-اق باراتىن، وندا دا بوساعاڭا كەپ تۇرعان جەدەل جاردەمشىلەر جالىنىپ-جالپايىپ «اۋرۋحاناعا باراسىز با؟» دەسە، بارماي قالۋعا سىلتاۋ ىزدەپ تۇراتىن قازەكەڭدەر، ەلەكەڭ ايتقانداي، دوقتىرحاناعا دامىل بەرمەي جاتىر دەگەنگە سەنەسىز بە؟

دۇرىس ءتۇسىنىڭىز، قۇرمەتتى وقىرمان! ءبىزدىڭ مينيسترگە  ءمىن تاعىپ، وعان ءجونسىز جەردەن سوقتىعۋ استە ويىمىزدا جوق. ءوز سوزىنەن ۇققانىمىزدى جازىپ وتىرمىز. سول مينيستر ءوزىنىڭ ەكى اۋىز سوزىندە ەكى ماسەلەنىڭ شەتىن شىعاردى. اۋەلى، «ءدارى جازدىرىپ، ەم قابىلداۋعا بولادى» دەدى. سوسىن «ەم قابىلداۋ قىمبات» دەدى.

قىمباتى - قىمبات، راس. قازاقستاندا ءدارى دە قىمبات، دارىگەر دە قىمبات. سەبەبى، بۇل - بيزنەس. ميللياردتاعان اقشا اينالىمدا ءجۇرىپ جاتقان الىپ بيزنەس. بۇل بيزنەستىڭ باستى كۋرەرى – ءبىرتانوۆ. سەبەبى، ءبىرتانوۆ وسى سالانىڭ ءمينيسترى.

جاقىندا قازاقستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسى ءبىرتانوۆ مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتىنە تەكسەرىس جۇرگىزىپ، ءبىراز بىلىق-شىلىقتى اشكەرەلەپتى. ەسەپ-قيساپ جۇرگىزىپ، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا بايانحات جولداپتى.

(قر باس پروكۋرورى ع.نۇرداۋلەتوۆ)

باس پروكۋرور عيزات نۇرداۋلەتوۆتىڭ بايانداماسىنان ۇققانىمىز، 2016-2018 جىلدار ارالىعىندا ءبىرتانوۆ مينيسترلىگى، ياعني دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى قاجەتتىلىكتى قولدان جاساۋ، اسىرىپ كورسەتۋ ارقىلى  بيۋدجەتتىڭ 34 ميلليارد تەڭگەسىن ماقساتسىز شىعىنداعان ەكەن.

قر باس پروكۋراتۋراسى 2016-2018 جىلدار ارالىعىندا حالىقتى ءدارى-دارمەكپەن قامتۋ بويىنشا، بيۋدجەت قارجىسىن ءتيىمدى ءارى زاڭدى پايدالانۋ بويىنشا تەكسەرىس جۇرگىزگەن.

2009 جىلعى 18 قىركۇيەكتە قابىلدانعان «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» № 193-IV كودەكسى بار. وسى كودەكستە كورسەتىلگەندەي، ءدارى-دارمەكتى جوسپارلاۋ، ساتىپ الۋ مەن جۇزەگە اسىرۋ ەتاپتارىندا جۇيەلىك زاڭ بۇزۋشىلىقتار انىقتالعان.

حالىققا كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ ءۇشىن 1 مىڭ اتاۋلى ءدارى-دارمەكتى ساتىپ الۋعا جىل سايىن مەملەكەت قالتاسىنان 100 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. دەنساۋلىقساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، مۇنداي تەگىن مەديتسينالىق كومەككە مۇقتاجداردىڭ سانى قازاقستاندا 2 ميلليون ادامدى قۇرايدى. ال باس پروكۋراتۋرا تەكسەرىسى بۇل كورسەتكىشتىڭ ەداۋىر از ەكەنىن انىقتاعان. 2016-2017 جىلدار ارالىعىندا، ياعني 2 جىلدا 30 مىڭعا جۋىق ادامدى 30 ءتۇرلى اۋرۋدىڭ 4-ەۋىنە تىركەگەن.

ناتيجەسىندە دسم تاراپىنان بيۋدجەتتىڭ 16 ميلليارد تەڭگەسى ماقساتسىز تۇردە ەسەلەنىپ كورسەتىلگەن. ال جالپى العاندا 2016-2018 جىلدار ارالىعىندا دسم تاراپىنان قاجەتتىلىكتى قولدان جاساۋ (اسىرىپ كورسەتۋ) ارقىلى بيۋدجەتتىڭ 34 ميلليارد تەڭگەسى ماقساتسىز شىعىن بولعان.

سونداي-اق، ورتالىق اتقارۋشى ورگاندار 2 جىل بويى (2017-2018 جىلدار) «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكستىڭ 76 بابىنا قايشى بولا تۇرا، ءدارى-دارمەكتىڭ باعاسىن ماقساتتى تۇردە اسىرىپ كورسەتكەن.

ناقتىلاپ ايتساق، جالپى سوماسى 12 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايتىن 190 ءتۇرلى اتاۋلى ءدارى-دارمەك ءوز باعاسىنان الدەقايدا قىمباتقا ساتىپ الىنعان.

مىسالى، «دۋولازيد» دەيتىن وتاندىق ءونىمنىڭ ءوز باعاسى 49 تەڭگە بولسا، مينيسترلىك ونى 770 تەڭگەگە ساتىپ العان. ياعني، ءوز باعاسىنان 15 ەسەگە قىمباتقا العان. ءسويتىپ، 2 ميلليارد تەڭگە ارتىعىمەن تولەگەن.

ماقساتسىز جوسپارلاۋ جانە بيۋدجەت قارجىسىن ءتيىمسىز پايدالانۋدىڭ اقىرى ءدارى-دارمەكتى ۇرلاۋعا دەيىن جالعاسقان. 1 ميلليارد تەڭگەنىڭ جالعان رەتسەپتى جازىلعان. سونداي-اق، جالپى سوماسى 10 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءدارى-دارمەگى جەتپەيتىنى انىقتالعان. ياعني، جوعالعان.

جوعارىداعى فاكتىلەردىڭ بارلىعىن دەرلىك باس پروكۋراتۋرا انىقتاپ تەكسەرگەن. قۇقىققورعاۋ ورگاندارى 27 قىلمىستىق ءىستى تەكسەرىسكە العان. سونىمەن قاتار، پروكۋراتۋرا ورگاندارى زاڭ بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن 112 اكتى تولتىرعان. 360 ادام جاۋاپقا تارتىلعان.

جاڭاعى ءبىرتانوۆ مينيسترلىگىنىڭ بىلىق-شىلىعى جونىندە بايانحاتتىڭ جانە ءبىرى ۇكىمەتباسى اسقار مامينگە دە جولدانىپتى. وندا «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسى بويىنشا دەنساۋلىق ساقتاۋ سۋبەكتىلەرى مەن ءدارى-دارمەك ونىمدەرىنىڭ قولدانىسىن باقىلاۋ قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە مىندەتتەلگەن. الايدا، بۇل قىزمەت مۇلدە جۇزەگە اسىرىلماي وتىر»، - دەلىنگەن.

بيۋدجەت كودەكسىنىڭ 4 بابىندا كورسەتىلگەن پرينتسيپتەرىنەن بولەك، دسم ءدارى-دارمەكتەردى ساتىپ الۋ مەن جوسپارلاۋدى ناقتىلانباعان نەمەسە مۇلدە كورسەتىلمەگەن ستاتيستيكالىق ەسەپتەرگە جانە اكىمدىكتەر تاپسىرىسىنا سۇيەنىپ جوسپارلاعان. ناتيجەسىندە، 2016-2017 جىلدار ارالىعىندا 16 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءدارى-دارمەگى ارتىعىمەن ساتىپ الىنعان.

سونىمەن قاتار، قاجەتتىلىكتى دۇرىس ەسەپتەپ انىقتاماعاننىڭ سالدارىنان 3500 ونكولوگيالىق اۋرۋعا شالدىققاندارعا قاجەت 6 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءدارى-دارمەگى جەتپەي قالعان.

بۇل بۇل ما، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى دەنساۋلىق كودەكسىنىڭ 1,4 باپتارىن ورەسكەل بۇزىپ، 2017-2019 جىلدارعا ارنالعان تەگىن مەديتسينالىق كومەككە قاجەت ساتىپ الىناتىن ءدارى-دارمەكتەردىڭ تىزىمىنە كلينيكالىق ءتيىمسىز ءدارى-دارمەكتەردى ەنگىزگەن. پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتى بويىنشا، ونداي ەمدىك اسەرى ءتيىمسىز ءدارى-دارمەكتەردىڭ 21 اتاۋلى ءتۇرى انىقتالعان. ونىڭ جالپى سوماسى 2 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى.

سونداي-اق، شىمكەنت قالاسىندا 4 زاڭسىز ءدارى-دارمەك قويماسى انىقتالعان.  ول جەردە جالپى سوماسى 91 ميلليون تەڭگەنى قۇرايتىن 250 مىڭ اتاۋلى ءدارى-دارمەك ساقتالعان. ولاردىڭ اراسىندا «لانتۋس سولوستار» دەيتىن ينسۋلين دە بار ەكەن. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، ءدال وسى ينسۋلين وتكەندە وزبەكستاندا انىقتالعان. قازاقشا ماركەرلەنگەن بۇل ءدارى-دارمەكتەر ەركىن ساۋداعا تۇسكەنى بەلگىلى بولعان.

اتالعان فاكتىلەر بويىنشا بارلىعى 27 قىلمىستىق ءىس قوزعالعان ەكەن. ءبىز بۇل سانداردى ويدان ىزدەپ، قىردان تاپقانىمىز جوق. باس پروكۋراتۋرانىڭ، باس پروكۋروردىڭ بايانداماسىنان بىلدىك. بۇل جاڭاعى «ەمدەلۋشى كوپ بولعان سوڭ، ەمدەۋشى دە، ەم دە قىمبات، قازىر» دەپ قىزىلكەڭىردەك بولعان مينيستر ءبىرتانوۆ مينيسترلىگىندەگى قىمبات ساندار. ايتۋعا ءتىل كۇرمەلەتىن كۇردەلى سومالار. ال وسى ميللياردتاعان قارجىنىڭ ماقساتتى تۇردە ىسىراپ بولۋىنا كىم جاۋاپتى؟

سويتكەن ءبىرتانوۆىمىز بيىل شىلدەدە دارىگەرلەردىڭ ايلىعىن ءوسىرۋ كەرەكتىگىن سۇراپ سويلەگەن.

ايتا كەتەيىك، بۇل - مينيستر ءبىرتانوۆتىڭ ءدارى-دارمەك ساۋداسىنا قاتىستى العاشقى داۋى ەمەس. ول مينيسترلىك تىزگىنىن 2017 جىلدىڭ قاڭتارىندا ۇستاعان. ال اقپاندا ءدارى-دارمەك ساۋداسىن مونوپوليزاتسيالاپ وتىرعان «سك-فارماتسيا» داۋى باستالعان. 3 اقپاندا بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ  «سك-فارماتسيانى» كانىگى مافيا دەپ ايىپتاي سويلەگەن. ال 4 اقپاندا كومپانيا ديرەكتورى نۇرجان اليباەۆ وتستاۆكاعا كەتكەن. ال سول جىلى قازان ايىندا اليباەۆ قىرۋار قارجىنى جىمقىردى دەپ ايىپتالدى.

ءتۇيىن. ءبىرتانوۆتىڭ ءوزى دە دارىگەر، اكەسى دە بىلىكتى مامان دارىگەر بولعان. ءمينيستردىڭ ءبىلىم جولىن شولىپ قاراساڭىز، ءبىر ءمىن تابا المايسىز. ول اۋەلى الماتى مەملەكەتتىك مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىن تامامداعان. ونان سوڭ اقش-تىڭ اريزونا شتاتىنا بارىپ، ول جاقتا ينتەنسيۆتى تەراپيا مەن توكسيكولوگيا بويىنشا ءبىلىم العان.  رەسەيدىڭ مەد-اكادەمياسىندا وقىعان. بەرليندەگى شاريتە ۋنيۆەرسيتەتىندە اۋرۋحانا مەنەدجمەنتى بويىنشا تاجىربيە جيناقتاعان. ماگيستراتۋرانى (Global Executive MBA) امەريكالىق «Duke University» ۋنيۆەرسيتەتىندە اياقتاعان.  1998 جىلى مەديتسينا عىلىمىنىڭ كانديداتى، 2002 جىلى دوتسەنت، 2010 جىلى دوكتور بولعان. 50-گە جۋىق عىلىمي ەڭبەك جازعان ادام.

راس، مينيستر ءبىرتانوۆ ءبىلىمدى دارىگەر شىعار، اۋرۋىمىزدى ايتىپ، الدىنا بارىپ كورمەگەن سوڭ، پالەن دەپ پال اشۋ ورىنسىز... الايدا، ول بىلىكتى مينيستر ءھام مەنەدجەر دەپ جانە ايتا المايمىز. ايتار ەدىك، جوعارىداعى جاق تالدىرىپ، ءتىل سۇرىندىرەتىن سانداردان ۇيالىپ وتىرمىز... بيۋدجەت قارجىسىن، سىزبەن ءبىزدىڭ سالىقتان (قالتامىزدان) جيىلعان قارجىنى وڭدى-سولدى جۇمساپ، ارزاندى قىمباتقا بۇلداپ بەرگەن مينيستر ءبىرتانوۆتىڭ ءوزى بولماسا دا، قاراماعىنداعىلار ەكەنى داۋسىز! ال ولاردىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋ – باسقا-باسقا ەمەس، ءدال وسى مينيستر ءبىرتانوۆتىڭ قىزمەتى.  دەمەك، 100 ميللياردتى جۇمساۋدىڭ جولىن بىلمەگەن ءبىرتانوۆ ەندىگى وتستاۆكاعا كەتۋى كەرەك شىعار!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz