قر پرەمەر-ءمينيسترى اسقار مامين تۇركىستان وبلىسىنا جۇمىس ساپارى بارىسىندا ارىس قالاسىنىڭ زالال كەلتىرىلگەن ۇيلەرىن، الەۋمەتتىك نىساندارىن، ينجەنەرلىك جەلىلەرىن سالۋ جانە جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ بارىسىن تەكسەردى، سونداي-اق قالانى قالپىنا كەلتىرۋ جونىندە كەڭەس وتكىزدى.

وسى كەڭەستە قر قورعانىس ءمينيسترى ن. ەرمەكباەۆ، ىشكى ىستەر ءمينيسترى ە. تۇرعىمباەۆ، دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ە. ءبىرتانوۆ، ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ا. ايماعامبەتوۆ، يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ ءبىرىنشى ۆيتسە-ءمينيسترى ق. وسكەنباەۆ، تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ءو. شوكەەۆ، «سامۇرىق-قازىنا» جىلجىمايتىن مۇلىك قورى» اق باسقارما توراعاسى ب. ساندىقباەۆ، «اتامەكەن» ۇكپ باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى و. ورداباەۆ وزدەرى جەتەكشىلىك ەتەتىن باعىتتار بويىنشا بايانداما جاسادى.

بايانداماشىلاردىڭ مالىمەتىنە سەنسەك، ارىستاعى قۇرىلىستىڭ 90%-ى جوندەۋدەن وتكەن ەكەن.

قازىرگى تاڭدا زارداپ شەككەن 7516 ءبىر قاباتتى جەكە ۇيلەردىڭ 6611-ءى نەمەسە 90% جوندەۋدەن وتكىزىلدى. قالعان 905 ءبىر قاباتتى جەكە ۇيلەردى جوندەۋ جۇمىستارىن 10 تامىزعا دەيىن اياقتاۋ قاجەت. 67 كوپ قاباتتى ۇيلەردى قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا جۇمىستاردى 20 تامىزعا دەيىن اياقتاۋ كەرەك. بارلىق 66 الەۋمەتتىك نىساندى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن 20 تامىزعا دەيىن ءبىتىرۋ قاجەت. وسىعان وراي، شتابتاردىڭ جۇمىسى 20 تامىزعا دەيىن جالعاسادى.

بۇل ۇكىمەتتىڭ ەسەبى. ەگەر شىنىمەن دە وسىنداي بولسا، ارىستاعى اعايىن ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش بولار ەدى. الايدا، بۇل - جوعارعا بەرىلەر ەسەپتىڭ كەز-كەلگەنىن مۇزداي عىپ جىبەرىتىن ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ كونە "اۋىرۋى" سەكىلدى. سەبەبى، ارىس قالاسىنىڭ تۇرعىندارى بۇل مالىمەتپەن مۇلدە كەلىسپەيدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، بىتپەگەن جۇمىس ءالى شاش-ەتەكتەن.

عۇبايدوللا سۇيىنباەۆ، ارىس تۇرعىنى

- حالىقتىڭ جاعدايى جاقسى ەمەس قازىر. ەۆاكۋاتسيالاۋ كەزىندە ەش كومەك بەرمەگەن ۇكىمەت تۇرعىن ۇيلەردى جوندەۋ ىسىندە دە تۇراقسىزدىق تانىتىپ وتىر. ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين ءۇش رەت كەلدى. ونىڭ ورىنباسارى جەڭىس قاسىمبەك تە ءبىر مارتە كەلىپ كەتتى. الايدا، ەشقايسىسى حالىققا جاقىندامايدى. حالىقپەن كەزدەسپەيدى. جانىنا جولاتپايدى. جاقىنداپ، ارىز-شاعىمدارىمىزدى ايتۋ مۇمكىن ەمەس. پرەمەر مينيستر كۇنى كەشە تاعى كەلدى. ءبىز سول كىسىگە كەزدەسىپ، ارىزىمىزدى ايتامىز دەگەمىز. بىراق، جاقىنداۋ مۇمكىن بولمادى. مۇنداي حالقىنان الشاقتاپ كەتكەن ۇكىمەت كىمگە كەرەك...

ال وبلىس اكىمى ومىرۇزاق شوكەەۆ 4 شىلدە حالىقپەن كەزدەسكەندە، ءبىر اي ىشىندە بارلىق قۇرلىستىڭ بىتەتىنىن ايتقان. بىراق، قازىر ءبىزدىڭ كوشەنىڭ وزىنەن 15 ءۇي ءالى بىتكەن جوق. ءبىزدىڭ كوشەدە 35 ءۇي بار. سونىڭ 15-ءى بىتپەدى. ال ءبىزدىڭ 14 سەكتوردا 527 ءۇي بار. سونىڭ ءارى كەتسە 100-ىندە عانا قۇرلىس جۇمىستارى اياقتالدى. قالعان 427-ءسى ءالى سول كۇيىندە تۇر. ءتىپتى، جاڭاعى 100 ءۇيدىڭ ءوزى 100% دايىن ەمەس. مۇسا دەگەن ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەك تانىسىم بار ەدى. سونىڭ ءۇيىن بۇزىپ تاستاعان. سودان بەرى ءبىر اي ءوتتى، ءالى باستاعان دا جوق.

ارىس قالاسىنداعى 14 سەكتوردىڭ قۇرىلىسىنا جاۋاپتى الماتى قالاسى قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ جۇمىسى وتە ناشار. ماسەلەن، جامىل وبلىسى مەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قۇرلىسشىلارى وزدەرى جاۋاپتى سەكتورلاردا جاپ-جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتىر ەكەن. ال ءبىزدىڭ رايونعا جاۋاپتى الماتى قالاسىنىڭ قۇرلىسشىلارى مۇلدە جۇمىس ىستەمەيدى.

بۇزىپ تاستاعان، ءالى جۇمىس باستاماعان ۇيلەر ءالى كوپ. ماسەلەن، اقىلباەۆ دۇيسەنباي دەگەن كورشىم بار. ءۇيىنىڭ توبەسىن اشىپ تاستاعانىنا ءبىر ايدان استام ۋاقىت بولدى. ءالى ەشتەڭە ىستەگەن جوق. الماتى قالاسى قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ باستىعى نۇربول نۇرساعاتوۆ ۇيلەرىڭىزگە تەك جوندەۋ جۇمىستارىن عانا جاسايىق دەپ ءبىزدى ۇگىتتەيدى. ال ۇزاق ۋاقىت بولعان، سابان كىرپىشتەن سوعىلعان، جارىلىستا سنارياد تيگەن ءۇيدى قالاي جوندەۋگە كەلەدى. 50-60 گرالۋس ىستىقتا، ءۇىمىزدىڭ ەسىك-تەرەزەسى جوق، توبەسى اشىق، سوندا وتىردىق. 

ومىرۇزاق امىرەۆ  ارىس تۇرعىنى

- مەنىڭ ءۇيىمنىڭ قابىرعالارىندا 4-6 سم جارىقتار بار. سوعان قاراماستان ءۇيدى تەك جوندەۋدەن وتكىزەمىز دەپ وتىر. ءبىز بۇعان نارازى بولىپ، قايتادان ەكسپەرتيزادان وتكىزۋدى تالاپ ەتتىك. جاڭاعىداي ۇلكەن جارىقتاردىڭ بولعانىنا قاراماستان، بۇل جولى دا تەك جوندەۋ جۇمىستارىن عانا جاساۋ كەرەك دەگەن شەشىم كەلدى. 6 سم جارىعى بار ءۇيدى قالاي جوندەۋگە بولادى؟! ال الماتى قالاسى قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ باستىعى نۇربول نۇساعاتوۆ قايتا-قايتا كەلىپ، جوندەۋ جۇمىستارىن عانا جاساۋعا كەلىسىم بەرۋىمدى سۇراپ ءجۇر.

ابزال قۇسپان، زاڭگەر

- بۇل جەردە مەملەكەتتىك ماسشتاپتاعى كوزبوياۋشىلىق ورىن الىپ وتىر. ۇيلەردىڭ 90 پايىزى ءبىتتى دەگەن اقپاراتتى ەستىپ جاتىرمىز. بىراق، تولىق ءسۇرىپ تاستاپ، قايتا سالۋ كەرەك ۇيلەردى جەڭىل-جەلپى جوندەۋدەن وتكىزىپ جاتىر ەكەن. بۇل ارەكەتتەرىن ساراپاتاما دەۋگە كەلمەيتىن مامانداردىڭ قورىتىندىسىنا سۇيەنىپ جۇزەگە اسىرۋدا. 

ماسەلەن ومىرۇزاق اعامىزدىڭ ۇيىنە قاتىستى مامانداردىڭ بەرگەن قورىتىندىسىمەن تانىستىم. مۇندا ساراپتاما جاساعان ەكى مەكەمە دە ءۇيدى تەك جوندەۋدەن وتكىزۋ كەرەك دەپتى. ءتىپتى بۇلارعا سالسا، بار جاۋاپكەرشىلىكتى ءۇي يەسىنىڭ وزىنە ارتقىسى كەلەدى. ءۇي ءاۋ باستا قۇرلىس نورمالارىنا ساي سالىنباعان، سوندىقتان جارىلىس كەزىندە زاقىمدالعان دەگەندى ايتىپ وتىر. ءارى بۇلار ءوز ساراپتامالارىندا فوتوسۋرەتتە انىق كورسەتىلگەن 4-6 سم جارىقتارعا ءمان بەرمەي، 1-2 سم كىشى جارىقتاردى عانا نازارعا العان. بار ويلارى ءۇيدى بۇزعىزباي، جوندەۋدەن وتكىزۋ بولىپ وتىر.

ەگەر ارىستاعى ۇيلەر قۇرلىس نورماسىنا ساي سالىنباعاندىقتان قيراپ جاتقان بولسا، ونداعى الەۋمەتتىك نىساندار دا ساپاسىز سالىنعان بولىپ شىعادى. سەبەبى، ارىستاعى 66 الەۋمەتتىك نىساننىڭ 62-ءسى قيراپ قالعان. ال بۇلار ۇكىمەتتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن، قۇرلىستىڭ بارلىق تالاپتارىنا ساي سالىنعان. وسىنداي نىسانداردىڭ ءوزى قيرادى دەگەن ءسوز، ارىستاعى اپاتتىڭ اسا اۋىر بولعانىنان دەرەك بەرەدى. دەمەك، جاڭاعى ساراپشىلاردىڭ تۇرعىندار ۇيلەرىن قۇرلىس تالاپتارىنا ساي سالمادى دەگەنى بوس اڭگىمە. 

سول ءۇشىن ارىستاعى ۇيلەر تۇگەلدەي ءسۇرىلىپ، قايتا سالىنۋى كەرەك ەدى. بۇل جارىلىسقا ەل بيلىگى، قورعانىس مينيسترلىگى تىكەلەي جاۋاپتى. سولاردىڭ سالعىرتتىعىنان وسى اپات ورىن الىپ وتىر. دەمەك، ولار بار جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاۋى كەرەك. ازاماتتىق زاڭناما تالاپتارىنا سايكەس، زيان كەلتىرۋشى كەلتىرگەن زيانىنىڭ ورنىن تولتىرۋعا مىندەتتى. سول ءۇشىن ۇكىمەت وزدەرى مويىنداعانداي، وزدەرى كەلتىرگەن زياندى وزدەرى وتەۋى كەرەك.

تاعى ءبىر ماسەلە، وبلىس اكىمى شوكەەۆ حالىققا قورا-جاي نەمەسە سارايلارىڭدى سالىپ بەرمەيمىز، تەك ۇيلەرىڭە جاۋاپ بەرەمىز دەپتى. بۇل مۇلدە بولمايدى. ازاماتتىق كودەكستىڭ تالاپتارىنا ساي، بۇل تىكەلەي سولاردىڭ مىندەتىنە كىرەدى. كىنانىڭ قاساقانا جانە ابايسىز دەگەن ەكى ءتۇرى بولادى دەسەك، بۇل جەردە ابايسىزدىقتان اپات ورىن الىپ وتىر. ابايسىزدىق بولعاندا دا قىزمەتتىك سالعىرتتىق سەبەبىنەن جارىلىس بولىپ، حالىققا زيان كەلىپ وتىر. وسى زياننىڭ ورنىن ۇكىمەت ءوزى تولتىرۋعا مىندەتتى. بۇل جەردە ەشقانداي داۋ جوق.

شوكەەۆتىڭ قورا-جاي مەن سارايدى جوندەۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىزگە كىرمەيدى دەگەنى زاڭدىق تۇرعىدان وتە ساۋاتسىز ايتىلعان ءسوز. بۇلاي ايتۋعا ەش قۇقىعى جوق. كەلتىرىلگەن شىعىننىڭ ورنىن تولىعىمەن تولەۋگە مىندەتتى. تامىز ايى باستالدى، ۇيلەر ءالى سالىنىپ بولمادى. ونىڭ ۇستىنە اۋىل قازاعى مال ۇستايدى، ال بۇلار قورا-جايلارىڭدى سالمايمىز دەپ وتىر. سوندا قىس كەلگەندە حالىق قايدا تۇرادى، مالىن قايدا ۇستايدى. 

ەگەر بيلىكتەگىلەر كەلتىرىلگەن شىعىندى تولىق وتەۋگە كەلىسپەسە، ەلدەگى وزگە دە بىلىكتى زاڭگەرلەردى ىسكە قوسىپ، ەل ۇكىمەتىن سوتقا بەرەتىن بولامىز. بۇدان باسقا امال قالمايدى. بۇل جالپى ەل الدىندا، حالىقارالىق ارەنادا قازاقستان بيلىگىنە ابىروي اپەرەتىن قادام ەمەس. 

Abai.kz