ايگەرىم ءالىمجان. اباي اۋدارمالارىنىڭ ايشىقتارى
ورىس ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى م.يۋ.لەرمونتوۆ مۇراسىنىڭ قازاق ادەبيەتىندە الار ورنى ەرەكشە. بۇل اسىرەسە، ءحىح عاسىردىڭ اياعىنداعى ۇلى اباي اۋدارمالارىمەن قۇندى.
قازاقتىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، ۇلى اقىن اباي ورىس ادەبيەتىن 1882 جىلدان باستاپ اۋدارعان. ول لەرمونتوۆ ولەڭدەرىن پۋشكين مەن قاتار قويىپ، ءسۇيىپ وقىپ قانا قويعان جوق نەمەسە ۇلى اقىننىڭ ولەڭدەرىن ءوزىنىڭ انا تىلىنە اۋدارۋدى عانا ماقسات ەتىپ قويعان جوق، ءوز حالقىنىڭ قيان-كەسكى تاعدىرىن ويلاپ، بۇلدىر بولاشاعىنان ساڭىلاۋ ىزدەپ وي-ساناسىمەن ارپالىسقان اباي - ورىستىڭ بۇل دانا اقىنىن - حالقىنا دا، ءوز جانىنا دا رۋحاني سەرىك، سىرشىل دوس ەتكىسى كەلدى. ەڭ ءبىرىنشى اۋدارماسى - «بورودينو» اتتى پاتريوتتىق ولەڭىنەن ءۇزىندى. ەڭ سوڭعىسى - لەرمونتوۆتىڭ «ۆاديم» اتتى ۇزاق اڭگىمەسىنىڭ جەلىسىن، وقيعاسىن الىپ، قىسقارتىپ جازعان پوەما.
ورىس ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى م.يۋ.لەرمونتوۆ مۇراسىنىڭ قازاق ادەبيەتىندە الار ورنى ەرەكشە. بۇل اسىرەسە، ءحىح عاسىردىڭ اياعىنداعى ۇلى اباي اۋدارمالارىمەن قۇندى.
قازاقتىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، ۇلى اقىن اباي ورىس ادەبيەتىن 1882 جىلدان باستاپ اۋدارعان. ول لەرمونتوۆ ولەڭدەرىن پۋشكين مەن قاتار قويىپ، ءسۇيىپ وقىپ قانا قويعان جوق نەمەسە ۇلى اقىننىڭ ولەڭدەرىن ءوزىنىڭ انا تىلىنە اۋدارۋدى عانا ماقسات ەتىپ قويعان جوق، ءوز حالقىنىڭ قيان-كەسكى تاعدىرىن ويلاپ، بۇلدىر بولاشاعىنان ساڭىلاۋ ىزدەپ وي-ساناسىمەن ارپالىسقان اباي - ورىستىڭ بۇل دانا اقىنىن - حالقىنا دا، ءوز جانىنا دا رۋحاني سەرىك، سىرشىل دوس ەتكىسى كەلدى. ەڭ ءبىرىنشى اۋدارماسى - «بورودينو» اتتى پاتريوتتىق ولەڭىنەن ءۇزىندى. ەڭ سوڭعىسى - لەرمونتوۆتىڭ «ۆاديم» اتتى ۇزاق اڭگىمەسىنىڭ جەلىسىن، وقيعاسىن الىپ، قىسقارتىپ جازعان پوەما.
ابايدىڭ اۋدارمالارىنا جالپى شولۋ جاساساق، ول ۇنەمى تاڭداپ، تالعاپ اۋدارعان. ابايدىڭ لەرمونتوۆتان اۋدارعان ولەڭدەرى نە ادامگەرشىلىك تاقىرىبىنا بايلانىستى جامان مىنەز-قۇلىقتى شەنەۋ، جاقسىلىققا ۇندەۋ، نە پاتريوتتىق ۇلكەن يدەيانى كوكسەگەن ولەڭدەر، نە تەرەڭ وي - فيلوسوفيا، نە ۇزدىك كوركەم ولەڭدەر بولىپ كەلەدى. سوندىقتان ۇلى اقىنداردىڭ ولەڭدەرىندەگى يدەيالىق-مازمۇندىق ۇقساستىقتار مەن كوركەمدىك بوياۋ ناقىشتارى جۇرەككە جاعىمدى كەلەدى. «اباي لەرمونتوۆ ولەڭدەرىن اسا ءبىر ۇقىپتىلىقپەن ءارى ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىكپەن اۋداردى. اسىرەسە «قانجار»، «جولعا شىقتىم ءبىر جىم-جىرت تۇندە جالعىز»، «تەرەكتىڭ سىيى»، «جەلكەن» سياقتى لەرمونتوۆ شىعارمالارىنىڭ ەڭ ۇزدىگىن الىپ اۋدارعان. ال بۇلاردىڭ ءبارى ورىس كلاسسيكتەرىنىڭ ىشىندە شەبەرلىك جاعىنان تەڭدەسى جوق تۋىندىلار بولىپ وتىر» دەگەن ەكەن اباي اۋدارمالارى تۋرالى كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆ. لەرمونتوۆ اۋەنى اباي شىعارماشىلىعىندا جاراسىمدى ۇندەستىك تاپقان.
اباي نەلىكتەن لەرمونتوۆقا سونشاما دەن قويدى ەكەن؟ زەرتتەۋشىلەر بۇل ماسەلەگە ءمان بەرمەي كەلەدى.
اباي لەرمونتوۆ ولەڭدەرىن اۋدارۋ بارىسىندا الەۋمەتتىك-ەستەتيكالىق تانىمى مەن شىعارماشىلىق نىسانىن بىلدىرەتىن ۇعىمداردىڭ اتتارىن اۋدارۋدا ىقشامداۋ ءپرينتسيپىن ۇستانادى. تۇپنۇسقانىڭ نەگىزگى مازمۇنىن، ماعىنالىق وزەگىن ساقتاۋدا، ءسويتىپ اۆتوردىڭ ويىن جيناقتاپ جەتكىزۋدە بۇل پرينتسيپ وڭتايلى جانە ەداۋىر ءتيىمدى كوركەمدىك قىزمەت اتقارادى. مۇنداي سيپاتتى اۋدارمادا تۇپنۇسقا ماتىندەگى تىكەلەي اۋدارۋعا بولمايتىن ۇعىمداردى سوزبە-ءسوز نەمەسە سيپاتتاي اۋدارۋ اۋدارمانىڭ مازمۇنى مەن ماعىناسى اراسىنداعى كەلىسىم مەن جاراسىمعا كولەڭكەسىن ءتۇسىرۋى عاجاپ ەمەس. تۇپنۇسقادا ۇلكەن ماعىنالىق جۇك كوتەرىپ تۇرعان مۇنداي تىلدىك قۇرالداردىڭ سوزبە-ءسوز اۋدارماسى اۋدارما ءماتىنى جۇيەسىندەگى «بوتەن سوزبەن بىلعانۋىنا» الىپ كەلەدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، اۋدارمادا ىقشامداۋ، جيناقتاۋ ءپرينتسيپىن قولدانۋ دا ءبىر جاعىنان ءتيىمدى جانە مۇنىڭ ءوزى ايتارلىقتاي شىعارماشىلىق ناتيجەگە الىپ كەلەتىنىن اباي اۋدارمالارىنان بايقاۋىمىزعا بولادى.
اباي اۋدارمالارىنداعى مازمۇنى دالمە-ءدال اۋدارىلعان «مەنىڭ سىرىم، جىگىتتەر، ەمەس وڭاي» («يا نە حوچۋ چتوبى سۆەت ۋزنال») دەگەن ولەڭىنىڭ كولەمدەرى ەكى تىلدە دە 16 جولدان. بۇلاي اۋدارۋ ۇلكەن شەبەرلىكتى تانىتادى. ايتا بەرسە، اباي اۋدارمالارى شەتىنەن اسقان تالانت يەسى ەكەنىن دالەلدەيدى.
«كوڭىلىم مەنىڭ قاراڭعى، بول-بول اقىل» شىعارماسى دا وسىنداي اسەرلى ولەڭدەرىنىڭ ءبىرى. بۇل - بايروننىڭ «مويا دۋشا تەمنا» اتتى تۋىندىسىن ەركىن اۋدارعان لەرمونتوۆ نۇسقاسى. ورىسشا نۇسقاسى اقىننىڭ كوزى تىرىسىندە «وتەچەستۆەننىە زاپيسكي» جۋرنالىندا باسىلىپ، كەيىن ءوزىنىڭ جيناقتارىندا باسىلعان.
اباي وسى ولەڭنىڭ العاشقى سەگىز جولىن عانا اۋدارعان. 1933 جىلعا دەيىنگى جيناقتاردا «بول،بول اقىن» «بۇلبۇل اقىن» بولىپ باسىلىپ كەلگەن ەكەن [2,261]. العاشقى باسىلىمداردا «ەۆرەي كۇيى» دەپ بەرىلسە، كەيىنگى باسىلىمداردىڭ بارلىعىندا لەرمونتوۆتان دەپ قانا بەرىلىپ ءجۇر.
ماتىندەردى سالىستىراتىن بولساق.
تۇپنۇسقادا:
دۋشا مويا مراچنا! سكورەي، پەۆەتس، سكورەي!
ۆوت ارفا زولوتايا:
پۋسكاي پەرستى تۆوي، پرومچاۆچەيسيا پو نەي،
پروبۋديات ۆ سترۋناح زۆۋكي رايا.
ي ەسلي نە ناۆەك نادەجدى روك ۋنەس،
وني ۆ گرۋدي موەي پروسنۋتسيا،
ي ەسلي ەست ۆ وچكاح زاستىۆشيح كاپليا سلەز -
وني راستايۋت ي پروليۋتسيا.
اۋدارمادا:
كوڭىلىم مەنىڭ قاراڭعى. بول، بول، اقىن!
التىندى دومبىراڭمەن كەلشى جاقىن.
ىشەك بويلاپ ون ساۋساق جورعالاسا،
بەيىشتىڭ ءۇنى شىعار قوڭىر سالقىن.
ەگەر سورىم تۇبىمەن اكەتپەسە،
كەرەك قوي كوڭىلدى ءۇمىت تەبىرەنتسە.
قاتىپ قالعان كوزىمدە ءبىر تامشى جاس
توگىلمەي مە، بوي جىلىپ، ول دا ەرسە؟!
اۋدارمانىڭ ساتتىلىگىن ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. لەرمونتوۆتىڭ ويى، كوڭىل-كۇيى اۋدارمادا انىق، ءدال تۇپنۇسقاداعىداي. اباي «ارفا» ءسوزىن «دومبىرامەن»، «زۆۋكي رايا» تىركەسىن «بەيىشتىڭ ءۇنى» دەپ قازاق وقىرمانىنىڭ تىلىنە ساي ەتىپ وتە جاتىق اۋدارىپتى. «پۋسكاي پەرستى تۆوي، پرومچاۆچەيسيا پو نەي» - «ىشەك بويلاپ ون ساۋساق جورعالاسا» دەگەن تارماقتىڭ دا بالاماسىن ۇيقاسقا قاراي دا، ماعىناعا قاراي دا تاۋىپ قولدانعان.
اباي اۋدارمالارىنا عالىمدار قاي كەزدە دە وڭ پىكىرلەرىن بەرىپ كەلەدى. مىسالى، ق.بەكقوجين بۇل تۋرالى بىلاي دەيدى: «ەتي ي پودوبنىە يم اباەۆسكيە پەرەۆودى ۆوسپرويزۆوديات حۋدوجەستۆەننىە وسوبەننوستي لەرمونتوۆسكيح تۆورەني، سوحرانيايۋت پو ۆوزموجنوستي توچنو يح سودەرجانيە. «كينجال»، «پلەننيك»، «دارى تەرەكا»، «دۋما»، «ۆ البوم»، «بولنوە سەردتسە بەتسيا تيحو» - ەتو تە پەرەۆودى، ۆ كوتورىح مى موجەم وسوبەننو سيلنو پوچۋستۆوۆات سيلۋ تالانتا ابايا، تونكوست ەگو حۋدوجەستۆەننوگو ۆوسپرياتيا، يستيننو پوەتيچەسكۋيۋ تسەننوست پەرەۆەدەننىح يم پرويزۆەدەني». ق.بەكقوجين وسىنداي ويدان كەيىن، لەرمونتوۆتى اۋدارۋ ارقىلى اباي قازاق پوەزياسىندا جاڭا كلاسسيكالىق ۇلگىنى دامىتقانىن ايتادى.
ابايدىڭ اقىندىق تولعامدارىن سارالاپ قاراساق، يدەيالىق مازمۇن مەن ليريكالىق تەبىرەنىس تاراپىنان ءۇش-ءتورت سارىنعا جىكتەلەر ەدى. مەنىڭشە، ءبىرىنشى باعىتتا - حالىقتىڭ تاعدىرىن، زاماننىڭ بەت-بەينەسى وزەكتى ورىن السا، ەكىنشى تاراپتا - حالىقتىڭ مىنەز-قۇلقىن تۇزەتۋ ءۇشىن اقىل ايتۋ، ياعني ديداكتيكالىق سارىن جانە سالت سيپاتىنداعى توعىشارلىقتى مىنەۋ، ساتيرا اۋەنى جاتادى. سودان كەيىن وسى باعىتتاعى ونەگە، وسيەت جىرلارى مەن شىندىقتان جاڭعىرىق تاپپاعاندىقتان - ءوز زامانداستارىنان، ءوز ورتاسىنان ءتۇڭىلۋ، تورىعۋ، قاسىرەت شەگۋ سازدارى وزىنشە ءبىر ارنا بولىپ تولقيدى. ساحارا بوزبالاسىنىڭ ليريكاسى - ءبىر سالا. ال اباي پوەزياسىنىڭ تەبىرەنىسى باسىم اۋەندەر - ءوز ورتاسىنان، توپاس قاۋىمنان ءتۇڭىلۋ، زامانداستارىنىڭ اسىرەسە، تۇسىنداعى جاس تولقىننىڭ ناداندىعىن، بىلىمسىزدىگىن كورىپ تورىعۋ. جالعىزدىق جاپا شەگۋ سارىندارىنىڭ لەرمونتوۆ اۋەندەرىنە ۇندەس كەلىپ تۇرعاندىعى تاڭ قالدىرادى.
الدىمەن، لەرمونتوۆتىڭ وسى سارىنىنا بەرىلە ءۇن قوسۋىن ايتپاستان بۇرىن اباي وزگە دە كەلەلى شىعارمالارىن اۋدارماۋىنىڭ سەبەبى نە ەكەن؟ دەگەن سۇراق تۋىندايدى. لەرمونتوۆ شىعارماشىلىعىنداعى باستى سارىن - باس بوستاندىعى بولسا، اباي اۋدارمالارىندا مۇنداي ەرەۋىلدى اۋەندەر كەزدەسپەيدى. تەك، «جارتاستان قىز قۇلاپتى تەرەڭ سۋعا» دەگەنى بولماسا. اباي زامانىندا، ءتىپتى قازاق قوعامىندا، ايەل ماسەلەسى بولماسا، جەكە باستىڭ بوستاندىعى ايىرىقشا ورىن الارلىق كۇيدە بولعان جوق. قۇلدىق، كرەپوستنويلىق سەكىلدى سۇمدىقتاردى اباي كورمەسە كەرەك. سوندىقتان مۇنداي سارىن ابايدى تەبىرەنتپەسە كەرەك. ابايعا كەرەگى، جۇرەگىنە جاقىنى، جالعىزدىق، حالىق قامى:
جارلى ەمەسپىن، زارلىمىن،
ونى دا ويلا تولعانىپ،
جۇرتىم دەۋگە ارلىمىن
وزگە جۇرتتان ۇيالىپ...
دەپ «وتانىمدى سۇيەمىن مەن وزگەشە» نەمەسە «قوش، روسسيا سورىنان ارىلماعان» دەگەن لەرمونتوۆ سارىنىمەن ساباقتاس كۇڭىرەنەدى.
مىسالى، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالىپ» ولەڭىندەگى اباي ءدال بەرە بىلگەن تۇستاردان ءۇزىندى كەلتىرسەك:
ۆىحوجۋ ودين يا نا دوروگۋ:
سكۆوز تۋمان كرەمنيستىي پۋت بلەستيت
نوچ تيحا. پۋستىنيا ۆنەملەت بوگۋ
ي زۆەزدا سو زۆەزدويۋ گوۆوريت -
دەگەندى اباي بىلاي اۋدارعان:
جولعا شىقتىم ءبىر جىم-جىرت تۇندە جالعىز،
تاستى جول جارقىرايدى بۇعا امالسىز
ەلسىز جەر تۇرعانداي بوپ حاققا مۇلگىپ،
سويلەسىپ، ىمداسقانداي كوكتە جۇلدىز.
اباي ءوزىنىڭ اۋدارماسىندا اقىننىڭ ويىن، جان-سەزىمىنىڭ ساۋلەسىن، قۇبىلىسىن ەركىن ءتۇسىنىپ جەتكىزىپ بەرە العان. مۇندا «پۋستىنيا» ءسوزىن «ەلسىز جەر» دەپ ءساتتى قولدانعان.
اباي اۋدارمالارىن نەگىزىندە ەكى ءتۇرلى دەۋگە بولادى. ءبىرىنشىسى - ءدال اۋدارما، ەكىنشىسى - ەرىكتى اۋدارما. ءدال اۋدارمالارى شۋماق، بۋناق، بۋىن ۇيقاستارىنا قاراي ءوزارا جانە ەكىگە بولىنەدى. كەيبىر ولەڭدەردى اۋدارعاندا اباي شۋماعىن دا، ۇيقاس تۇرلەرىن دە بەرىك ساقتايدى. ورىس ولەڭدەرىنىڭ ىرعاق، بۋىندارى قازاق ولەڭ بۋىندارىنا ءدال كەلە بەرمەيدى. ويتكەنى ورىس ولەڭى - تونيكالىق نە سيللابو-تونيكالىق ولەڭ قۇرىلىسىنا جاتادى دا، قازاقتىكى - سيللوبيكالىق ولەڭ قۇرىلىسىنا جاتادى.
شىعارما ورىس اقىنىندا دا، قازاق اقىنىندا دا 20 جول. ومىرگە وي كوزىمەن قاراي ءبىلۋدىڭ، تەرەڭ سەزىمتالدىق، سىرشىلدىقتىڭ ۇلگىسى بولارلىقتاي ليريكالىق تۋىندى. اقىن جارىق تۇندە جالعىز جولعا شىققانىن ايتا وتىرىپ، اسپان مەن جەردىڭ، جوعارىدا جىلت-جىلت ەتىپ كورىنگەن جۇلدىزداردىڭ عاجايىپ ادەمىلىگىن تاماشالاپ، عارىشتىق كەڭىستىكتى بار جانىمەن سەزىنگەندەي بولادى. سوندىقتان ونىڭ ءوز كوڭىل-كۇيىن قوزعايتىن ءار ءسوزى ەرەكشە سالماقتى، ءماندى بولىپ شىققان. ولەڭدەگى مۇڭدى سارىن دا، تىنىشتىق، ازاتتىق ىزدەۋ دە ادامدى جادىراتاتىنداي اسەر بەرەدى. وسى ولەڭنىڭ يدەيالىق وزەگى، تىرەگى بولعان ومىرگە قۇشتارلىق:
"كوكىرەگىمدە ءومىردىڭ كۇشى تۇرىپ،
ىزدەيمىن دەم الىستى ۇزبەگەنىن..." -
دەگەن سوزدەردەن اسىرەسە ايقىن تانىلادى.
ابايدىڭ ولەڭى لەرمونتوۆ نۇسقاسىنا جولما-جول سايكەس كەلىپ وتىرادى، ماعىناسى جاعىنان ابدەن جاقىن جانە كوركەمدىگى دە وتە جوعارى. لەرمونتوۆتا:
ۆ نەبەساح تورجەستۆەننو ي چۋدنو!
سپيت زەمليا ۆ سيانە گولۋبوم...
چتو جە منە بولنو ي تاك ترۋدنو؟
جدۋ ل چەگو؟ جالەيۋ لي وچەم؟
ۋج نە جدۋ وت جيزني نيچەگو يا،
ي نە جال پروشلوگو نە چۋت;
يا يششۋ سۆوبودى ي پوكويا!
يا ب حوتەل زابىتسيا ي زاسنۋت", -
دەپ كەلسە، اباي بۇل ەكى شۋماقتى بىلاي تارجىمالاعان:
"مەن كوردىم كوكتىڭ عاجاپ جاسالعانىن،
جەر ۇيىقتاپ، كوكشىل شىقپەن بۋ العانىن.
مەنىڭ نە مۇنشا قاپا، قىسىلعانىم؟
ءۇمىت پە، وكىنىش پە ويلاعانىم؟
دۇنيەدەن ءۇمىتىم جوق مەنىڭ دەيمىن،
ومىرگە وتكەن تيتتەي وكىنبەيمىن.
ازاتتىق پەن تىنىشتىق كوكسەگەنىم،
ۇيىقتاماق پەن ۇمىتپاق دەپ ىزدەيمىن..."
تەك سوڭعى شۋماق قانا ەركىن اۋدارىلعان.
"چتوب ۆسيۋ نوچ، ۆەس دەن موي سلۋح لەلەيا،
پرو ليۋبوۆ منە سلادكي گولوس پەل.
نادو منوي چتوب، ۆەچنو زەلەنەيا،
تەمنىي دۋب سكلونيالسيا ي شۋمەل" - دەپ، لەرمونتوۆ ماحاببات جىرى مەن اعاش سىبدىرىن اڭساسا، اباي تامىلجىعان تابيعاتتىڭ دەمىمەن، جىلىلىقپەن، دوستىقپەن ءونىپ وسكەننىڭ ماداقتالۋىن ارماندايدى:
"سۋ سىلدىرلاپ، جەل گۋلەپ، كۇن شۋاقتاپ،
جىلىلىق پەن دوستىقتى تۇرسىن ماقتاپ.
ونگەن، وسكەن جاقسى دەپ ەمەن اعاش،
تەڭسەلىپ ايتىپ تۇرسا ول شايقاقتاپ..."
تۋىندى 11 بۋىندى قارا ولەڭ ۇيقاسىمەن جازىلعان. العاشقى رەت 1909 جىلى سانكت-پەتەربۋرگتە جارىق كورگەن "قازاق اقىنى يبراھيم قۇنانبايۇعىلىنىڭ ولەڭى" اتتى جيناقتا جاريالانعان. ولەڭ باسىلىمدارىندا ازداعان تەكستولوگيالىق وزگەرىستەر كەزدەسەدى. 1945 جىلعى باسىلىمدا 1-ءشى شۋماقتىڭ 2-ءشى جولى "تاستى جول جارقىرايدى بۋعا امالسىز" دەلىنسە، كەيىنگى باسىلىمداردا 1909 جىلعى جيناق بويىنشا بۇل جول "تاستاق جول جارقىرايدى بۋعا امالسىز" دەپ الىنعان. 1945, 1954 جىلعى جيناقتاردا 2-ءشى شۋماقتىڭ 3-4-ءشى جولدارى "مەنىڭ دە مۇنشا قاپا، قىسىلعانىم, ءۇمىت پە، وكىنىش پە ويلاعانىم", 4-ءشى شۋماقتىڭ 2-ءشى جولى "ۇيقى, تىنىشتىق، ۇمىتۋ - ءبىر دەگەنىم" بولسا، كەيىنگى باسىلىمداردا بۇل جولدار 1909 جىلعى جيناق نەگىزىندە "مەنىڭ نە مۇنشا قاپا قىسىلعانىم", "ءۇمىت پە، وكىنىش پە ويلانعانىم؟" "ۇيقى، تىنىشتىق، ۇمىتۋ - بەر دەگەنىم" بولىپ قابىلدانعان. ولەڭگە كومپوزيتور ءى. جاقانوۆ ءان شىعارعان.
سوندىقتان اباي اۋدارعان ولەڭدەرىنىڭ بۋىنىن قازاقشا ءدال بەرۋگە مۇمكىن بولماسا دا، سانى جاعىنان سوعان جاقىن كەلەتىن ولەڭمەن اۋدارادى. كەيدە ۇقساستارىن، كەيدە ءتىپتى وبرازدارىن دا دالمە-ءدال شىعارادى:
قازاقشاسى:
"قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ،
ۇيقىعا كەتەر بالبىراپ،
دالانى جىم-جىرت دەل-سال عىپ،
ءتۇن باسادى سالبىراپ.
شاڭداي الماس جول-داعى،
سىبدىرلاماس جاپىراق.
تىنشىعارسىڭ سەن-داعى...
سابىر قىلساڭ ازىراق..."
ورىسشاسى:
گورنىە ۆەرشينى
سپيات ۆو تمە نوچنوي،
تيحيە دولينى
پولنى سۆەجەي مگلوي.
نە پىليت دوروگا،
نە دروجات ليستى;
پودوجدي نەمنوگو -
وتدوحنەش ي تى
وسى ولەڭنىڭ، اسىرەسە، سوڭعى ءتورت جولىن الساق، ورىسشاسىنا دالمە-ءدال. ارينە، الدىڭعى جولدارىن دا ءدال ەمەس دەۋگە بولمايدى. لەرمونتوۆ پوەزياسىنىڭ قۇدىرەتتى كۇشى دە، ءور مىنەزى، ىزعارلى ىزاسى، وت لەپتى كۇرسىنۋ دە اۋدارمادا ءدال بەرىلگەن.
اباي اۋدارمالارىنىڭ جوعارىداعىداي ۇزدىك بولۋىنىڭ، مەنىڭشە، ءۇش ءتۇرلى سەبەبى بار: 1) ءوزىنىڭ ۇلكەن تالانتتىعى; 2) ورىس تىلىندەگى ولەڭدەردە قولدانىلاتىن سوزدەردىڭ تەك جاي ءمانىن عانا ەمەس، كوركەمدىك قاسيەتتەرىن تەرەڭ ۇعىنۋى; 3) قازاقتىڭ ءوز تىلىنە اقىننىڭ مەيلىنشە بايلىعى.
تۇگەلدەي العاندا وتە ەركىن اۋدارىلعاندىقتان ابايدىڭ بۇل ولەڭى ءوزىنىڭ ءتول شىعارماسى سانالىپ كەلگەن. ويتكەنى، بۇل تۇگەلدەي العاندا ءنازيرا داستۇرىمەن جارىسا جازىلعان ولەڭ دەگەن باعا بەرىلگەن.
جالپى اباي اۋدارمالارىنداعى ەرەكشەلىك ۇنەمى تولىعىپ، دامىپ، بۇتىندەي بايلانىسىپ وتىرادى. ەكى حالىقتىڭ ەكى ۇلى تۇلعاسىنىڭ پوەزياسىنداعى ۇندەستىك، جالعاستىق - ولاردىڭ اسقان تالانت يەلەرى ەكەندىگىن تانىتادى.
قورىتا ايتقاندا، لەرمونتوۆتىڭ اسىل مۇراسىن تەرەڭ تانىعان، اقىندىعىنا بەرىك دەن قويعان، ورىستىڭ دانا اقىنىن وزىنە ۇستاز تۇتقان اباي اۋدارمالارىنىڭ تاريحي-الەۋمەتتىك ءمانى ۇلكەن. سوندىقتان، ۇلى اقىندار اراسىنداعى شىعارماشىلىق بايلانىس پەن پوەزيالىق ۇندەستىكتى اۋدارما نۇسقالار ارقىلى تانۋ بۇگىندە ەڭ ماڭىزدى زەرتتەۋ ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولماق.
ايگەرىم ءالىمجان، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ ىزدەنۋشىسى
