سەرگەلدەڭ

سەرگەلدەڭ

مەن دە وزگەلەر سياقتى العاش ءوز قالاعان ماماندىعىم بويىنشا وقۋعا تۇسە الماي جۇرگەن جىلدارى، جاتاقحاناسى مەن قالالىق تiركەۋiنە بولا، الماتى ماقتا-ماتا كومبيناتىنا جۇمىسقا تۇرعانمىن. 1986 جىلدىڭ دۇربەلەڭi تۇسىندا وسى كومبيناتتىڭ №259 بالالار باقشاسىندا كۇتۋشi بولىپ جۇمىس iستەپ ءجۇردiم. وقيعادان كەيiن قىسقى سەسسياعا بايلانىستى جۇمىسقا بiرشاما ۋاقىت وزدىرىپ باردىم. بارسام، كومبيناتتاعى كاسiپوداق كوميتەتi توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتiن اتقارىپ جۇرگەن التىناي جانپەيiسقىزى بايسارينانىڭ بەلسەندiلiگi ارتىپ، ناعىز شاش ال دەسە، باس الاتىن جەندەتكە اينالىپتى. بۇرىن دا جەلپiنە ەكiلەنiپ، جوق جەردە كوزگە تۇسۋگە جانىعىپ جۇرەتiن ادام جەلتوقساندا قۇدايى بەرiپ، جارقىراي كورiنۋدiڭ انىق جولىن تاپقان ەكەن. سول كiسi مەن جۇمىس iستەپ جۇرگەن №259 باقشانىڭ مەڭگەرۋشiسi ب.قاۋعاباەۆاعا جينالىسقا سالىپ، قاتال شەشiم شىعارىپ، جۇمىستان قۋ تۋرالى تاپسىرما بەرiپتi. شىنىمەن-اق، مەنiڭ كەلۋiمدi اسىعا كۇتiپ وتىر بiلەم، باقىت قاۋعاباەۆا iسكە بiردەن قۇلشىنا كiرiسiپ كەتتi.
جينالىس بولاردىڭ الدىندا مەنi جاقتاپ سويلەيمiز، اقتاپ الامىز دەپ باتىلسىنعان تاربيەشi قازاق كەلiنشەكتەر ب.قاۋعاباەۆانىڭ جينالىستاعى ەكپiنiن كورگەن كەزدە كiرەرگە تەسiك تاپپاعانداي، مەنi ەمەس، ءدال بiر وزدەرiن تالاۋعا سالىپ جاتقانداي، سالبىراعان باستارىن كوتەرiپ قاراۋعا دا جاراماي قالدى. ب.قاۋعاباەۆا مەنi جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ بارىنشا قارالاۋعا تىرىستى. ەكiلەنە سويلەپ تۇرعان وعان مەن دە ەرەگiسكەندەي، تەسiرەيە، كوزiمدi تايدىرماي قاراپ وتىردىم. الدىن الا دايىنداعان باسقا ۇلت وكiلدەرiنە ءسوز بەرiلiپ، كەشەگi كۇنi عانا وتiرiك بولسا دا جىميىپ جۇرەتiن ولار ەندi بiر-بiرiنiڭ اۋزىنا تۇكiرiپ قويعانداي، قارالايتىن سوزدەرiن قارشا بوراتىپ جاتتى. اقىر سوڭىندا، «ستسەناري» بويىنشا، بiراۋىزدان «جۇمىستان شىعارىلسىن» دەگەن شەشiم قابىلداندى. سونى زاڭداستىرۋ ءۇشiن مەن اۋداندىق وقۋ-اعارتۋ بولiمiنە بارۋعا تيiس بولدىم. وعان دەيiن جۇمىسىمدى اتقارۋعا رۇقسات ەتتi. سودان ەرتەڭiندە ەكiنشi قاباتتاعى ءوز توبىما ءوتiپ بارا جاتىپ ب.قاۋعاباەۆانىڭ كابينەتiندە وتىرعان قىزعا كوزiم ءتۇسiپ كەتتi. ءجۇزi تانىس سياقتى بولىپ كورiندi. بiراق قاي جەردە كورگەنiمدi ەسiمە تۇسiرە المادىم. ارتىنشا ول ەكەۋمiز بiرiنشi قاباتتاعى جۋىناتىن بولمەدە ۇشىراسىپ قالدىق.

<!--pagebreak-->
- مەن سەنi بiر جەردەن كورگەن سياقتىمىن، - دەدiم سالعان بەتتە.
- مەن دە سەنi كورگەن سياقتىمىن، - دەدi ول دا. ءسال ويلانىپ تۇردى دا، «سەنi كامەرادا وتىرعان كەزدە كورگەن جوقپىن با؟» - دەدi قۇلاعىما سىبىرلاي. كامەرادا كورگەنiم سوندا عانا ەسiمە ءتۇستi. ەكەۋمiز قۇشاقتاسا كەتتiك.
- مۇندا قايدان ءجۇرسiڭ؟ - دەپ سۇرادىم، iشiم بiر بالەنi سەزiپ تۇرعان سوڭ.
- مەنi وقۋدان شىعارىپ جiبەردi. پوليتەحتىڭ ءۇشiنشi كۋرسىندا وقيتىن ەدiم. مۇندا جۇمىس iزدەپ كەلدiم، - دەدi ول. سودان سوڭ ءسال كۇمiلجiڭكiرەپ تۇردى دا، «انا جاعدايدى ەشكiم بiلمەي-اق قويسىنشى» دەدi جالىنىشتى ۇنمەن.
- ارينە، ەشكiم بiلمەيدi, - دەدiم دە، ونىڭ جاعدايىنا الاڭداپ: - ەندi نە بولادى، وقۋدان سول كۇيi قول ءۇزiپ قالاسىڭ با؟ - دەپ سۇرادىم.
- بiزگە «بiر جىل جۇمىس iستەپ، وزدەرiڭدi جاقسى قىرلارىڭنان تانىتا الساڭدار وقۋعا قايتا قابىلدانۋعا مۇمكiندiك جاسالادى» دەگەن. ەندi سوعان تىرىسامىز، - دەدi. اتى-ءجونi ەسiمدە قالماپتى، ول قىزدى باقشاعا جۇمىسقا الدى. ەكi-ءۇش كۇننەن سوڭ جەكە جەردە جولىققان كەزiمدە:
- سەن بۇل جۇمىستى مۇلدە تاستاپ، باسقا جاققا كەتiپ، امالداسايشى. ەندi مۇندا قالار بولساڭ، بۇلار ساعان كۇن بەرمەيدi. ساعان جاقسىلىق جاسامايدى، - دەدi.
اۋداندىق وقۋ بولiمiندە دە ماعان اراشاشى بولار ەشكiمنiڭ جوق ەكەنiن iشiم سەزگەن. ولار مەنi اينالىپ كەپ كومبيناتتىڭ كاسiپوداق كوميتەتiنە جiبەردi. ياعني سول ۇيىمنىڭ جينالىسىنىڭ شەشiمiنسiز مەنiڭ قىزمەتتەن بوساۋىم زاڭسىز ەكەن. نە كەرەك، ءدال سولاي جاسادى. ول جينالىسقا ادامداردىڭ سونشا كوپ جينالعانىن كورiپ، اۋەلگiدە جۇرەگiم شايلىققانداي كۇي كەشسەم دە، بiرتە-بiرتە ءتۇيiلiپ، جيناقتالىپ، مۇقالماعان كەيiپكە كوشتiم. ولاي دەيتiن سەبەبiم، باسقا بارلىق جەردە مەنi وتىرعىزىپ تەرگەپ، تالقىلاسا، كاسiپوداق كوميتەتiندەگi جينالىستا مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ الدىنا الىپ كiرگەن كiنالi وقۋشىعا ۇقساتىپ، قاقشيتا تۇرعىزىپ تالقىعا سالدى. جينالىستى جۇرگiزiپ وتىرعان اداريچ كاسiپوداق كوميتەتiنiڭ باستىعى دەگەن اتى بولماسا، تiزگiن ا.ج.بايسارينانىڭ قولىنا ەمiن-ەركiن تيدi. ازۋىن ايعا بiلەگەن ول داۋى­سىن ەرەكشە نىعارلاپ، قايداعى-جايداعى جاماندىقتىڭ ءبارiن تiزبەلەپ، دەس بەرمەي سويلەدi.
كومبيناتتىڭ باسشىلىق اپپارا­تىنىڭ كوبi باسقا ۇلت وكiلدەرiنەن تۇراتىن. سولاردىڭ iشiندە بiرازى بايسارينانىڭ شاشباۋىن كوتەرەتiندەر ەدi, كەيبiرi كەرiسiنشە بايسارينانىڭ ءوزiنiڭ جاعىنۋعا تىرىساتىن ادامدارى بولاتىن. سول بەس-التاۋ كەزەكتەسە قاقىلدادى-اي، كەپ... «الاڭعا قالاي باردىڭ، نە ءۇشiن باردىڭ؟ قاي جەردە، قانداي جاعدايدا قولعا ءتۇستiڭ؟ نەگە الاڭداعى جاعدايدى كورگەن سوڭ كەرi كەتiپ قالمادىڭ؟..» دەگەن ساۋالداردى ءۇستi-ۇستiنە قويىپ، ورشەلەنە جاۋاپ الىپ، ءاي، بiر راحاتتاندى-اۋ!.. ودان كەيiنگi جەردە وسىعان دەيiن ەستي-ەستي ابدەن ىعىر ەتكەن: «بالا تاربيەسi سالاسىندا جۇمىس iستەۋگە مۇنداي ادامداردى بiر كۇن دە قالدىرۋعا بولمايدى. بۇل بارىپ تۇرعان ۇلتشىلدىڭ ءوزi. وزگەلەرگە ساباق بولۋ ءۇشiن، بۇل سەكiلدiلەردi قاتاڭ جازالاۋ كەرەك!» دەگەن سوزدەرiن تاعى دا ەستiدiم. مەنiڭ تاريح فاكۋلتەتiندە وقي تۇرا الاڭعا بارعاندىعىم دا باسا ايتىلدى. وتىرعانداردىڭ اراسىندا بۇرىننان جاقسى بiلەتiن ادامداردىڭ دا بار ەكەنiن كوزiم شالعان. بiراق كوپكە دەيiن مەنi اقتاپ سويلەر ەشكiم شىقپادى. ءۇمiتiم سولاردا بولعانى دا شىن ەدi. بiر كەزدە شىدامى جەتپەدi مە، تاستەمiر اتىمتاەۆ اعاي ورنىنان تۇرىپ، مەنi تسەحتا جۇمىس iستەپ جۇرگەن كەزiمنەن جاقسى تانيتىنىن، ءوز جۇمىسىما جاۋاپكەرشiلiكپەن قارايتىندىعىمدى، ەشقاشان ءتارتiپ بۇزباعانىمدى جۇمىس نورمامدى دا ءار ۋاقىتتا ابىرويلى ورىنداپ جۇرگەندiگiمدi ايتا كەلiپ، بۇگiنگi بiلمەستiك­پەن بولعان iسكە كەشiرiممەن قاراعانىمىز ءجون دەدi. ول كiسi تسەح ماستەرiنiڭ كومەكشiسi بولىپ جۇمىس iستەيتiن. ۇجىمدا كوپ جىلداردان بەرi ەڭبەك ەتiپ كەلە جاتقان سىيلى ادام بولاتىن.

<!--pagebreak-->
تاستەمiر اعايدىڭ iزiن الا اناتولي دۇيسەنوۆ تە ورنىنان تۇرىپ، مەنi جاقسى تانيتىنىن، قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە اتسالىسىپ جۇرەتiنiمدi, كومبيناتتاعى ۇيiرمەلەرگە دە قاتىسۋعا ۋاقىت تاباتىنىمدى تiلگە تيەك ەتتi. ول كiسi سونىڭ الدىندا عانا تسەحتىڭ كاسiپوداق كوميتەتi سەكرەتارىنان تسەح باستىعى دارەجەسiنە كوتەرiلگەن-دi. بۇل كiسiلەردiڭ ءسوزi ا.ج.بايساريناعا مۇلدە جاقپاي، تiپتi ەكiلەنە قۇتىرىنىپ كەتتi. «مۇنداي ادامدارعا كەشiرiم جاساۋعا بولمايدى، مەنiڭ پiكiرiم: جۇمىستان دا، وقۋدان دا شىعارۋ كەرەك!» دەپ، سول ويىنا بەكiنە تابانداپ تۇرىپ الدى. اقتاپ سويلەگەن ەكi ادامنان كەيiن ءسال دە بولسا اقىلعا كەلگەندەي بولعان ورتادان تاعى بايسارينانى قۇپتاپ، قولداۋشىلار شىعا باستادى. ونىڭ ۇكiمەت جولىنداعى ادام ەكەندiگiن كورسەتە، پاتريوت­تانا سويلەۋi اسەرلi شىعىپ، وتىرعانداردى داۋرىقتىرا ءتۇستi.
ول تۇستا جۇيكەمنiڭ جۇقارعانى دا شىن ەدi. وسى جۇلقىلاۋلارى ابدەن شەگiنە جەتكەن كەزدە، مەن ءارi قاراي تىڭداپ تۇرۋعا ءتوزiمiم جەتپەي، بەتiمدi باسىپ جىلاعان كۇيiمدە ەسiكتەن جۇگiرە شىعىپ كەتتiم. «حالىق جاۋىنداي» قارالاپ، تالقىلاۋعا سالعان سول توپقا دەگەن اشۋ-ىزادان جارىلارداي كۇيدە ەدiم. دالiزدە كەزدەسكەن بiر ايەل بۇرىلىپ كەلiپ نە بولعانىن سۇراپ، جاۋابىمدى كۇتپەستەن بوس تۇرعان كابينەتكە كiرگiزiپ، الدىما سۋ قويدى. سۋ iشەتiن حال قايدا؟! اشۋ-ىزا بويىمدى بۋىپ، اششى وكسiگiمدi جۇتىپ، ىقىلىق اتا جىلادىم. بايسارينانىڭ پاسىق بولمىسى جانىمدى قاتتى جارالادى. ءسويتiپ تۇرعاندا پارتكوم سەكرەتارى يستومينا مەنi ارتىمنان قۋا كەلiپ: «قاي ءسوز ساعان سونشالىقتى اسەر ەتتi? الدە الاڭعا بارعانىڭا وكiنەسiڭ بە؟» - دەپ بەدiرەيiپ تۇرىپ الدى. مەن جاۋاپ بەرمەي جىلاعان سايىن ول وزەۋرەي ءتۇستi. تiپتi كەتپەسiن بiلگەن سوڭ: «ءبارi!» - دەدiم، سول قاتتى جىلاپ وتىرعان كۇيiمدە. سودان كەيiن عانا يستومينانىڭ اپتىعى باسىلعانداي بولىپ شىعىپ كەتتi.
ءوز-وزiمە كەلگەن كەزدە مەنi قايتادان الگi جەرگە الىپ كەلدi. ەل تاراپ كەتiپتi. تەك اداريچ پەن ا.ج.بايسارينا وتىر ەكەن. «ەگەر ءوز ەركiڭمەن جۇمىستان شىقپاساڭ، وقۋدان قۋ ءۇشiن ارەكەت ەتiپ، ول جاققا حات جازامىز. جانە ەڭبەك كiتاپشاڭا الاڭعا بارعاندىعىڭ جازىلادى. ودان كەيiن قازاقستاننىڭ قاي بۇرىشىنا بارساڭ دا سەنi جۇمىسقا المايدى»، - دەدi. مەنiڭ ۋاقىتشا بولسا دا جۇمىستان كەتۋگە قينالاتىنىم - ديپ­لوم الۋىما ازعانا مەرزiم قالعان. جانە جۇمىستان شىقسام، پروپيسكادان قوسا شىعارىلامىن. ال پروپيسكاسىز ەش جەرگە جۇمىسقا تۇرا المايتىنىم جانە بەلگiلi. ال بايسارينا ونىمەن ساناسار پەندە ەمەس. نە iستەيمiن، امال جوق، ونىڭ كەرەكسiنگەن ارىزىن جازدىم دا، جۇمىستان شىقتىم.
وسى تۇستا ايتا كەتەر بiر جاعداي: ماسكەۋدەن شىعاتىن گازەتتەردە جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان جاستاردى «ناشاقورلار، بۇزاقى توپتار، اراق iشiپ الىپ بارعان كوشەنiڭ بەيباستارى» دەپ قارالاعان، ادامنىڭ جۇرەگiن جارالاپ، جانىن تۇرشiكتiرەر ماتەريالدار كۇن قۇرعاتپاي شىعىپ جاتتى. قازاق تiلiندە جارىق كورەتiن باسىلىمدار ونى اۋدارىپ باستى. بۇل بiزگە سوققى ۇستiنە سوققى بوپ تيدi. ودان كەيiنگi جەردە ءوز باسىم گازەت اتاۋلىعا تiكسiنە قارايتىن حالگە جەتكەنiم سونداي، تiپتi باسقا تاقىرىپتاعى ماتەريالدارىن دا وقىمايتىن بولدىم.
جۇمىستان شىعىپ قالعاننان كەيiنگi جەردە قالانىڭ iشiنەن اياعىمنان توزىپ ءجۇرiپ جۇمىس iزدەدiم. پروپيسكاسىز قابىلدايدى دەگەن پوشتا بولiمشەلەرiنە بارىپ، باسشىلارىنا جولىقتىم. ەشقايسىسى جۇمىسقا المادى، ورىن جوق دەدi. ەندi ويلاسام، جەلتوقساننان كەيiنگi جاپپاي جۇمىستان شىعارۋ، وقۋدان قۋ ناۋقانى جۇمىس iزدەۋشiلەر قاتارىن ەسەلەپ كوبەيتiپ جiبەرiپتi عوي. ولاردىڭ دەنi قۋدالاۋعا تۇسكەندەر ەكەندiگi ايقىن بولعاندىقتان دا، كوپ رەتتە بiزگە اسiرە ساقتىقپەن قارادى. پروپيسكانىڭ جوقتىعى دا الدىمىزدى كەس-كەستەدi. تانىس، جانى اشيدى دەگەن ادامدارعا دا جولىقتىم، بiراق ءبارi دە مەنەن اۋلاق بولۋدى ءجون كوردi.
جۇمىس تابۋعا دەگەن ءۇمiتiم ۇزiلگەن سوڭ، كومبيناتقا قايتا بارىپ، ديپلوم العانعا دەيiن كەز كەلگەن جۇمىسقا الا تۇرۋلارىن جال­بارىنا سۇرادىم. الدىندا كونبەگەنi­مەن، سوڭى­نان ولار تسەحتا جۇمىس iستەي تۇرۋى­ما كەلiسiم بەردi. بiر قيىنى، كومبيناتتىڭ قاراۋىنا قايتا تۇسكەندiكتەن، قاي كۇنi وقۋ ورنىما حات كەلەدi دەگەن اۋىر دا ازاپتى ويدان ارىلا المادىم. اۋديتورياعا كiرiپ كەلگەن كەز كەلگەن ادامعا سەسكەنە قارادىم. ەمتيحانعا دايىندالۋدىڭ بەرەكەسi كەتتi. سەزiك پەن سەكەمشiل وي ميىمدى شاعىپ، زىقىمدى شىعاردى. ەكi ەمتيحاننان سوڭ اۋديتورياعا تاعى بiر بەيتانىس ادام كiرگەن ساتتە جۇرەگiم دiر ەتە قالدى. سويتسەم، ول جاي جۇرگەن كiسi ەكەن. بiراق ءبارiبiر بۇدان ارiگە ءتوزiمiم جەتپەدi. تاريح فاكۋلتەتiنiڭ دەكانى ءادiلحانوۆ اعايدىڭ كابينەتiنە باردىم دا: «مەن جۇمىس iستەيتiن ورىننان سiزدەرگە حات كەلگەن جوق پا؟» - دەپ سۇرادىم. «قانداي حات؟» - دەپ تاڭدانا قارادى ول كiسi. «الاڭدا قولعا ءتۇسiپ قالعانمىن، سوعان بايلانىستى جۇمىس ورنىم وقۋدان شىعارتۋ تۋرالى حات جازباق بولىپ ەدi»، - دەدiم. «ونداي حات ازiرگە كەلگەن جوق». «مەن ءبارiبiر ەمتيحان تاپسىرا الماسپىن، اعاي. بiر جىلعا بوساتىڭىزشى، كەلەسi جىلى كەلiپ تاپسىرايىن. ەكi ەمتيحاننان ازەر دەگەندە ءۇش الدىم»، - دەدiم داۋسىم دiرiلدەپ. «جوق، بولمايدى، - دەدi دەكان اعاي. - قايتسەڭ دە بيىل ديپلوم الۋعا تىرىس. كەلەسi ەمتيحاندارعا دۇرىستاپ دايىندال. سوڭعىسى مەنiڭ پانiمنەن عوي، ءۇش قويمايمىن...».
وسىدان كەيiنگi جەردە عانا كiرگەن-شىققان ادامداردان تەكتەن-تەككە سەزiكتەنiپ، ۇرەيلەنبەيتiن بولدىم. سوڭعى ەمتيحاندارىمدى جاقسى باعالارعا تاپسىرىپ شىقتىم.
ديپلوم العاننان كەيiن بiلiم مينيسترلiگiنە بارىپ جولداما سۇرادىم. تورعاي جەرiنەن عانا سۇرانىس قالعان ەكەن، بiردەن بارۋعا كەلiستiم. شىنى كەرەك، شالعاي اۋىلداعى مەكتەپ ءومiرi جاعدايىمدى ءسال دە بولسا ۇمىتتىردى.

قۇبىلمالى مىنەز

1989 جىلى تامىزدا م.شاحانوۆ اعايعا جولىقتىم. ونداعى ويىم - ءوزiم جۇمىس iستەگەن كومبيناتتاعى ءۇي كەزەگiمدi قايتا ورنىقتىرۋ ەدi. ول كiسi ءوزiنiڭ حات جازىپ كومەكتەسەتiنiن، بiراق وعان دەيiن مەنiڭ ارنايى قۇرىلعان كوميسسياعا بارىپ جولىعۋىم كەرەكتiگiن ايتتى. كوميسسياداعىلار ءۇي كەزەگiن قايتا قالپىنا كەلتiرۋ ءۇشiن سول جەرگە بارىپ، تسەحقا بولسا دا، جۇمىسقا تۇرۋىم قاجەتتiگiن ءتۇسiندiردi. سولاي iستەدiم دە. الايدا وسى iستiڭ سوڭىندا جەتi اي جۇرگەن كوميسسيا وڭ ناتيجە شىعارا المادى. سەبەبi جۇمىستان «ءوز ەركiمەن كەتتi» دەگەن ارىزىمنان باسقا تالقىعا سالعان، قۋدالاعان، شەشiم شىعارعان بiر جاپىراق قاعاز دا بولماي شىقتى. بايسارينا: «جاي عانا جينالىسقا سالعانبىز، قۋدالاۋ كورگەن جوق، وكتەمدiك جاسامادىق» دەپ بەت باقتىرمادى. جازۋشى تۇرسىن جۇرتباي اعاي باستاعان ءۇش كiسi ەندi جينالىسقا قاتىسقان ادامدار ارقىلى دالەلدەپ كورۋدi ويلادى. سول كەزدە ءوزiمدi جاقتاپ سويلەگەن ا.دۇيسەنوۆ اعايعا جولىقتىم. ول كiسi مەن ءۇشiن جۇمىسىنان الىنعانىن، وسى جاقىندا عانا ورنىنا قايتا قويعانىن، بالا-شاعاسى ءۇشiن ەندi ونداي iسكە ارالاسا المايتىنىن اشىق ايتتى.
مەن قايتىپ كەلگەن 1989 جىلى ءۇي كەزەگiندە 656-شى بولىپ تۇرعانىمدى ءوز كوزiممەن كورگەنمiن. ال جۇمىسقا تۇرعاننان كەيiن ول تiزiمنەن الىنىپ تاستالىپپىن. سونى ايتقانىمدا، بايسارينا: «ونداي قاتەلiكتەر بولا بەرەدi. بiراق ءدال سەنiڭ سول تiزiمدە بولۋىڭ مۇمكiن ەمەس»، - دەدi. ءوستiپ، كورگەنiمنiڭ ءوزiن جوققا شىعاردى. بiراق مەن توقتامادىم. سودان 1990 جىلدىڭ ءساۋiرi كۇنi كومبينات باسقارماسىنا كەلگەن ت.جۇرتباەۆ باستاعان كوميسسياعا تاستەمiر اتىمتاەۆ اعاي مەنi تالقىعا سالعان جينالىس جايلى ايتىپ بەردi. بiراق قولىندا سول باياعى مەنiڭ ارىزىم تۇرعان بايسارينا باستاعان توپ: «ءوز ەركiمەن جۇمىستان شىعىپ كەتكەن ادام ءۇي كەزەگiنەن الىنىپ تاستالىنادى. ونى قايتا ورنىنا قويا المايمىز»، - دەدi. وسىلايشا كوميسسيا قانشا ارەكەتتەنسە دە، وتكەن iستi دالەلدەۋگە مۇمكiندiك تابا المادى. «ەڭ بولماسا ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاسۋىنا كومەكتەسiڭiزدەر»، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى. سول كەزدە ا.ج.بايسارينا ەگەر پروكۋراتۋرادان قاعازىم بولسا، كومەكتەسەتiندەرiن ايتىپ، سۇتتەن اق، سۋدان تازا بوپ شىعا كەلدi. سونىڭ وزiندە «ورىن بولماي جاتىر» دەگەن جەلەۋمەن، سەگiز اي سوزباقتاتىپ بارىپ، جاتاقحاناعا تاربيەشi ەتiپ زوردىڭ كۇشiمەن ورنالاستىردى-اۋ. ول دا بولسا كوميسسيانىڭ ىقپالى ەدi...
مەن تاربيەشi بولىپ جۇمىس اتقارعان تۇس قايتا قۇرۋ، ءداستۇر-سالتىمىزدى جاڭعىرتۋ، تiل ماسەلەسi ت.ب. دا جاڭاشىل باستامالارعا تولى كەزەڭ بولاتىن. ءاربiر جاتاقحانادا وسى باعىتتا بار ىنتا-شىنتامىزبەن جۇمىس جۇرگiزدiك. جاتاقحاناداعى جاستاردىڭ جەكە ماسەلەلەرiن شەشۋ دە بiزدiڭ موينىمىزعا جۇكتەلدi. اتقاراتىن جۇمىستارىمىز قىزعان ۇستiنە قىزا ءتۇستi. وسى تۇستا ا.ج.بايسارينا كەسiرتكەدەي ءوڭiن وزگەرتiپ، جەلتوقساننىڭ تۇسىنداعى جەندەتتەن - قايتا قۇرۋدىڭ ۇرانشىسىنا اينالدى. بiزدiڭ كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي اتقاراتىن جۇمىستارىمىز بايسارينانىڭ قانجىعاسىنا بايلاناتىن بولدى. اياقتان توزىپ، توككەن تەرiمiزدiڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسقان جاقسى iستەرiمiزدiڭ قىزىعىن بايسارينا كوردi. ول گازەت پەن تەلەديداردان تۇسپەدi. الماتى قالالىق كەڭەسiنە دەپۋتاتتىققا سايلاندى.
كەيiنiرەك فابريكالار قىسقار­تىلىپ، جابىلعان تۇستا دا ا.ج.باي­سارينانىڭ مۇرتىن بالتا شاپپاي الماتىداعى «باراحولكانىڭ» باستىعى بولىپ كەتتi. سونى «مالدانىپ»، مەنiمەن ارالاسىپ تۇرعان بiر كەلiنشەككە (ول دا تاربيەشi بولعان): «قازiر پالەن مىڭ سوم جالاقى الامىن!» - دەپ داراقىلانا كۇلiپ، ءماز بوپتى. مiنە، ەل سايلاعان، حالىقتىڭ جوقشىسى بولامىن دەگەن ادامنىڭ بار سيقى...
ءيا، سول بiر شاقتا الاڭعا العاۋسىز ادال نيەتپەن شىققان جاستاردى تاياقتاپ قانا قويماي، ولاردى رۋحاني جاعىنان دا باسىپ-جانشىپ، تاپتاپ، تۇقىرتۋعا ارەكەت ەتiلگەنi جالعان ەمەس. الايدا زامان كەلبەتi وزگەرگەن كەزدە سونى جاساعان ەكiجۇزدi جاندايشاپتار دەرەۋ وڭدەرiن وزگەرتiپ، جاڭا كەزەڭنiڭ بەلسەندiسi بولىپ شىعا كەلدi. سودان سوڭ مۇندايلاردى ءوز قارا باسىنىڭ پايداسىنان باسقانى ويلامايتىن، ارى ءۇشiن باس قاتىرماي-اق، نەشە بiر سۇرقيالىقتاردى جۇزەگە اسىرا بەرەتiن قۇزعىندار دەمەسكە بولا ما؟!

* * *

جەلتوقسان - قازاق جاستارىنىڭ سانالى تۇردە، ۇلت بولاشاعى ءۇشiن جاساعان ۇلكەن بۇلقىنىسى. ونى ءوز قولدارىمەن تۇنشىقتىرۋعا بارىنشا تىرىسقان پارتيالىق بيلiك بۇل حالىقتىڭ iشتەن قايناپ شىققان اشۋ-ىزاسى، قارسىلىعى ەكەنiن جەتە باعامداۋعا قۇلىقتى بولمادى. ءسويتiپ، قازاق حالقىنىڭ مۇددەسiن جالاۋلاتىپ شىققان جۇزدەگەن مىڭ ادامنىڭ ءۇنiن ءاپ-ساتتە-اق وشiرەمiز دەپ وكتەمسiدi. بiراق كوتەرiلiسشi جاستار ۇستانعان ماقساتتارىنان اينىماي، 17-سi كۇنi قانتوگiس بولعانىنا قاراماستان، 18 جەلتوقسان كۇنi الاڭعا قايتا شىقتى. الماتىنىڭ اپپاق قارى تاعى دا بەيكۇنا جاستاردىڭ قىزىل قانىنا بويالدى. وسىنىڭ ءبارi ورتالىقتىڭ ارiدەن ويلاستىرىپ جاساعان سۇرقيا ساياساتى بولاتىن. ۋىستان شىعىپ بارا جاتقان بۇيدادان قاراپتان-قاراپ ايىرىلىپ قالماۋ ءۇشiن جاساعان شوۆينيستiك پيعىلى ەدi. ەلiنiڭ بولاشاعىن ويلاعانداردى «ۇلتشىل» اتاندىرىپ، 1937 جىلدىڭ قارا كۇيەسiن تاعى دا اياماي باتتاستىرا جاعۋعا تىرىستى. بiراق ءوز ۇلتىن سۇيۋدە تۇرعان قانداي قىلمىس بولۋى مۇمكiن؟ سول سەبەپتi جەلتوقسان - ۇلتشىلدىقتىڭ ەمەس، باسىنۋشىلىقتىڭ ناۋبەتiنە اينالدى. ءسويتiپ، ىزعارلى جەلتوقسان كۇندەرi جاستاردىڭ قانعا مالىنىپ، وكتەم كۇشتiڭ اياۋسىز قۇربانى بولۋىمەن ەرەكشەلەنiپ، وتە شىقتى. الايدا بiزدiڭ كۇرەسiمiز سونىمەن توقتاعان جوق. ول كۇرەس جەلتوقسان كوتەرiلiسiن اقتاپ المايىنشا، ساياسي باعاسىن بەرمەيiنشە بiتپەك ەمەس. ويتكەنi گورباچەۆتiك بيلiكتiڭ قىلمىسى قالىڭداعان قاتپار-قاتپار كۇيi مۇرتى بۇزىلماي تۇر. وعان قازاق ەلiنiڭ كەشەگi جانە بۇگiنگi بيلiك تiزگiنiن ۇستاعاندار اراسىندا دا «ەسەلi ۇلەس» قوسقاندار از ەمەس...
ءوز باسىمنان وتكەرگەن قاسiرەتكە قاتىستى ويىمدى وسىلاي ءتامامداي سالار ەدiم. ايتسە دە ەسiمە روزا ورالىپ وتىر. ول جوعارىدا ايتىپ كەتكەن الماتى ماقتا-ماتا كومبيناتىندا ەڭبەك ەتiپ، بولمەلەس بولعان قۇربىم - ماماەۆا روزا. كوتەرiلiستەن كەيiنگi جىلدارى ونىڭ دەنساۋلىعىنان ايىرىلىپ، جۇمىستان قىسقارتىلعانىن ەستiگەنمiن. تاۋەلسiز ەل اتانعان تۇستا جانباعىس ءۇشiن بازارعا شىعىپ، دەنساۋلىعىن مۇلدە جوعالتتى دا، اناسى اۋىلىنا الىپ كەتتi. روزانىڭ اكەسi بۇرىنىراق قايتىس بولعان. سوڭىنان وزiنەن ۇلكەن باۋىرى كوز جۇمعان. اناسى روزادان كەيiنگi بiر قىز، بiر ۇلىمەن اۋىلدا تۇراتىن. اۋىلى - الماتىعا جاقىن جەردەگi قارعالى كەنتi.
كوتەرiلiسكە قاتىسقانداردىڭ كوبi روزا قۇربىم سياقتى دەنساۋلىقتارىن بۇزىپ الدى. الايدا سولاردىڭ ەشقايسىسى دا الاڭعا شىققانىن مiندەت ەتپەگەنiمەن، بiر-اق رەت بەرiلەر ومiرلەرiن وكسiتiپ العاندارىن ايانىشپەن اۋىزعا الادى. ەل نامىسى، بولاشاعى ءۇشiن جاستىق جالىنىن تۋ ەتكەندەرگە ءوز كەزەگiندە قوعامى سۇيەۋ بولسا كەرەك ەدi. بiراق ولاي بولماي، وزدەرi ەسكەرۋسiز، ەلەۋسiز شەتتەپ قالدى. سولاردىڭ قيىن-قىستاۋ تiرلiگiن كورiپ، وركەنiمiز دەيتiن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قايسىسىنا ادiلەت ءۇشiن ارپالىسىڭدار، ادال دا ابىرويلى بولىڭدار، قازاعىڭدى قاستەرلە، ۇلتىڭدى ۇلىقتا دەگەندەي اقىل ايتىپ، رۋح بەرiپ، جiگەرلەرiن جاني الامىز؟ جەلتوقساندىقتاردىڭ ءورشiل iسiن جىل سايىن 17-18 جەلتوقسان كۇندەرi عانا تەك قىزىل سوزبەن دارiپتەۋدەن اسپاۋ - اتى بار دا، زاتى جوق بەيشارا ساياسات ەمەس پە؟ بالكiم، سودان شىعار، ولاردىڭ كوبi ءالi كۇنگە دەيiن ۇرەيدەن ارىلىپ كەتە الماعان. سەبەبi وزدەرiنە تiزەسi باتقاندار قازiر دە قۇرىقتارى ۇزىن، ىقپالدى ورىنداردا قونجيىپ وتىر. سولاردىڭ كەسiرiنەن كوتەرiلiسكە قاتىسۋشىلار بiر ەمەس، بiرنەشە رەت، ءۇستi-ۇستiنە زارداپ شەگۋمەن كەلەدi. ول از بولسا، ەندiگi كەزەكتە دەنساۋلىقتارىنان ايىرىلىپ، سونىڭ ازابىمەن ارپالىسۋدا.
جەلتوقسان باتىرلارىنىڭ iسiن عانا ەمەس، وزدەرiن دە دارiپتەپ، قولداپ، قولپاشتار قوعامنىڭ بولماي تۇرعانى، ارينە، وكiنiشتi...

كۇلiمحان جۇماباەۆا،
جەلتوقسان كوتەرiلiسiنە قاتىسۋشى

http://anatili.kz/?p=7121