(بالەتكە ارنالعان ليبرەتتو-اڭىز)

ولار بۇل دۇنيەگە قوناق بوپ كەلدى دە، قۇيىنداي وتە شىقتى;

قۇددى، بىردە قونىپ، بىردە كوشكەن كەرۋەنشىلەردەي…

قۇرىعى ۇزىن، سۇم اجال تالاي بوزداقتاردى جالماپ جۇتقان;

مىناۋ وپاسىز دۇنيەنى كىم ماڭگى ەنشىلەر دەيسىڭ؟..

جاراتىلىس

ءولىارا شاق. اسپان بۋرا بۇلتتارمەن كومكەرىلگەن. تىمىرسىق. تورتكۇل دۇنيە تولعاعى جەتىپ، بوسانارداي نەمەسە عاجايىپ ءبىر قۇبىلىسقا كەنەلەردەي الماعايىپ حالدە. جەر بەتىن قارا تۇنەك باسقان. بارشا پەندە بالاسى، جان-جانۋار بولاشاق قاۋىپ-قاتەردەن، زوبالاڭداردان سەسكەنگەندەي قالش-قالش ەتە قورقىپ، ونىڭ سوڭى ۇرەيگە ۇلاسا باستادى. ىسقىرىپ-ۇسكىرىپ الاسۇرعان ادۋىن جەل جەر-دۇنيەنى، تاۋ-تاس، ورمان-كولدەردى ىقتىرىپ، جويقىن گۋىلىمەن جاسقاپ بارادى. ءبىر مەزگىلدە وراسان زور گۇرىل شىعىپ، ارتىنان كۇن كۇركىرەپ، اسپان كوگىن شاتىر-شۇتىر نايزاعاي وسىپ، ۇلى دۇرمەك باستالدى. الاپات دا- ۋىل باستالدى. بارشا تىرشىلىك قورقىنىشتان ءبۇرىسىپ، ءبىرى ۇيشىكتەرىنە، ەندى ءبىرى ىندەرىنە تىعىلدى. داۋىل كۇشەيىپ، اسپاننان شەلەكتەپ نوسەر جاۋدى. ءالسىن-ءالسىن نايزاعايدىڭ وت سەمسەرى اسپان ءتوسىن تىلگىلەيدى، سويعىلايدى. وسىناۋ استان-كەستەڭ، جاھاننامعا جول تارتقان دۇنيەدە تەك ءبىر بەينە-قۇبىلىس قانا جانى جاي تاپقانداي ساقىلداپ كۇلىپ، سوڭىنا قورقىنىش پەن ۇرەي، ءورت پەن تاسقىن قالدىرىپ، اسىر سالا ويناقتاپ ءجۇر. ول پەرىنىڭ قىزى مارتۋ ەدى. كەيدە ايارلانا سىقىلىقتاپ، كەيدە جان تۇرشىگەرلىكتەي ەسسىز ساقىلداي كۇلگەن پەرى قىزىنىڭ جاھاندى جالپاعىنان باسىپ، دۇنيەنى شىر-كوبەلەك اينالىپ، مىڭ بۇرالعان ءبيىنىڭ ءوزى ۇرەي شاشقانداي. وسىناۋ دۇنيە دۇرمەگىنىڭ الدىندا قورقىنىشتان تىزەلەرى قالتىراي بۇگىلگەن ادامدار قورعانسىزدىقتان بۇرىسەدى. جاراتقانعا جالبارىنىپ، جارىقتى، ساۋلەلى كۇندى قايتارۋدى سۇرايدى. اسپان ودان سايىن ەكىلەنە كۇركىرەپ، نايزاعاي قوسىلا شاتىرلايدى. شاتىر-شۇتىر ەتكەن نايزاعاي ۋىلدەپ كەلىپ، جەر بەتىن سولق ەتكىزە شارق ۇرادى، ودان داۋىل ۇرىپ، بىقسىعان ءتۇتىن جەلمەن ۇيتقىپ، وتقا ۇلاسىپ، ايقۇش-ۇيقىش ءورت شالادى. قويۋ تۇنەك پەن قورقىنىش، ۇرەي ۇستەمدىك الىپ، ءماز بولىپ، مۇراتىنا جەتكەن پەرى قىز – مارتۋ ايارلانا كۇلىپ، دوڭگەلەنە بيلەپ ويران سالادى.

كەنەت دۇنيە ءسال عانا تىنشي قالدى دا، ۇلى گۋىل قايتا جانداندى. كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي شاتىرلاپ جاتقان وسىناۋ تىمىرسىق ساتتە قاراڭعى تۇنەكتى جارىپ ءوتىپ، عاجايىپ ءبىر وتتى شەڭبەر جەرگە لاپىلداعان ساۋلە بولىپ نايزاداي شانشىلدى. سول وت – ساۋلە تامىرى تەرەڭ، الىپ قاراعاشقا ءتۇستى. سول-اق ەكەن، قاراعاشتى وت شارپىدى. ۇلى دۇرمەك سول بويى ەسىرگەن حالدە. كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي شاتىرلاپ، دۇنيە تۇنەك شىرماۋىنا ودان ارمەن باتا بەرگەن.

سوڭىنان اسپاننان شەلەكتەپ نوسەر جاۋدى. ءتىپتى، پەرى قىزدىڭ ءوزى مىناۋ الەمتاپىرىقتان سەسكەنگەندەي، دۇنيەنىڭ باسقا بۇرىشىنا ىعىپ كەتتى. الىپ قاراعاش لاۋلاپ جانىپ جاتىر. الايدا قۇيىنداتا جاۋعان توكپە نوسەر وتتى تەز ءوشىردى. مىنە، قاراڭعىلىقتى قاق جارىپ، كۇن شاپاعى دا جارق ەتتى. الگى اسپان ساۋلەسى شانشىلعان قاراعاشتان زەڭگىر كوككە قوسقابات كەمپىرقوساق ورلەدى. ادامدار قاراعاشتى اينالا توپتالا باستادى. تابيعات تا ازاپتى اۋىر تۇستەن ويانعانداي، بويىن ەندى جازا باستادى. قۇددى، بۇكىل تىرشىلىك اتاۋلى جاندانىپ، قايتا تۇلەگەندەي. كەنەت قاراعاشتىڭ دىڭگەگىنەن جىلاعان نارەستەنىڭ داۋسى ەستىلدى. ادامدار سەسكەنىپ، وشارىلا قالدى. نارەستەنىڭ شىرىلى شىرقاپ بارادى. ادامدار اڭتارىلىپ تۇردى دا، دەمدەرىن ىشىنەن الىپ، اعاشقا جاقىندادى. ارالارىنان ءبىر ايەل باتىلىراق قيمىلداپ، اعاشتىڭ دىڭگەگىنەن ىڭگالاعان نارەستەنى سۋىرىپ الىپ شىقتى. ماڭدايى تورسىقتاي، ۇلبىرەگەن جاس ءسابي جاڭا شىققان كۇن شاپاعىنداي اينالاعا ساۋلەسىن شاشتى.

دۇنيەنىڭ باسقا بۇرىشىندا سايران سالعان مارتۋ قىز مۇنى كورە سالا، ادامدارعا قاراي قۇستاي زىمىرادى. الايدا كۇن ساۋلەسى، نۇرىن شاشىپ شالقىعان جارىق كۇن ونىڭ سيقىر امالدارىن كەرى قايتارىپ، اسەر كۇشىن جوعالتىپ تاستادى. پەرىنىڭ قارەكەت-امالى جارىق باردا ءادىرام قالدى. سودان بولار، ول كوكتەن تۇسكەن ساۋلەلى پەرزەنتتى وزدەرىمەن بىرگە الىپ بارا جاتقان انا مەن ادامدارعا قارسى تۇرىپ، كەدەرگى جاساۋعا دارمەنى جەتپەدى. قۇيقىلجىتا شىر كوبەلەك اينالىپ، بوسقا اۋرە بولدى.

حالىق زەڭگىر كوكتەن تۇسكەن كوكشۋلان پەرزەنتكە قورقىت دەپ ات قويدى. ويتكەنى ول دۇنيەگە ادامداردىڭ زارە-قۇتىن قاشىرىپ، قورقىتا، ۇرەيلەندىرە كەلگەن ەدى. دۇنيەنى قارا تۇنەك باسىپ، تىمىرسىق تىعىرىققا تىرەپ، اسپان كۇركىرەپ، نايزاعاي سولقىلداپ، نوسەر جاۋىپ، وزەندەر سارقىراپ، الەمتاپىرىقتان ۇنجىرعا تۇسكەن كەزدە، سول ءۇمىتسىز جىنويناقتان جارق ەتكەن ساۋلە بوپ شىعىپ، جۇلدىز بوپ جەرگە تۇسكەن تاڭعاجايىپ قۇبىلىس ەدى.

قوس قۇبىلىس

قورقىت ادامدارمەن تەز ۇيلەستى: ەر-توقىم مەن ات ابزەلدەرىن سايلاپ، قۇرال-سايمان جاساۋدى، وت تۇتاتىپ، ونى وشىرمەي ۇزاق ۇستاۋدى، سوندىرمەي الا ءجۇرۋدى ۇيرەندى، كەيدە ۇيرەتتى. بەرتىن كەلە كوسەگەسى كوگەرىپ، بەدەلى اسىپ، جاڭا تۋعان نارەستەلەرگە باتا بەرىپ، ات قويۋ مارتەبەسىنە دە يە بولدى.

بىردە ول ءتۇس كوردى، تۇسىندە عاجاپ ءىس كوردى. اساتاياعى كوككە تىرەلگەن ءبىر اقساقال الشاڭداي باسىپ كەلدى دە، ايان بەردى: «ادامدار تىرشىلىك قامىتىنان بەلدەرى ۇزىلەردەي ازاپتا تىرشىلىك كەشۋدە. ءتۇرلى قاۋىپ-قاتەر، ۋايىم مەن مازاسىزدىق، اڭ-قۇس، جىرتقىش قۇزعىندار، سۇراماي كەلەتىن اۋرۋ-سىرقاۋ، ءولىم-ءجىتىم، تاعى سول سياقتى قيانپۇرىس قۇبىلىستار پەندە بالاسىنىڭ قۇتىن قاشىرىپ، ۇرەي مەن قورقىنىشقا، شايتاني ۇمىتسىزدىككە بەلشەسىنەن باتىرىپ، باقىتسىزدىققا دۋشار ەتۋدە. ولار تىرشىلىكتىڭ بايانسىزدىعىنا، جالعان ءومىردىڭ قاتىگەزدىگىنە مويىنسۇنۋدا. سەن قاراعايدىڭ تۇبىنەن قايىرىپ الىپ، ۇيەڭكىنىڭ تۇبىنەن ءۇيىرىپ الىپ، قاراعاشتىڭ تۇتاس ءبىر بۇتاعىنان – ادامنىڭ داۋسىن سالاتىن، اسپاندا ۇشقان قۇس پەن جەردە جورتقان جاندىك اتاۋلىنى اۋەنىمەن باۋرايتىن، قاسقىردىڭ ۇلىعانىن دا، اققۋدىڭ سۇڭقىلداعانىن دا اينىتپاي سالاتىن قوڭىر داۋىستى، سازدى اسپاپ جاسا. سول اسپاپپەن ۋايىم-قايعىسى جەتى باتپان حالقىڭدى جۇبات. تىرشىلىكتىڭ باياندىلىعىن پاش ەت، ادامزاتتىڭ ءبىر-بىرىنە باۋىر، تۋىس ەكەندىگىن ايگىلەيتىن، ىزگىلىككە، يماندىلىققا، مەيىرىم-شاپاعاتقا شاقىراتىن ساز توگىپ، تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىن جەڭىلدەتۋگە قول ۇشىن بەر». قورقىت ءوزى ىڭگالاپ دىڭگەگىندە دۇنيەگە كەلگەن قاراعاشتى تاۋىپ الىپ، ونىڭ ءبىر بۇتاعىنان قوس ىشەكتى، ىسپالى اسپاپ ويىپ، ىشەكتەرىن ات جالىنىڭ قالىڭ قىلىنان ۇيىرەدى. سودان كەيىن قورقىت كۇندىز-ءتۇنى الگى اسپاپپەن بەبەۋلەتىپ جەتى قات الەمنىڭ ءبارىن شارلاپ، كەيدە وعان «جىن قاشىرعان» باقسىنىڭ قۇيقىلجىعان ءبيىن قوسىپ، ادامداردىڭ بويىنداعى اۋرۋ-سىرقاۋ، ءتۇرلى كەساپاتتاردى الاستاپ، ءتانى مەن جانىن تازالاپ، الاڭداعان كوڭىلدەرىن مەيىرىم مەن ماحابباتقا، ىزگىلىككە بولەپ، عاجايىپ سىرلى، مۇڭدى كۇيلەرىن سارناتادى. بۇكىل دۇنيەنى ونەرىمەن جۇباتىپ، اۋەزىمەن تەربەپ، قاسيەتىمەن ءتانتى ەتەدى. اسپاندى قاۋمالاي تورلايتىن قارا بۇلتتاردى تاراتىپ، شولەيتكە جاڭبىر جاۋعىزىپ، وزەندەردىڭ ارناسىن بۇرىپ، جەلدىڭ باعىتىن وزگەرتىپ، تۇنەككە ساۋلە ءتۇسىرىپ، نەشە ءتۇرلى عاجايىپ قۇبىلىستار جاسايدى. كۇيلەرىنىڭ قۇدىرەت كۇشى نەبىر سايگۇلىكتەردى باسىپ وزىپ، شارتاراپقا تاراپ، الەمدى تەربەتەدى. قورقىت كۇي تارتقاندا اسپاندا ۇشقان قۇس تا، دالادا جورتقان اڭ دا، ورمان-كول مەن جان-جانۋار دا توقتاي قالىپ، بۇكىل دۇنيە مامىراجاي قالىپقا كوشىپ، مۇڭدى دا سىرلى قوڭىر كۇيلەرگە ۇيدى. ءسويتىپ، جاراتىلىس، تىرشىلىك اتاۋلى ۋايىم-قايعىدان از ۋاقىتقا بولسا دا ارىلىپ، بەيبىت كۇي كەشەدى.

تەك الاسۇرعان پەرىنىڭ قىزى مارتۋ عانا قورقىتقا ەرەگەسىپ، ادامزاتتى ادال جولدان تايدىرىپ، ءبىر-بىرىنە ايداپ سالىپ، ارازداستىرىپ، كۇندەس، باقاس، جاۋ قىلىپ قىرىلىستىرىپ، جەر بەتىن قان-تالاس، جان-تالاس دۇردارازدىققا، اتىس-شابىس، مايدان الاڭىنا اينالدىرىپ، القىزىل قانعا بوكتىرە بەرەدى. ادامدار ارامزالىققا، كۇناھارلىققا بەلۋاردان باتىپ، جەر-دۇنيە ازعىندىق شىرماۋىعىنا شىرمالادى. پەرى قىزى كۇندىز-ءتۇنى ولاردى اداستىرىپ، شاتاستىرىپ، اجال قۇشاعىنا ايداپ، بىرەسە بۇكىل جەر-جاھاندى تىرمالاتىپ، نەشە ءتۇرلى ور-اپاندار قازدىرىپ، بىرەسە ورمان-تاۋلارىن وتقا شارپىتىپ، جەر-انانى قايتا-قايتا سىلكىندىرىپ، ءتوسىن وتاپ جۇتاتىپ، قويناۋىن قوپارتىپ، ەندى بىردە ءبىر-بىرىمەن تالاستىرىپ، اسپانعا جەتەردەي ءزاۋلىم، بيىك مۇنارالار سالعىزىپ، كۇنا مەن يمانسىزدىققا، تاكاپپار مەنمەندىككە ابدەن بوكتىرەدى. تاۋلار جانارتاۋ بوپ اتىلىپ، كولدەر اقتارىلىپ-توگىلىپ، جولداعىنى جايپاپ باسىپ، تابيعات تا بىردە اشۋدان، بىردە دارمەنسىزدىكتەن ءوتى جارىلارداي، مەڭ-زەڭ ءدۇبارا كۇي كەشەدى.

دۇنيە ءسويتىپ وزەگىنەن قاق ايىرىلىپ، ەكىگە جارىلدى: ءبىر جاعىندا – جاھاندى جاھاننامعا، توزاق وتىنا جاعۋعا سۇيرەلەگەن پەرىنىڭ قىزى مارتۋ. دۇنيەنىڭ بۇل جاعى بىردە قويۋ، القىزىل، بىردە كۇڭگىرت، تۇنەك تۇستەرگە مالىنعان. تىرشىلىكتىڭ بارلىق ەندىكتەرىندە: ادامدار اراسىندا، جان-جانۋار، اڭ مەن قۇس، جاندىكتەر، وسىمدىك-ورمان، تاۋ-تاستار – بارلىعىنىڭ دا اراسىندا سارت-سۇرت سالعىلاس، ءبىتىپ بولمايتىن جاعالاس، قان مايدان.

ال دۇنيەنىڭ تاعى ءبىر شەتىندە – تاڭنىڭ اتىسىنان كۇننىڭ باتىسىنا دەيىن جاراتىلىستىڭ قۇشاعىنداعى قاۋىمدى بەرەكە-بىرلىككە، ىزگىلىك پەن يگىلىككە ۇيىستىرعان قورقىتتىڭ قوڭىر اۋەندى كۇيلەرى شالقۋدا. اينالانىڭ ءبارى ۇيلەسىم مەن ىرىس، بەرەكە مەن شاپاعاتقا ۇيىسقان. جامىراي سالعان قۇس اۋەندەرى، بوزتورعاي شىرىلى، سايراعان بۇلبۇل، كوگورايدا جايباراقات جايىلعان مال مەن قۇس. سىرنايىمەن قورقىتتىڭ كۇيلەرىن شارتاراپقا تاراتقان بەيعام مالشى. جۇزدەرى جارقىن، كوڭىل سارايلارى اشىق، رۋحتارى كوتەرىڭكى ادامدار. دۇنيەنىڭ ساۋلەلى، جارىق تا جارقىن تۇستارى بەلەڭ الىپ، تۇنەكتى، قاراڭعىلىعى مولداۋ تۇستارىن تىقسىرىپ، الاستاتا باستاعانداي…

ءيا، دۇنيە وسىلاي ەكىگە جارىلدى. ەكى كەرەعار قۇبىلىس قاسارىسىپ، تەكەتىرەسكە، ولىسپەي بەرىسپەسكە كوشكەن. قۇدىرەتى كۇشتى كۇيشى قورقىت پەن مىڭ قۇبىلعان ايبارلى، ايلالى پەرىنىڭ قىزى – مارتۋ.

ءتۇس

قورقىت ءبىر كۇنى تاعى ءتۇس كورەدى، تۇسىندە مىنانداي ءىس كورەدى: قارا كيىمدى الدەكىمدەر قولدارىنا كۇرەك-كەتپەنىن الىپ، جەر قوپارىپ ءجۇر. قورقىت ولاردىڭ جانىنا كەلىپ: «نە ىستەپ جۇرگەن جانسىڭدار؟ جەردى نەگە قازاسىڭدار؟» – دەپ سۇرايدى. الگىلەر: «ءبىز كور قازىپ جاتىرمىز»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. «كوردى كىمگە قازىپ جاتىرسىڭدار؟» – دەپ انىقتاپ سۇرايدى قورقىت. «قورقىتقا قازىپ جاتىرمىز،» – دەپ جاۋاپ بەرەدى كور قازۋشىلار. قورقىت تۇسىنەن شوشىپ ويانادى. جان الەمىن مازاسىزدىق بيلەپ، كوڭىلىنە ۋايىم ۇيالايدى. جالعىز وركەشتى، قاسيەتتى قارا نارى – جەلماياسىنا ءمىنىپ، الگى ءتۇسىن توتەنشە جورىپ، دۇنيە كەزىپ كەتەدى. ءپاني دۇنيەنىڭ انا بۇرىشىنان مىنا بۇرىشىنا، سولتۇستىگىنەن وڭتۇستىگىنە، شىعىسىنان باتىسىنا سابىلا كوشىپ، جان ايالدار جەر ىزدەيدى. بىراق، قاي تۇكپىرگە بارسا دا، وزىنە كور قازعاندار تۇسىنە كىرىپ، جانى بايىز تاپپاي، سەرگەلدەڭگە تۇسەدى. «قورقىتتىڭ وسال جەرىن ەندى تاپتىم» دەگەندەي، پەرى قىز دا قىر سوڭىنان قالماي، اجال كەيپىنە ەنىپ، ىزىنە ءتۇسىپ الادى.

قورقىت جەر-جاھاننىڭ توسىنەن الگى ءازازىل تۇسىندەگى وزىنە كور قازۋشىلاردان قۇتقاراتىن ءبىر مەكەن تاپسام دەپ اڭسايدى. سونى ىزدەۋمەن عۇمىر كەشەدى.

تاۋ-تاستى ارالاپ، وزەن-كولدىڭ تۇڭعيى­عىن ساعالاپ، ورمان تۇيىقتارىن ءتىنتىپ، جالپاق دالا، شولەيت قۇمداردى اسىپ، تابان توزدىرادى. وعان قوسا، جەردىڭ ءتورى – جەرۇيىقتى ىزدەپ، ءوز جۇرتىنا، حالقىنا ۋايىم-قايعىسىز، قورقىنىش-ۇرەيسىز، «ەرتەڭگى كۇنى نەنى قورەك قىلام، قالاي كۇن كورەم؟» دەگەن مازاسىز سۇراقتاردان ادا، الاڭسىز ءومىر سۇرەتىن ءجاننات مەكەن تابۋدى ارماندايدى. سونى تابۋدى مۇرات تۇتادى. الايدا قايدا بارسا دا، قورقىتتىڭ كورى – الدىنان سول باياعى ءازازىل ءتۇس، كور قازعاندار مەن قۇيتىرقى اجال ءبيىن دوڭگەلەنە بيلەگەن پەرى قىز شىعا بەرەدى. «اۋسەلەڭدى ەندى كورەيىن!» دەگەندەي، پەرى قىز بۇرىنعىدان بەتەر قۇتىرىنىپ، بىرەسە ايار قۋلىققا سالىپ، مىڭ قۇبىلىپ، جاعادان العانداي بولادى.

اقىرى، ناتيجەسىز، قۇر سەندەلىستەن قاجىر-قايراتى قايتىپ، جەرۇيىعىن تابا الماي شارشاعان قورقىت جەلماياسىن جەتەكتەپ، اتا-بابا قونىسىنا – دۇنيەنىڭ كىندىگى – قاسيەتتى، كونە سىرداريانىڭ جاعاسىنا كەلىپ توقتايدى. ءسال بەلىن سۋىتىپ، دەمىن العاننان كەيىن، وسى دۇنيەدەگى جان دەگەندەگى جالعىز سەرىگى – جەلماياسىن قۇرباندىققا شالىپ، ونىڭ تەرىسىنەن سال جاسايدى. ءسويتىپ، داريانىڭ اعىنىن بويلاپ اعا جونەلەدى. وزەننىڭ قاق ورتاسىندا قوبىزىن سارناتىپ، كوكىرەگىندە شەمەن بوپ قاتقان سىرلارىن اقتارىپ، مۇڭلى كۇيلەرىن تارتىپ وتىرا بەرەدى.

سۋلى-نۋلى جەرگە، ارىندى وزەن اعىسىنا كىرە المايتىن پەرى قىز بولسا، اينالشىقتاپ، كۇندىز-ءتۇنى قورقىتتى توريدى. وسىلاي جىلدار وتەدى، عاسىرلار الماسادى. قورقىتتىڭ قارا قوبىزىنىڭ شاناعىنان كۇمبىرلەي اقتارىلعان كۇيلەر ماڭگىلىك پەن وتكىنشىلىك، باياندىلىق پەن تۇرلاۋسىزدىق، ەل مەن جەر، ماحاببات پەن عاداۋات، مەيىرىم مەن ءتوزىم، سايىپقىران ەرلەر مەن ەزدەر جونىندە بايان ەتىپ، دۇنيەگە شىم-شىمداپ تاراي بەرەدى. سىرداريانىڭ ۇستىنەن اۋەلەي ۇشقان قۇس پەن نۋ قامىسىن جاعالاعان اڭ مەن تاعى، اينالا قونىستانعان قالىڭ ەل، بارشا الەم ونىڭ كۇيلەرىن ۇيىپ تىڭدايدى، رۋحاني ءنار الادى. ءدۇن-دۇنيە وسىلاي اسەم اۋەن مەن مۇڭلى كۇيدىڭ قۋاتىمەن تەربەلەدى.

تەك، وپاسىز پەرىنىڭ قىزى مارتۋ عانا تاعات تاپپاي شابىلىپ، ايلا-امالدىڭ ءتۇر-ءتۇرىن قولدانىپ، ويلاعانىنا جەتپەي تىنبايتىنىن بايقاتىپ، قورقىتقا مىسىقتابانداپ جاقىنداي تۇسەدى. پەرى قىزى ەندى يرەلەڭدەگەن سۇر جىلان كەيپىنە ەنىپ، سىرداريانىڭ ورتاسىندا كۇي تارتىپ وتىرعان قورقىتقا ابدەن جاقىن كەلىپ، ونى اينالا ءجۇزىپ ءجۇر. مىنە، تاپ سول كەزدە اقبۋرىل ساقالى بەلىنە ورالعان بابا قورقىت ءسال تىنىس تاۋىپ، كۇننىڭ جىلى شۋاعىنا ماۋجىراپ، كوزى ءىلىنىپ كەتەدى. وسىنى كۇتكەن پەرى قىز سۇر جىلان بوپ كەلىپ، قورقىتتى شاعىپ ولتىرەدى. ءسويتىپ، دەگەنىنە جەتەدى. سول-اق ەكەن، بۇكىل جاھاندى دۇرلىكتىرىپ، ءوز كۇشىن، قۇدىرەتىن پاش ەتە اسىر سالىپ، بيلەپ-توستەي جونەلەدى. كول-كوسىر قۋانىشتان، قۇددى دۇنيەنى ءوزى جاراتقانداي استامسىپ، داۋرىعادى.

ال، قورقىت ءتۇس كورۋدە… سوناۋ زامانداردا… ادامدار جايلاعان وسى دۇنيەگە پايعامبار – ەلشى بولىپ كەلىپ، جەر-جاھاندى تاسقىن سۋ باسقاندا، سول كەساپاتتان ادامزاتتى امان الىپ شىعام دەپ، كەمە-قايىعىن سوعىپ، امال جاساعان قاسيەتتى باباسى قول بۇلعايدى… بۇلدىر-بۇلدىر ساعىم-تۇمان اراسىنان كونە سىرداريانىڭ اساۋ تولقىندارىن سىزىپ ءوتىپ، جەر بەتىندەگى دۇنيەدەن – كەلەسى، ماڭگىلىك دۇنيەگە قونىس اۋدارا، كوشىپ بارا جاتقان ەجەلگى باباسى قول بۇلعايدى… كەمەسىنە شاقىرادى… سول كەزدە، تاۋسىلماس ماڭگى جولدىڭ تارماعىنداي – كوك پەن جەردىڭ اراسىنداعى تاڭعاجايىپ اسپا كوپىر سەكىلدى كەمپىرقوساق پايدا بولدى…

ەپيلوگ

جەر-دۇنيە وسىلايشا تاعى ءبىر ەلشىسىنەن ايرىلدى. قورقىت عايىپقا ءسىڭىپ كەتتى. ال مارتۋ قىز الاڭسىز ويران سالىپ، قۇلاشىن جازدى. پەندە بالاسىنىڭ دارمەنسىزدىگىن، عۇمىرىنىڭ وتكىنشىلىگىن، تىرشىلىگىنىڭ بايانسىزدىعىن تاعى ءبىر مارتە ەسكەرتكەندەي، مىسىن باسا قۇيىن بوپ قۇتىرادى، داۋىل بوپ ۇيتقىپ، الاساپىران كەساپاتتاردى جاۋدىرادى. ەندىگى جەردە وعان توتەپ بەرەر كۇش جوقتاي.

بىراق، مىنە، جەر-جەردەن قورقىتتىڭ كۇيلەرى ەستىلە باستادى. اۋەلى السىزدەۋ شىققان كۇيدىڭ داۋىسى بىرتە-بىرتە كۇشەيىپ، قاتايىپ، دۇنيەنى كەرنەپ بارادى.

قاسيەتىڭنەن اينالايىن، كيەلى مەكەن كونە سىردىڭ، سىرداريانىڭ جاعاسىندا، نۋ قامىستى توسەنىش قىلىپ، مالداسىن قۇرىپ العان ءبىر تاقيالى ءبۇلدىرشىن قورقىتتىڭ قارا قوبىزىنىڭ شاناعىن نازىك ساۋساقتارىمەن قارماي قاۋسىرىپ، قۇلاققا تانىس، جۇرەككە جىلى قوڭىر كۇيلەردى اڭىراتىپ وتىر. قورقىتتىڭ كۇيلەرى! كەزىندە قورقىت بابانىڭ قارا قوبىزىنىڭ شاناعىنان كۇمبىرلەي شىققان ماڭگىلىك پەن وتكىنشىلىك، باياندىلىق پەن تۇرلاۋسىزدىق، ەل مەن جەر، ماحاببات پەن عاداۋات، مەيىرىم مەن ءتوزىم، سايىپقىران ەرلەر مەن قۇلقىنىنىڭ قۇلى بوپ وتكەن ەزدەر جونىندە بايان ەتكەن مۇڭلى، جۇپار كۇيلەر ەسىلىپ تاراي بەردى، تاراي بەردى. سىرداريانىڭ ۇستىنەن ۇشقان قۇس پەن قامىسىن جاعالاعان اڭ مەن تاعى، اينالا قونىستانعان قالىڭ ەل، بارشا الەم ونىڭ كۇيلەرىن تاعى ءبىر مارتە ۇيىپ تىڭداي قالدى. كۇللى دۇنيە وسىلاي اسەم اۋەن مەن مۇڭلى كۇيدىڭ قۋاتىمەن تاعى دا تەربەلە جونەلدى… جەر بەتىنە بابانىڭ قۇدىرەتتى كۇيلەرى ىرىس بوپ توگىلدى. وسى كۇيلەر مىناۋ ەكى دۇنيەنىڭ ءبىرى – جەر بەتىندەگى تىرشىلىكتىڭ دە باياندىلىعىن ايعاقتاپ، ءالسىن-ءالسىن ەلشىلەرىن جىبەرىپ وتىراتىن جاراتۋشىعا دەگەن سەنىمدى نىقتاي تۇسكەندەي…

اسپان ءتورىن، زەڭگىر كوكتى تاعى دا قويۋ، قارا، بۋرا بۇلتتار تۇمشالادى. سول-اق ەكەن، كۇن كۇركىرەدى. جاي وينادى. الاپات داۋىل سوقتى. تورتكۇل دۇنيە تولعاعى جەتىپ، بوسانارداي نەمەسە عاجايىپ ءبىر قۇبىلىسقا كەنەلەردەي الماعايىپ حالدە. جەر بەتىن قاراڭعى تۇنەك باستى.

تاعى ءبىر ەلشى كەلەر مە ەكەن؟..

ەرمەك امانشاەۆ

«قورقىت اتا» كىتابىنان

(تۇپنۇسقا: "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنەن)

Abai.kz