ايگۇل جۇبانىش. جاسىل جەمپىر
جۇمىسىنا كىرىسە بەرگەنى سول ەدى، ەسىك قاعىلىپ، كابينەتكە حاتشى قىز ەندى.
- ەردەن قايىرجانوۆيچ، سىزگە سىنىپتاسىڭىز كەلىپ تۇر. ءسىزدى بوس ەمەس دەسەم دە تىڭدار ەمەس...
حاتشى قىز ايىپتى ادامداي تومەن قارادى.
- سىنىپتاسىم دەيسىز بە؟ اتى-ءجونىن ايتپادى ما؟
- ايتتى. قوبىلان ىم-م-م (تەگىن ۇمىتىپ قالسا كەرەك)
- قوبىلان سانسىزباەۆ قوي.
- ءيا، ءيا...
- سىنىپتاستى كەرى قايتارۋعا بولمايدى.
كابينەتكە كوزىلدىرىك تاققان، جۋان قارىن، جاسىل جەمپىرلى جىگىت اعاسى كىردى. جاسىل جەمپىر ەردەننىڭ كوزىنە وتتاي باسىلدى.
- وۋ، وقىمىستى، ەش وزگەرمەپسىڭ. باياعى قۇلاعىڭ قالقيىپ، جاعىڭ سۋالعان قالپىڭ. «سەن سەمىرسەڭ، بار عوي، مەن مىنا مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن» دەپ، مەكتەپ بىتىرەر جىلى ايتتىم با، ايتتىم عوي؟! حا-حا-حا!
ەردەن قۇرداسىنا قاراپ جىلى جىميىپ الدى. قوبىلان دا سول باياعى قالپى. ءسال تولىعىپ، ەسەيگەنى بولماسا. بۇرىن مۇعالىمدەر: «ءتۇبى تۇسكەن شەلەكتەي دابىرلاما»، - دەپ ۇرىسۋشى ەدى. ءومىر كەرۋەندەي كوشسە دە، ادامنىڭ كوڭىلى، مىنەزى وزگەرمەيدى ەكەن-اۋ.
- سەنىڭ دە وزگەرگەنىڭ شامالى (كۇلىپ).
- ياپىرماي، قالا ءۇيىنىڭ ءتورت قابىرعاسىنا تەلمىرگەننەن جەك كورەرىم جوق. مىناۋ تار قاپاستا نەعىپ وتىرسىڭ؟ ەلگە كەلىپ، اۋناپ-قۋناپ، اسىر سالىپ قايتپايسىڭ با؟
- ءيا، ول ويدا بار. اپام دا ۇنەمى اۋىل جاققا ەلەڭدەپ، كوز تىگىپ وتىرادى. باۋىرلارىم دا قولدارى قالت ەتسە اۋىلعا اڭسارى اۋادى.
- سەن مىقتى ازاماتسىڭ عوي. جاسىڭنان ءومىردىڭ بەينەتىن كورگەنىڭمەن، مىنە، زەينەتىن كورىپ وتىرسىڭ. اناڭنىڭ قولىن جىلى سۋعا مالىپ، كوزىڭنىڭ اعى مەن قاراسىنداي قوس باۋىرىڭدى ەل ساناتىنا قوستىڭ. تەك ءوزىڭنىڭ ەلدى اڭسامايتىن تاسجۇرەكتىگىڭ بولماسا، ءتۇبى جاقسى ادامسىڭ.
قوبىلان ادەتىنە سالىپ قارقىلداي كۇلدى. ەردەن سالعان جەردەن نە ايتارىن بىلمەي، قىزاراقتاپ قالدى.
- وۋ، وقىمىستى، ايتتىم عوي وزگەرمەپسىڭ. ءالى سول ۇيالشاقتىعىڭ...
- سەن دە ايتادى ەكەنسىڭ. كىندىك قانى تامعان جەردى ۇمىتاتىن كىسى بولا ما ەكەن؟ اتتەڭ، قولىمدى قىزمەت بايلاپ وتىر. ايتپەسە تۋعان جەردىڭ توپىراعىن باسىپ، مارقا جەپ، قىمىز ىشكەن ماعان ۇنامايدى دەيمىسىڭ؟
قوبىلان حاتشى قىز اكەلگەن شايدى سوراپتاپ وتىرىپ، ەل جاڭالىقتارىن ايتۋعا كىرىستى. سالدەن سوڭ ءبىر نارسەنى ۇمىتقانداي جان-جاعىنا الاقتاي قارادى.
- وۋ، وقىمىستى، مەنىڭ سومكەم قايدا؟
- سەن كابينەتكە سومكەسىز كەلدىڭ.
- قوي ارى، سوناۋ ەلدەن مەنى قۇر الاقان كەلەتىن اقىماق دەپ پە ەدىڭ؟ ساعان اكەلگەن بازارلىعىم بار ەدى. قاپ، الگى...
ەسىنە بىردەڭە تۇسكەندەي جانتالاسا ەسىككە ۇمتىلدى. ەردەن قۇرداسىنىڭ قىلىعىنا ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلدى. «ءالى سول ۇمىتشاق قالپى. اي، اۋىلدىڭ ءيسى اڭقىعان اڭقىلداعىم-اي...»
كابينەتكە سۇرىنە-قابىنا قوبىلان قايتا كىردى. قولىندا الا سومكە.
- الگىندە حاتشى قىزىڭ كابينەتىڭە كىرگىزبەگەن كەزدە ەسىك الدىنا قويا سالعام. ەشكىم الماپتى ايتەۋىر.
ەردەن تاعى كۇلدى. قوبىلان سومكەسىن اقتارىپ وتىرىپ، سالدەن سوڭ شاعىن ورامانى قولىنا الىپ، ۇستەل ۇستىنە قويدى. الا سومكەنى ەردەنگە قاراي ىسىرىپ: «اۋىلدىڭ ءدامى دەپ مارقاڭدى سويىپ اكەلدىم. جايلاۋدا دەمالماسا دا ۇيىندە تىنىقسىن دەپ قىمىز اكەلدىم جانە. بايبىشەمنىڭ باسقا سالەمدەمەلەرى دە بار. ول انا ەسىك الدىندا تۇرعان الا سومكەدە»، – دەدى.
- نەسىنە اۋرە بولدىڭدار. قازىر قالادا دا ءبارى بار. سەنىڭ كەلگەنىڭنىڭ ءوزى ۇلكەن بازارلىق ماعان. كانە، ۇيگە جۇرەيىك.
- وۋ، وقىمىستى، سۋ تاتىعان قالا تاماعىن قايتەسىڭ؟ تۇرا تۇر، ءۇي قاشپاس. مەن ساعان... مەن ساعان بالالىق شاعىمىزدى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن توسىنسىي جاسايىن دەپ شەشتىم.
قوبىلان ورامانىڭ ىشىنەن جاسىل جەمپىر الىپ شىقتى. تۋرا سول باياعى ءتۇسى دە، ءسانى دە ۇقساس جاسىل جەمپىر. ەردەننىڭ ماڭدايىنان سۋىق تەر بۇرق ەتتى. جاسىل جەمپىردىڭ تاريحى ارىدا ەدى...
***
...ادەمى ءتۇس كورىپ جاتىر ەكەن. ۇيگە اكەسى كەلىپ، ۇشەۋىنە بازارلىق ۇلەستىرىپ جاتىر. قۋانىشتارى قويىندارىنا سىيماي، كۇلە بەرەدى، كۇلە بەرەدى... اكەسى الىپ بەرگەن سۋ جاڭا كيىمدەرىن كيىپ، الما-كەزەك اينا الدىنان شىقپايدى. «مەن ءوزى ادەمى جىگىت ەكەنمىن عوي...»
جاڭا كيىم كيگەنىن سىنىپتاعىلار تەزىرەك تەگىس كورسە ەكەن. ولارعا، ءسوز جوق، ۇنايدى. كورشىلەرى دە ونى كورگەندە: «بەۋ، قارا بالا، ءوزىڭ كورسە كوز تويمايتىن سۇلۋ جىگىت ەكەنسىڭ عوي»، – دەپ تاڭداي قاعاتىنى انىق.
ە-ە-ە-ە، بارىنەن بۇرىن پارتالاسى، ماقتانشاق قوبىلاننىڭ ءىشى ۋداي اشيتىن بولدى. ويتكەنى جاڭا جەمپىرى دە وزىنە قۇيىپ قويعانداي جاراسىمدى. اكەسىنە العىس ايتپاق بولىپ جانىنا جەتە بەرۋى مۇڭ ەكەن، قۇلاعىنا اناسىنىڭ ءۇنى ەستىلدى. «ەردەن، ەردەنتاي، بالاپانىم تۇرا عوي». اكەسىن قۇشاقتاماق بولىپ ەدى، يىعىنان بىرەۋ جۇلقا تارتتى. «ەردەش، ەرەكەم، اينالايىن تۇر ەندى». بۇل جولى اناسىنىڭ ءۇنى قۇلاعىنا اپ-انىق جەتتى. اكەسى ۇيگە كەلمەگەن ەكەن عوي...
ادەمى ءتۇستى انتەك ۇزگەنى ءۇشىن العاش رەت اناسىنا رەنجىپ، ۇستىندەگى كونەلەۋ قىزىل كورپەنى ودان بەتەر بۇركەنە ءتۇستى. جۇرەگى ەزىلىپ كەتكەندەي. «ەردەنتاي، بالام، سەن انا سيىرلاردى ورىسكە قوسىپ كەل. مەن ساماۋرىنعا شاي قويا بەرەيىن»، – دەگەن مەيىرىمدى ادەمى داۋىس كۇندەلىكتى شارۋا جايىن بايانداۋعا كىرىستى. اشۋى تەرىسىنە سىيماي، توسەكتەن ىزالانىپ تۇردى. «اپاسى دا قىزىق. مالدى ورىسكە كەشىكتىرىپ تە ايداۋعا بولادى عوي. قۇددى ءبىر سيىرلار دا جۇمىسقا باراتىنداي اسىعىپ، ورىستەن قالدىرماۋى كەرەك».
- اپا، مال ايداۋعا نەگە ءبىر مەزگىل ەركىنبەكتى وياتپايسىز؟ ول دا قايماق جەپ، ءسۇت ىشەدى عوي.
- سەن ەركىنبەككە قاراعاندا ەستيارسىڭ. ەركىنبەك سيىردى ورىسكە قوسقانشا ءتۇس بولادى.
- سوندا دا، اپا، بۇل - ادىلەتسىز.
- تەك ءارى!
اپاسى قاباعىن ءتۇيىپ ەدى، جىم بولدى.
- «ادىلەتسىز»، - دەيدى عوي. تاڭ اتپاي تۇلەن ءتۇرتتى مە سەن بالانى؟ كۇندەگى تىرلىگىڭ ەمەس پە؟
«اپا، مەنى بەكەر وياتتىڭىز. تۇسىمدە ۇيگە اكەم كەلىپتى. كيىم اكەلىپ بەرگەنى ءۇشىن العىس ايتپاق بولعانىمدا، وياتىپ جىبەردىڭىز»، – دەدى ىشىنەن. داۋىستاپ ايتۋعا ءداتى بارمادى. اكەسى تۋرالى ءسوز قوزعاسا بولدى، اپاسىنىڭ كوڭىل-كۇيى بۇزىلادى.
- تاڭدا دالانىڭ سالقىن بولاتىنىن ۇمىتپا. كيىم ىلگىشتەگى اكەڭنىڭ قوڭىر كوستيۋمىن ۇستىڭە ىلە سال.
اكەسىنەن قالعان كوستيۋم ولار ءۇشىن ۇيدەگى بار زاتتان باعالى. ۇستىنە كيگەن سايىن اكەسىنىڭ تەر ءيىسى سىڭگەن كيىمى ساعىنىشىن ءسال دە بولسا باساتىنداي. اۋىرىپ قالسا بولدى، اناسى دا وسى كوستيۋمدى ۇستىلەرىنە جاۋىپ: «ءاي، باكە، بالالارىڭا باس-كوز بول. ارۋاعىڭ جەلەپ-جەبەپ ءجۇرسىن»، - دەپ دۇعا ەتەدى. سوعان قاراعاندا اپاسى دا اكەسىن ساعىناتىن سياقتى...
«ورىستەن قالىپ قويدىم»، - دەگەندەي، ەكى سيىر اۋلانى باسىنا كوتەرىپ موڭىرەپ تۇر ەكەن. ىزادان بۋلىعىپ تۇرعانى سونشالىقتى، اتاسى سياقتى بوقتانىپ، ەكى سيىردى قامشىمەن وسىپ-وسىپ جىبەردى. ارقانعا ورالىپ قالعان الا سيىر جەرگە وماقاسا قۇلادى. ءاپ-ساتتە اۋلا ىشىندە موڭىرەگەن مال ۇنىنەن قۇلاق تۇندى. سيىردى باس جىبىنەن بوساتىپ جاتىپ، كوزى جانىندا تۇرعان بۇزاۋعا ءتۇستى. اناسىن جازىقسىز ۇرعانىنا نالىدى ما، الدە، قازىر جالعىز قالاتىنىن سەزدى مە، باقىردىڭ كوزى ءوزىنىڭ جانارىنداي قىزارىپ، جاسقا تۇنىپ تۇر. «جازىعىم نە؟» - دەگەندەي الا سيىر دا تىپىرشيدى. ساسىپ قالدى. «كەشىرىم سۇراعاننان كىشىرەيمەيسىڭ»، - دەگەندى اپاسى ءجيى ايتاتىن. جالما-جان ىشقىنا ورنىنان تۇرعان الا سيىردىڭ باسىنان سيپادى. وزىنشە كەشىرىم سۇراعان ءتۇرى. مال ەكەش مالدا دا مىنەز بار ەكەن-اۋ. الا سيىر توڭ مىنەز تانىتىپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ، اۋلا ەسىگىن قيراتا قاشتى. «اتاڭا نالەت، قايتىپ كەلەر قوراڭنىڭ ەسىگىن سىندىرعانىڭ نەتكەنىڭ؟!» - دەدى كىجىنىپ...
* * *
...اپاسى شاي ۇستىندە جاق اشپادى. كۇندەگىدەي ەمەس، بۇگىن قالىڭ ويعا شومعان كۇيى شايىن سوراپتاي بەردى. ەكەۋىن توڭىرەكتەگەن ۇنسىزدىكتى بۇزدى.
- اپا، تۇسىمدە ۇستىمە جاڭا كيىم الىپپىن.
اپاسىنىڭ مەيىرىمدى جۇزىنە كۇلكى ءۇيىرىلدى.
- ىرىس-نەسىبەڭ ارتادى ەكەن، بالاپانىم.
- سىنىپتاعى دوستارىم قىزىعىپ جاتىر دەيمىن.
- مەرەيىڭ وسەدى، قۇلىنىم.
اناسىنىڭ كوڭىلى ءۇشىن ءتۇسىن وسىلاي امالسىز وزگەرتىپ ايتۋعا تۋرا كەلدى.
تاعى دا ۇنسىزدىك جاندارىنا جايعاستى...
شايعا قانعان سوڭ اپاسى: «ەردەنتاي، سەن ساباعىڭا دايىندال. مەن بازارعا بارىپ كەلەيىن»، -دەدى.
- بازارعا دەيسىز بە؟ اپا، ماعان جاڭا جەمپىر اكەلىپ بەرەسىز بە؟ ءبىزدىڭ سىنىپتا ايدىن كيىپ ءجۇر. سونداي جەمپىر.
اپاسى ءبىراز كىبىرتىكتەپ تۇرىپ قالدى. كوڭىلىن قيمادى ما الدە بالاسىنىڭ جەمپىرىنىڭ ەسكىرگەنى ەسىنە ءتۇستى مە: «جارايدى، قۇلىنىم، اكەلىپ بەرەمىن»، - دەدى.
ءبىر قاراعان ادامعا اپاسىنىڭ ءتۇسى سۋىق كورىنەدى. بىراق ادامنىڭ كەلبەتىنە قاراپ، تون ءپىشۋدىڭ قاجەتى جوق سياقتى. ەگەر بىرەۋ ودان: «عالامداعى ءبىرىنشى مەيىرىمدى جان كىم؟»، - دەپ سۇراسا، ول ەش ويلانباستان «مەنىڭ انام» دەر ەدى. ال ەگەر: «نازىك جاندىلار اراسىندا قايراتتى، ەڭبەكقور ادام كىم؟»، - دەسە، ول تاعى ەش مۇدىرمەستەن اناسىن ايتار ەدى. وزگە بالالاردىڭ انالارىن جاسىق، بولماسا جالقاۋ دەپ وتىرعان جوق. بۇل ونىڭ اناسىنا دەگەن ءوز قۇرمەتى-تۇعىن...
ۇيدەن موينىنا راگەتكەسىن اسىنىپ، ەركىنبەك شىقتى. ول قاي ۋاقىتتا دا سوتقارلىعىن تاستامايدى.
- ەردەن، قوزعالما، جانىڭداعى تالدا تورعاي تۇر ەكەن. اتىپ تۇسىرەيىن.
ەركىنبەك ءبىر كوزىن جۇمىپ، الاڭسىز تۇرعان تورعايدى اتۋدى كوزدەپ تۇر.
- جوق، تيمە تورعايعا!
- نە بولدى؟ تفۋي، انە ۇشىپ كەتتى. ايتتىم عوي قوزعالما دەپ.
- قاشانعى ايتام قۇستاردى اتۋشى بولما دەپ!
-اتسا نە بولادى ەكەن؟!
- وبال! وبال بولادى. قايتا قۇستارعا قامقور بولۋدىڭ ورنىنا اتقىلاعانىڭ نە؟!
- وبال بولمايدى. مەنىڭ وعىم تيمەدى عوي.
- ەگەر وعىڭ تيگەندە، بالاپاندارى اناسىز قالاتىن ەدى، بولماسا ءبىز سياقتى اكەسىز وسەدى.
- تفۋي، سەندە اپام سياقتىسىڭ.
- وسى ءىسىڭدى اپاما ايتامىن قازىر!
ەركىنبەك ەركە بولعانىمەن، اپاسىنان قاتتى قورقادى. ەگەر اپاسى قاباعىن ءتۇيىپ وتىرسا، ۇيدە ونىڭ اياق تىقىرىن ەستي المايسىڭ. ال، اپاسىنىڭ كوڭىلى جايدارى بولسا، ءبارىن «كوشىرىپ» جىبەرۋگە بار.
- جارايدى، ەردەن، مەن ەندى قۇستاردى اتپايمىن. بىراق ساعان قويار ءبىر شارتىم بار.
ەركىنبەك – مىنەزدى بالا. دەگەنىن جاساتپاسا جانى تىنىشتالمايدى.
- شارتىڭ جەڭىل بولسا، ورىندايمىن.
- جىگىت بولساڭ، سوزدە تۇراسىڭ.
- ايتا بەر.
- قازىر ەلجان ەكەۋمىزگە «باتىرلار جىرىن» وقىپ بەرەسىڭ.
- ەلجان ويانسىن. سوسىن مەن سەندەرگە «قوبىلاندى» باتىر جىرىن وقىپ بەرەمىن...
اپاسى ىلعي: «ۋاقىتتى تەككە ىسىراپ ەتۋشى بولماڭدار. ءار نارسەنىڭ سۇراۋى بار. سوندىقتان ساباقتارىڭدى وقىڭدار. قولدارىڭ بوس كەزدە كىتاپ وقىعاندارىڭ جاقسى»، - دەيدى. دۇرىس ايتادى. كىتاپ وقىعان ادامنىڭ جامان بولعانىن كورمەپتى. مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرگەن كولباي كورشىنىڭ قىزى بۇرىن كىتاپتان باس المايتىن. قازىر سونىڭ جەمىسىن كوردى. ءبىر مەكەمەدە باستىق كورىنەدى. ەرتەڭ بۇلار دا سونداي بولادى. ويتكەنى ۇيلەرىندە سورە تولى كىتاپ بار. اكەسى مەن اناسىنىڭ ولارعا جيعان بار اسىل قازىناسى – وسى. قازىر قولى قالت ەتسە، كىتاپ وقىپ ءجۇر...
* * *
اپاسى بازاردان كوپ كەشىكپەي كەلدى. وزىمەن بىرگە شاعىن الا سومكەنى ارقالاي كەلىپتى. ەركىنبەك، ەلجان ۇشەۋى ءبىر-بىرىنە قاراپ، جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى.
«اپا، ماعان كوستيۋم-شالبار الدىڭىز با؟»، - دەدى ەركىنبەك.
«اپا، ماعان اياق كيىم الدىڭىز با؟»، - دەدى ەلجان.
ولارعا قاراعاندا بۇل ەستيار عوي. اپاسى: «ۇلكەندەر شىدامدى بولۋى كەرەك»، – دەگەندى ءجيى ايتادى. سومكەدەگى كيىمنىڭ بارلىعى وزدەرىنە ساتىپ الىنعانىن ءىشى سەزىپ تۇر.
اپاسى تەرەڭ كۇرسىندى دە: «ءيا، سەندەرگە ساباققا كيىم الدىم»، - دەدى.
سومكەنىڭ اۋزى اشىلار-اشىلماستان ەكى سوتقار قولدارىن سۇڭگىتىپ جىبەردى. ەركىنبەك وزىنە شاپ-شاق جاڭا كوستيۋم شالبار الدى. ەلجانعا اق كويلەك پەن اياق كيىم دە شىقتى. ال بۇعان... اپاسى تۇڭعىشىنا جاسىل جەمپىر اكەلىپتى. الاقاي-ي! «اپام-اي، مەنىڭ التىننان دا ارداقتىم-اي! كوڭىلىمدەگى قالاۋىمدى ءدال تاپقانىڭىزعا نە دەرىمدى بىلمەي تۇرعانىم...» كوكىرەگىندە سايراعان ماقتاۋ ءسوزىن ايتۋعا ىڭعايسىزدانىپ، اپاسىنىڭ بەتىنەن ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيىپ الدى.
جالعىز تۇيمەلى جاسىل جەمپىر اق كويلەكپەن ۇيلەسىپ كەتتى. سىنىپتاستارىنا دا ۇنايتىنىن ءىشى سەزەدى. ياپىرماي، ۇلكەندەر: «ءتۇس تۇلكىنىڭ بوعى» دەۋشى ەدى، كەيدە ءتۇستىڭ دە شىندىققا ۇلاساتىنى بار ەكەن عوي. جاڭا كيىم كيەتىنىن اكەسى الدىن الا سەزدىرگەن بولدى عوي...
- اپا، ماعان جاسىل ءتۇستىڭ ۇيلەسەتىنىن ءدال تاۋىپسىز.
- قۇتتى بولسىن، قۇلىنىم، ءوزىڭ كيىپ، ءوزىڭ توزدىر!
اپاسىنىڭ ۇنىنەن ءدىرىل بايقادى. ۇلدارىنىڭ قۋانعانىنا قاراپ اناسىنىڭ دا كوڭىلى مارقايىپ، كوزىنە جاس كەلگەندەي. سويتسە...
* * *
بۇگىن – 2 قىركۇيەك. ۇيقىدان ەرتە تۇردى. بىراق مالدى ورىسكە ايدامادى. اپاسى ەركىنبەكتى تاڭەرتەڭ قوڭىر ۇنىمەن الديلەپ وياتتى. ول ساباققا ءتۇس قايتا باراتىن بولعاندىقتان، ەندى مالدى ورىسكە سول قوسادى. سوتقار باۋىرى ءتاتتى ۇيقىسىن ازەر قيىپ، قوس سيىردى الدىنا سالىپ، ءبىر شىبىقپەن ايداپ بارا جاتقانىن كورىپ، كۇلكىسى كەلدى.
شاي ءىشىپ بولعان سوڭ اپاسى اندەتىپ وتىرىپ، ءسۇت تارتقىش تارتۋعا كوشتى. اپاسىنا ەركەلەپ جانىنا جايعاستى دا، ءتىلىپ اكەلگەن نانىن سەپاراتوردىڭ شۇمەگىنە توستى. جولاۋشى كۇتكەن ادامداي قايماق اعاتىن شۇمەكتى توسىپ وتىر.
- ەردەش، قاراعىم، ساباعىڭنان قالىپ قويما.
- اپا، ءالى ەرتە. نان مەن قايماق جەپ الايىن.
ءۇي مەن مەكتەپ اراسى اسا قاتتى الىس ەمەس. بىراق بۇگىن ول مەكتەپكە ءسال ەرتەرەك بارۋى كەرەك. سىنىپتاعىلارعا جاڭا كيىمىن كورسەتكەنى ءجون عوي...
مەكتەپ الدىندا ايدارمەن جولىقتى. بويى ءبىر تۇتام بولعانىمەن، بۇل ءوزى ۇزىن ءتىلدى قۋ بالا. اڭداماي سويلەسەڭ، شاعىپ الادى.
- قىزعا باراتىن جىگىتتەي سىقيىپ كيىنىپ الىپسىڭ عوي.
- كەشە اپام ساتىپ الىپ بەردى.
- اپاڭنىڭ تالعامى بيىك ەكەن.
- راحمەت.
ءوزى ويلاعانداي سىنىپتاعىلار جاڭا جەمپىرىنە قىزىعا قارادى. اسىرەسە، قىزدار جاعىنان ماقتاۋ كوپ ەستىلدى. «جاسىل ءتۇس سەنىڭ ءتۇسىڭ ەكەن»، - دەدى ءبىرى، «ءوزىڭ اپپاق جىگىتسىڭ عوي»، - دەدى ەكىنشىسى، كەلەسىلەرى: «ادەمى بولىپ كەتىپسىڭ»، «كۇندە وسىلاي كيىنىپ ءجۇر»، - دەپ قوستادى. بىراق بۇل ماقتاۋ ۇزاققا بارمادى. قوبىلان مۇنىڭ كۇلىمدەگەن جۇزىندەگى قۋانىشتى سۋ سەپكەندەي باستى.
- ەي، بىلگىش بالا، جاسىل جەمپىرىڭ قۇتتى بولسىن!
- راحمەت.
- مىنا جەمپىردى قايدان الدىڭ؟
- اپام بازاردان اكەلىپ بەردى.
قوبىلان سىنىپتى باسىنا كوتەرە قارقىلداي كۇلدى. وزگەلەر بۇل قىلىعىن ۇناتپاسا دا، ديرەكتوردىڭ بالاسى بولعانى ءۇشىن ءلام-ليم دەپ ءتىل قاتا المادى.
- اپاڭ مەكتەپتىڭ «بازارىنان» الدى بۇل كيىمدى.
«قوبىلان، مەكتەپتە بازار بار ما؟»، «قوبىلان، كوپ سويلەمە»، «قوبىلان نە ايتىپ وتىرسىڭ؟» جان جاقتان وسىنداي داۋىس ەستىلدى. ىزالاندى.
- مەكتەپتە اپاما كيىم بەرە مە؟
قوبىلان مىرس ەتتى. ورىندىعىن ىڭعايلاپ قويىپ الدى دا: «سەنىڭ اكەڭ قايتىس بولعان عوي، بىلەسىڭ. ۇيدە اناڭ عانا جۇمىس ىستەيدى. مەكتەپتە تولىق ەمەس وتباسى مۇشەلەرىنىڭ بالالارىنا جىل سايىن تەگىن كيىم تاراتادى. وتكەندە اپامنىڭ (مەكتەپ ديرەكتورى) ساعان جانە سەنىڭ باۋىرلارىڭا كيىم بەرۋ كەرەكتىگىن مۇعالىمدەرگە تاپسىرىپ جاتقانىن ەستىدىم»، - دەدى. ەردەن نە دەرىن بىلمەدى. كىرەرگە تەسىك تاپپاي الاسۇردى.
سىنىپتاعىلار ءۇنسىز. ولاردىڭ ءبارى وزىنە قاراپ قالعانداي.
- وتىرىك ايتاسىڭ، قوبىلان.
- مىناۋ ۇقپايتىنى نەسى؟ باسقا سىنىپتاعى اكەسى جوق بالالاردى قارا، تۋرا سەنىكىندەي جەمپىر كيىپ ءجۇر.
«اكەسى جوق...». ىزالانىپ بارىپ قوبىلاننىڭ جاعاسىنا جارماستى. ول بۇعان قاراعاندا بويشاڭ ءارى ىرىلەۋ ەدى. ءوزىن شىبىن شاققان قۇرلى كورمەي، جەرگە الىپ ۇردى. ءالىنىڭ جەتپەيتىنىن بىلگەن سوڭ، ول پارتا ۇستىندە جاتقان قالامساپتى الىپ، ارقاسىنا سۇعىپ الدى. قوبىلان «باج» ەتە قالدى. سىنىپتان جۇگىرە شىعىپ، دالاعا بەت الدى. جەتىم اتاندىرعان اكەسىنە، مەكتەپتەن العان جاسىل جەمپىردى كيگىزىپ قويعان اناسىنا رەنجىدى. وكسىپ كەلەدى. قالايدا جاسىل جەمپىردىڭ كوزىن قۇرتۋى كەرەك. مەكتەپتىڭ سىرتىن اينالا بەرە قالامسابىنىڭ سياسىن اعىزىپ، جەمپىرىنە جاعا بەردى، جاعا بەردى.
* * *
اۋرۋحانا پالاتاسىندا كوزىن اشسا، جانىندا اناسى وتىر ەكەن. جىلاعاننان ەكى كوزى كۇپتەي بولىپ، ءىسىپ كەتىپتى. «اكەڭ بولعاندا، بۇلاي جۇرمەس ەدىڭ. سەن ەندى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ارقاسۇيەرىسىڭ عوي». وسىلاي دەگەن اپاسى ماڭدايىنان ءسۇيدى. رەنىشىن ايتقىسى كەلدى دە، بىراق جاسىل جەمپىردى سيامەن بۇلدىرگەنى ءۇشىن ءوزىن كىنالى سەزىندى.
- ەر جىگىتتىڭ باسىنا نەلەر كەلىپ، نەلەر كەتپەيدى، قارعام. مەكتەپ بۇگىن ساعان كومەكتەسسە، سەن ەرتەڭ ءبىلىم العان ۇياڭا قول ۇشىڭدى سوزاسىڭ. بۇل -قايىرىمدىلىق دەپ اتالادى، قۇلىنىم، - دەدى اپاسى شاشىنان سيپاپ وتىرىپ.
پالاتاعا قوبىلان كىردى. جانىندا اناسى (مەكتەپ ديرەكتورى) بار.
- ەردەن قاراعىم، ءبىر ايىبىمىزدى كەش. مىنا ەسەرسوق نەمەنىڭ سىباعاسىن ەرتەڭ مەكتەپتە بەرەمىن.
قوبىلان تومەن قاراپ، جەر شۇقىلاپ تۇر. مەكتەپتىڭ ءبىرىنشى اتامانى بۇلاي جەڭىلە سالادى دەپ ويلاماپتى. اياپ كەتتى.
«اپاي، بالا عوي. قاتەلەسكەن بولار، كەشىرە سالىڭىز!» - دەدى اپاسى. قوبىلانعا قامقور بولىپ، ديرەكتوردى رايىنان قايتارۋعا تىرىستى.
- جوق، «جان بار جەردە، جازا بار» دەگەن. ءتارتىپ بارىمىزگە بىردەي. ەندى بۇلاي قايتالاسا، پوليتسيا شاقىرامىن.
كوز الدىنا پوليتسيالاردىڭ قوبىلاندى قولىنان قايىرىپ، ماشيناعا مىنگىزىپ بارا جاتقانى ەلەستەپ كەتتى. راسىندا سولاي بولسا، سىنىپتاعىلار بۇعان رەنجيدى عوي.
- اپاي، قوبىلاننىڭ جازىعى جوق. كىنالى – مەنمىن. ونىڭ ارقاسىنا قالامساپ تىعىپ الدىم. پوليتسيا مەنى الىپ كەتسىن.
ەكى كوزىنە جاس تولعان قوبىلان جانىنا جۇگىرىپ كەلىپ، بۇنىڭ ۇستىنە قۇشاقتاي قۇلادى. بۇل دا ونى قۇشاقتادى. «كەشىرىم سۇراعاننان كىشىرەيمەيسىڭ»، - دەگەن اناسىنىڭ سوزىنەن قالاي اتتاپ كەتسىن؟..
«قوي، اينالايىن، سەن اقىلدى بالاسىڭ. سەنەن كۇتەر ءۇمىتىمىز كوپ. زەرە، بالالارىڭ امان بولسا، ءبىر جەردەن جارىپ شىعادى. ءالى-اق وسى ايتقانىم كەلەدى»، - دەدى ديرەكتور پالاتادان شىعىپ بارا جاتىپ.
الداعى كۇننىڭ ادەمى بولاتىنىن سەزدى مە، الدە ديرەكتوردىڭ بالالارىن ماقتاعانىنا ماساتتاندى ما اپام مەيىرلەنىپ، باسىنان سيپاي بەردى.
پالاتاعا ەسەرسوق ەركىنبەك كىردى. اپاسىنىڭ كوزىن الا بەرە: «جاسىل جەمپىردى بەكەر ءبۇلدىردىڭ. ساعان ۇناماسا، مەن كيەتىن ەدىم عوي»، - دەپ رەنجىپ، سىبىرلاپ ۇلگەردى. جاسىل جەمپىر نامىسىن جانىعانىن قايدان ءتۇسىنسىن بۇل سوتقار!
...قوبىلان ەكەۋىنىڭ مۇنان سوڭ جۇپتارى جازىلعان ەمەس. ول مەكتەپتىڭ ءنومىرى ءبىرىنشى، ال بۇل ودان كەيىن 7-سىنىپتىڭ ەكىنشى اتامانى اتاندى. مۇنىڭ ءبارى جاسىل جەمپىردىڭ ارقاسى ەدى...
* * *
- وۋ، وقىمىستى، سەن وسى مەنى راسىمەن كەشىردىڭ بە؟
قوبىلان بۇل جولى كۇلمەدى. سۇراۋلى جۇزبەن قاراپ وتىر.
- قوبىلان-اۋ، باس جارىلىپ، كوز شىققان جوق قوي. ءبارى دۇرىس. مەن سەنى سول كۇنى كەشىرگەم. قالامساپ قادالعان ارقاڭ اۋىرىپ جۇرگەن جوق پا؟ - دەدى قۋاقىلانا كۇلىپ.
قوبىلان بولمەنى باسىنا كوتەرە كۇلدى.
-وۋ، وقىمىستى، وتكەن وكىنىشتى ەمەس، بالالىق شاقتى ەسكە الايىق دەپ ەكەۋمىزگە بىردەي جاسىل جەمپىر ساتىپ الدىم. انام ءالى كۇنگە سەنى ماقتاپ وتىرادى. راسىندا سەن ءوزىڭدى عانا ەمەس، وتباسىڭدى جارىق جۇلدىزعا اينالدىرعان ادامسىڭ. سول ءۇشىن سەنى قۇرمەتتەۋ كەرەك.
- تىم ماقتاما، قوبىلان. سەنىڭ دە ورنىڭ ءبىز ءۇشىن ءبىر توبە عوي.
ەسكى دوستار وتكەن كۇندى ەسكە الىپ، ءبىراز شەر تارقاتىستى.
- ءيا، ءبىزدىڭ مەكتەپتى بىتىرگەنىمىزگە وتىز جىلعا جۋىقتادى. تاي-قۇلىنداي تەبىسىپ قاتار وسكەن سىنىپتاستار مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، تارام-تارام سوقپاق جولدارعا ءوز ءىزىمىزدى سالدىق. قازىر ءبىرى بار، ءبىرى جوق...
ديرەكتوردىڭ ايتقانى كەلدى. فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءتامامداپ، كەيىن ديسسەرتاتسيا قورعادى. قازىر عالىم دەگەن اتى بار. ەركىنبەك جوعارعى سوتقا ورنالاستى. شاڭىراقتىڭ ءسۇت كەنجەسى ەلجان قازىر قالاداعى مىقتى دارىگەرلەر ساناتىندا. ەكى باۋىرىن ۇيلەندىرىپ، اناسىن قالاعا قولىنا كوشىرىپ الدى. اناسى ەندى نەمەرەلەرىنىڭ قامقورشىسى...
ال، قوبىلان قازىر اۋىلدا مال دارىگەرى. شاعىن كاسىپكەرلىكپەن دە اينالىسادى. ماقتانعانى ەمەس، ولاردىڭ سىنىبىنداعى جيىرما بالا ەل دامۋىنا ۇلەس قوسۋشىلاردىڭ قاتارىندا. ويتكەنى بولار مەكتەپتە جاقسى وقىدى... ەڭ باستىسى، كىناسىن مويىنداي بىلەتىن، ۇستازعا قارسى ءسوز قايتارمايتىن.
- قوبىلان، ۇيگە بارايىق. اپام سەنى كورىپ، بالاشا قۋاناتىن بولدى.
- وۋ، وقىمىستى، ۇستىڭە جاسىل جەمپىردى كي. اپام دا وتكەن كۇندى ەسىنە السىن.
...جاسىل جەمپىر كيگەن قوس قۇلىنىن انا قۇشاق جايا قارسى الدى. قوبىلاندى جازباي تانىدى. «ومىرلەرىڭ جاسىل جەمپىردەي جايناسىن»، - دەپ اق باتاسىن بەردى...
ايگۇل جۇبانىش
Abai.kz
