14 قازان 2019 جىل

اۋدانارالىق مامانداندىرىلعان سوت. («اسكەري سوت» عيماراتى)

استانا (نۇر-سۇلتان) قالاسى

ساعات 11.00.

قر سۋ رەسۋرستارى كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى، دۇنيەجۇزىلىك «قازاق كۇرەسى» فەدەراتسياسىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى يسلام ابىشەۆتىڭ جانە  فەدەراتسيانىڭ بۇرىنعى ۆيتسە-پرەزيدەنتى سەرىك تۇكيەۆتىڭ ۇستىنەن قوزعالعان قىلمىستىق ءىس بويىنشا العاشقى اشىق سوت وتىرىسى باستالدى.

سوت قۇرامى:

سۋديا – ق.م.مەكەمتاس

سوت وتىرىسىنىڭ حاتشىسى – س.س.مالىك

مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى – س.ش.سۇلەيمەنوۆ

ادۆوكاتتار – ا.ت.قۇسپان، ە.م.ماكەنوۆ، ا.ا.ابدراحمانوۆ

قوعامدىق قورعاۋشىلار – ە.ا.ابىشەۆ، گ.ي.ابىشەۆا، م.يسلام، تۇكيەۆ،

سوت پريستاۆى –

يسلام الماحانۇلى ابىشەۆكە قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 24-بابى 3-بولىگى، 366-بابى 4-بولىگى بويىنشا، ال سەرىك ادامۇلى تۇكيەۆكە قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 28-بابى 5-بولىگى، 366-بابى 3-بولىگى 1,3 تارماقتارى بويىنشا، «پارا الۋعا وقتالدى» دەگەن ايىپ تاعىلىپ وتىر.

ەكى ازاماتتى قولداۋعا جيىلعان حالىقتىڭ سانى جۇزگە جۋىق. زالعا 30-40 ادام عانا سىيدى. قالعاندارى سىرتتا كۇتتى.

سونىمەن العاشقى سوت وتىرىسى باستالدى. وسى ءىس بويىنشا توراعالىق ەتۋشى سۋديا مەكەمتاس قاجىمۇقان مەكەمتاسۇلى سوت قۇرامىن جاريالاعان سوڭ، سوتتالۋشىلارعا – يسلام ابىشەۆكە جانە سەرىك تۇكيەۆكە انكەتالىق سۇراقتار قويىپ، قىسقا-نۇسقا جاۋاپ الدى. ءارى قاراي سوت قۇرامىنداعى قاتىسۋشىلارمەن تانىستى. سۋديانىڭ «سوت قۇرامىنا سەنەسىزدەر مە؟» دەگەن سۇراعىنا پروكۋرور مەن حاتشى «سەنەمىز» دەپ جاۋاپ بەردى.

كەزەك ادۆوكاتتارعا كەلگەندە، ادۆوكات ەرلان ماكەنوۆ سۋدياعا قارسىلىق بىلدىرەتىنىن ايتتى.

– نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتىنىڭ سۋدياسى ك.م.مەكەمتاس مىرزا 30 قىركۇيەك 2019 جىلى ي.ا.ابىشەۆكە جانە س.ا.تۇكيەۆكە قاتىستى قىلمىستىق ءىستى الدىن الا تىڭداۋ بارىسىندا قورعاۋ تاراپىنان ۇسىنىلعان ءوتىنىش-حاتتار مەن ءمان-جايلارعا وبەكتيۆتى ءمان بەرمەگەن جانە جان جاقتى قاراماعان. ياعني قورعاۋ تاراپىنان كەلەسى ءمانجايلار مەن ءوتىنىشحاتتار ۇسىنىلعان:

1. تۇكيەۆكە قاتىستى كۇزەتپەن ۇستاۋ بۇلتارتپاۋ مەرزىمىنىڭ 4-ءشى ايعا ۇزارتۋ سوت وتىرىسى كونستيتۋتسيالىق جانە قر قپك تالاپتارىن بۇزا وتكىزىلگەنى (سوت ءىسىن جۇرگىزۋ ءتىلى قازاق ءتىلى بولعانىنا قاراماستان، سوت ورىس تىلىندە ءوتتى);
2. 2019 جىلدىڭ 5 تامىزىندا مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق تەرگەۋ سوتى ءبىر كۇندە ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى كەلەتىن ەكى قاۋلى شىعارعانى;
3. جەمقورلىققا قارسى كۇرەس قىزمەتى تەرگەۋ توبىنىڭ تەرگەۋشىسىنىڭ 18 مامىر 2019 جىلى شىعارعان قاۋلىسىنىڭ ءىس ماتەريالدارىندا بولماۋى;
4. 2019 جىلدىڭ 30 قىركۇيەكتە شىعارىلعان سوت قاۋلىسىن جاريالاۋ بارىسىندا، س.ا.تۇكيەۆكە قاتىستى بۇلتارتپاۋ شاراسىنىڭ وزگەرمەۋى ي.ا.ابىشەۆپەن بىردەي سەبەپتەرگە سۇيەنىپ، ناقتى سەبەپتەرىن كورسەتپەگەن. بىراق س.ا.تۇكيەۆكە قاتىستى بۇلتارتپاۋ شاراسىنىڭ وزگەرۋىنە سەبەپ رەتىندە ۇسىنىلعان دالەلدەر، ي.ا.ابىشەۆتىڭ سەبەپتەرىمەن ءارتۇرلى بولعانىنا ءمان بەرمەگەن دەپ سانايمىز.

جوعارىدا ايتىلعان سەبەپتەردى جانە قر قپك-ءنىڭ 87 بابىنىڭ 1-تارماق 6-تارماقشاسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق سوتىنىڭ سۋدياسى ك.م.مەكەمتاس مىرزاعا ءبىلدىرىپ جاتقان قارسىلىعىمىزدى قاناعاتتاندىرۋىن سۇرايمىز.

ال ادۆوكات ابزال قۇسپان ارىپتەسىنىڭ وتىنىشىمەن كەلىسەتىنىن جانە ءوز تاراپىنان ەرلان ماكەنوۆتىڭ دالەلدەرىن ءوز دايەكتەرىمەن  تولىقتىراتىنىن ايتتى.

– 30 قىركۇيەك كۇنى وتكەن الدىن-الا تىڭداۋ بارىسىندا مەنىڭ تاراپىمنان التى ءوتىنىش جاريالاندى. ول وتىنىشتەردە قارالعان ءمان-جايلاردىڭ اۋقىمدىلىعى سونشالىق، ولاردى وقىپ شىعۋعا ءبىر ساعاتتان استام ۋاقىتىم كەتكەن ەدى. ول وتىنىشتەردىڭ ەشقايسىسى وبەكتيۆتى باعالانباعانى بىلاي تۇرسىن، ەكەۋى مۇلدە قارالماعان. اتاپ ايتار بولساق، №6 ءوتىنىش «ۇلتتىق بيۋرونىڭ ارانداتۋشىلىق ءىس-ارەكەتتەرى تۋرالى» جانە №3 ءوتىنىش «ساراپشى-مامان قورىتىندىسىن قابىلداۋ تۋرالى» وتىنىشتەرىم ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان ءمانى بويىنشا مۇلدە قارالماعان. ەكىنشى، مىناۋ مەنىڭ قولىمداعى – ءسىزدىڭ سول وتىنىشتەرىمە شىعارعان قاۋلىڭىز. نەبارى ەكى-اق بەتتەن تۇرادى. وسى ەكى بەتتەن ءسىز وسىنشاما قاتە جىبەرىپ وتىرسىز. قازاق ءتىلىن ساۋاتتى تۇردە مەڭگەرە الماي تۇرىپ، ءسىز قالايشا بۇل ادامداردىڭ تاعدىرىن شەشپەكسىز؟ بۇل ءپرينتسيپتى ماسەلە دەپ ەسەپتەيمىن. ونىڭ پرينتسيپتىلىگى سوندا، ءسىز جاڭا عانا سوتقا قاتىسىپ وتىرعان بارىمىزدەن «قازاق ءتىلىن مەڭگەردىڭىزبە، مەڭگەرمەدىڭىز بە؟» دەپ سۇرادىڭىز، الايدا ءوزىڭىز ادام تاعدىرىن شەشەتىن قۇجاتتى وتە ساۋاتسىز جازعانسىز، دەدى.

ادۆوكات ادام تاعدىرى ءسوز بولىپ وتىرعان، بارلىق زاڭدارعا سىلتەمەلەر جاسالىپ، ورىندى جاسالعان وتىز ءۇش بەتتىك ءوز وتىنىشتەرىنە سۋديا ق.مەكەمتاس ءجۇردىم-باردىم قاراپ، ەكى بەتتىك قاۋلى شىعارا سالعانىن، ول قاۋلىسى گرامماتيكالىق، ورفوگرافيكالىق، ستيليستيكالىق، پۋنتۋاتسيالىق قاتەلەرگە تولى ەكەنىن مالىمدەدى. ادۆوكاتتىڭ ايتۋىنشا، فيلولوگ ماماندار 24 سويلەمنەن تۇراتىن سوت قاۋلىسىنان 70-كە جۋىق قاتە تاپقان. ابزال قۇسپان سوتتىڭ ساۋاتسىزدىعىن دالەلدەيتىن قۇجات – ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى ماماندارىنىڭ ساراپتامالىق قورىتىندىسىن قوسىمشا ۇسىناتىنىن جەتكىزدى.

– سونىمەن قاتار، مەنىڭ №5 ءوتىنىشىم – «ا.شپەكباەۆتى كۋا رەتىندە شاقىرتۋ تۋرالى» ءوتىنىشىمدى ءبىرجولاتا قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىردىڭىز. ءسىز وعان نەگىزسىز ەكى ءتۇرلى سەبەپتى كەلتىرەسىز: ءبىرىنشى سەبەپ – «ا.شپەكباەۆ تەرگەۋ كەزىندە كۋا دەپ تانىلماعانىن»، ەكىنشى سەبەپ – «تەرگەۋ كەزىندە كۋا رەتىندە جاۋاپتالماعانىن» العا تارتاسىز. الايدا، قىلمىستىق ىستەر كودەكسىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس، ادۆوكات رەتىندە مەنىڭ دە كۋا شاقىرۋعا تولىق قۇقىعىم بار. قىلمىستىق ءىستى قاراۋ بارىسىندا ءسىز تەك تەرگەۋ ماتەريالدارىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، قورعاۋشى تاراپتىڭ ۇسىنعان ماتەريالدارىن دا قاراۋعا، ءبىزدىڭ دە شاقىرتقان كۋالەرىمىزدى تىڭداپ، ءبىزدىڭ دە تاپسىرعان قۇجاتتارىمىزدى زەرتتەپ-زەردەلەۋگە، سولايشا ماسەلەنى جان-جاقتى تارازىلاۋعا ءتيىسسىز. سول سەبەپتى دە بۇل – سوت تالقىلاۋى. تەك تەرگەۋدىڭ عانا ماتەريالدارىمەن شەكتەلىپ قالاتىن بولساق، وندا سوت جۇرگىزۋدىڭ قاجەتى نە؟ بۇل – ءسىزدىڭ وسى ىسكە وبەكتيۆتى باعا بەرەتىنىڭىزگە كۇمان كەلتىرەدى، بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءىستى ايىپتاۋ باعىتىندا جۇرگىزەتىندىگىڭىزدى بىلدىرەدى. وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى سۋديا رەتىندە وسى ءىستى ارى قاراي جۇرگىزۋىڭىزگە مەن دە قارسىمىن...

سۋديا وزگەلەردىڭ پىكىرىن سۇرادى. باسقا قورعاۋشىلاردىڭ ءبارى دە ەكى ادۆوكاتتى قولدايتىندارىن جەتكىزدى.

ال يسلام ابىشەۆ:

–  قۇرمەتتى سوت، ءسىزدىڭ ادام سوتتاۋعا ەشقانداي قۇقىڭىز جوق. نەگە؟ سەبەبى، ءبىزدىڭ ەكى ادۆوكاتىمىز سەگىز ءوتىنىش بەرگەن ەدى، سول سەگىز ءوتىنىشتى وقىپ شىعۋعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا ءسىز ونىڭ ءبارىن وقىپ، سارالاپ، ءتۇپ-تامىرىنا جەتىپ، شەشىم شىعارىپ، ونى كومپيۋتەردە تەرىپ ۇلگەرىپسىز. بىردە-ءبىر ءوتىنىشتىڭ بايىبىنا بارىپ، «دۇرىس ەكەن» دەمەپسىز. اسىققانىڭىز سونشا، ءار سوزىڭىزدەن بىرنەشە قاتە كەتكەن، قىپ-قىزىل شيماي. «ەت ساسىسا، تۇز سەبەسىڭ، تۇز ساسىسا، نە سەبەسىڭ؟» دەيدى. ياعني، سىزگە ادام تاعدىرى تۇگىلى، ماسانىڭ تاعدىرىن سەنىپ تاپسىرۋعا بولمايدى. باستالماي جاتىپ وسىنداي ورەسكەل قاتەلەرگە، زاڭسىزدىقتارعا جول بەرىپ وتىرسىز، ءتىپتى، ءبىزدىڭ شاقىر دەگەن كۋامىزدى شاقىرتپاي وتىرسىز. بۇل دەگەن ءسوز – سوتتىڭ ەرتەڭگى شەشىمى دە دايىن دەگەن ءسوز، ماكسيمالدى مەرزىم 10-15 جىل ما، سول شەشىم شىعادى. وندا سوت وتكىزىپ، سپەكتاكل جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. حالىقتى الداپ قاجەتى جوق. بۇل – سپەكتاكلدەن دە ارى بولىپ تۇر. مەن ءسىزدىڭ بۇل سوت پروتسەسىن جۇرگىزگەنىڭىزدى قالامايمىن، سىزدەن باس تارتامىن. ارى قاراي دا ءىستى ءسىز جۇرگىزسەڭىز، شەشىمى بەلگىلى دەگەن ءسوز. ودان دا، 37 جىلداعىداي، دومالاق ارىزعا ءۇش ادام قول قويسا، ءبىتتى، پروتوكول جاساپ، ۇكىم شىعارا بەرگەن عوي، سول سياقتى بىردەن ۇكىم شىعارا سالىڭىز،  دەدى.

ءسوز كەزەگى سەرىك تۇكيەۆكە بەرىلدى.

– تەرگەۋ بارىسىندا مەنىڭ تولىق كىناسىز ەكەنىم دالەلدەندى. ونى تەرگەۋشىنىڭ ءوزى دە ايتتى. ءسىز، ءتىپتى، مەنى ۇيقاماققا جىبەرۋدەن باس تارتتىڭىز. سول سەبەپتى مەن دە سىزگە سەنىمسىزدىك بىلدىرەمىن،  دەپ قىسقا قايىردى.

ال پروكۋرور «بۇل كەلتىرىلگەن ۋاجدەر سۋدياعا سەنىمسىزدىك بىلدىرۋگە، سۋديادان باس تارتۋعا نەگىز بولىپ تابىلمايدى» دەدى. زالدا حالىق نارازىلىعى بايقالىپ، ءار-ءار جەردەن پروكۋرورعا «نەگە نەگىز بولمايدى؟.، قانداي زاڭنىڭ نەگىزىندە ايتىپ وتىرسىڭ؟.، دۇرىستاپ ءتۇسىندىر!..» دەگەن سوزدەر ايتىلىپ جاتتى.

سۋديا ق.مەكەمتاس:

– بۇل ءوتىنىش باسقا سۋدياعا نەمەسە سوت توراعاسىنا بەرىلەدى، ول سوت زالىنا شاقىرىلادى، بۇل ءوتىنىشتى سول قارايدى، سول سەبەپتى قازىر ءۇزىلىس جاريالايمىن، دەدى دە، سوت زالىنان شىعىپ كەتتى...

* * *

ءۇزىلىس كەزىندە:

سەرىك تۇكيەۆ، دۇنيەجۇزىلىك «قازاق كۇرەسى» فەدەراتسياسىنىڭ بۇرىنعى ۆيتسە-پرەزيدەنتى:

– بۇگىن بىزگە قولداۋ كورسەتىپ كوپتەگەن سپورتشى جولداستارىمىز كەلىپتى. ولاردىڭ ىشىندە قازاقستان چەمپيوندارى، ازيا چەمپيوندارى بار. دۇنيەجۇزىلىك «قازاق كۇرەسى» فەدەراتسياسىنىڭ وزگە ەلدەردەن وكىلدەرى، باسشىلارى كەلىپتى، گرەتسيادان فەودور، قىتايدان ميستەر سون... 2004 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىز. ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ ءوزى ايتىپ ەدى، تاپسىرما بەرىپ ەدى، «قازاق كۇرەسىن دزيۋ-دو سياقتى، گرەك-ريم كۇرەسى، ەركىن كۇرەس سياقتى وليمپيادالىق ويىندار قاتارىنا كىرگىزىڭدەر» دەپ. وسى باعىتتا جۇمىس جاساپ جاتقانبىز. وسى ۋاقىتقا دەيىن قانشاما الەم چەمپيوناتتارىن – ەۋروپا، ازيا، افريكا، امەريكا چەمپيوناتتارىن وتكىزدىك. دۇنيەجۇزىلىك «قازاق كۇرەسى» فەدەراتسياسى بۇگىنگى تاڭدا ءتورت قۇرلىقتا جۇمىس جاساپ جاتىر. مىنە، تەرگەۋ اياقتالىپ، سوت باستالدى. مەن العان 10 ملن تەڭگەنى ابىشەۆكە بەردى دەگەن ايىپتارىن نەگىزسىز ەكەنىن تولىق دالەلدەدىك، ول اقشانىڭ ءبىر تيىنىنا دەيىن قايدا جۇمسالعانىن قۇجات جۇزىندە تۇگەل دالەلدەدىك. گوللانديادا ەۋرازيا كۋبوگىن وتكىزگەنبىز، ول اقشا تولىعىمەن سپورتشىلاردىڭ جولىنا، قوناقۇيگە، تاماعىنا كەتتى. تەرگەۋشىنىڭ ءوزى ايتتى، «سەنى دۇرىس وتىرعىزباعان، سەنىڭ كىناڭ جوق» دەپ. سوت ءادىل وتەر دەپ ويلاعانمىن، بىراق سوت بارىسىنا قاراعاندا، دۇرىس وتپەيتىن سياقتى. ءبىزدى قولداپ كەلىپ وتىرعان جىگىتتەردىڭ بارلىعىنا، سپورتشى ارىپتەستەرىمە راحمەت ايتامىن.

* * *

15-20 مينۋتتىق ۇزىلىستەن سوڭ سۋديا شاياحمەتوۆا سوت زالىنا كەلىپ، ابىشەۆ پەن تۇكيەۆكە قاتىستى ءىستى قاراۋ بارىسىندا ادۆوكاتتاردان «سۋديا ق.مەكەمتاسقا سەنىمسىزدىك ءبىلدىرىپ، ودان باس تارتۋ تۋرالى» ءوتىنىش تۇسكەنىنە بايلانىستى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن، سۋديادان باس تارتۋ سەبەپتەرىن سۇرادى. ادۆوكاتتار ە.ماكەنوۆ پەن ا.قۇسپان ءوز وتىنىشتەرىنىڭ سەبەپتەرىن تولىعىمەن قايتا نەگىزدەپ، بايانداپ بەردى.

پروكۋرور س.سۇلەيمەنوۆ «قورعاۋشىلاردىڭ وتىنىشتەرىن قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرۋىڭىزدى سۇرايمىن، ويتكەنى قورعاۋشىلاردىڭ بۇل ۋاجدەرى سۋديا ق.مەكەمتاستى ىستەن شەتتەتۋگە نەگىز بولىپ تابىلمايدى» دەگەن جاتتاندى ءسوزىن قايتالاپ ايتىپ بەردى.

«ءوتىنىشتى قاراۋ ءۇشىن سۋديا كەڭەسۋ بولمەسىنە كەتتى...»

كوپ ۇزاماي حاتشى ساعات 14.45-كە دەيىن ءۇزىلىس جاريالانعانىن حابارلادى.

تۇسكى ۇزىلىستەن سوڭ سوت وتىرىسى ايتىلعان ۋاقىتتان الدەقايدا كەش باستالدى. ونىڭ سەبەبى – يسلام ابىشەۆ پەن سەرىك تۇكيەۆتى جاساۋىل سوت زالىنا 40-50 مينۋت كەشىكتىرىپ اكەلدى.

سوت زالىنا كىرگەن بويدا يسلام ابىشەۆ توسىن مالىمدەمە جاسادى.

– ەرتەڭنەن باستاپ ءبىزدى وسىنداي جاعدايدا اكەلەتىن بولسا، ءبىز سوت پروتسەسىنە كەلۋدەن باس تارتامىز. ءبىزدىڭ قولىمىزدى كىسەندەپ، قۇتىرعان يتتەرىن الىپ جۇرەتىن، وتىرىپ-تۇرا المايتىن، نە بۇرىلا المايتىن وتە تار، 50ح70 سم تەمىر تورمەن بولىنگەن شاعىن ماشينامەن ون ادامدى اكەلدى. بۇنداي ماشينامەن، ءتىپتى، سيريادا بولىپ كەلگەن تەرروريستەردى الىپ جۇرۋگە بولمايدى، بۇل – قايتالاپ ايتامىن، قۇتىرعان يتتەردى الىپ جۇرەتىن كولىك. بۇل مىنا جاساۋىلدىڭ دا كىناسى ەمەس، ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ادام قۇقىعىن تاپتاۋىنىڭ بەلگىسى. مىسالى، جاقىندا عانا الماتىدا كۇدەباەۆتىڭ بالاسىنىڭ ولىمىنە قاتىستى قاماۋعا الىنعان دارىگەرلەردىڭ شاشىن الىپ تاستاعانى قوعامدا ۇلكەن اڭگىمە بولدى. ءبىزدىڭ دە شاشىمىزدى العان. سوندا وسى ۋاقىتقا دەيىن ادام قۇقىعى تاپتالىپ كەلگەن. سول ماسەلە پرەزيدەنت ايتقاننان كەيىن، ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىر-اق بۇيرىعىمەن شەشىلە سالدى. ءبىزدىڭ پروتسەسكە كەشىككەن سەبەبىمىز، ءبىر جاس جىگىت «مەنى اتساڭدار اتىپ تاستاڭدار، مەن مۇنداي ماشينامەن بارمايمىن» دەپ، كولىككە وتىرماي قويدى. ونىكى دۇرىس. ءبىز مىنا جاقتا كۇتىپ وتىرعان حالىقتى سىيلاپ، كەلدىك. ەرتەڭ ءبىز اقتالىپ شىقساق، باسقا ازاپتىڭ بارلىعى ۇمىتىلار، مىنا قورلىقتارى ءومىر بويى ۇمىتىلمايدى. ەندى ونداي كولىكپەن اكەلەتىن بولسا، سوتقا كەلمەيمىز دەپ رەسمي مالىمدەيمىز.

نورۆەگيادا 74 بالانى اتىپ تاستاعان تەرروريست برەيۆيك ەستەرىڭىزدە بار ما؟ سول برەيۆيكتىڭ قانداي جاعدايدا تۇرمەدە وتىرعانىن بىلەسىزدەر مە؟.. (وسى ساتتە حاتشىنىڭ «ۆستات!» دەگەن وكتەم داۋىسىن ەستىدىك... ارينە، ۇيگە كەلە سالىسىمەن ول تۋرالى اقپاراتتى اقتارىپ كوردىك. سىزدەرگە دە كورۋگە كەڭەس بەرەمىن. تەرروريست برەيۆيك تۇرمەدە ەمەس، شيپاجايدا جاتقانداي... ادام قۇقىعى دەگەن وسى... وسىدان كەيىن «دامىعان 30 ەل قاتارىنا كىرەتىنىمىز تۋرالى» ەرتەگىنى ۇيالماي جالعاستىرا بەرەتىنىمىز انىق...)

سۋديا شاياحمەتوۆا سوت زالىنا كىرگەن بويدا تۇرا قالىپ، ءتىلى جاڭادان شىعىپ كەلە جاتقان بالا سياقتى شۇلدىرلەپ ءوز قاۋلىسىن وقىپ بەردى. «قورعاۋشى ادۆوكاتتاردىڭ سۋديا ق.مەكەمتاسقا قارسىلىق ءبىلدىرۋ تۋرالى ءوتىنىشى نەگىزسىز دەپ تانىلسىن جانە قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرىلسىن. سوت شەشىمى قايتا قاراۋعا جاتپايدى» دەدى دە، تايىپ تۇردى.

زالدا وتىرعاندار «گۋ» ەتە قالدى. جيىلعان حالىق جان-جاقتان نارازىلىقتارىن ايتىپ جاتتى. اقىن، جۋرناليست قازىبەك يسانىڭ «قۇداي بىلەدى، بۇكىل استانادان سودان باسقا قازاقشا دۇرىس بىلەتىن سوت تاپپاي، مەكەمتاستى قايتا الىپ كەلەتىن شىعار» دەگەن بولجامى ءدال كەلگەندەي...

وسىلايشا، سۋديا ق.مەكەمتاس سوت وتىرىسىن ارى قاراي جالعاستىردى. سوت قۇرامىنىڭ جانە سوتتالۋشىلاردىڭ بارلىق فورمالدى قۇقىقتارىن جاريالاعان سوڭ، تاعى دا «سوت قۇرامىنا سەنەسىز بە؟» دەپ جەكە-جەكە قايتا سۇراپ شىقتى. ءبارى دە، امال جوق، «سەنەمىن» دەپ جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر بولدى. مۇنى كومەديا دەسەڭىز دە، تراگەديا دەسەڭىز دە، فارس دەسەڭىز دە، ءوزىڭىز ءبىلىڭىز...

سۋديا ق.مەكەمتاس پروكۋروردان باستاپ، بارلىق قاتىسۋشىلاردان، سوتتالۋشىلاردان «سوتقا وتىنىشتەرىڭىز بار ما؟» دەپ سۇرادى. ادۆوكات ەرلان ماكەنوۆ ءوزىنىڭ قورعاۋىنداعى سەرىك تۇكيەۆتىڭ ارىزىن جاريالادى. ول ارىزدا سەرىك تۇكيەۆ ءوزىنىڭ تۋعان ناعاشىسى شىناليەۆ ورازدى قورعاۋشى رەتىندە تاعايىنداۋدى سۇرايدى.

ەكىنشى ءوتىنىش يسلام ابىشەۆ تاراپىنان بولدى. ول تۇستەن كەيىنگى سوت وتىرىسىنا جاساۋىل وزدەرىن نە سەبەپتى كەشىكتىرىپ اكەلگەندەرىن، كولىكتىڭ جاعدايىن تولىق بايانداي كەلە:

– قۇرمەتتى سوت! مەن ازىرشە كىنام دالەلدەنبەگەن، سوتتالماعان اداممىن. مەنى سيريادان قايتقان تەرروريستەرمەن وسىنداي جاعدايدا الىپ كەلدى. ادام رەتىندە مەنىڭ قۇقىعىم تاپتالىپ جاتىر. مەن بۇل جونىندە ىشكى ىستەر ءمينيسترى ە.تۇرعىمباەۆقا حات جازدىم، ازىرگە جاۋاپ جوق. ءبىزدىڭ قۇقىقتارىمىز زاڭمەن ەمەس، ءمينيستردىڭ ءبىر-اق بۇيرىعىمەن شەشىلەتىن نارسە. مەن تەرروريست ەمەسپىن، مەن قۇتىرعان يت ەمەسپىن، مەن – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمىن، بىرنەشە اۋدان، قالا، وبلىستاردىڭ قۇرمەتتى ازاماتىمىن. بىزگە يت سياقتى قارىم-قاتىناس جاساۋعا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن. سوندىقتان كەلەسى سوت پروتسەستەرىنە ءبىزدى قۇتىرعان يت تاسيتىن ماشينامەن ەمەس، ادام تاسيتىن ماشينامەن الىپ كەلسىن. ولاي بولماعان جاعدايدا، مەن سوت وتىرىسىنا قاتىسۋدان باس تارتاتىنىمدى رەسمي مالىمدەيمىن.

سەرىك تۇكيەۆ تە يسلام ابىشەۆتى تولىق قولدايتىنىن ايتتى. «ەگەر دۇرىس ماشينامەن اكەلمەسە، سوتقا قاتىسۋدان مەن دە باس تارتامىن» دەدى ول.

سۋديا:

– مەن تۇسىنبەيمىن، دۇرىس ماشينا دەيسىز، سوندا سىزگە قانداي ماشينا كەرەك؟

سەرىك تۇكيەۆ:

– قانداي ماشينامەن اكەلگەندەرىن ابىشەۆ ايتتى عوي. يت تاسيتىن تورى بار ماشينامەن اكەلمەسىن. ءبىز ءالى سوتتالعان جوقپىز، قىلمىسىمىز دالەلدەنگەن جوق. تەرگەۋشى دە مەنىڭ كىنام جوق ەكەنىن ايتتى...

سۋديا:

– تۇسىنىكتى. وتىرىڭىز. ادۆوكاتتار، قوسىمشا وتىنىشتەرىڭىز بار ما؟

وسى كەزدە ادۆوكات ابزال قۇسپان ءسوز سۇرادى.

– ءبىزدىڭ قورعاۋىمىزداعى ابىشەۆ پەن تۇكيەۆ سوتقا نە سەبەپتى كەشىگىپ كەلگەندەرىن ايتىپ جاتىر، ەموتسيامەن تولىق جەتكىزە الماعان بولۋى مۇمكىن، مەن تۇسىندىرە كەتەيىن. اۆتوزاك، ونىڭ ىشىندە وتىرىپ-تۇرا المايتىن وتە تار بىرنەشە كلەتكا، بۇل كىسىلەردى سول ماشيناعا وتىرعىزعان. سول كەزدە بۇرىن پروكۋرور بوپ ىستەگەن اسەت دەگەن سوتتالۋشى، ءوزى زاڭدى جاقسى بىلەتىندىكتەن، «مەن بۇل ماشيناعا وتىرمايمىن، بۇل مەنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىمدى تاپتاۋ» دەپ، مىنبەي قويعان. سول سەبەپتى بۇل كىسىلەر كەشىگىپ كەلگەن. وعان دەيىن بۇل كىسىلەر وزدەرىنىڭ قۇقىعى تاپتالىپ جاتقانىن بىلمەگەن. بۇلار ويلاعان، بارلىق اۆتوزاكتار وسىلاي جابدىقتالعان دەپ. بىراق بۇرىنعى پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرى جاڭاعىداي قارسىلىق بىلدىرگەننەن كەيىن، بۇل كىسىلەر دە وزدەرىنىڭ قۇقىعى تاپتالىپ جاتقانىن ءتۇسىنىپ، وسىنداي ءوتىنىش جاريالاپ وتىر. مەنىڭ قورعاۋىمداعى يسلام ابىشەۆ قازىر زەينەت جاسىندا، ونىڭ ۇستىنە جۇرەك اۋرۋلارى بويىنشا ديسپانسەرلىك ەسەپتە تۇرادى، تەرگەۋ يزولياتورىندا بىرنەشە رەت قۇلاعان ادام. وسىنى جەتكىزگىم كەلەدى...

ادۆوكات ەرلان ماكەنوۆ ءوز قورعاۋىنداعى سەرىك تۇكيەۆتىڭ اپكەسى، سوتقا كۋاگەر رەتىندە شاقىرىلعان ۇلدىقىز تۇكيەۆانىڭ ۇشاققا الىپ قويعان بيلەتى بولعاندىقتان ودان العاشقىلاردىڭ قاتارىندا جاۋاپ الۋدى سۇرادى.

ال قورعاۋشى ەرالحان ابىشەۆ سوتتىڭ ادامي فاكتورعا كوبىرەك ءمان بەرۋىن سۇرادى.

– قۇرمەتتى سوت! كورىپ وتىرسىز، وسىندا وتىرعان جۇرتتىڭ ءبارى اشۋ-ىزادا، ەموتسيادا وتىر. سوندىقتان بولار-بولماس نارسە ءۇشىن ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ اشۋىمىزعا تيمەيىك، ءوتىنىش. ءالى سوت قانشا ۋاقىتقا سوزىلاتىنىن بىلمەيمىز، سوندىقتان ءبىر-ءبىرىمىزدى شارشاتپاي، تۇسىنىستىكپەن قارايىق. وسى وتىرعان ادامداردىڭ ءبارى دە قىلمىسكەر ەمەس، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تولىق قۇقىلى ازاماتتارى، قاراپايىم ادامدار. ادامي تۇرعىدا قارايتىن ماسەلەدە «ۋنيجەنيەگە» اپارماي، جۇرتتىڭ قىتىعىنا تيمەي، داۋعا جەتكىزبەي، ادامشا شەشەيىك. سىزدەن وتىنەرىم وسى.

سۋديا وسى وتىنىشتەرگە قاتىستى پروكۋروردىڭ پىكىرىن سۇرادى.

پروكۋرور العاشقى ءوتىنىش – سەرىك تۇكيەۆتىڭ ناعاشىسى و.شىناليەۆتى قورعاۋشى دەپ تانۋ تۋرالى وتىنىشىنە وراي، ونىڭ تۋىستىق جاقىندىعىن دالەلدەيتىن قۇجاتتارىن سۇرادى. قۇجاتتارىن تەكسەرىپ، كوز جەتكىزگەننەن كەيىن، قارسىلىق بىلدىرمەيتىنىن ايتتى.

ەكىنشى ءوتىنىش – يسلام ابىشەۆتىڭ ءوتىنىشىنىڭ سوتقا قاتىسى جوق ەكەندىگىن، دەگەنمەن، ول ءوتىنىشىن ىشكى ىستەر مينيسترىنە جولداۋعا بولاتىنىن جەتكىزدى.

ءۇشىنشى ءوتىنىش – ۇلدىقىز تۇكيەۆادان العاشقىلاردىڭ قاتارىندا جاۋاپ الۋعا قارسىلىق بىدىرمەدى.

سوڭىندا سوت ءوز شەشىمىن جاريالادى.

كۋاگەر ۇلدىقىز تۇكيەۆادان العاشقىلاردىڭ قاتارىندا جاۋاپ الۋ تۋرالى ءوتىنىش قاناعاتتاندىردى.

ابىشەۆ پەن تۇكيەۆتىڭ «باسقا اۆتوكولىكپەن اكەلۋ تۋرالى» ءوتىنىشىن، اباقتىداعى باسشىلارمەن حابارلاسىپ، سوت بارىسىندا شەشەتىنىن ايتتى.

ال ەڭ العاشقى ءوتىنىش – سەرىك تۇكيەۆتىڭ «ناعاشىسى و.شىناليەۆتى قوعامدىق قورعاۋشى دەپ تانۋ تۋرالى» ءوتىنىشىن قاراۋ ءۇشىن كەڭەسۋ بولمەسىنە شىعىپ كەتتى.

ءبىر ساعاتقا جۋىق «كەڭەستەن» سوڭ، سۋديا «و.شىناليەۆ سوتتالۋشى سەرىك تۇكيەۆتىڭ جاقىن تۋىسى ەمەس، ونىڭ ۇستىنە س.تۇكيەۆتىڭ كاسىبي ادۆوكاتتارى جانە جاقىن تۋىستارى قورعاۋشى بولىپ وتىر، سول سەبەپتى سوتتالۋشى س.تۇكيەۆتىڭ ارىزىن قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرۋعا» قاۋلى شىعاردى.

سونىمەن، «ايىپتاۋ اكتىسىن» وقۋعا دا كەزەك كەلدى. «ايىپتاۋ اكتىسى» سوتتالۋشىلارعا جەكە-جەكە جازىلاتىندىقتان، پروكۋرور كوپ جەرى قايتالانىپ كەلەتىن بۇل قۇجاتتاردى تىم ۇزاق وقىدى.

تۇسىنگەنىمىز – تەرگەۋ ورگاندارى، اتاپ ايتقاندا «قر سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس» ۇلتتىق بيۋروسى ي.ا.ابىشەۆ پەن س.تۇكيەۆكە مىناداي جاعدايدا پارا الۋعا وقتالدى دەپ ايىپ تاعادى:

1. بۇرىن قارجى پوليتسياسىندا قىزمەت اتقارعان ازامات شايمەردەنوۆ، «قازبايلىق» مەكەمەسىنە قاتىسى بار ادامدى تانيتىن ماكىشەۆ ەسىمدى ادامعا جولىعىپ، وعان «قازبايلىق» مەكەمەسىنەن ي.ابىشەۆتىڭ اسا ءىرى كولەمدە (250 000 000 ەكى ءجۇز ەلۋ ميلليون تەڭگە) پارا تالاپ ەتكەنىن جەتكىزەدى;

2. ماكىشەۆ ءوز كەزەگىندە، سول مەكەمەگە ءىس جۇزىندە قاتىسى بار دەپ ەسەپتەلەتىن، بىراق ونىسى قۇجات تۇرىندە راسىمدەلمەگەن تولەگەنوۆ ەسىمدى ازاماتقا جولىعادى;

3. تولەگەنوۆ باسىندا كەلىسكەندەي سىڭاي تانىتىپ، قانداي دا ءبىر بولماسىن اقشا سوماسىن بەرۋدەن باس تارتادى;

4. سوعان قاراماستان ازامات ازامات شايمەردەنوۆ 21.12.2018 ج.، «قازبايلىق» مەكەمەسىنەن پارا تالاپ ەتىپ جاتىر دەپ ي.ا.ابىشەۆتىڭ ۇستىنەن «قر سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس» ۇلتتىق بيۋروسىنا ارىزدانادى;

5. قر سجقك ۇلتتىق بيۋروسى ازامات شايمەردەنوۆكە ءوز ەسەبىنەن 10 000 000 (ون ميلليون) تەڭگە بەرەدى;

6. ازامات شايمەردەنوۆ 2019 جىلدىڭ قاڭتار-اقپان ايلارىندا ەكى ءبولىپ 10 000 000 (ون ميلليون) تەڭگەنى «قازاق كۇرەسى» فەدەراتسياسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى س.تۇكيەۆكە بەرەدى;

7. س.تۇكيەۆ ول اقشانى، دەمەۋشىلىك كومەك رەتىندە سپورتشىلاردىڭ قاجەتىنە جاراتادى;

8. ازامات شايمەردەنوۆ 50 000 000 (ەلۋ ميلليون) تەڭگەنى (ونىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ دە، ۇلتتىق بيۋرونىڭ دا اقشالارى بار) 14.03.2019 جىلى شىنداۋلەتوۆ قۇنانباي ەسىمدى ازاماتقا بەرەدى;

9. تەرگەۋدىڭ ۆەرسياسى بويىنشا، شىنداۋلەتوۆ قۇنانباي ول اقشانى ابىشەۆ قانىبەككە بەرۋى، ال ول ءوز كەزەگىندە وسى ءىس بويىنشا «پارا الۋشى» ستاتۋسىنا يە يسلام ابىشەۆكە «بەرۋى ءتيىس» بولاتىن;

10. الايدا، تەرگەۋ ورگاندارى 14.03.2019 جىلى وپەراتسيانى توقتاتىپ، 50 000 000 (ەلۋ ميلليون) تەڭگە العان شىنداۋلەتوۆ قۇنانبايدى جانە يسلام ابىشەۆ پەن سەرىك تۇكيەۆتى اسا ءىرى كولەمدە پارا الماقشى بولدى دەگەن كۇدىكپەن ۇستايدى;

11. قازىرگى كەزدە 50 000 000 (ەلۋ ميلليون) تەڭگە العان شىنداۋلەتوۆ قۇنانباي جانە تەرگەۋدىڭ ۆەرسياسى بويىنشا، ودان الىپ يسلام ابىشەۆكە بەرۋ ءتيىس ابىشەۆ قانىبەككە قاتىستى ىستەر، ولاردىڭ ارەكەتىندە قىلمىس قۇرامى بولماۋىنا بايلانىستى، توقتاتىلعان.

توقەتەرى، يسلام ابىشەۆكە قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 24-بابى 3-بولىگى، 366-بابى 4-بولىگى بويىنشا «پارا الۋعا وقتالدى» دەگەن ايىپ تاعىلدى. ال سەرىك تۇكيەۆكە قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 28-بابى 5-بولىگى، 366-بابى 3-بولىگى 1,3 تارماقتارى بويىنشا، «پارا الۋعا كومەكتەستى» دەگەن ايىپ تاعىلدى. ارىز جازۋشى ازامات شىنداۋلەتوۆ دەگەن «دەمەۋشى»، ايىپ تاعۋشى جانە ءىستى تەرگەۋشى ورگان – اليك شپەكباەۆ توراعالىق ەتەتىن قر سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس ۇلتتىق بيۋروسى.

سۋديا ق.مەكەمتاس:

– سوتتالۋشى ابىشەۆ، ورنىڭىزدان تۇرىڭىز. «ايىپتاۋ اكتىسى» سىزگە تۇسىنىكتى مە؟

يسلام ابىشەۆ:

– وتە تۇسىنىكسىز. مەنىڭ پروكۋرورعا سۇراق قويۋعا قۇقىم جوق ەكەن، سىزگە، قۇرمەتتى سوت، نە تۇسىنىكسىز ەكەنىن ايتۋعا بولا ما؟

سۋديا ق.مەكەمتاس:

– ايتىڭىز.

يسلام ابىشەۆ:

– بىرىنشىدەن، مەن «پارا الۋشى» ەكەنمىن. پارا بەرۋشى كىم؟ شايمەردەنوۆ پە، ورتادا جۇرگەن ماكىشەۆ پە، الدە «قازبايلىق» پا؟ پروكۋروردىڭ ايتۋى بويىنشا، پارا بەرۋشى ماعان «تاۋەلدى» ەكەن. پارا بەۋشى شايمەردەنوۆ دەپ تۇسىنسەك، ول ءدال وسى ايتىپ وتىرعان ۋاقىتتا – بىلتىر قازان ايىندا مەنىڭ ۇستىمنەن ارىز جازىپ، ەكەۋمىز قىرىلىسىپ، توبەلەسىپ جۇرگەن كەزىمىز. ءسويتىپ ءجۇرىپ مەن ودان «پارا الىپپىن». كەرىسىنشە، مەن وعان پارا بەرۋىم كەرەك قوي، «ارىزىڭدى قايتىپ ال» دەپ. جوق، مەن ودان «پارا الىپپىن». ال ول پارا بەرەتىن «قازبايلىق» دەگەندى مۇلدە تانىمايدى ەكەن. سودان مەن ويلادىم، مۇمكىن «پارا بەرگىش» ماكىشەۆ شىعار دەپ. ال ول مەنى كورگەن ەمەس، كەزدەسكەن ەمەسپىز. «قازبايلىق» ايتادى، «مەن ابىشەۆتى كورگەن جوقپىن، پارا بەرەتىن ويىم دا بولعان ەمەس» دەيدى. ماعان تۇسنىكسىز، سوندا كىم پارا بەرۋشى؟ مەنىڭ ۇسىتمنەن ارىز جازىپ، مەنىمەن سوتتاسىپ جۇرگەن شايمەردەنوۆتىڭ «سمپ-610» فيرماسىمەن بىلتىر تامىز ايىندا 7 ملرد تەڭگەنىڭ كەلىسىمشارتىن بۇزعانبىز. سول سەبەپتى ول مەنىڭ «ەڭ جاقىن تۋىسىم» بوپ كەتتى مە، ماعان پارا اكەپ بەرەتىن؟ جاڭا ايىپتاۋ اكتىسى وتە ۇزاق وقىلدى، بايقاساڭىزدار، بارلىق جەردە تەك قانا «شايمەردەنوۆ، شايمەردەنوۆ». تەك شايمەردەنوۆتىڭ ءسوزى، «ءويتىپ ايتتى، ءبۇيتىپ ايتتى». پروكۋرور ايتادى، «قۇجاتتاندىرىلعان اۋديو، ۆيدەو بار» دەيدى. ياعني شايمەردەنوۆ مەنىمەن كەزدەسكەندە ۇستىنە جاسىرىن جازۋ اپپاراتىن ورناتىپ الىپ سويلەسىپتى...

سۋديا ق.مەكەمتاس سوتتالۋشى ابىشەۆتىڭ ءسوزىن ءبولىپ، وعان ءوز قۇقىقتارىن ءتۇسىندىردى.

– ءسىز ءوزىڭىزدى وسى تاعىلعان ايىپتار بويىنشا كىنالىمىن دەپ تانيسىز با؟

ابىشەۆ:

– مەن ءوزىمدى كىنالىمىن دەپ تانىمايمىن.

سۋديا:

– ءسىز پروكۋرورمەن پروتسەسسۋالدىق كەلىسىمشارتقا وتىرعىڭىز كەلە مە؟

ابىشەۆ:

– جوق. كەلىسىمشارتقا وتىرۋعا بولادى، ەگەر مەنىڭ شارتتارىمدى قابىلداسا.

سۋديا:

– شارتتارىڭىز بولسا، پروكۋرورعا ۇسىنا الاسىز. ارى قاراي... سوتتالۋشى تۇكيەۆ، ورنىڭىزدان تۇرىڭىزشى. سىزگە پروكۋرور وقىپ بەرگەن ايىپتاۋ اكتىسى تۇسىنىكتى مە؟

تۇكيەۆ:

– تۇسىنىكسىز.

سۋديا:

– سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەسىز بە؟

تۇكيەۆ:

– ءيا.

سۋديا:

– تاعىلعان ايىپتى مويىندايسىز با؟

تۇكيەۆ:

– جوق، مويىندامايمىن.

سۋديا سوتتالۋشىلارعا ءوز قۇقىقتارىن ءتۇسىندىرىپ ءوتتى. قورعاۋشىلاردىڭ سوتتالۋشىلارعا سۇراقتارى بولسا، قويۋىنا بولاتىنىن ايتتى.

پروكۋرور ۇسىنعان «سوتتى جۇرگىزۋ تارتىبىمەن» كەلىسە وتىرىپ، ادۆوكات ابزال قۇسپان ءوز تاراپىنان مىناداي ءوتىنىش ءبىلدىردى.

– قۇرمەتتى سوت! ءوز تاراپىمنان مىناداي قوسىمشا بار: قازىر ءىس بويىنشا بايقاعانىمىز، نە پارا بەرۋشىنىڭ، نە پارا الۋشىنىڭ ستاتۋسى تۇسىنىكسىز، كىم كىمگە پارا بەرگىسى كەلدى، كىم كىمنەن پارا العىسى كەلدى، شىم-شىتىرىق. سوندىقتان وسى ءىستى ەكى ەپيزود بويىنشا ءبولىپ قاراستىرساق. نەگىزى، ءىس بويىنشا ءۇش ەپيزود – 85 ملن تەڭگە، 10 ملن تەڭگە، 50 ملن تەڭگە. ءبىز وسىنى ەكى بولەك قاراستىرساق – 10 ملن-دى ءبىر بولەك، 50 ملن-دى ءبىر بولەك. سەبەبى، «10 ملن تەڭگە الدى» دەپ ايىپتالىپ وتىرعان سەرىك تۇكيەۆ سوت زالىندا وتىر. ال 50 ملن تەڭگەنى العان قۇنانباي شىنداۋلەتوۆكە قاتىستى ءىس «قىلمىس قۇرامى جوق» دەپ قىسقارتىلعان. ەكەۋىن دە الماعان مەنىڭ قورعاۋىمداعى يسلام ابىشەۆ سوتتالۋشى رەتىندە سوت زالىندا وتىر. ايتايىن دەگەنىم، 10 ملن تەڭگەنى بولەك قاراستىرۋ نەگە ماڭىزدى؟ بۇكىل ءىس قۇجاتتارىندا، ستەنوگراممالاردىڭ بارلىعىندا تۇكيەۆ تەك 10 ملن تەڭگەنى بىلەدى. ول 60 ملن تۋرالى ومىرىندە ەستىمەگەن، ءبىر جەردە ءبىر اۋىز ءسوزى جوق. ارىز جازۋشى شايمەردەنوۆ ەكەۋى وتە كوپ كەزدەسەدى، 10-20 رەت كەزدەسكەن، ءوزارا اڭگىمەلەرىن شايمەردەنوۆ جازىپ العان. بارلىق جەردە 10 ملن تەڭگەنى «قازاق كۇرەسى» فەدەراتسياسىنا دەمەۋشىلىك كومەك رەتىندە سۇرايدى. يسلام ابىشەۆ تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز جوق. العاننان كەيىن نە يسلام ابىشەۆكە حابارلاسپاعان.

سۋديا:

– ءىس بويىنشا ايتىڭىز.

قۇسپان:

–  ءىس بويىنشا ايتىپ وتىرمىن. 10 ملن-دى ءبىر بولەك، 50 ملن-دى ءبىر بولەك قاراستىرۋ ماڭىزدى. سەبەبى، ەكەۋىن العان ەكى بولەك ادام، ەكى سۋمما بويىنشا ەكى بولەك جۇمىس جۇرگەن. ەگەر 60 ملن دەپ تۇتاس قاراستىرساق، كۋالەر دە، سوتتالۋشىلار دا ءبىرى – 10 ملن تۋرالى ايتادى، 50 ملن تۋرالى بىلمەيدى، ەكىنشىسى 50 ملن تۋرالى ايتادى، 10 ملن تۋرالى بىلمەيدى، ءبارىمىز ابدەن شاتاسامىز. سوت جۇرگىزۋ ءتارتىبىن ساقتاي الماي قالامىز. ەگەر ءىستى وسى ۇسىنىس بويىنشا قاراساق، سوت پروتسەسىن وتكىزۋ الدەقايدا وڭاي، جەڭىل ءارى بارىمىزگە دە تۇسىنىكتى بولار ەدى.

سۋديا:

– تاعى كىمدە قانداي ءوتىنىش بار؟

ادۆوكات ەرلان ماكەنوۆ:

– سوت جۇرگىزۋ ءتارتىبى تۇسىنىكتى. مەنىڭ قوسارىم، كۋا رەتىندە جاۋاپ الۋ بارىسىندا كۋاگەرلەر – شايمەردەنوۆ، جامپوزوۆ جانە ماكىشەۆتى – وسى ءۇش كۋانى مىندەتتى تۇردە ءبىر كۇنگە شاقىرىپ، ءبىر كۇندە جاۋاپ الۋدى سۇرايمىن.

– ادۆوكاتتاردىڭ وتىنىشتەرى ورىندى دەپ سانايمىن، – دەگەن سۋديا ق.مەكەمتاس ارى قاراي سوت تالقىلاۋىن كۋاگەرلەردەن جاۋاپ الۋدان باستادى.

ءبىرىنشى بولىپ كۋاگەر رەتىندە سەرىك تۇكيەۆتىڭ اپكەسى ۇلدىقىز تۇكيەۆا شاقىرتىلدى. از-كەم انكەتالىق سۇراق-جاۋاپتان سوڭ ناقتى ءىس بويىنشا سۇراقتار قويىلدى.

ادۆوكات ەرلان ماكەنوۆ:

– ءىنىڭىز سەرىك تۇكيەۆ سىزدەن قانشا اقشا قارىزعا الدى؟ قاشان الدى؟ قانداي جاعدايدا الدى؟

ۇلدىقىز تۇكيەۆا:

– تامىز ايىنىڭ باسىندا (2018 جىلى) 10 مىڭ دوللار قارىز الدى. قىركۇيەك ايىندا 20 مىڭ دوللار قارىز الدى. سەبەبى، جارىسقا باراردىڭ الدىندا بۇلاردا اقشا بولا بەرمەيدى، «ەرتەرەك ۇشاققا بيلەت الۋ ءۇشىن، قوناقۇي الۋ ءۇشىن قارىز بەرە تۇرشى» دەدى. جالپى سوما – 30 مىڭ دوللار بەردىم. وعان دالەل – اتف بانكتەگى شوتىمنان سول كۇندەرى ءوزىم الىپ بەردىم. ول كىسى قايتارامىن دەگەن ۋاقىتىندا قايتارا المادى، سوزىپ ءجۇرىپ، بيىل 5 ناۋرىزدا 20 مىڭ دوللارىمدى اكەپ بەردى. قازىرگى تاڭدا 10 مىڭ دوللار قارىز. «تۇگەل اكەلمەدىڭ بە، ماعان دا اقشا كەرەك بوپ جاتىر» دەگەنىمدە، «ازىرشە بارى وسى، وسىنى الا تۇر» دەدى.

– سول كەزدە قاستارىڭىزدا كىم بولدى؟

– ەكەۋمىز عانا سويلەستىك.

– سەرىك ادامۇلى ءسىزدىڭ ۇيىڭىزگە كىممەن كەلگەنى بەلگىلى مە؟

– جۇرگىزۋشىسى نۇرلىبەكپەن كەلگەن.

ادۆوكات ابزال قۇسپان:

– يسلام ابىشەۆتى تانيسىز با؟ تانىساڭىز، قانداي جاعدايدا تانيسىز، بۇرىن كوردىڭىز بە؟

– تەلەديداردان كورگەم. مەن 21 جىل شىمكەنتتە مەكتەپ ديرەكتورى بولدىم، سول كەزدە بۇل كىسىنى سىرتتاي بىلەتىنمىن، سول كەزدە دە تەلەديداردان كورگەنىم بولماسا، سوزبە-ءسوز، بەتپە-بەت كورگەن ەمەسپىن.

– ءىنىڭىز سىزدەن قارىز الۋ بارىسىندا – 10 مىڭ دوللار دەدىڭىز، 20 مىڭ دوللار دەدىڭىز – سونىڭ يسلام ابىشەۆكە قانداي دا ءبىر قاتىسى بار ەكەنى تۋرالى اڭگىمە ايتىلدى ما؟

– ونداي اڭگىمە بولعان جوق. ونىڭ ايتقانى مىناۋ، «دەنساۋلىعىڭ بولماي ءوزىڭ دە شەتەلگە شىعىپ ءجۇرسىڭ عوي، ءوزىڭ دە جاقسى بىلەسىڭ، ەرتەرەك بيلەت الماساق، قىمباتتاپ كەتەدى» دەدى. يسلام ابىشەۆ تۋرالى اڭگىمە ايتىلعان جوق.

– ءىنىڭىزدىڭ اتقارعان قىزمەتى تۋرالى، دۇنيەجۇزىلىك «قازاق كۇرەسى» فەدەراتسياسى تۋرالى قاندايدا ءبىر اقپارات سىزگە بەلگىلى مە؟ نەگە جارىسقا سىزدەن اقشا سۇرايدى؟ بيۋدجەتتەن اقشا بولىنبەي مە؟ قايتا-قايتا سىزدەن اقشا سۇراعاندا، سىزدە وسىنداي سۇراقتار بولمادى ما؟

– مەنىڭ بىلەتىنىم، ءبىزدىڭ اكەمىز – ءوزى جالعىز وسكەن، بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن. بىزگە «تازا جۇرىڭدەر» دەيتىن. ءىنىمنىڭ ايتاتىنى – «ۇلكەن كىسى ماعان سەنىپ، ەل بولىپ، حالىق بولىپ تاپسىردى، العا دامىتۋ ءۇشىن وسى «قازاق كۇرەسىن» الدىم» دەيتىن. «ءوزىڭنىڭ ءۇيىڭ دە جوق قوي» دەگەنىمىزدە، «ەسەسىنە حالقىما دەگەن، ەلىمە دەگەن جۇرەگىمدە ىستىق ماحابباتىم بار. قازاقشا كۇرەستى جانداندىرۋ ءۇشىن، دۇنيەجۇزىنە تانىتۋ ءۇشىن ەڭبەك سىڭىرسەم، مەنىڭ ءۇيىم ءاربىر مەملەكەتتە بولادى» دەيتىن. «ۇلجان ءسال سابىر ەتەيىكشى، قۇداي قالاسا، اياققا تۇرساق، ۇكىمەت تاراپىنان قولداۋ بولادى، قازىر مەملەكەت قازاقشا كۇرەستى قارجىلاندىرۋعا دايىن ەمەس، قازاقشا كۇرەستى الەمگە تانىتقاندا مەملەكەت تە مويىندايتىن بولادى» دەيتىن.

پروكۋرور سۇراق قويدى:

– جاڭا ايتتىڭىز، «قارىزىمدى قايتارىپ بەردى» دەپ. قاشان قايتاردى؟ قانشا قايتاردى؟

– 5 ناۋرىز كۇنى ءتۇس ۋاقىتىندا 20 مىڭ دوللار قايتاردى. «تولىق قايتارمادىڭ با، ماعان دا اقشا كەرەك قوي» دەگەنىمدە: «ءسال شىداي تۇرشى، «قازاق كۇرەسى» مەنىڭ ماپەلەپ وسىرگەن بالام سياقتى عوي، از عانا ۋاقىت قالدى، مەملەكەت ءبىزدى قولدايدى، سول كەزدە ءبارى دە جاقسى بولادى» دەدى. مەن ءوزىم قاتەرلى ىسىك اۋرۋمەن اۋىردىم، 4-ءشى كەزەڭىندە ەدىم، ماعان ەمدەلۋگە كوپ قاراجات كەرەك بولدى.

– سەرىك ادامۇلىنىڭ قىزمەتى بارىمىزگە بەلگىلى، «قازاق كۇرەسى» فەدەراتسياسىنىڭ باسشىسى. ول جەردەن جالاقى الا ما، الماي ما، سول تۋرالى مالىمەت بىلەسىز بە؟

– مەن ول تۋرالى سۇراعان ەمەسپىن، سۇرامايمىن دا. «دەمەۋشىلىك كومەك بولادى» دەيدى، جان-جاققا بارىپ جاتادى، سپورتشىلاردىڭ ءبىرى كەتىپ جاتادى، ەندى ءبىرى وتە الماي قالىپ قويىپ جاتادى، بيلەتى كۇيىپ جاتادى...

– 20 مىڭ دوللاردى سىزگە قالاي قايتارىپ بەرگەنىن بىلەسىز بە؟ ول اقشانى قايدان العان؟

– مەن قايدان بىلەمىن؟

– ءىنىڭىزدىڭ تابىس كوزى قانداي؟

– ءىنىمنىڭ تابىس كوزىن اقشامەن ەسەپتەمەيمىن. ءىنىمنىڭ تابىسى – دۇنيەجۇزىنە قازاقشا كۇرەستى دارىپتەپ، افريكاعا دەيىن تانىتقانىن ماقتان تۇتامىن.

سۋديا:

– سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەرىڭىز. ءىنىڭىزدىڭ تابىس كوزى قانداي؟

–  قايدان تابىس كوزى بولادى؟ ول قوعامدىق جۇمىستا عوي، مەملەكەتتىك قىزمەتتە ەمەس.

پروكۋرور:

– سىزگە قارىزىن قالاي قايتاردى اقشانى قايدان الدى؟

– «دەمەۋشىلىك كومەك بولدى» دەدى.

– تۇسىنىكتى. باسقا سۇراعىم جوق.

العاشقى سوت-تەرگەۋ بارىسى ءبىر كۋاگەردەن جاۋاپ الۋمەن اياقتالدى. باسقا كۋاگەرلەردەن جاۋاپ الۋ ەرتەسى كۇنگە، 15 قازان ساعات 10.00-گە بەلگىلەندى.

(جالعاسى بار...)

ساۋلە ابەدينوۆا

قوسىمشا: Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ەركىن اقپارات الاڭى. مۇندا وي جارىستىرىپ، پىكىر الماستىرۋعا اركىم قۇقىلى. جوعارىداعى سپيكەردىڭ پىكىرى رەداكتسيا ۇستانىمىن بىلدىرمەيدى. الداعى ۋاقىتتا ماقالادا ەسىم-سويلارى اتالعان جەكەلەگەن ازاماتتار رەداكتسيامىزعا جاۋاپ بەرۋگە نيەتتى بولسا، ولاردىڭ دا پىكىرىن بەرۋگە ءازىرمىز. 

Abai.kz