التايدىڭ تۋ قيىرىنداعى سول اۋىل ەسىمە تۇسسە، جۇرەك قۇرعىردىڭ سىزداپ الا جونەلەتىنى بار. كەيدە ءتۇس كورىپ جاتىپ ويانعان مەزەتتە شاكەنە اۋىلدى شارلاپ كەلگەندەي كوڭىلىم قۇلازىپ، سامالدىقتا شىلىم شوعىن مىجعىلاپ ءبىر مۇنشا ۋاقىتتىڭ وتكەنىن سەزبەي دە قالام. بۇرىن مۋزا دەگەن ءپىر بار دەگەنگە ونشا مويىنداي بەرمەيتىنمىن. مويىنداسام دا قىز كەيپىندە ەلەستەتۋدەن ارى اسپاپپىن. ۇيىقتاپ جاتىپ كوكىرەگىم اشىپ ويانعاندا سول مۋزا دەگەننىڭ قاناتتارىم بايلانىپ، ۇستىنەن ۇشىپ وتۋگە دارمەنىم قالمايتىن تۇسىمدەگى اۋىلىم ەكەنىن سەزىنەم.

ءومىر تۋرالى، ءومىردى قالاي ءسۇرۋ تۋرالى كىسىلىك ولشەمدەردى ساناما شەگەلەپ كەتكەن كىشكەنە اۋىل جىل وتكەن سايىن اسا ۇلاعاتتى ۇستاز كەيپىندە ەلەس بەرەدى. وپاسىز شاكىرت سەكىلدى اندا-مۇندا ەسكە العانىم بولماسا، كوپ عۇرىپ-ادەتتى بۇگىنگى تىرلىگىمنىڭ ءمانى دەپ سانامايتىن كۇيگە دە جەتكەم. ادامزاتتىڭ ابەسىنىڭ «قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» رومانىنداعى قازانشۇڭقىردان شىعا الماسا دا، شىعۋ نيەتىنەن ەش قايتىپ كورمەگەن بەيشارا ەركەكتىڭ كۇيىن كەشكەندەي تىراشتانىپ ءجۇرىپ جاتقان جايىمىز بار. كىسىلىك مىنەز، ادامدىق قاسيەت جونىندەگى تولعانىستار مەن بولمىستاردى ايتقىڭ كەلگەندە، كينو كارتينالارىنداي كوز الدىڭنان سىرعىپ وتەتىن، اۋىل ومىرىندەگى بىرەر وقيعانى ەسكە الىپ قويساڭ دا جەتكىلىكتى ەكەن. سونداي زۋلاپ وتكەن ءومىردىڭ ءبىر بەتىندەگى ۇمىتىلمايتىن، بالا كۇنگى كورگەن-بىلگەندەر ەدى بۇل دا...

التايدىڭ تۋ قيىرىنداعى سول اۋىل ەسىمە تۇسسە، جۇرەك قۇرعىردىڭ سىزداپ الا جونەلەتىنى بار. كەيدە ءتۇس كورىپ جاتىپ ويانعان مەزەتتە شاكەنە اۋىلدى شارلاپ كەلگەندەي كوڭىلىم قۇلازىپ، سامالدىقتا شىلىم شوعىن مىجعىلاپ ءبىر مۇنشا ۋاقىتتىڭ وتكەنىن سەزبەي دە قالام. بۇرىن مۋزا دەگەن ءپىر بار دەگەنگە ونشا مويىنداي بەرمەيتىنمىن. مويىنداسام دا قىز كەيپىندە ەلەستەتۋدەن ارى اسپاپپىن. ۇيىقتاپ جاتىپ كوكىرەگىم اشىپ ويانعاندا سول مۋزا دەگەننىڭ قاناتتارىم بايلانىپ، ۇستىنەن ۇشىپ وتۋگە دارمەنىم قالمايتىن تۇسىمدەگى اۋىلىم ەكەنىن سەزىنەم.

ءومىر تۋرالى، ءومىردى قالاي ءسۇرۋ تۋرالى كىسىلىك ولشەمدەردى ساناما شەگەلەپ كەتكەن كىشكەنە اۋىل جىل وتكەن سايىن اسا ۇلاعاتتى ۇستاز كەيپىندە ەلەس بەرەدى. وپاسىز شاكىرت سەكىلدى اندا-مۇندا ەسكە العانىم بولماسا، كوپ عۇرىپ-ادەتتى بۇگىنگى تىرلىگىمنىڭ ءمانى دەپ سانامايتىن كۇيگە دە جەتكەم. ادامزاتتىڭ ابەسىنىڭ «قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» رومانىنداعى قازانشۇڭقىردان شىعا الماسا دا، شىعۋ نيەتىنەن ەش قايتىپ كورمەگەن بەيشارا ەركەكتىڭ كۇيىن كەشكەندەي تىراشتانىپ ءجۇرىپ جاتقان جايىمىز بار. كىسىلىك مىنەز، ادامدىق قاسيەت جونىندەگى تولعانىستار مەن بولمىستاردى ايتقىڭ كەلگەندە، كينو كارتينالارىنداي كوز الدىڭنان سىرعىپ وتەتىن، اۋىل ومىرىندەگى بىرەر وقيعانى ەسكە الىپ قويساڭ دا جەتكىلىكتى ەكەن. سونداي زۋلاپ وتكەن ءومىردىڭ ءبىر بەتىندەگى ۇمىتىلمايتىن، بالا كۇنگى كورگەن-بىلگەندەر ەدى بۇل دا...

قاساڭباي مەن ءاۋتالىپ اقساقال توڭىرەگىندە اۋىلدا كوپ اڭگىمە ايتىلاتىن. الپىستان اسىپ، جەتپىسكە تاياسا دا شىر ەتكەنگە زار بولىپ وتكەن قوس قاريانى اياعاننان ايتا ما، ايتەۋ ەكى شال تۋرالى جۇرتتىڭ كۇڭكىل-سۇڭكىلى بىتپەيدى. «اللا تاعالا دا قىزىق وسى، ەكى بەيباقتى زارىقتىرماي ءبىر شيكى ەت سىيلاي سالسا نەسى كەتەدى؟ پالەنپايعا ون بالا بەرگەنشە وسى ەكەۋىنە بەرسەشى! ءاي، تۇرلاۋى جوق دۇنيە-اي!» دەپ ءبىر قوياتىن. «بۇ شالدار دا قىزىق، بالا كوتەرمەگەن ايەلدى تۋ باستا-اق جولعا سالماي نەسىنە اينالىپ، ۇيىرىلەدى ەكەن؟ تاعدىردىڭ ىسىنە نە شارا دەپ جۇرە بەرسە جۇرە بەرەدى عوي، ءاي، وزدەرى دە قىرت...». وسىنداي الۋان-الۋان اڭگىمە ايتىلىپ جاتسا دا، وعان ءىش جيىپ جاتقان قاريالار جوق. مۇڭى دا، سىرى دا ورتاق بولعان سوڭ با، ەكى شالدىڭ جۇبى جازىلىپ كورگەن ەمەس. استىنداعى قويتورىلارىن اۋىل سىرتىنداعى دوڭەسكە شالدىرىپ، جامباستاپ جاتا كەتىپ، ۇزاق كۇندى سوندا وتكىزەتىن. نە ايتاتىندارىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن. كەيدە ادامنىڭ ىشكى كۇيزەلىسى ورتاق بولسا، اينىماس، قيماس جاندارعا اينالاتىن سەكىلدى. جۇبى جازىلمايتىن قوس قاريانىڭ ءبىر ءبىرىن اسا قۇرمەتتەيتىنى، سىيلايتىنى جۇرتقا ونەگە دە بولاتىن كەيدە. «دوس بولساڭ وسى ەكەۋىندەي بول. شىركىندەردىڭ سىيلاستىعىنىڭ الدىندا بۇكىل دۇنيە نەگە تۇرادى. «وتىز ۇلىڭ بولعانشا وسىراق شالىڭ بولسىن» دەگەن دە دۇرىس شىعار». قاي قىرىڭنان بولسىن ءسوز تاۋىپ ايتاتىن قازاق ەمەسپىز بە؟..

ءبىر جىلى التايدىڭ تورعايباس قارى تولاستاماي، قىتىمىر قىستىڭ قىسقان كەزىندە ءاۋتالىپ اقساقالدىڭ ۇزاق جىل وتاسقان جارى و دۇنيەلىك بولدى. مارقۇم ايەلىنىڭ جىلى وتكەن سوڭ تۋىستارىنىڭ، قاساڭباي اقساقالدىڭ قايتا-قايتا قىستاۋىمەن ابەكەڭ توسەك جاڭعىرتتى. العانى وزىنەن كوپ جاس كىشى، جەلەك جامىلىپ جەسىر قالعان اۋىلداعى ءبىر يناباتتى ايەل ەدى. ءدام-تۇزى جاراستى. بىرەر جىل وتكەن سوڭ بالا دا ءسۇيدى. سول كەزدەگى ابەكەڭنەن گورى قاسەكەڭنىڭ قۋانىشىن ايتىپ سۇراما. بىرەۋدىڭ قۋانىشى ءۇشىن باسقا ادامنىڭ سونشالىق شاتتانعانىن كورگەن دە باقىت ەكەن. ول قاسيەتتەن دە ايىرىلىپ بارامىز. ادامدىق قۇندىلىققا ۇركە قاراپ، جاتباۋىر بوپ، ماحابباتسىز دۇنيەنى نەگە ءسۇرىپ جۇرگەنىمىزدى تۇسىنبەيمىز. نە كەرەگى بار ەدى؟..

ەكى شالدىڭ اراسىندا ەركەتوتاي بولىپ وسكەن (جاڭاعى ءاۋتالىپتىڭ بالاسى) سەرىك ءۇش جاسقا تولاتىن جىلى اۋىلداعى سۋى تارتىلىپ قالعان ەسكى قۇدىققا قۇلاپ، ءتىل تارتپاستان باقيلىق بوپ كەتتى. ءاۋتالىپ اقساقالدىڭ ساقالىن جۋعان كوز جاسى كۇنى بۇگىن كوز الدىمدا. شاش-ساقالى قۋداي ادامنىڭ ەگىلگەنىن، اكەلەر قايعىسىنىڭ سونشالىقتى اۋىر بولاتىنىن تۇڭعىش رەت سەزىندىم. اسىر سالىپ ويناپ جۇرگەن ويىن بالاسىمىز عوي، جانىمىز اشىعان سىڭاي تانىتىپ جۇرگەنىمىزبەن ابەكەڭدى ءبىزدى قويىپ بۇكىل جۇرت جۇباتا الماعان. اسقار تاۋ شوككەندەي اۋىل كۇڭىرەنىپ تۇرىپ الدى. جاس مۇردەنى جەر قوينىنا بەرگەن سوڭ ءتورت-بەس كۇن كورىنبەي كەتكەن قاساڭباي اقساقال تورشولاعىن جەتەكتەپ، بۇك ءتۇسىپ جاتقان ءاۋتالىپ شالدىڭ بەلدەۋىنە ات بايلادى. جوتكىرىنىپ ۇيگە كىردى. كىرىپ-شىعىپ ءبىز ءجۇرمىز. تەرىس قاراپ، بۇك ءتۇسىپ جاتقان ابەكەڭدە ءۇن جوق. قاساڭباي شال تاعى ءبىر جوتكىرىنىپ الدى دا: «ەي، ءاۋتالىپ! سەنى قويشى، مەنى ايتساڭشى! بىرەر جىل بولسا دا باۋىر ەتىڭدى يىسكەدىڭ عوي. مەنى ايتشى، مەنى! سەرىك سەنىڭ عانا ەمەس، مەنىڭ دە الدانىشىم ەدى. سونى دا كوپ كوردى عوي بۇل ءتاڭىر! باسىڭدى كوتەر، مەننەن باقىتسىز ەمەسسىڭ!». ءسوز سول بولدى. ەشكىمنىڭ جۇباتۋ ءسوزىن قۇلاعىنا ىلمەي جاتقان ءاۋتالىپ اقساقال باسىن كوتەرىپ، ءبىر سولقىلداپ جىلاپ الدى دا، قاساڭباي دوسىنىڭ سوڭىنان سىرتقا بەتتەدى...

بۇرىنعىسىنشا جۇبى جازىلمايتىن ەكى شال... اۋىل... كوپ وتپەي ەكى اقساقال دا ومىردەن وزدى. جۇرت جينالىپ اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالدى. مارقۇمداردىڭ باقىتى، باقىتسىزدىعى تۋرالى ەش تالقى، تالاس بولعان جوق. «جاقسى ادامدار ەدى» دەيدى ايتەۋ ءبارى. جاقسى ادامدار ەدى شىنىمەن...

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى