بۇگىنگى قوعامنىڭ لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ بەلسەندىلىگىن ەلدى مەكەندەردەگى، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جارنامالاردى، مەكەمە، ۇيىم ماڭدايشالارىن، كوشە، ءونىم اتاۋلارىن  جاڭا الىپبيگە قارقىندى تۇردە اۋىستىرۋىنان اڭعارۋعا بولادى. ارينە بۇل قۋانتارلىق جاعداي. جارناما – قوعامدى اقپاراتتاندىرۋدىڭ جازباشا قۇرالى بولعاندىقتان، قوعامنىڭ جاڭا لاتىن الىپبيىنەن دە پراكتيكالىق تۇرعىدا اقپارات الاتىنى ءسوزسىز. وسىعان وراي جاڭا الىپبيمەن جازىلعان جارناما ماتىندەرىنىڭ مىناداي تىلتانىمدىق ارتىقشىلىقتارى بار:

بىرىنشىدەن, جاڭا گرافيكانى تانۋدا لينگۆوپسيحولوگيالىق كەدەرگىدەن وڭاي وتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قالا كوشەلەرىندەگى ۇلكەندى-كىشىلى باننەرلەردە جارناما ماتىندەرىندەگى نەمەسە ماڭدايشالارداعى جاڭا ەملەمەن جازىلعان جازۋلار جارناما قابىلداۋشىلاردىڭ كوزداعدى، وقىلىم ارەكەتتەرىن بەيىمدەيدى. پروفەسسور ق.كۇدەرينوۆانىڭ ايتۋىنشا، لاتىن گرافيكاسىمەن جازىلعان جازۋلار ادام ساناسىندا گرافيكالىق پورترەت بولىپ ورنالاسادى. ءبىر بەينەنى نەمەسە تيپتىك بەينەنى قايتالاپ كورە بەرگەن كوز سول وبرازدى «سۋرەتكە ءتۇسىرىپ»، ساناعا ەلەس رەتىندە سالىپ قويادى.

ەكىنشىدەن، ءالى دە قوعامدا «ءوز ءتىلىمىزدى جەتىلدىرمەي تۇرعاندا لاتىن ءتىلىنىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار» دەگەن سياقتى ارا-تۇرا لاتىن ءالىپبيى مەن لاتىن تىلىمەن شاتىستىراتىندارعا جارناما ماتىندەرىندەگى جاڭا الىپبيمەن جازىلعان قازاق سوزدەرى  لاتىن الىپبيىنە ءتىل اۋىسپايدى، تاڭبا اۋىسادى دەگەن گرافيكالىق اقپارات بەرىلەدى.

ۇشىنشىدەن، ەلىمىزدەگى لاتىنسانالى شەتەلدىكتەر ءۇشىن قازاق ءتىلىن پراكتيكادا وڭاي مەڭگەرۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. كيريل تاڭبالارىن تانىمايتىن شەتەلدىكتەر ماڭدايشالارداعى قازاق سوزدەرى مەن ءسوز تىركەستەرىن وقي وتىرىپ، ونى سانالى تۇردە پراكتيكادا مەڭگەرەدى. مىسالى، «Sen sulý» shashtarazy دەگەن تىركەستى سويلەۋ بارىسىندا «Sen sulý» shashtarazy bar. «Sen sulý» shashtarazyna bardym دەگەن تىلدىك كونسترۋكتسيالاردى پراكتيكادا قولدانا الادى.

تورتىنشىدەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتاندىق ونىمدەر اتاۋلارىن جارنامالاۋدا تەك رەسپۋبليكا كولەمىندە عانا ەمەس، حالىقارالىق دەڭگەيدە تارالۋ ايماعى كەڭەيەدى.

ەندى كەزەكتە جاڭا گرافيكانى رەفورمالاۋدا كيريلل جازۋىمەن بولعان جارناما ماتىندەرىندەگى كەمشىلىكتەردى قايتا بولدىرماۋدىڭ ادىستەمەلىك جولدارىن ىزدەستىرىپ، قوعامنىڭ جاڭا ءالىپبيدى جارناما ىسىندە ساۋاتتى پايدالانۋىنا جاعداي جاسالۋ قاجەت.

جالپى ءبىز تەك جارناما ماتىندەرىندەگى ساۋاتتىلىقتى عانا ەمەس، كولىكتەردەگى اۋىزشا حابارلاماردىڭ، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى اۋديو- جانە بەينەجازبالاردىڭ دا ساۋاتتىلىعىنا دا اسا كوڭىل ءبولۋىمىز قاجەت. سەبەبى قالا كولىكتەرىندەگى قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىنە جانە تىلدىك زاڭدىلىعىنا قايشى كەلەتىن اۋىزشا حابارلامالاردىڭ  قازاق ءتىلىنىڭ ورفوەپيالىق زاڭدىلىعىنا سايكەس دىبىستالماي جاتقان جاعدايلار دا كەزدەسەدى.  سونىمەن قاتار بۇگىنگى كۇنى ورىس ورفوەپياسىمەن ايتىلىپ جۇرگەن ورىس ءتىلى ارقىلى ەنگەن شەتتىلدىك سوزدەر جاڭا ەملە بويىنشا  قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق اۋەزىنە سايكەس يگەرىلىپ جازىلىپ جانە ايتالاتىن بولسا، شەتتەلدىك سوزدەردىڭ جازىلىم مەن ايتىلىم نورمالارى دا قاتار مەڭگەرتىلۋ كەرەك.

نارىق زامانى بولعاندىقتان، جارناما بەرۋشى ءوز ونىمدەرىنە جۇرتشىلىقتىڭ نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن جارنامالاۋعا مۇددەلى. دەگەنمەن وسىنداي گرافيكالىق كەڭىستىكتەگى جارنامالاردىڭ كوپشىلىگى قاتەلەرگە تۇنىپ تۇر. بۇدان بۇگىنگى زاماناۋي قوعامنىڭ جارناما ماتىندەرىن ۇسىنۋ بارىسىندا تىلتانىمدىق مادەنيەتىنىڭ تومەندىگىن اڭعارامىز. وسى بويىنشا جاڭا ەملەمەن جازىلاتىن جارناما ماتىندەرى مەن اۋىزشا حابارلامالار مەن بەينەجازبالاردى ازىرلەۋ بارىسىندا مىناداي ماسەلەلەردى ەسكەرۋدى قاجەت دەپ سانايمىز:

- قازاق ءتىلىنىڭ تازالىعىنا جاۋاپ بەرەتىن جانە ساۋاتسىز جارنامالاردى الدىن الۋ ءۇشىن «مونيتورينگ» ورتالىعىن قۇرۋ;

- جاڭا ەملەمەن تۇزىلگەن جارناما ماتىندەرىن ازىرلەۋ بارىسىندا ءتىلتانۋشى مامانداردى قاتىستىرۋ جانە جارناما جاساۋشىلارعا ادىستەمەلىك كەڭەستەر بەرۋ;

- جاڭا ەملە بويىنشا اۋىزشا حابارلامالاردىڭ، اۋديو جانە بەينەجازبالاردىڭ ورفوەپيالىق زاڭدىلىققا سايكەس دايىندالۋىن قاداعالاۋ;

- جارناما ماتىندەرىنىڭ ورفوگرافيالىق نورماعا سايكەس ساۋاتتىلىعى ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ لينگۆيستيكالىق ساراپتاماسىنان وتكىزۋ;

- جارناما – كوپاسپەكتىلى لينگۆيستيكالىق قۇبىلىس. وسىعان وراي جارناما بەرۋشىلەر جارنامانىڭ پراگماتيكالىق، كوممۋنيكاتيۆتىك، لينگۆومادەنيەتتانىمدىق، ەستەتيكالىق، پوليگرافيالىق تۇستارىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك. سەبەبى وقىرماندار ءۇشىن جارناما ماتىندەرىنىڭ ورفوگرافيالىق جانە ستيلدىك نورمالارىمەن قوسا ەستەتيكالىق قۇندىلىعى، گرافيكالىق بەزەندىرىلۋى، ۆەربالدى كومپونەنتتەرىنىڭ، پارالينگۆيستيكالىق قۇرالدارىنىڭ بەرىلۋى ادام ساناسىنا ۆيزۋالدى تۇردە ىقپال ەتەدى;

- جاڭا ەملە بويىنشا جارناما ماتىندەرىنىڭ ءبىرىزدى جازىلۋىنا باعىتتالعان نۇسقاۋلىقتار مەن انىقتاعىشتار جاريالانىپ، ەلەكتروندى فورماتتا ءاربىر قوعامنىڭ مۇشەسىنە قولجەتىمدى ەتۋ;

- تەلەارنالار ارقىلى جارنامالار مەن حابارلامالار، اۋديو-, بەينەجازبالاردىڭ قازاق ءتىلىنىڭ جازباشا جانە اۋىزشا نورمالارىنا سايكەس ساۋاتتاندىرۋ بويىنشا ناسيحاتتاۋ جۇمىستارىن كۇشەيتىپ، وقۋ ساباقتارىن جۇرگىزەتىن ارنايى تەلەباعدارلاما قۇرۋ;

- ەلىمىزدەگى جارناما اگەنتتىكتەرىنە، جارناما ورتالىقتارىنا جاڭا ەملە بويىنشا ارنايى كۋرس ساباقتارىن جۇرگىزۋ;

- جىلىنا ءبىر رەت رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە «ۇزدىك جارناما» بايقاۋلارى مەن «قازاق ءتىلىنىڭ تازالىعىنا» قاتىستى جالپىقالالىق، اۋداندىق اكتسيالاردى ءجيى ۇيىمداستىرۋ.

قازاق ەلىندەگى قازاق ءتىلىنىڭ شىنايى بەت-بەينەسى جارناما ماتىندەرىنەن كورىنىس تابادى. جاڭا گرافيكاعا كوشۋ تىلتانىمدىق رەفورما بولعاندىقتان، جارناما جاساۋ ىسىندەگى باستى ماسەلەلەردى نازاردان تىس قالدىرماي، اسا ءمان بەرۋىمىز قاجەت. سەبەبى جاڭا ەملەمەن جازىلعان ساۋاتتى جارناما قوعامنىڭ تىلدىك ساناسىن وزگەرتۋىنە وڭ ىقپالىن تيگىزەدى.

اينۇر سەيىتبەكوۆا،

ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ءتىل تاريحى ءبولىمىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.

Abai.kz