جاقىندا ايتەۋىر مازاققا وبەكت ىزدەگەن كۇلكىشىل جۇرتتى ءماز قىلعان، ايتەۋىر وكىمەتكە شۇيلىككىسى كەلىپ تۇراتىن ىزالى اعايىندى "تاعى اقشا جىمقىرماق بولعان عوي، ءجۇز ميلليون، وي، سۇمدىق-اي" دەپ كىجىندىرگەن، قالاي دەگەنمەن دە سىلتەمەسى اياق استىنان ەلەكتروندى باق، الەۋمەتتىك جەلى مەن مەن telegram, whatsup-تا ەرسىلى-قارسىلى اعىلعان ءبىر جاڭالىق بولدى. بىلاي قاراساڭىز، الىپ بارا جاتقان دانەڭە جوق. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەرگە قاتىستى ءبىر شارۋاعا ءجۇز ميلليون تەڭگە سۇراعان، ونى ءماجىلىس توراعاسى سىناپ تاستاعان. ەكى كۇننىڭ بىرىندە بولىپ جاتاتىن قاتارداعى وقيعا. قاتارداعى وقيعا نەگە وسىنشاما اڭگىمەگە تامىزىق بولدى دەسەڭىز، مينيسترلىك كونتسەپتسيا جازۋعا ارنايى توپ جالدايمىز، سوعان تولەيتىن قاراجات كەرەك دەپ تۇسىندىرگەن سياقتى (ماجىلىستە تۇسىرىلگەن ۆيدەو شولۋدىڭ قىسقا ۇزىگىنەن سونى ۇقتىق). ياعني، رەسمي قۇجات تىلىمەن ايتقاندا، تاريحي-مادەني مۇرانىڭ بىرىڭعاي كومپلەكسىن ازىرلەۋگە وسىنشاما قاراجات قاجەت بولىپتى.

القيسسا، ءماجىلىس توراعاسى ن.نىعماتۋللين رەنجىدى، ۆيتسە-پرەمەر مينيستر ب.ساپارباەۆ مينيسترلىكتىڭ قاتەلىگى، كىناسى بار دەپ مويىندادى، ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەمەر مينيستر ءارى قارجى ءمينيسترى ءا.سمايىلوۆ قىسقارتتىق، ءجۇزدى وتىز ميلليونعا تۇسىردىك دەپ مالىمدەدى، وزىنە ورتاشا قىزمەتكەرمىن دەپ باعا بەرگەن مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى ە.رامازانوۆ (مادەنيەتتى ەمەس، سپورت سالاسىن قاداعالايتىن ۆيتسە-مينيستر) ويلاستىرامىز، جاسايمىز دەگەن سىڭايداعى جىگەرلى ۋادەسىن بەرىپ تاستادى. سونىمەن بارلىق ءتۇيىن شەشىلگەندەي. مەملەكەت قارجىسى ۇنەمدەلدى. ءبارى ورىندى. ءبارى تاماشا!

دەگەنمەن وسى عيبراتلى كورىنىستى سىرتتاي قىزىقتاعان قايمانا قازاق، ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدە ءبىرتالاي دىق قالدى. ەگەر اڭگىمە ادەپكى تۇجىرىمداما (كونتسەپتسيا) تۋراسىندا بولسا، وندا وتىز ميلليون تەڭگە - ورىنسىزدىعى ءوز الدىنا، رابايسىز كوپ شىعىن. جانە بۇل - اپپاراتىندا، سودان سوڭ باعىنىشتى مەكەمەلەرىندە كوپتەگەن قىزمەتكەرى بار مينيسترلىكتىڭ تىكەلەي ءوزى اتقارۋعا مىندەتتى، ارى كەتسە، ءبىرلى-جارىمدى ەكسپەرت تارتۋمەن عانا بىتەتىن شارۋا. ەگەر شىنىمەن وسىنداي بولعان جاعدايدا الدە ون-ون بەس، الدە قىرىق-ەلۋ بەت تۇجىرىمداما جازۋعا دارمەنسىز تۇتاس ءبىر مينيسترلىك نەگە قاجەت دەگەن سۇراق تۋىندايدى. اۋەلدە وسىلاي ويلاعانمەن، تاريحي-مادەني مۇرا دەگەن سوڭ، ونىڭ ۇستىنە وسى سالاعا ازدى-كوپتى قاتىسىمىز بولعاندىقتان، سۇراستىرىپ بايقادىق، ماسەلە كىسى جالداپ، كونتسەپتسيا جازدىرۋدا ەمەس سياقتى. مينيسترلىك ەلىمىزدەگى تاريحي-مادەني مۇرانىڭ بىرىڭعاي كومپلەكسىن، ياعني، ءبىزدىڭ پايىمىمىزشا، كونەلىكتى ەسكەرتكىشتەردىڭ ءبىر ستاندارتقا باعىندىرىلعان مالىمەتتىك بازاسىن جاساقتاماق بولعانعا ۇقسايدى. ال بۇل دەگەنىڭىز - قىرۋار جۇمىس. وسى رەتتە قاداپ ايتاتىن ماسەلە - ەشقاشان، ەشقانداي مينيسترلىكتىڭ قۇرامىندا ونداي جۇمىستى اتقاراتىن تۇراقتى شتاتتاعى جۇمىسكەرلەر بولعان ەمەس، بولمايدى دا. بولۋعا ءتيىس تە ەمەس. نەگە؟ ەندى وسى كۇردەلى سۇراققا، ءبىلىمىمىز جەتكەنشە جانە مۇمكىندىگىنشە، قىسقا جاۋاپ بەرۋگە تىرىسايىق.

تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر دەگەن - وتە اۋقىمدى ۇعىم. بۇل ۇعىم اياسىندا ەڭ قاستەرلى قوجا احمەت ياسساۋي دۇربەسىنەن باستاپ، تاسقا قاشالعان قادىمي سۋرەتتەرگە دەيىنگى ارالىقتاعى ءار سيپاتتاعى، سان سالالى ەسكەرتكىشتەر تولايىم قامتىلادى. ماسەلەن، سونىڭ ىشىندەگى ءبىر عانا سالا - جارتاستاعى سۋرەتتەر، پەتروگليفتەردى الايىق. قازاق جەرىندە كونە پەتروگليفتەردىڭ قانشاما شوعىرى بار ءھام سولارداعى تاڭبالاردىڭ جالپى سانى، مەجەلەپ بولسا دا، قانشا؟ مەن بىلمەيمىن. ەڭ كۇيدىرەتىنى - ەشكىم بىلمەيدى. ويتكەنى تاڭبالى سۋرەتتەردىڭ مۇقىمىن زەرتتەپ، تاڭبالاپ، اربىرەۋىن دارالاي ولشەپ-سىزىپ، ناقتىلاپ تىزگەن، ساناعان سەنىمدى دەرەك كوزى، رەسمي كاتالوگ، باسقاشا ايتقاندا، قازىرگى زامانعى تالاپتارعا ساي جيناقتالىپ، جۇيەلەنگەن مالىمەتتەر بازاسى جوق. ءتىپتى ابدەن تەكسەرىلگەن دەپ سانالاتىن، كەزىندە وسى سالانى العاش قولعا العان تاجىريبەلى عالىم، ۇستاز ماكسيموۆادان باستاپ، ءار ۋاقىتتا مەدوەۆ، مارياشەۆ، اۋباكىروۆتار زەرتتەگەن، كەيىن روگوجينسكي ارنايى، تولىمدى البوم شىعارعان تاڭبالىدا، مىنا الماتىنىڭ تۇبىندەگى ءماشھۇر تاڭبالىدا ناقتى قانشاما پەتروگليف بار؟ بۇرنادا قانشاسى تىزىمدەلدى، بۇگىندە سونىڭ نەشەمەسى ساقتالىپ قالدى، قانداي سۋرەتتەردەن ايرىلدىق؟ ۇلكەن شاتقالداعى ءبادىزدىڭ سانى 3000 سۋرەتتىڭ توڭىرەگىندە دەگەن جاۋاپ الاسىز. تاپ سولاي.  دالمە-ءدال، ءدوپ دەرەك ەمەس. دولبار. بۇل ەڭ كوپ زەرتتەلگەن، يۋنەسكو-نىڭ الەمدىك مۇرا تىزىمىنە ەنگىزىلگەن تاڭبالىنىڭ جاعدايى! ەشكىولمەستە 10 مىڭداي دەيدى تاعى ءبىر دەرەك. قۇلجاباسىدا، حانتاۋدا، بايانجۇرەكتە، ورتا كوڭدە، ارپاوزەندە... قايسىسىن الىپ قاراساڭىز دا، وسىلاي. شامامەن، بولجاۋمەن، توڭىرەگىندە... بارلىق پەتروگليفتەرىنىڭ بىرەۋى تىزىمنەن تىسقارى قالماي تۇگەل، ساپالى دا ايقىن تاڭبالانعان، عىلىمي تۇرعىدا دايەكتى كاتالوگى جاسالعان ەشقايسىسى جوق. ال زەرتتەلمەگەنى قانشاما؟ كەرەمەت زەردەلى، ىزدەنگىش، ەڭبەكقور ادام، زوولوگيا پروفەسسورى مارقۇم ماريكوۆسكي اقساقال ءوز بەتىمەن دالا كەزىپ ءجۇرىپ اشقان، كورگەن، قاراپايىم فوتواپپاراتقا تارتىپ العان، بلوكنوتىنا سۋرەتىن سىزىپ العان تاستاعى سۇلبالاردىڭ ءوزى قانشاما! التاي، تارباعاتاي، شىڭعىستاۋ جاعىنداعى جاقپار تاس، ساي سالادا تۇنىپ تۇرعان بايىرعى بەينەلەر جايىندا ءسوز قوزعاماي-اق قويساق تا بولادى. ىلگەرىدە كلاسسيك جازۋشى، ۇلكەن عالىم م.ماعاۋين ءوز تۋعان ءوڭىرى شۇبارتاۋدىڭ كوپبەيىتىندەگى ەجەلگى پەتروگليفتەر تۋرالى ماقالا جازدى، بىرقاتار سۋرەتتەر جاريالادى. سودان بەرىدە سول جاققا بىرەۋ ەلەڭدەپ، ىزدەپ بارىپتى دەگەندى ەستىمەدىم. ال قارقارالى، ۇلىتاۋ، كىشىتاۋ، ماڭعىستاۋ بەتتەگى سۋرەت-سىزبالاردى كىم تىزىمدەپتى؟ ايتپاقشى، سول الەمگە ايگىلى تاڭبالىمەن ءبىر وڭىردەگى  قوپادا شاشىراپ جاتقان سانسىز تاستىڭ بەتىنە بەدەرلەنگەن تاڭبالاردى تۇگەندەگەن تاعى ەشكىمدى كورمەدىك. ايتا بەرسەك، تۇگەسىلمەس تاقىرىپ بۇل.

اقىرى وسى تاراپتا ءسوز قوزعاپ قالدىق، ەندى سول پەتروگليفتەردىڭ قالاي قۇجاتتالاتىنى، زەرتتەۋ، تۇگەندەۋ ادىستەرى جايىندا، - ارحەولوگ-ەتنوگراف بولماساق تا، مادەني مۇرا سوڭىندا ارحيۆتە ءبىرتالاي جۇمىستانا ءجۇرىپ كوڭىلگە تۇيگەن، -  وزىمىزگە بەلگىلى (ال بىزگە بەلگىسىزى تىم كوپ دەپ بىلەمىن) جايتتاردىڭ شەت جاعاسىن ورتاعا سالايىق. نەگە بۇلاي تاپتىشتەپ وتىرعانىمنىڭ سىرى ءسوز سوڭىندا بەلگىلى بولادى. بۇرىندارى بىزدە دە بولعان ەدى، ال ءالى كۇنگە شەت ەلدەردە، باسقاسىن ايتپاعاندا، مىنا كورشى رەسەيدە پەتروگليفتەردى ىزدەپ تاۋىپ، تاڭبالاپ، تۇگەندەۋ ماقساتىندا كوپ ادامنان تۇراتىن ەكسپەديتسيا شىعىپ تۇرادى دۇركىن-دۇركىن. يتاليا، گەرمانيا، نورۆەگيا، بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىندەگى جىلدار بويى ۇزدىكسىز، تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان زەرتتەۋ جۇمىستارى تۋرالى ەسەپتەردى وقىساڭىز، ەسىڭىزگە ەشكىمگە كەرەكسىز قالىپتا ءبۇلىنىپ، جوعالىپ بارا جاتقان ءوز دالاڭىزدىڭ جادىگەرلەرى ءتۇسىپ، سونشاما ءبىر قورلانۋ سەزىمىن كەشەسىز. 19 عاسىردىڭ سوڭىنان باستاپ جۇيەلى تۇردە زەرتتەلگەن، بۇگىنگى تاڭدا 3D نۇسقالارىنا دەيىن جاسالعان ۆالكامونيكا پەتروگليفتەرى ىلكىدە 140 مىڭ دەلىنگەن ەدى، ەندى يتاليا عالىمدارى ولاردىڭ سانى 300 مىڭ دەپ وتىر. لازەرلى سكانەرلەۋ بارىسىندا بادىزدەردىڭ بىرنەشە  قاباتتاسا تۇسكەندىكتەرى انىقتالعان ەكەن. ال 1994 جىلى عانا فرانتسياداعى پون دارك اڭعارىنداعى ۇڭگىر ىشىنەن جان ماري شوۆە تاپقان 300 پەتروگليفتى فرانتسيا كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ايالاپ وتىر. ول ۇڭگىرگە تۋريستەردىڭ كىرۋىنە تيىم سالىنعان. جەل مەن سۋدان قورعاۋ ءۇشىن ارنايى قورعانىس قوندىرعىلارىن ورناتقان. سول پەتروگليفتەر تۋرالى دەرەكتى فيلم تۇسىرگەن اتاقتى رەجيسسەر ۆەرنەر حەرتسوگكە فرانتسيانىڭ مادەنيەت ءمينيسترى ساناۋلى ساعاتتارعا عانا رۇقسات ەتىپ، ءتۇسىرىلىم بارىسىن ءوزى قاداعالاعان. اقش – تاعى نيۋسپەيپەر-روك، ارگەنتيناداعى كۋەۆادەلاس – مانوس، يسپانياداعى التاميرا، نورۆەگياداعى التا پەتروگليفتەرىن مەملەكەت كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ وتىر. ءتىپتى، ولاردىڭ دالمە-ءدال كوشىرمەلەرىن جاساپ قويعان. كوشىرمە جاساۋ بارىسىندا مىڭداعان جىل بۇرىنعى بادىزدەر بەدەرلەنگەن تاستاردىڭ قۇرامىنا دەيىن انىقتالعان. قاسىمىزداعى   التايدىڭ رەسەيگە قاراستى بولىگىندەگى 15 شاقىرىمدىق اۋماقتى الىپ جاتقان  پەتروگليفتەر شوعىرلانعان جەر ارنايى قورعاۋ ايماعىنا اينالعان. التاي پەتروگليفتەرىن زەرتتەيتىن عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىق تا اشىلىپتى. بىزدە بۇلاردىڭ بىردە بىرەۋى جاسالماي-اق قويسىن... تىم بولماعاندا، سانىن بىلە الماي وتىرمىز عوي..

ءوزىنىڭ وتكەنىنە ءجۇردىم-باردىم قارامايتىن، كەلەشەگىنەن ءۇمىتتى وركەنيەتتى ەلدەردە ەكسپەديتسيا قۇرامىنا ارحەولوگتاردان باسقا وسى ىسكە ماماندانعان سۋرەتشى، فوتوگراف، جەر جاعدايىن كاسىبي زەردەلەيتىن گەودەزيست، كونە تاڭبالار شوعىرلانعان مەكەننىڭ تۋرا قاي جەردە، قاي ەندىك، قاي بويلىقتا ەكەنىن انىقتاپ، كارتاعا تۇسىرەتىن توپوگراف، كارتوگراف، ءتىپتى ارنايى دايىندىعى بار الپينيستەر، تاعى باسقا ماماندار كىرەدى. ادامدار تاسيتىن، سونىمەن قاتار جەڭىل شاتىر، قاجەتتى قۇرال-جابدىق، ازىق-تۇلىك ارتقان جول تالعاماس مىقتى بىرنەشە اۆتوموبيل بولادى. ال قازىرگى زاماندا پەتروگليفتەردى ناقتى، سەنىمدى تۇردە قۇجاتتاۋ ماقساتىندا اەروفوتو ءتۇسىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، لاندشافتىق كارتا جاسالاتىندىعى سەبەپتى ۇشاق-دروندار، ولاردى باسقارۋعا ماماندانعان وپەراتورلار دا قوسىلادى ەكەن ەكسپەديتسيا جابدىقتارى مەن مۇشەلەرى ساپىنا. فوتوگراممەتريالىق مودەلدەۋ ءۇشىن بىرگە الىپ جۇرەتىن قۋاتتى كومپيۋتەرلەر مەن كومپيۋتەرلىك گرافيكا ديزاينەرلەرىن جانە قوسىڭىز. ويتكەنى تۇپكىلىكتى بولماعانمەن، اۋەلگى مودەلدەۋ جۇمىسىنىڭ ءبىرازى زەرتتەۋ ىستەرىمەن قاباتتاسا، قاتار اتقارىلادى. الدەبىر دەتالدى، مۇك باسقان، جارىقشاق تۇسكەن، سۋرەت ۇستىنە باسقا سۋرەت بادىزدەلگەن ەرەكشەلىكتەردى سول جەردە قولما-قول ايقىنداپ، دايەكتەپ الۋ ءۇشىن. سەنۋگە بولاتىنداي 3D سۇلباسىن جاساپ الۋ ءۇشىن. لازەرلىك ءتاسىل، ياعني لازەرمەن سكانداۋ ماماندارى مەن جابدىقتارى دا وسى ساناتتا. وسىلارعا قوسىمشا تاڭبا قاشالعان نەمەسە سۇلبا سىزىلعان تاستىڭ بەدەرىن قولمەن ۇستاعانداي ەتىپ انىقتاۋدى كوزدەپ، تاس بەتىنە جاپسىرىلاتىن، ءسويتىپ بەدەرلى كوشىرمە الۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ارنايى كالكا، ارنايى ماتا، ولارعا كەرەكتى ارنايى سۇيىقتىقتى دا ەسكەرىڭىز. جارىق ءتۇسىرۋ قۇرالدارى، كولەڭكەلەگىش، جارىق سەيىلتكىش پەردەلەر دە وسى قاتارعا ۇستەلەدى.

حوش، ەندى ەكى-ءۇش كولىككە تيەلگەن وسىنشاما ادام وي جوتامەن ون مىڭ سۋرەتى بار دەپ بولجاناتىن ەشكىولمەستە قانشا اپتا نەمەسە قانشا اي تىنباي ەڭبەكتەنىپ، سونشاما سۋرەتتى كوشىرەتىنىن ەسەپتەڭىز. سودان كەيىن قازاقتىڭ ۇلانعايىر دالاسىندا تارىداي شاشىلعان پەتروگليفتى جارتاستار، شاتقال، سايلاردى شىعىستان - باتىسقا، تۇستىكتەن - تەرىسكەيگە دەيىن ءسۇزىپ شىعۋ ءۇشىن ءدال وسىنداي قانشاما ەكسپەديتسيا قاجەت بولار ەدى، سونى شامالاڭىز. كەمىندە سەگىز-توعىز! جانە ءبىر ەمەس، بەرى سالعاندا ءۇش-ءتورت جىل بويى ۇدەرە جۇرگىزىلەتىن اۋىر جۇمىس. سونداي جۇمىس جۇرگىزۋگە ازىرلىگى، بىلىگى جەتكىلىكتى ماماندار بار ما قازىر؟ قازاق ساقاراسىن قاجىماي، تالماي، شارلاپ، سانالى عۇمىرلارىن، توقىعان، سىڭىرگەن بىلىمدەرىن كونە جادىگەرلەردى تانۋعا، تانىتۋعا ارناعان، ءالى دە ەڭبەك ۇستىندەگى جان-جاقتى ءبىلىمدار، سارابدال عالىمدار اجىعاليەۆ، ساماشەۆ، تولەباەۆتاردىڭ ءىزىن كىم باسادى؟ جانە وسىنداي كۇردەلى شارۋانى ۇيلەستىرىپ، جوسپارلاپ، تىڭعىلىقتى جۇرگىزىپ وتىرۋعا قاي مەكەمەنىڭ قاۋقارى جەتەدى؟ كونە جادىگەرلەردى زەرتتەيتىن زاماناۋي ۇلگىدەگى قۇرال-جابدىق جەتكىلىكتى مە؟ قازىر وبلىس ورتالىقتارىنىڭ بارلىعىندا بار، ءتىپتى كەيبىر اۋدان ورتالىقتارىندا اشىلعان ولكەتانۋ مۇراجايلارىنىڭ ىشىندە كەرەگەدەي بولىپ جاتقان تاستاعى پەتروگليفتەردىڭ سىنىقتارىن قاي تاۋدى قوپارىپ، قاي تاستى جارىپ الىپ كەلگەن؟ ءتىپتى، مىڭ جىلدىق سۋرەتتەر قاشالعان تاس سىنىقتارى جەكەلەگەن ادامداردىڭ قورالارى مەن اۋلالارىندا شاشىلىپ جاتىر. بۇل ءبىر عانا تاراپ - پەتروگليفتەردى تۇگەندەۋگە بايلانىستى ماسەلەلەر.

ال قيان دالا، قيىر تاۋ بەتكەيلەرىنە قادالعان بالبالداردى قانداي ەكسپەديتسيا، قاي ۋاقتا جوقتاپ، جولعا شىعىپتى؟ مەن بۇل ارادا جەكەلەگەن اۋەسقويلاردى، فوتوسۋرەتشى، كينووپەراتورلاردى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. قازىر كەز كەلگەن جەرگىلىكتى مۋزەيدىڭ البارىنان كورەسىز وسىنداي بالبالداردى. كىم قايدان الىپ كەلگەن، بالبالدىڭ الىنعان جەرى كارتادا بەلگىلەنىپ، قالاي، قاي تاراپقا قاراپ تۇرعانىنا، توڭىرەگىندەگى نىساندارعا فيكساتسيا جاسالعان با، جوق پا؟ ەشقاشان جاۋابى تابىلمايتىن، ماڭگى اۋادا ءىلىنىپ تۇراتىن سۇراق!  كۇلبىلتەلەمەي، اشىق ايتساق، مىڭداعان جىل مىزعىماي تۇرعان بالبالدى، - الدەقاشان جەر بەتىنەن كوشىپ كەتكەن بابالاردىڭ تانىمى، سەنىمى، ەتيكالىق، ەستەتيكالىق پرينتسيپتەرى حاقىندا امانات-سالەم جەتكىزەتىن عاجاپ جادىگەردى، - الميساقتا تەرەڭ قازىپ، مىعىم ورناتىلعان ۇياسىنان تالقانداي سىندىرىپ، سۋىرىپ الىپ، سۇيرەپ اكەتۋ - ءبىر قازاق قانا ەمەس، بۇتكىل ادامزات مادەنيەتى الدىنداعى قىلمىس. ارينە، اۋىل، اۋدان تەرريتورياسىنداعى سول بالبالداردى كورە قالىپ، تەراقسىپ قازىپ الا قويعان اۋەسقوي تاريحشى مۇعالىمدەر، جەرگىلىكتى پىسىقتار قىلمىس جاسادىق دەپ ويلاماعانى، كولدەنەڭ پايدا كوزدەمەگەنى انىق. كوڭىل ءۇشىن دەمەسەك، بۇدان ناداندىقتىڭ اۋىر سالدارى جەڭىلدەمەيدى. ءبىر عانا مىسال، مەنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرىم سەمەيدىڭ ءۇرجار اۋدانى اۋماعىندا، تارباعاتايدىڭ كۇنگەي بەتىندە اق پەرىلى دەگەن بيىك بار. سول بيىكتىڭ تۋرا ۇشار شىڭىندا ءبىر جاق شەكەسى كەتىلگەن جالعىز بالبال تۇر. ارى قاراي ەتەكككە تامان بىرنەشە بالبالدىڭ وپىرايعان ورنى عانا جاتىر. جەرگىلىكتى ازاماتتاردىڭ ايتۋىنشا، 1990 جىلداردىڭ باسىندا اۋدان اكىمشىلىگىندە يدەولوگيا سالاسىندا باسشىلىق قىزمەتتە ىستەگەن بىرەۋ مىڭ جىل مىزعىماي تۇرعان بالبالداردى تاۋ بيىگىنە كوتەرگىش كران مەن شىنجىر تابان تراكتور شىعارىپ، ىرعاپ-ىرعاپ سۋىرىپ، اۋداننىڭ ورتالىق ساياباعىنا دەكوراتسيا رەتىندە ورناتىپ قويىپتى. كەيىن «ەرەن ەڭبەكپەن» ورتالىققا اكەلىنگەن بالبالداردى اركىم الىپ كەتىپتى. ەستۋىمشە، نەشەمە ىقىلىمنان امان ءوتىپ، ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك ۋاقىتىنا جەتكەن سول بالبالدار قازىر اركىمدەردىڭ اۋلاسىندا ارقيلى مىندەت اتقاراتىن زاتقا اينالعان كورىنەدى. ال اناۋ كۇنى بۇگىنگە دەيىن اق پەرىلىنىڭ بيىگىندە قىرعىن سوعىستان ءتىرى شىققان جالعىز جاۋىنگەردەي قاسقايىپ، شىعىسقا قاراپ كۇن سالىپ تۇرعان سىنىق بالبالدىڭ شەكەسىن شىرەنە تارتقان تراكتوردىڭ تەمىر ارقانى جۇلىپ كەتكەن كورىنەدى. ءسويتىپ امان قالعان. بۇل سوم تاستان قاشالعان، زامانىندا بابالارىمىز ماڭگىلىكتىڭ سيمۆولىنداي كورگەن بالبالداردىڭ تاعدىر-تالايى...

ال قام، شيكى كىرپىشتەن تۇرعىزىلعان، ءار قيلى تابيعي، ادامي سەبەپتەر سالدارىنان ءمۇجىلىپ، شوگىپ قۇرىپ بارا جاتقان كونە تامدار، دىڭ-كەسەنەلەر نە كۇيدە؟ قانشاسى تۇر قالقيىپ، قانشاسى ۇيىندىگە اينالدى؟  باسقاسىن قويا تۇرالىق، سوۆەت كەزىندە ءوز رەستاۆراتورلارىمىز بىلگەنىن جاساعان، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا تۇرىك اعايىندار وڭ كوڭىلمەن، بىراق تەرەڭ عىلىمي دايىندىقسىز اپىل-عۇپىل رەستاۆراتسيالاعان ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ قازىرگى جاعدايى نەشىك؟ ءىشىنىڭ بازدانىپ، سىز تارتقانى، كەسەنە قابىرعاسىنىڭ استىنا التى عاسىر بۇرىن توسەلگەن گيدرويزولياتسيانىڭ پارىقسىز بۇلىنگەنى، قابىرعالاردىڭ تابانىنان جوعارى ورلەگەن ىزا، تۇزدىڭ ورتان بەلگە جەتىپ قالعانى تۋرالى جايسىز حابارلار ءباسپاسوز بەتىنە ارەدىك شىعىپ تا ءجۇر. مەن بىلگەننىڭ وزىندە مينيسترلەر كابينەتىنە، ءبىرىن ءبىرى اۋىستىرىپ، كەلىپ-كەتىپ جاتاتىن مينيسترلەرگە تالاي حات جولداندى. شىققان ناتيجە جوق. اعايىننىڭ كوڭىلىنە قاراپ، قاسيەتتى دۇربەنىڭ قۇلاۋىن كۇتكەندەي بولىپ وسىلاي وتىرا بەرەمىز بە، الدە ساز بالشىقتان تۇرعىزىلعان عيماراتتار جايىن جەتىك بىلەتىن ىرگەدەگى وزبەك، الىستاعى ءۇندى عالىمدارىن شاقىرىپ، ناقتى ارەكەتكە كىرىسەمىز بە؟ ال تاستان قيۋلاستىرا قالانعانى ارقاسىندا عانا ءبىرشاما ساقتالعان كونە كۇمبەزدەردى قايتەمىز؟

ءجا، ءبىر قايعى ءجۇز قايعىنى قوزعايدى...ماجىلىستەگى كەپكە قايتا ورالايىق. سونىمەن ەگەر ماسەلە ءدال وسى تۇرعىدا، الىپ دالادا شاشىراي ورنالاسقان ەسكەرتكىشتەردى تۇگەندەۋ، ساقتاۋ  قامىندا كوتەرىلگەن بولسا، وندا ماحامبەت اتامىز ايتاتىن "قاتەپتى  قارا ناردىڭ" ءبىرى ەمەس، ءجۇزىنىڭ بەلى كوتەرمەس بۇل ىسكە وتىز ميلليون، ءجۇز ميلليون تۇگىلى، ءۇش-ءتورت ءجۇز ميلليون تەڭگە دە ازدىق ەتەر ەدى. شىندىققا جۇگىنسەك، ءجۇز ميلليونىڭىز - اقش دوللارىنا شاققاندا قازىر 250-260 مىڭ دوللاردىڭ كولەمىندەگى قاراجات. ۇلى دالا دەپ شىرەنگەندە ۇزەڭگىنى ۇزە جازدايمىز، سول دالاڭىزداعى مىڭ جىلدىق مۇقىم تاريحي جادىگەرىڭىزدىڭ تاعدىرى 250-260 مىڭ كوك قاعازعا تىرەلىپ تۇرسا، جاعدايىمىز تىم-اق ايانىشتى ەكەن. ال وسىنشاما الىپ شارۋاعا نەبارى ءجۇز ميلليون تەڭگە سۇراپ، ۇيات بولعاندا، سول قاراجاتتى نەگە سۇراعاندارىنا دالەل-تياناق تابا الماي قينالعان مينيسترلىك تۋرالى ايتار تىپتەن جوق.

تاعى ايتارىمىز - وسىنشا كۇردەلى بۇل مىندەت ءتىپتى دە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ جەكە قۇزىرىنا بەرىلىپ قويماسقا كەرەك. مادەنيەت مينيسترلىگىنە دەگەن الابوتەن رەنىشتەن، وكپەدەن ەمەس. بۇل ۇلكەن بىلىك، ارنايى ءبىلىمدى عانا ەمەس، ورتالىق بيلىك كۇشىن قاجەتسىنەتىن ءىس - ەجەلدەن-اق سالالىق مينيسترلىكتەردىڭ بىرنەشەۋىنە، سونداي-اق جەرگىلىكتى وكىمەت ورگاندارىنا بىردەي قاتىستى مىندەت. سول سەبەپتى ەگەر ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ قامىن شىنداپ ويلاسا، مينيسترلەر كابينەتىنىڭ قاسىنان اگەنتتىك پە، كوميتەت پە، الدە باسقا ءبىر بىرلىك پە، ايتەۋىر دەربەس دارەجەلى ۆەدومستۆوارالىق قۇرىلىم جاساقتالۋى كەرەك تۇبىندە.

ارينە، ءبىزدىڭ بۇگىندە كوپ جۇرت ۇمىتىپ تا ۇلگەرگەن بولماشى ءبىر وقيعادان تۋىنداعان وسىنشاما ۇزاق ءھام كوڭىلسىز كەبىمىز ەشكىمدى سەلت ەتكىزبەس. دەگەنمەن، ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى دەگەنگە كورە جازىپ قويدىق. كىم بىلەدى...

بازاربەك اتىعاي

Abai.kz