«15 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى ايۋ دا

ۇيرەنىپ الاتىن ۋاقىت بولدى»

نۇرسۇلتان نازارباەۆ،

قر پرەزيدەنتى.

«15 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى ايۋ دا

ۇيرەنىپ الاتىن ۋاقىت بولدى»

نۇرسۇلتان نازارباەۆ،

قر پرەزيدەنتى.

مادەنيەت  مينيسترلىگى قولعا الىپ،جوباسىن جاساپ جاتقان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋى جونىندەگى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ءوزىن قازاقستاننىڭ ازاماتىمىن دەپ سەزىنەتىن ءاربىر ادامنىڭ 20 جىلدان بەرى كۇتىپ جۇرگەن ءۇمىتى ەدى.  ياعني، ءوزىن قازاقستان ازاماتىمىن دەپ سانايتىن ءار ادام بۇل وڭ وزگەرىستى قولداۋى ءتيىس! ەندى ول ءۇمىت مەملەكەتتىك، بيلىك تۇرعىسىنان  وزىنىڭ قۋاتتى رەسۋرسىن پايدالانۋى كەرەك.  مەن پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆ پەن مادەنيەت ءمينيسترى مۇقتار قۇل-مۇحاممەد مىرزالاردىڭ بلوگىنا جولداعان قولداۋىمدا «ەگەر سىزدەردىڭ ورىندارىڭىزدا باسقا بىرەۋلەر، ءتىلىن شايناعان، ۇلتتىق مۇددەنىڭ ءيىسى دە سەزىلمەيتىن، كولەڭكەسىنەن قورقىپ، مانسابى ءۇشىن ءتىلى تۇگىل، ەلىن ساتىپ جىبەرەتىن قاپتاعان شەنەۋنىكتەردىڭ ءبىرى وتىرسا، ءالجۋاز، كوسمەتيكالىق كوزبوياۋ وزگەرىستەرمەن وتە شىعاتىنى انىق ەدى. سوندىقتان ەل ءۇمىتى ەلباسى سەنىم ارتقان سىزدەردە» دەپ جازعان ەدىم... ايتىپ، اۋىز جيعانشا: «مەملەكەتتiك ورگاندارعا تەك  مەملەكەتتiك تiلدەگى وتiنiشپەن جۇگىنۋدى قاراستىراتىن نورما زاڭ جوباسىنان الىنىپ تاستالدى» دەپ،   مادەنيەت ۆيتسە-ءمينيسترىنىڭ مادەني مايىسىپ وتىرعانىن كورىپ، ءتۇڭىلىپ كەتتىم. ەل ءتۇڭىلىپ كەتتى!  تىپتى ەل سەنىپ جۇرگەن ەڭسەلى مينيسترلىكتەگى ەكىنشى تۇلعا عازيز تەلەباەۆتىڭ بىرەۋلەر ولتىرەيىن دەپ جاتقانداي: «ارىز، شاعىمدى تەك مەملەكەتتiك تiلدە قابىلداۋ ماسەلەسi بولماعان جانە بولمايدى دا. «ءتىل تۋرالى زاڭ» ءوز قالپىنان وزگەرمەيتىنىنە  كەپىلدىك بەرەمىن!»- دەپ انت-سۋ ىشەتىنىن قايتەرسىڭ...  تىل تۋرالى زاڭ ءوز قالپىنان وزگەرمەسە، زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ جوباسىن اتامىزدىڭ باسىنا   جاساپ جاتىرمىز با؟ مۇنداي ەلدى الداۋ كىمگە، نە ءۇشىن كەرەك؟  «ونىڭ ورنىنا مەملەكەتتىك ورگاندارعا مەملەكەتتىك تىلدە جانە وزگە دە تىلدەردە جۇگىنۋگە بولادى» دەپ جازىلدى. جاۋاپ مەملەكەتتىك تىلدە نەمەسە ازاماتتار جۇگىنگەن تىلدە بەرىلەدى»،- دەيدى ۆيتسە-مينيستر. سوندا قالاي، ءشۇرشىت تىلىندە جۇگىنسە، ءشۇرشىت تىلىندە جاۋاپ بەرە مە، تەلەباەۆ نەمەسە قۇل-مۇقاممەد پەن  ءماسىموۆ مىرزالار؟ بۇنىڭ ءبارى ەلدى الداۋ! بۇنىڭ ءبارى شەت ەلدىڭ، رەسەيدىڭ ءتىلى قازاقستانداعى زاڭسىز ۇستەمدىگىن جالعاستىرا بەرەدى دەگەن ءسوز! وسى 20 جىلدىڭ ىشىندە مۇنداي ۇلت مۇددەسىنە ءھام مەملەكەت مۇددەسىنە قارسى سوراقى مالىمدەمەلەر از جاسالعان جوق. بىراق ءبىر دە ءبىر رەت مانسابىنان ەل نامىسىن، ەر نامىسىن ارتىق كورىپ: "مەن بۇعان ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن! مۇنداي ماسقارامەن ەل الدىنا شىققانشا ورنىمنان كەتەيىن!"-دەيتىن ۇلت ۋىزىنا قانىپ وسكەن ءبىر تۇلعانى كورە الماي-اق وتەتىن شىعارمىز... قايران، جەر تۇتاستىعىن ساقتاپ قالعان جۇمابەك تاشەنوۆتەر، نۇرتاس وڭداسىنوۆتار-اي دەيسىڭ ەرىكسىز...

الەمنىڭ 100-دەن اسا ءوزىن-ءوزى سىيلايتىن مەملەكەتىندە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلدانعان. ال ءبىز 22 جىلدان بەرى « قازاق ءتىلى -مەملەكەتتىك ءتىل» دەپ ايقىن جازىلسا دا، كىم قانداي ماقساتقا بۇرعىسى كەلسە، سولاي يلەنەتىن (تەك مەملەكەتتىك ءتىل مۇددەسىنە ەمەس) ەكىويلى، جارىمجان بابى بار اتازاڭمەن  ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. كەڭەس وداعى  كەزىندە، وتار ەل كەزىمىزدە 1989 جىلى قابىلدانعان تىلدەر تۋرالى زاڭ دا ءبىرتۇتاس قازاق ەلى ازاماتتارىن تىلدىك قولدانىستارىنا بايلانىستى ەكىگە بولگەن، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ: "مەملەكەتتىك ءتىل - قازاقستاندىقتاردىڭ بىرىگۋ فاكتورىنا اينالۋى ءتيىس" دەگەن ۇستانىمىنا قارسى شىعىپ كەلگەن،  سوز جۇزىندەگى مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسىنا ءىس جۇزىندە  قارسى زاڭ رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. وتكەندە "جاس قازاق ءۇنى" گازەتىندەگى (www.qazaquni.kz)   "انا تىلىنە ميى جەتپەگەندەر قالاي  مينيستر بولادى؟" اتتى مەنىڭ ماقالامدى كوپتەگەن  ينتەرنەت باسىلىمدارى كوشىرىپ باسىپ، ۇلكەن قولداۋعا يە بولدى. بۇل جەردە  مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وزىنە تيەسىلى كونستيتۋتسيالىق ستاتۋسىنا يە بولا الماي كەلە جاتقانىنا بيلىكتىڭ بىلق ەتپەۋىنە دەگەن ەلدىڭ ىزاسىن انىق بايقاۋعا بولادى.

مەملەكەتتىك تىلگە، ياعني مەملەكەتتىك مۇددەگە قارسى شىققان باق-تاردىڭ، ساياساتكەرلەر مەن قايراتكەرلەردىڭ، جەكە تۇلعالاردىڭ، ۇيىمدار مەن پارتيالاردىڭ اتى-جوندەرى اتالىپ، قاتاڭ ايىپتالۋى كەرەك. مەملەكەتتىك باق قاي تىلدە بولسىن، اسىرەسە ورىس تىلىندەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەملەكەتتىك مۇددەنى قوداۋى تيىستىگى بيلىك تاراپىنان قاتاڭ قاداعالانۋى كەرەك.بۇل  مەملەكەتتىك تاپسىرىس الاتىن جەكە، تاۋەلسىز باق-تارعا دا قاتىستى جايت.

الەمنىڭ 100-دەن اسا مەملەكەتىندە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ بار ەكەنىن ايتىپ وتتىك. ءبىزدىڭ بارلىق كورشى مەملەكەتتەرىمىز وزدەرىنىڭ باياعىدا تاۋەلسىز ەل ەكەندىكتەرىن ىسپەن ايقىنداپ، تىلدىك، ۇلتتىق مۇددەلەرىن شەشىپ العان. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ زاڭ جوباسىنداعى ەلىمىز 20 جىل بويى سارعايىپ كۇتكەن، مەملەكەتتىك ءتىلدى شىن مانىندە كونستيتۋتسياعا ساي ىسكە اسىراتىن باپتارعا ەلىمىزدەگى ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى دە بار، وزىق ويلى ازاماتتار قولداۋ بىلدىرۋدە. ال توزىق ويلىلار ءوز قارا باستارىنىڭ قامى مەن كەشەدەن قالعان يمپەريالىق، ناعىز شوۆينيستىك پيعىلدارى ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل جايلى ەلباسى ساياساتى مەن مەملەكەتتىك باعدارلاماعا قارسى، ەڭ باستىسى اتا زاڭعا - كونستيتۋتسياعا قارسى ارەكەت ەتىپ وتىر. ايگىلى قالامگەر-قايراتكەر گەرولد بەلگەر «قازاق ءتىلىنىڭ ۇستەمدىك الۋىن قوس قولداپ قولدايمىن، بىراق تاعى دا اياقسىز قالماسا...» دەپ ءباسپاسوز بەتىندە قوشتاي وتىرىپ، قاۋپىن دە ءبىلدىرىپتى. ايتسا، ايتقانداي، قازاقستاننىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ شەت ەلدىڭ، ياعني رەسەيدىڭ ءبىر-ەكى  باسىلىمدارى سىنادى ەكەن دەپ، سىنا قالعانى ءبىزدىڭ نامىسىمىزدى كەلتىرۋدە. مۇنداي ماسقارانى ەشقانداي ەل جاسامايدى.  قايدا ساياسي پارتيالار، قايدا قازاقستاندى ەلىم-جەرىم دەيتىن ءتۇرلى ۇلت زيالىلارى؟! «نۇر وتان» قايدا، قورعاماي ما وتان مۇددەسىن - مەملەكەت مۇددەسىن - مەملەكەتتىك ءتىل مۇددەسىن!؟

ءوزىنىڭ ءتىل تۋرالى زاڭدى بىلمەيتىنىمەن شارۋاسى جوق،  مادەنيەت مينيسترلىگىنە اقىل ايتقىش  «ادام قۇقى جونىندەگى حارتيا» قوعامدىق قورى ديرەكتورى جەمىس تۇرماعامبەتوۆا دەگەننىڭ تاناۋلاۋىنا جول بولسىن... داۋىس كوتەرسە، بولدى، ءبىزدىڭ مينيسترلەردىڭ، جالپى شەنەۋنىكتەردىڭ جالى جىعىلىپ سالا بەرەتىنىنە ۇيرەنگەن « جەمىسسىز» جەلوكپەلەردىڭ  ۇلت مۇددەسىنە قارسى كەلۋدە جەلى وڭىنان سوعىپ تۇر... ەلگە جەمىس بولماي كەمىس بولعان وعان قازاقتىڭ دا ادام، ەل  ەكەنىن، سوندىقتان ونىڭ دا ءوز مەملەكەتىنىڭ قۇقى  مەن مەملەكەتتىك ءتىلىن  ءبىلۋ، مىندەتتەۋ حۇقى  بار ەكەنىن قازاقتىڭ قۇقىن تاپتاعىش  «ادام قۇقىن» قورعاعىشتىڭ ميشىعىنا جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىراز جۇيكەنى جۇقارتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر...  وعان زاڭدىق ساۋات اشۋ ءۇشىن «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ وتكەن  №32 سانىنداعى (12.08.2011جىل) «دليا كونستيتۋتسيوننوي نورمى - سووتۆەتستۆۋيۋششي زاكون و يازىكە»  اتتى ءتىلشىمىز داستان ەلدەسوۆتىڭ ماقالاسىن وقۋعا كەڭەس بەرەمىز. سونىمەن قىسقاشا ءۇزىندى كەلتىرە كەتەيىك:

...ۆ ەتوي جە ستاتە يسپولنيتەلنىي ديرەكتور وبششەستۆەننوگو فوندا «حارتيا پو پراۆام چەلوۆەكا» جەميس تۋرماگامبەتوۆا وبۆينيلا تسەلوە مينيستەرستۆو ۆ نەزناني كونستيتۋتسي سترانى: «پۋست مينيستەرستۆو كۋلتۋرى ۆنيماتەلنو چيتاەت ستاتيۋ 7 كونستيتۋتسي، گدە سكازانو، چتو ۆ گوسۋدارستۆەننىح ورگانيزاتسياح ناراۆنە س كازاحسكيم وفيتسيالنو ۋپوترەبلياەتسيا رۋسسكي يازىك». ۋچيتىۆايا، چتو وبۆينەنيە ۆ انتيكونستيتۋتسيوننوي وسنوۆە پروەكتا پروزۆۋچالو ي وت درۋگيح ليتس، مى رەشيلي پوسلەدوۆات سوۆەتۋ پراۆوزاششيتنيتسى. ي ۆنيماتەلنو پروچيتالي نە تولكو وسنوۆنوي زاكون، نو ي دوپولنيتەلنوە پوستانوۆلەنيە كونستيتۋتسيوننوگو سوۆەتا رك وت 23 فەۆراليا 2007 گودا № 3, ا تاكجە يازىكوۆوە زاكونوداتەلستۆو رك.

تاك ۋج سلوجيلوس، ۆ كازاحستانە منوگيە، ۆ توم چيسلە ي يۋريستى، سچيتايۋت رۋسسكي يازىك وفيتسيالنىم. حوتيا ۆ تاكوم سلۋچاە، نە مۋدرستۆۋيا لۋكاۆو، تاك ي ناپيسالي بى ۆ زاكونە: وفيتسيالنىم ياۆلياەتسيا رۋسسكي يازىك. نو ۆ كونستيتۋتسي زۆۋچيت يناچە: «ۆ گوسۋدارستۆەننىح ورگانيزاتسياح ي ورگاناح مەستنوگو ساموۋپراۆلەنيا ناراۆنە س كازاحسكيم وفيتسيالنو ۋپوترەبلياەتسيا رۋسسكي يازىك». نەكوررەكتنايا ي دۆۋسمىسلەننايا فورمۋليروۆكا «ناراۆنە س كازاحسكيم وفيتسيالنو ۋپوترەبلياەتسيا» منوگيح ۆۆەلو ي ۆۆوديت ۆ زابلۋجدەنيە. ۆەد يازىك بەز وفيتسيالنوگو ستاتۋسا نە موجەت بىت راۆنىي پو ستاتۋسۋ گوسۋدارستۆەننومۋ يازىكۋ.

ۆ سوتسيولينگۆيستيكە وفيتسيالنىي يازىك - ەتو يازىك پراۆيتەلستۆا، گوسۋدارستۆەننوگو ۋپراۆلەنيا، زاكونوداتەلستۆا، سۋدوپرويزۆودستۆا. گوسۋدارستۆەننىي يازىك - يازىك، ۆىپولنيايۋششي ينتەگراتسيوننۋيۋ فۋنكتسيۋ ۆ رامكاح داننوگو گوسۋدارستۆا ۆ پوليتيچەسكوي، سوتسيالنوي ي كۋلتۋرنوي سفەراح، ۆىستۋپايۋششي ۆ كاچەستۆە سيمۆولا داننوگو گوسۋدارستۆا. ۆو منوگيح ستراناح ەتي پونياتيا وچەن بليزكي پو سمىسلۋ، نەرەدكو ياۆليايۋتسيا سينونيمامي (ناپريمەر، ۆ رف). ستاتۋس گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا ۋ ناس يمەەت كازاحسكي، ا رۋسسكي يازىك، سووتۆەتستۆەننو، نە ياۆلياەتسيا وفيتسيالنىم.

چتوبى رازرەشيت ەتوت يۋريديچەسكي كازۋس، گرۋپپا دەپۋتاتوۆ پارلامەنتا، پرەدستاۆيتەل مينيستەرستۆا يۋستيتسي، پرەدستاۆيتەل مينيستەرستۆا كۋلتۋرى ي ينفورماتسي، پرەدستاۆيتەل گەنەرالنوي پروكۋراتۋرى رك ۆ سۆوە ۆرەميا وبراتيليس پو ەتومۋ ۆوپروسۋ ۆ كونستيتۋتسيوننىي سوۆەت رك. كس ۆ ۆىشەۋكازاننوم دوپولنيتەلنوم پوستانوۆلەني پوستانوۆيل: «راۆەنستۆو ۆ پريمەنەني ۆ گوسۋدارستۆەننىح ورگانيزاتسياح ي ورگاناح مەستنوگو ساموۋپراۆلەنيا گوسۋدارستۆەننوگو كازاحسكوگو ي وفيتسيالنو ۋپوترەبلياەموگو رۋسسكوگو يازىكوۆ نە وزناچاەت نادەلەنيە پوسلەدنەگو ستاتۋسوم ۆتوروگو گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا. ۆەرحوۆەنستۆو ستاتۋسا گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا وزناچاەت زاكرەپلەنيە كونستيتۋتسيەي ي ۆوزموجنوست ۋستانوۆلەنيا زاكونامي يسكليۋچيتەلنوستي ليبو پريوريتەتنوستي ەگو پريمەنەنيا ۆ پۋبليچنو-پراۆوۆوي سفەرە».

كاجەتسيا، كونستيتۋتسيوننىي سوۆەت راسستاۆيل توچكي ناد i, وتمەتيۆ تاكجە، چتو «پري ەتوم گوسۋدارستۆو دولجنو پروياۆليات زابوتۋ و گوسۋدارستۆەننوم يازىكە ي ستيمۋليروۆات ەگو رازۆيتيە، راسپروسترانەنيە ي پريمەنەنيە نە تولكو ۆ وبلاستي گوسۋدارستۆەننو-پراۆوۆوگو رەگۋليروۆانيا، نو ي ۆو ۆسەح درۋگيح سفەراح وبششەستۆەننىح وتنوشەني». ودناكو رابوتا پراۆيتەلستۆا، ۆ چاستنوستي مينكۋلتۋرى پو ۆىرابوتكە زاكونوداتەلنوگو مەحانيزما پريوريتەتنوستي گوسۋدارستۆەننوگو يازىكا ۆىزۆالا انتيكونستيتۋتسيوننۋيۋ رەاكتسيۋ ريادا رەسپۋبليكانسكيح ي روسسيسكيح يزداني...

مۇنداي كەڭەس ءۇشىن تۇرماعامبەتوۆا تابىناتىن حارتياشىلدار ەلىندە قانشا تولەيتىنىن بىلەمىز، بىزدىكى بىراق تەگىن... بۇنداي تەگىن ليكبەزدەن تەك تۇرماعامبەتوۆالار عانا ەمەس، ءبىزدىڭ مينيسترلىكتەگىلەر دە، جالپى شەنەۋنىكتەر تۇگەل  ساۋات الۋى كەرەك. سوندا انالار ءويتتى، مىنالار ءبۇيتتى  ەكەن دەپ اركىمگە جالتاقتاپ، العان باعىتىنان اينىپ شىعا كەلىپ، ماسقارا بولمايدى...

ءيا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيانىڭ 7 بابىندا  «1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتiك تiل - قازاق تiلi» دەپ انىق جازىلعان.  ال ورىس ءتىلى تۋرالى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى رەسمي  تiل - ورىس تiلi» دەپ جازىلماعان. تەك  «مەملەكەتتiك ۇيىمداردا جانە جەرگiلiكتi ءوزiن-ءوزi باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس تiلi رەسمي تۇردە قازاق تiلiمەن تەڭ قولدانىلادى» دەپ جازىلعان. ال بۇل «رەسمي ءتىل» مەن «رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» دەگەن انىقتامالاردىڭ اراسى اسپان مەن جەردەي ەكەنىن ساۋاتى بارلار بىردەن تۇسىنسە كەرەك. ال تۇسىنگىسى كەلمەگەندەرگە كونستيتۋتسيالىق كەڭەس «رەسمي تۇردە  تەڭ قولدانىلادى» دەگەن ءسوز « ورىس ءتىلى ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل دەگەندى بىلدىرمەيدى» دەپ، تايعا تاڭبا باسقانداي، سوقىرلارعا تاياق ۇستاتقانداي انىقتاما بەرەدى.

ال بۇگىنگى ءومىر شىندىعى، ياعني دە-فاكتو قانداي؟ «تەڭ  قولدانىلاتىن» ورىس ءتىلى كونستيتۋتسيانى بەلدەن باسىپ، «مەملەكەتتىك ءتىل» ستاتۋسىنا يە بولىپ الدى. ال قازاق ءتىلى «مەملەكەتتىك ءتىل» دەگەن ءوز ستاستۋسى تۇگىل ەڭ بولماسا «تەڭ قولدانىلادى» دەگەن ورىس ءتىلىنىڭ دە دەڭگەيىنە يە بولا الماي قالدى. مىنە، سىزگە ناعىز «ءتىل توڭكەرىسى!» ال ورىس ءتىلىنىڭ انتيكونستيتۋتسيالىق دارەجەسىن  قولداۋشى انتيمەملەكەتتىك باق پەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، جەكە تۇلعالاردىڭ ارەكەتتەرىن توقتاتاتىن، زاڭعا باعىندىرىپ، تارتىپكە شاقىرىپ، شارا قولداناتىن كەز جەتتى! 20 جىل جەتەسىزدەرگە از كورىنگەنمەن،   جەتەلىلەرگە جەتكىلىكتى مەرزىم!

ۇكىمەتتىڭ، ياعني مادەنيەت مينيسترلىگى زاڭ جوباسىندا  بار باپتى مەملەكەتتىك تىلگە ميى جەتپەيتىن مەملەكەتكە قارسى  ميسىز   مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ( ناعىز پارادوكس) جاراتپاعانى ءۇشىن،  قايداعى ءبىر زاڭنان حابارى جوق «ساراپشىلار»  شاۋىلدەدى ەكەن دەپ، جوبادان الىپ تاستاۋ- بۇل ەلدىڭ نامىسىن كەلتىرەتىن ماسقارا!  نەگە مەملەكەتتىك ءتىلدى 20 جىلدان بەرى ادەيى ۇيرەنگىسى كەلمەگەن, (ويتكەنى ناعىز توپاس ادامنىڭ ءوزى دە كەز-كەلگەن ءتىلدى  3 جىلدا ۇيرەنىپ الاتىنى عىلىمي دالەلدەنگەن), ەندى 80 جىلدىق مۇرسات سۇرايتىن، قوجاناسىردىڭ ەسەگىنەن ءۇش ەسە ساۋاتسىز ناداندىقتارى ارقىلى تاۋەلسىز قازاقستان مەملەكەتىنە اشىق قارسىلىق تانىتىپ كەلە جاتقان مارات نۇرپەيىس (بۇركەنشىك ات بولۋى دا مۇمكىن) سەكىلدى ماڭگۇرتتەر ءۇشىن،  جەمىس تۇرماعامبەتوۆا سەكىلدى زاڭ بىلمەيتىن نيگيليست «زاڭگەرلەر» ءۇشىن، كرامارەنكو سەكىلدى «لادتىق» اشىق ارانداتۋشىلار ءۇشىن ءبىز، ياعني تۇتاس ەل، قورلانۋ ازابىن تارتۋعا  ءتيىسپىز؟..

«15 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى ايۋ دا ۇيرەنىپ الاتىن ۋاقىت بولدى»-دەپ پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزىنىڭ  اششى شىندىقتى جايىپ سالعانى دا توپان سۋداي قاپتاعان توپاستاردى  ويلاندىرا الماسا،  نە شارا؟!

نۇرتاي مۇستافاەۆ  دەگەن ساراپشى بىرەۋ «قازاق ءتىلىن كۇشپەن، ورىس ءتىلىنىڭ ەسەبىنەن دامىتۋعا بولمايدى» دەپ سوعادى. اۋ، وسى 20 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامىماي كەلە جاتقانى ناق وسى «كۇشپەن ماجبۇرلەۋ مەن ورىس ءتىلىنىڭ ەسەبىنەن ەنگىزۋ» بولماعاندىقتان ەمەس پە؟ كەز-كەلگەن نارسە 100 پايىزبەن ولشەنسە، ونىڭ 99 پايىزىن كونستيتۋتسيانى بەلدەن باسىپ، زاڭسىز ورىس ءتىلى الىپ كەلە جاتسا، 1 پايىز مەملەكەتتىك ءتىل 99 پايىز ورىس ءتىلىنىڭ ەسەبىنەن دامىماماسا، اۋادان دامي ما، الدە، باسقا مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن دامي ما؟  وسى ءبىر باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى  دا بىلەتىن شەكەدەن قاراپقاراپايىم اريفمەتيكاعا ميى جەتپەي جۇرگەن،  «شىرىگەن جۇمىرتقا» سىيلىعىنىڭ ناعىز ۇمىتكەرلەرى جەتەدى... ولار جالعىز مۇستافاەۆ قانا ەمەس، -  بيلىك ورىندارىنداعى شەكەسىز بولسا دا، شەكەدەن قاراعىش شەنەۋنىكتەر مەن جەمىس تۇرماعامبەتوۆا، مارات نۇرپەيىس، ەسەنجول الياروۆ، نۇرلان ەرىمبەتوۆتەر...  بۇل «ساراپشى» دەگەن «ەسكى جابۋى» توزعاندار نەمەنەسىنە بوس بىلشىل «ءپالساپا» سوعادى ەكەن دەيسىڭ...

وسىدان ەكى اي بۇرىن جازعان ماقالامىزدا: «قازاقستان ۇكىمەتى بىلتىر 2020 جىلى عانا، ياعني ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلدانعانىنا 31 جىل، تاۋەلسىزدىگىمىزگە 30 جىلداي تولعان سوڭ عانا قازاق تىلىندە سويلەيمىز دەپ مالىمدەدى!.. ال ەڭ توپاس ادامنىڭ وزىنە ءتىل ۇيرەنۋگە 3 جىل جەتەدى ەكەن... سوندا ءبىز ون ەسە توپاسپىز با؟.. „قوجاناسىر ەسەگىن دە 30 جىلدان سوڭ سويلەتەمىن دەپ ەدى، ءبىز سول قوجەكەڭنىڭ كەيىپكەرىنەن دە كەيىن بولىپپىز عوي... بۇل ەقىۇ-عا توراعا، 50 ەلگە ەنىپ كەلە جاتقان، ەلباسىمىز بار ەلدىڭ ازاماتتارىن قورلاۋ ەمەس پە؟"...ال جالپى الەمدە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەۋگە قۇقى بار مەملەكەت بولا ما؟!. ءبىز بايعۇستاردان باسقا...» دەگەن ەدىك.

ال ەندەشە ءبىز ورىستىلدىلەر سەكىلدى ۇكىمەتتىڭ زاڭ  جوباسىندا جوقتى ەمەس... باردى - سول مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋدى مىندەتتەيتىن باپتى تالاپ ەتەمىز. بۇدان شەت قالعان ۇلتتتىق باق - باق ەمەس سور دەپ جاريالايىق. سول ءۇشىن كوشەگە شىعۋعا دايىنبىز. نەگە مەملەكەتتىڭ اقشاسىنا شىعىپ جاتقان نەمەسە مول تەندەر الاتىن قازاق ءتىلدى باسىلىمداردى ايتپاعاندا، "كازاحسكايا پراۆدا", "ليتەر", مەگاپوليس، "ۆرەميا، "كاراۆان" ەكسپرەسس ك، ت.ب. باسىلىمدار مەن ينتەرنەت پورتالدار مەملەكەتتىك ءتىل مۇددەسىن قورعامايدى؟ نەگە ەلدىڭ باس گازەتى سانالاتىن «ەگەمەن قازاقستان» ەگەمەن ەلدىڭ ءتىلىن جوقتاپ، جار سالمايدى؟  بىر ءسات ءشوپ جيناۋ مەن كوبىك ءسوزدى كوپ جينالىستى جازۋدى  دوعارا تۇرۋعا بولادى عوي... مىسالى ءبىز، قازاق باسىلىمدارى مەملەكەتتىك تىلگە قارسى شىققان "مەگاپوليس" سەكىلدى  باسىلىمداردىڭ جابىلۋىن تالاپ ەتەمىز. ولارعا  2012 جىلى مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەرىلۋگە قارسىمىز، قاتاڭ قاداعالاپ، شۋ كوتەرەمىز.

• ال رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارىنىڭ قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسىپ، كەرى ىقپال ەتۋى - تاۋەلسىزدىگىمىزدى مويىنداماۋى، ەل ەگەمەندىگىنە قارسى شىعۋ  دەپ تانىلۋ كەرەك. وسى جەردە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق اقپارات قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ ماقساتىندا ءتيىستى شارالار جاسايتىن ۋاقىت ءوتىپ بارا جاتقانىن ايتۋعا ءتيىسپىز!  مىنە، كەرەك بولسا، اقپارات كەڭىستىگىن جات ەلگە جاۋلاتىپ قويۋدىڭ اشىق كەسىرى!
• مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىندە 20 جىلدان بەرى كۇتەتىن ەشنارسە قالمادى. مەملەكەت، مەيلى قوعام تاراپىنان بولسىن، ەندىگى «كۇتۋ»، ەندىگى «دايىن ەمەسپىز» دەگەن دايىن جەلەۋ (ەسەنجول الياروۆ سياقتىلار) نەمەسە «حالىقتىڭ ءوزى شەشسىن» دەپ ورىندالمايتىن  نۇسقاعا اۋدارا سالاتىن جانى اشىماستىق (نۇرلان ەرىمبەتوۆ سياقتىلار), نەمەسە ورىس ءتىلىنىڭ قولدانىلۋىن  شەكتەمەسە، مەملەكەتتىك ورگاندا مەملەكەتتىك تىلگە ورىن جوق ەكەنىنە ميى جەتپەگەنسۋ (نۇرتاي مۇستافاەۆ سياقتىلار)  - ول تەك تاۋەلسىز مەملەكەتكە قارسى، اياقتان شالۋشىلاردىڭ، حالىقتىڭ جارىلۋىن اڭساعانداردىڭ ادەيى  ارەكەتى دەپ باعالانۋ كەرەك! شەگىنەرگە جەر جوق - ارتىمىزدا ماسقارا!
• ياعني، ەلدىڭ شىدامى شەگىنە جەتتى. ءالى دە ەل شىدامىن سىناعىسى كەلگەندەر - تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ جاۋلارى! ولار تاريحي دا، تابيعي دا، ساياسي دا زاڭدىلىقتارعا بايلانىستى بيلىك شەشۋگە جىگەرى جەتپەگەن ەڭ باستى ۇلتتىق ماسەلەنى ۇلتتىڭ ءوزى شەشۋگە بەل بايلايتىنىن ءبىلىپ تۇرىپ، ەلدى كوشەگە شىعۋعا ماجبۇرلەيتىندەر. اقوردا شەشپەگەن مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى الاڭدا شەشىلەدى! الاڭعا شىعاتىندار مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى اتا زاڭنىڭ ءىس جۇزىندە قولدانىلۋىن تالاپ ەتىپ شىعادى! 
• ەڭ باستىسى - ەل نامىسىن ويلاۋ كەرەك. 20 جىل بويى بەيشارا بولعانعا، ء"ومىر بويى بەيشارا بولا بەرەدى، ءبىز نە ايتساق، سول ورىندالا بەرەدى" دەپ ويلاۋعا ۇيرەتكەنى ءۇشىن ەڭ الدىمەن بيلىك كىنالى بۇل جەردە. ەندى شەگىنەرگە جەر جوق! ارتىمىزدا - ەل نامىسى - تءىل نامىسى - ۇلت نامىسى - تاۋەلسىز مەملەكەت نامىسى! ال بيلىك تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعاندار بۇل نامىستىڭ بارىنەن جۇردايمىز دەسە - ورىندارىن بوساتسىن، نامىستى ۇلدار جەتەدى!

«جاس قازاق ءۇنى» گازەتى

www.qazaquni.kz

مەن قاۋىپ ەتكەننەن ايتامىن...

ارينە، جوعارىدا ايتقانداي،مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ارتىقشىلىعىن تانىتاتىن  زاڭ قابىلداماي،  بارلىق ارەكەتتەر ادىمىن ەركىن اشا المايدى... تاعى دا قايتالايمىز، مەملەكەتتىك ءتىل دەگەن ءسوز - ول ءتىلدىڭ وزگە تىلدەردەن ارتىقشىلىعى، ياعني قازاقشالاساق، ۇستەمدىگى دەگەن ءسوز. بۇل بارلىق دامىعان مەملەكەتتەر ءۇشىن اركىم الىپپەدەي بىلۋگە ءتيىستى ارتىقشىلىق! بىزدەن باسقا بارلىق تمد مەملەكەتتەرى، تيتتەي قىرعىز دا،  شاعىن تاجىكتەر دە، شىن مانىندە تاۋەلسىزدىك العان ەلدەر رەسەي ءتىلىن پايدالانبايدى. بۇنى ءبىز كۇنىگە ءجۇز رەت، مىڭ رەت قايتالاي بەرۋگە ءتيىسپىز!

قازىبەك يسا

«انا  تىلىنە ميى جەتپەگەندەر

قالاي  مينيستر بولادى؟»

«جاس قازاق ءۇنى» №22-23 16.07.2011.

مەن پرەزيدەنتتەن باستاپ، ۇكىمەت،  پارلامەنت توراعالارىنان باستاپ، مينيسترلەر، اكىمدەردەن، بارلىق باسشىلاردان باستاپ، تەك مەملەكەتتىك تىلدە سويلەسە، بىرىنشىدەن، ميللياردتار جۇمسالسا دا، ماڭدىماي جاتقان (سەبەبى قاجەتتىلىك جوق) مەملەكەتتىك ءتىل داميدى. ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن قانشاما قازاق پەن قازاقستاندىققا جۇمىس تابىلادى. „ورىسشاعا اۋدارىپ اكەل" دەپ، ومالىپ وتىراتىن توپاستار ورىن بوساتادى...سوندا ورىس تىلىندە سويلەۋ، ياعني قازاق تىلىندە سويلەمەۋ دەگەن ءسوز - قازاق تىلىنە، سول ارقىلى ءوز ەلىندە قازاققا جۇمىس بەرمەۋ دەگەن ءسوز! ياعني، بۇل ۇلتقا جاۋلىق ەمەس پە؟ سوندا ۇلتقا، ياعني مەملەكەتكە ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن شەنەۋنىكتەر، مينيسترلەر، اكىمدەر، دەپۋتاتتار، ۇلتتىق كومپانيا جەتەكشىلەرى، بارلىق باسشىلار جاۋ دەگەن ءسوز عوي! ال ونداي توپاس جاۋلاردى قۇرتۋ كەرەك ەمەس پە؟ كورنەكتى ورىس جازۋشىسى ك.پاۋستوۆسكي : «انا ءتىلىن بىلمەۋ-ۇلتقا جاسالعان وپاسىزدىق» دەپ جازدى سول كەزدىڭ وزىندە... ءبىزدىڭ ورىسشىل، ورىس بولىپ كەتكەن ماڭگۇرتتەرىمىز نەگە وسى ورىس دانىشپانىنىڭ ءسوزىن ەسكەرمەيدى...ءبىز بۇل انا ءتىلىن بىلمەيتىن جانە انا تىلىندە سويلەمەيتىن وپاسىز، ساتقىنداردى، ياعني جاۋلاردى جازالاپ، جاۋاپقا تارتپاي-اق قويايىق، العاشقىدا... ولار ءوز ەرىكتەرىمەن ورىندارىن بوساتسىن!  سوندا وزگە ۇلت وكىلدەرى لەزدە مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنىپ الادى.  قازاقتىڭ اقشاسىنا شىعىپ جاتقان وزگە ءتىلدى، پيعىلى ناشار، باسبۇزار باسىلىمدار نەگىزگى ۇلتتى نەگىزسىز كەلەمەجدەپ، "كيىز ءۇي- بومجداردىڭ باسپاناسى" دەگەندەي... نامىسقا تيەر سوزدەر جاريالامايدى...

تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل تولىپ وتىرعان قازاقستاندا ءوز انا ءتىلىن، ياعني مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن توپاستار مەن جاۋلارعا ورىن جوق!

قازىبەك يسا

«انا  تىلىنە ميى جەتپەگەندەر

قالاي  مينيستر بولادى؟»

«جاس قازاق ءۇنى» №22-23 16.07.2011