قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم - جومارت توقاەۆ گەرمانياعا ساپارىنىڭ الدىندا نەمىستىڭ Deutsche Welle اگەنتتىگىنە سۇحبات بەردى. توقاەۆپەن وسىدان ءتورت جىل جىل بۇرىن وققا ۇشقان ورىس وپپوزيتسيونەرى بوريس نەمتسوۆتىڭ قىزى – جاننا نەمتسوۆا ساۋالداستى، دەپ جازادى dalanews.kz سايتى. 

ءجۋرناليستىڭ “قازاقستانداعى بيلىك ءترانزيتى مەن 2008 جىلعى رەسەيدەگى سايلاۋ ستسەناريىنىڭ اراسىندا ۇقساستىق بار ما؟” دەگەن سۇراعىنا توقاەۆ وزگە ەلدىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپايتىنىن ايتىپ جاۋاپ بەردى.

“ال قازاقستانعا كەلسەك مۇندا شىن مانىندەگى ساياسي يننوۆاتسيا بولدى. نازارباەۆ قازىرگى قازاقستاننىڭ قابىرعاسىن قالاعان ادام. ۇلت كوسەمى. ەلباسى. ول ءالى دە بولسا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە جەتەكشىلىك ەتەدى.

وزىمە قاتىستى ايتسام مەن قازاقستاننىڭ زاڭدى تۇردە سايلانعان پرەزيدەنتىمىن ءارى باس قولباسشىمىن.

كەيبىرەۋ ايتىپ جۇرگەندەي قازاقستاندا جۇپ بيلىك جوق”، – دەدى توقاەۆ.

وسى ارادا قازاقستانداعى قوس بيلىككە قاتىستى قاۋەسەتتى نازارباەۆتىڭ ءوزى جوققا شىعارعانىن العا تارتتى.

“تۇنەۋ كۇنگى پارتيا جيىنىندا نازارباەۆ حالىقتى قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋعا شاقىردى. وعان وسى ءۇشىن دە العىس ايتامىن” – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

نەمتسوۆا پرەزيدەنتتىڭ بۇدان ءبىر جىل بۇرىنعى “ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتاعى سوڭعى ءسوزدى نازارباەۆ ايتادى” دەگەن مالىمدەمەسىن مىسالعا كەلتىردى.

توقاەۆ ستراتەگيالىق شەشىم شىعارۋدا نازارباەۆتىڭ شەشۋشى ءرول اتقاراتىنىن جاسىرعان جوق.

“سولاي بولا تۇرا ول مەملەكەتتى ءبىر ادام باسقارۋى كەرەكتىگىن جەتە تۇسىنەدى. مەنىڭ سىرتقى ساياساتتاعى تاجىريبەم مول، بۇعان قوسا ۇكىمەتتى باسقارعانىم بار… توق ەتەرىن ايتقاندا ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى تولىقتىرامىز”، – دەدى توقاەۆ. پرەزيدەنت بۇدان جاپا شەكپەيتىنىن ايتادى.

ونىڭ پىكىرىنشە نازارباەۆتىڭ ءالى دە ايتارى بار.

پرەزيدەنت پەن ەلباسىنىڭ قۇزىرەتى قالاي ايقىندالعانى قىزىقتىرعان ءتىلشىنىڭ ساۋالىنا توقاەۆ انىق جاۋاپ بەرگەن جوق.

نەمتسوۆا ءازىر تاشكەنتتە جۇرگەن نازارباەۆتى تىلگە تيەك ەتتى. ول ورتا ازيا ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسىنە قاتىسۋدا.

“بۇل فورماتتىڭ اۆتورى ەلباسىنىڭ ءوزى. گەوساياسي تۇرعىدا وسى ايماق اسا ماڭىزدى. ايماقتاعى بەس ەلدىڭ ۇستانىمى، كوزقاراسى ۇنەمى ۇيلەسە بەرمەيدى. مۇنداي جۇمىسپەن مەملەكەت باسشىلارى اينالىسقانى ءجون. وسى ءىستى ەلباسى رەتىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆ باقىلاۋىنا العان”، – دەدى توقاەۆ.

Deutsche Welle ءتىلشىسى استانانىڭ اتاۋىن نۇرسۇلتان دەپ وزگەرتۋگە توقاەۆتىڭ باستاماشى بولعانىن، استانا اۋەجايى نۇرسۇلتان دەپ وزگەرگەنىن، قالانىڭ قاق ورتاسىندا نازارباەۆ ەسكەرتكىشى بارىن ەسكە سالدى.

ونىڭ ايتۋىنشا نازارباەۆ تاريحي تۇلعا. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ىرگەتاسىن قۇيعان، تۇپتەپ كەلگەندە جاڭا تاريحي جاعدايدا قازاق مەملەكەتتىگىن قالىپتاستىرعان وسى – نازارباەۆ.

ء“بىز ونىڭ ەڭبەگىن لايىقتى باعالاۋىمىز كەرەك. اسىرا سىلتەدىك دەپ تە سانامايمىن. استانانىڭ اتىن اۋىستىرعانىمىز سىزگە ۇناماي وتىرعان سەكىلدى”، – دەدى پرەزيدەنت تىلشىگە قاراتا.

ونىڭ ويىنشا مۇندا جەكە باسقا تابىنۋ بەلگىسى جوق. توقاەۆ استانانىڭ اتاۋى نازارباەۆ ورىن بوساتقاننان كەيىن بارىپ وزگەرگەنىن، قالانىڭ دامۋى بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى ەكەنىن ەسكە سالدى.

تۇڭعىش پرەزيدەنتتى سىناۋعا بولا ما؟، دەگەن Deutsche Welle ءتىلشىسىنىڭ ساۋالىنا توقاەۆ “نەگە بولماسقا؟!” دەپ جاۋاپ بەرىپ، مۇنى بىلايشا ءتۇسىندىردى.

“قازاقستان تۇرعىندارى تۇڭعىش پرەزيدەنتتى سىنايدى. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ زامانىندا بۇعان توقتاۋ سالا المايمىز. ينتەرنەت ءومىرىمىزدى تۇبەگەيلى وزگەرتتى. وي-پىكىرىن ورتاعا سالعىسى كەلگەن سان مىڭداعان ادامعا ەركىندىك بەردى. تۇڭعىش پرەزيدەنتتى ەشكىم سىنامايدى كەسىپ دەپ ايتۋعا بولمايدى” دەدى توقاەۆ.

بۇدان بولەك ەرەۋىلگە شىققاندارعا قارسى پوليتسيانىڭ ارنايى قۇرالدار قولدانباعانىن جانە بۇل تىكەلەي ءوز بۇيرىعى بولعانىن، ارنايى جاساقتىڭ الاڭداعى ارانداتۋشىلاردى جالاڭ قولمەن قۇرىقتاعانىن مىسالعا كەلتىردى.

“مەن ليبەرالداندىرۋ دەگەن ءسوزدى ۇناتپايمىن. جاڭا زاڭعا ساي ەلدى الاڭعا باستاپ شىققان ازاماتتار قوعامدىق ءتارتىپتىڭ ساقتالۋىن تولىقتاي موينىنا الادى جانە ميتينگىگە قاتىسى جوق حالىقتىڭ، ونىڭ ىشىندە ۇكىمەتتى قولدايتىن قاۋىمنىڭ قۇقىعىنا قول سۇقپايدى.

قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزباي، بيلىككە ارىز-شاعىم ايتۋ ءۇشىن عانا الاڭعا شىققان بەيبىت تۇرعىندارعا قانداي ءبىر جازالاۋ شاراسىن قولدانبايمىز”، – دەدى توقاەۆ.

سۇحبات بارىسىندا قازاقستاننىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋى ءسوز بولدى.
پرەزيدەنت كيريلليتسادان لاتىن الىپبيىنە اۋىسقان قازاقستاننىڭ رەسەيدەن ىرگەسىن اۋلاق سالمايتىنىن ايتتى.

ء“بىز ورىس تىلىنە ءتيىسىپ جاتقان جوقپىز. قازاق ءتىلى رەفورمالانۋدا. ءالىپبيدىڭ وسىعان دەيىنگى ءۇش ۇلگىسىنە دە كوڭىلىم تولعان جوق. جاڭادان ازىرلەۋدى تاپسىردىم. قازاق ءتىلىنىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋ ءۇشىن لاتىن الىپبيىنە كوشۋىمىز كەرەك. بۇل تۇركى الەمىمەن تىزە قوسۋ ءۇشىن قاجەت. بىراق بۇل كيريلليتسادان باس تارتقانىمىز ەمەس”، – دەدى توقاەۆ.

Deutsche Welle ءتىلشىسى توقاەۆتىڭ ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى احۋال، قىرىم تۇبەگىن باسىپ العان رەسەيگە قاتىستى كوزقاراسىن ءبىلدى.

ء“بىز قىرىمداعى جاعدايدى اننەكسيا دەپ اتامايىز. قىرىمعا قاتىستى ايتقاندا بۇل تىم اۋىر ءسوز. بولار ءىس بولدى.

ءبىز بەن رەسەيدىڭ اراسىندا بەرىك دوستىق، مىقتى بايلانىس ورناعان. رەسەي باسشىلىعىنىڭ كورگەندىلىگىنە، دانالىعىنا كۇماندانعان جوقپىز. ءبىز باقىلاۋشى پوزيتسياسىندامىز”، – دەدى پرەزيدەنت.

ءسوز اراسىندا مەملەكەت باسشىسى مينسكى كەلىسسوزدەرى نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعانىنا توقتالدى.

سۇحبات بارىسىندا ءتىلشى توقاەۆتان شىڭجاڭداعى ساياسي لاگەرلەر تۋرالى سۇرادى.

“مۇندا ۇيعىرلار عانا ەمەس، قازاقتار دا كوپ دەپ ەستىدىك. وسى ماسەلە بويىنشا كەلىسسوز جۇرۋدە مە؟” دەدى جاننا نەمتسوۆا.

توقاەۆ شىڭجاڭ ولكەسىندە تۇراتىن تۇرعىندار قىتاي ازاماتى ەكەنىن ەسكە سالدى.

“ال ەتنيكالىق قازاقتار قىتاي دا عانا ەمەس، باسقا دا ەلدەردە تۇرادى. نەمىس جەرىندە دە قازاقتار بار. “ساياسي ۇيرەنۋ ورتالىقتارىندا قازاقتار بار” دەپ اتويلاپ جاتقان ادام قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ مالىمەتى انىقتاۋدى قاجەت ەتەدى.

جاقىندا بىزدە ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ فورۋمى ءوتتى. الەمنىڭ ءار تۇكىپىرىنەن كەلگەن قانداستاردىڭ الدىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندەگى باسشىلاردىڭ ءبىرى ءسوز سويلەپ، وسى ماسەلە بويىنشا تۇسىنىكتەمە بەردى.

وسى ماسەلەنى ۋشىقتىرۋ سيپاتى بار. مۇنىڭ ارجاعىندا گەوساياسات جاتقانىن جاقسى تۇسىنەمىز. قىتاي مەن اقش-تىڭ اراسىنداعى ساۋدا سوعىسى نەمەن اياقتالارى بەلگىسىز. ءبىزدىن ەل جاھاندىق انتيقىتايلىق مايداننىڭ تەرريتورياسىنا اينالماۋى كەرەك.

قىتايداعى الگىندەي ورتالىقتارعا قازاقتاردى اكەپ قاماپ جاتىر دەگەن اقپار شىندىققا جاناسپايدى”، – دەپ تۇيىندەدى توقاەۆ.

سۇحباتىنىڭ سوڭىندا مەملەكەت باسشىسى گەرمانياعا ساپارى تۋرالى ايتىپ، قازاقستاندىق نارىقتىڭ ەسىگى نەمىس كاپيتالى ءۇشىن ءاردايىم اشىق دەپ مالىمدەدى.

;feature=share&fbclid=IwAR2rYIKUlQeABg109Z2hoP9aYrWn_2_Sr7ujHJwo-1X-0cy0Kmyg_81EaBE

Abai.kz