قازاقستان وڭىرلەرى باسشىلارى 1990-جىلداردىڭ باسىندا وزدەرىنىڭ قىزمەتتەرىنىڭ اتتارىن بىرنەشە رەت وزگەرتكەنى بەلگىلى. 1991-جىلدىڭ تامىز بۇلىگىنە دەيىن-وبكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىلارى، ونان سوڭ وبلىستىق كەڭەس باسشىلارى، 1992 جىلدىڭ اقپانىنان وبلىستىق اكىمشىلك باسشىلارى، سونان كەيىن عانا وبلىس اكىمدەرى بولىپ اتالعان بولاتىن.

بۇل وزگەرىستەر اتتارىنا زاتتارى ساي كەلىپ، كوممۋنيستىك ليدەرلەردىڭ ورنىنا ساپالى تۇردە نارىققا باعىشتالعان جاڭا باسشىلار ۇرپاعى ومىرگە كەلگەن بولاتىن.    

ءۇش جىل بۇرىن بەلگىلى «ۆلاست» سايتىندا ۆياچەسلاۆ ابراموۆ «ءبىرىنشى اكىمدەر» شولۋىندا اقتوبە وبلىسىنىڭ تۇڭعىش اكىمى شالباي قۇلماحانوۆ 1992 جىلى 46 جاسىندا وسى باسشىلىققا كەلگەنىن، 1994 جىلى الماتىنىڭ اكىمى، توتەنشە جاعدايلار اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى جانە توتەنشە جاعدايلار ءمينيسترى قىزمەتىنەن زەينەتكەرلىككە شىققان 2007 جىلدىڭ قاڭتارىنان ول بىرنەشە بيزنەس جانە ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ، گيپەرماركەتتەردىڭ يەسى جانە اۋىل شارۋاشىلىعىمەن دە اينالىساتىنىن اتاپ وتكەن.

شالباي قۇلماحانۇلىنىڭ شاقىرۋى بويىنشا الماتى قالاسىنا 3 شىلدەدە كەلدىم. ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك استاناسى، تولە بي كوشەسى، 155 «ا»، 701 بولمە. «ازيا گرۋپپ» كومپانياسى ءوفيسىنىڭ بۇگىنگى زامانعا ساي كەرەمەت عيماراتى شالعايدان كەلگەن مەنىڭ كوڭىل-كۇيىمە ەرەكشە اسەر ەتتى: بارلىعى دا اينەكتەن سالىنعان، ول جالت-جۇلت ەتىپ تاۋدىڭ كاۋسار اۋاسىنا ەتەنە ەنىپ تۇرعانداي سەزىلەدى. بولمە قوجاسى ءوزىنىڭ سوپاقشا سالىنعان كابينەتىنەن وسى بىرەگەي قالانىڭ بارلىق اسەمدىگى كوز الدىندا تۇرعاندىعىن ماقتانىش سەزىمىمەن ءبىلدىردى.

ول مەنى شايعا شاقىردى. قۇلماحانوۆتاردىڭ ۇلكەن وتباسىنداعى توعىز ۇلدىڭ بىرەۋى شالباي 1946 جىلى 20 قاڭتاردا الماتى وبلىسىنىڭ بالقاش اۋدانىنداعى قۇيعان سەلوسىندا دۇنيەگە كەلگەن. زايىبى — شولپان كوۆكەنقىزى، قىزى — ءلاززات، كۇيەۋ بالاسى — اسحات. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز ءۇش نەمەرەنىڭ اتاسى. قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ 1969 جىلعى تۇلەگى جانە جوعارى پارتيا مەكتەبىن بىتىرگەن ول قۇرىلىس الاڭدارىندا تابىستى ەڭبەك ەتتى: «الماتى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى» ترەسىندە ءوز ەڭبەك جولىن ماستەر بولىپ باستاپ، باسقارۋشىعا دەيىن ءوستى. 1982 جىلى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ عيماراتى قۇرىلىسىنا قاتىسقانى ءۇشىن ول قازاق كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنا يە بولدى.

ديماش احمەتۇلى قوناەۆتىڭ كوزىنە ول ناق وسىنداي قۇرىلىس الاڭدارىندا قىزۋى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن كەزىندە شالىنادى، مۇنىڭ ءوزى ونىڭ پارتيا-كەڭەس ورگاندارىنداعى باسشىلىق قىزمەتتەرگە قاراي قادام باسۋىنا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە اسەرىن تيگىزگەنى دە انىق. ودان ءارى 1988-1992 جىلدارى — قازاقستان كومپارتياسى سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى، حالىق دەپۋتاتتارى وبلىستىق كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتتەرىن اتقارادى.

1992 جىلى 14 اقپاندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى «ەگەمەندى قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى شەرحان مۇرتازاعا بەرگەن سۇحباتىندا مەملەكەتتىك جۇيەنى نىعايتۋ ءۇشىن، ياعني ۇكىمەت زاڭدارىن ورىنداۋ ماقساتىندا جەرگىلىكتى جەرلەردە اتقارۋشى بيلىكتى وزگەرتۋ قاجەتتىگى ءپىسىپ-جەتىلگەندىگىن ايتتى. «بۇل — ءومىردىڭ ءوزى العا قويىپ وتىرعان تالاپ. ءبىز وبلىستارعا اكىم رەتىندە جاڭاشىلدىق قابىلەتكە يە، ىسكەر، جىگەرلى ادامداردى جىبەرىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ جاقسى زاڭدارىمىز بار، ال ولار سول زاڭداردى جۇزەگە اسىرۋى ءتيىس»،— دەدى ول.

پرەزيدەنت ودان ءارى مىسال رەتىندە قوستاناي وبلىسىندا مارقۇم ساعالباي جانباەۆتان باسقا قازاق ازاماتى ءبىرىنشى باسشى بولماعاندىعىن تىلگە تيەك ەتەدى... :[5]

وسى سۇحبات گازەتتە جاريالانباستان ءۇش كۇن بۇرىن، ياعني 1992 جىلعى 11 اقپاندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ جارلىعىمەن شالباي قۇلماحانوۆتى اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى ەتىپ تاعايىندادى. حاسان شاياحمەتۇلى بەكتۇرعانوۆتان كەيىن (1964) ارادا وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە عانا قازاق ازاماتى ءوڭىردى باسقارۋعا كەلدى.

قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىنىڭ تۋىنداۋ ءساتىنىڭ وتپەلى كەزەڭىندە شالباي قۇلماحانوۆ ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ تاريحي شەشىمىن ورىنداي وتىرىپ، كوپتەگەن يگى ىستەردىڭ باستاۋىندا تۇردى.

ول وبلىستىڭ ءبىرىنشى باسشىسى قىزمەتىنە كىرىسكەن كەزدە ونىڭ كابينەتىنىڭ قابىرعاسىندا كەڭەستىك قازاقستاننىڭ گەربى تۇردى، ال بۇل لاۋازىمدى تاپسىرعان تۇستا ونىڭ ورنىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەلتاڭباسى باسقان ەدى.

تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ العاشقى كۇنىنەن باستالعان كوپتەگەن تاريحي وقيعالار وبلىستىڭ ءبىرىنشى باسشىسىنىڭ ەسىمىنە دە بايلانىستى.

كسرو-نىڭ كۇيرەۋىنە قاراماستان اقتوبەگە شەكارالاس رەسەيدىڭ كوپتەگەن كورشى وڭىرلەرىمەن ەكونوميكالىق جانە مادەني بايلانىستاردى ءۇزۋ مۇمكىن بولمادى. سوندىقتان دا اقتوبە وبلىسىنىڭ دەلەگاتسياسى 1992 جىلدىڭ 12 قازانىندا (تمد-دا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ) ورىنبور وبلىسىنا باردى، وندا ول جاقتىڭ باسشىلىعىمەن عىلىمي، تەحنيكالىق جانە ەكونوميكالىق سەكتورلاردا ءوزارا كومەك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى.

1993 جىلعى 9 قاڭتاردا شالباي قۇلماحانوۆ ومبىدا ومبى جانە اقتوبە وبلىسىنىڭ شەكتەس ايماقتارى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق بويىنشا ناق وسىنداي كەلىسىمگە جانە وتىرادى. بۇل جولى ول قازاقستان جاعىن سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر س.ا. تەرەششەنكو باسقارعان ۇكىمەتارالىق دەلەگاتسيا قۇرامىندا بولادى. كەزدەسۋگە رەسەي تاراپىنان پرەمەر-مينيستر ۆ.س. چەرنومىردين قاتىسادى.

قازاقستاننىڭ رەسەيمەن ورتاق شەكاراسى 7,5 مىڭ شاقىرىمعا سوزىلادى. ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزداعى باتىسىمەن شەكتەسەتىن رەسەي وبلىستارى ادەتتە ءىرى ونەركاسىپتى ايماقتار بولىپ كەلەدى. وتكەن جىلدار ءبىزدىڭ زاۋىتتارىمىزدىڭ رەسەيلىك زاۋىتتاردىڭ ونىمدەرىنسىز العا باسا المايتىنىن كورسەتتى، ال رەسەيلىكتەر ءبىزدىڭ شيكىزاتىمىزسىز، ءبىزدىڭ تىڭنىڭ استىعىنسىز العا باسا المايتىن ەدى... سوندىقتان دا رەسەيدىڭ شەكارلاس وبلىستارىمەن كەلىسىمگە كەلۋ قاجەتتىلىك جانە ۋاقىتشا قيىندىقتاردان شىعۋعا، داعدارىستى ارتتا قالدىرۋعا سەبەپ بولاتىن بىردەن-ءبىر جاعداي بولاتىن.

ۆيكتور ستەپانوۆيچ چەرنومىردينمەن كەزدەسۋ ويدا ساقتالىپ قالدى. شالباي قۇلماحانۇلىنا ۆيكتور ستەپانوۆيچتىڭ كۇردەلى ەكونوميكالىق جانە ساياسي ماسەلەلەردى شەشۋدەگى بىلىكتىلىگى، ونىڭ بەينەلى سوزدەرى مەن شىنايى كوڭىلدەن شىققان ازىلدەرى ۇنادى.

ۆ.س. چەرنومىردين سول جىلداردا رەسەيدە جانە تاياۋ جانە شالعاي شەتەلدە تانىمال ساياساتكەر بولاتىن،ونىڭ رەسەي ونەركاسىبىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسىن باعالاماۋ مۇمكىن ەمەس.

كورشى ورىنبور وبلىسىمەن ءبىزدىڭ دەلەگاتسيا ەندى تاياۋ شەتەل رەتىندە قاتىسا باستادى. شالباي قۇلماحانوۆتىڭ باسشىلىعىمەن بۇرىن ورىنبوردا قازاق اسكر ۇكىمەتى ورنالاسقان سوۆەت كوشەسىندەگى، 2 ۇيدە مەموريالدىق تاقتا ورناتىلدى.

بايىرعى اقتوبەلىكتەر بۇل حاباردى كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيمەن قابىلدادى. وتىز جىل بويى وبلىستى وزگە ۇلت وكىلدەرى باسقاردى، ەندى قازاق ازاماتى تىزگىندى ۇستاپ، ۇلتتىق شارۋالاردى قولعا الۋدا.

سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى ۆاسيلي اندرەەۆيچ ليۆەنتسوۆتان (ايتا كەتەلىك، ول ادامدار ءۇشىن كوپ تىرلىك تىندىردى) سوڭ وبلىستى باسقارۋعا كەلگەندەردىڭ قاي-قايسىسى دا بيىك لاۋازىمدى ءوز ماقساتتارىنا پايدالاندى، مۇنىڭ ءوزى اقتوبەلىكتەردىڭ ءتوزىمىن تاۋىسقان-دى.

وبلىستى باسقارعان يۋري تروفيموۆ ورىستاندىرۋ ساياساتىن اشىق جۇرگىزدى، سول كەزدەگى وبلىستىق باسقارمالاردىڭ تىزگىنىن تۇگەلدەي دەرلىك ورىس ازاماتتارى ۇستاعان ەدى، ال ىسكەر، ءبىلىمدى قازاق جىگىتتەرى ءىس باسىنان شەتتەتىلدى، قۋدالاندى، ءتىپتى پارتيا قاتارىنان شىعارىلعاندارى دا بولدى.

ودان كەيىن وبلىستى باسقارۋعا ەۆگەني زولوتارەۆ كەلدى. ول مەيلىنشە قاراپايىم جانە اشىق باسشى بولدى، بىراق بەلگىلەنگەن جوسپارلاردى ومىرگە ەنگىزۋدە السىزدىك تاناتاتىن.

شالباي قۇلماحانۇلى باسشى بولىپ كەلگەنگە دەيىنگى وبلىس تۇرعىندارىنىڭ جالپى كوڭىل-كۇيى سونداي احۋالدارعا دا بايلانىستى بولاتىن.

شالباي قۇلماحانۇلى اقتوبە وبلىسىندا بۇكىل ەلىمىز باستان كەشكەن  توقسانىنشى جىلداردىڭ كوپتەگەن پروبلەمالارىمەن بەتپە-بەت كەلدى. ەكونوميكالىق جاعداي تىعىرىققا تىرەلىپ تۇرعان-دى. ادامدار جاڭا كەزەڭنىڭ سىناعىنان داعدارا باستاعانداي كۇي سەزىلدى.

اقتوبە نەگىزىنەن ونەركاسىپتى قالا. مۇندا رەنتگەن اپپاراتتارىن، پريبورلارى مەن باسقا دا ونىمدەردى شىعاراتىن «اقتوبەرەنتگەن» وندىرىستىك بىرلەستىگىنىڭ داڭقى قانداي ەدى. اقتوبە فەرروقورىتپا زاۋىتى، اقتوبە حروم قوسىندىلارى زاۋىتى، حرومتاۋ قالاسىندا ورنالاسقان ءدوڭ تاۋ-كەن بايىتۋ كومبيناتى، العا، قاندىاعاش قالالارىنداعى ونەركاسىپتىك كاسىپورىندار ، مىنە، وسىلاردىڭ بارلىعى دا تىعىرىققا تىرەلىپ تۇردى.

سول ۋاقىتتا وبلىس ءۇشىن شەتەلدىك ينۆەستورلاردى ىزدەستىرۋدەگى العاشقى قادام باستالدى. 1992 جىلى ءساۋىر ايىندا «ەلف-اكيتەن» فرانتسۋز مۇناي كومپانياسىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. كەلەسى 1993 جىلدىڭ قاراشا ايىندا تاعى ءبىر جاڭالىق لەبى سوقتى: بۇل كومپانيا «جۋسان-1» العاشقى بۇرعىلاۋ ساتىنە قول جەتكىزدى. وقيعانىڭ ماڭىزدىلىعى سونشالىقتى، ونىڭ تۇساۋكەسەرىنە قازاقستان پرەزيدەنتى اپپاراتىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى المابەك نۇرىشەۆ جانە «ەلف-اكيتەن» پرەزيدەنتى جاك الفون كەلدى. بۇل ءبىزدىڭ وبلىسىمىزعا العاشقى ينۆەستيتسيا بولاتىن.

جىل ايماقتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ءۇشىن كۇردەلى بولدى. 1991 جىلعى قۇرعاقشىلىق سالدارى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا دا كەرى اىسەرىن تيگىزدى. دەگەنمەن، ديقاندار سول تۇستا القاپتان مول ءونىم الدى.

ەگىنشىلەردىڭ جانقيارلىق ەڭبەگى ناتيجەسىندە وبلىستا 2 ميلليون 260 مىڭ توننا استىق جينالدى. ءار گەكتاردان 12,9 تسەنتنەردەن ءونىم جينالدى. بۇل وبلىستىڭ بارلىق جىلدارى ىشىندەگى ەڭ ءبىر ءونىمدى كەزەڭ بولاتىن.

رەسپۋبليكا قويماسىنا 1 ميلليون 200 مىڭ توننا استىق قۇيىلدى. ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك تاپسىرىس ەسەبىنە 1 ميلليون 60 مىڭ توننا تاپسىرىلدى، بۇل ۇكىمەت بەلگىلەگەن جوسپاردان ەكى ەسەدەن ارتىق.

سوۆحوزدار مەن كولحوزدار 1992 جىلى كۇنباعىس، قانت قىزىلشاسى، قاراقۇمىق سەكىلدى داستۇرگە كوپ ەنە بەرمەگەن داقىلداردى كوبىرەك وسىرە باستادى.

كسرو تاراعاننان كەيىنگى ەلدەگى جاعداي تىڭ شەشىمدەر قابىلداۋدى تالاپ ەتتى. ستراتەگيالىق ماڭىزدى شيكىزاتتارى بار: مۇناي جانە گاز وندىرەتىن وبلىستار ەلباسى نازارىندا بولاتىن. وسى قاتاردا اقتوبە وبلىسىنا دا جوعارى مىندەتتەر قويىلدى. مۇندايدا جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىنداردىڭ قارجىلىق قولداۋىمەن، شيكىزات الەۋەتىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭىنەن پايدالانا وتىرىپ، وبلىس ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە قابىلەتتى ادام كەرەك بولدى. سوندايدا پرەزيدەنت تاڭداۋى شالباي قۇلماحانوۆقا تۇسكەن ەدى.

اقتوبە وبلىسى اكىمشىلىگى تىزگىنى قولعا تيىسىمەن شالباي قۇلماحانۇلى ءوز قىزمەتىن وبلىستىڭ جانە اقتوبە قالاسىنىڭ اقساقالدارىمەن كەزدەسۋمەن باستادى جانە ولارمەن سىندارلى اڭگىمە وتكىزدى. ءوڭىردىڭ ءبىرىنشى باسشىسىنىڭ مۇنداي اشىقتىعىنا ىلگەرى بۋىن وكىلدەرى جۇرەك جاردى قۋانىش ءبىلدىردى، ونى ءوز بالالارى سەكىلدى قابىلدادى، وسىلايشا ولاردىڭ ءوزارا سۇحباتى جايدارى جانە سىندارلى سيپاتتا ءوربىدى. ۇلكەندەر ايماقتاعى تىرشىلىكتى ودان ءارى جاقسارتۋعا قاتىستى كوپتەگەن كەڭەستەر بەردى، جاقسى يدەيالار ۇسىندى. وسى جارقىن ءجۇزدى كەزدەسۋدەن كەيىن وبلىس اكىمشىلىگى باسشىسى جانىنان اقساقالدار القاسى قۇرىلىپ، جۇمىس ىستەي باستادى. ونىڭ قۇرامىنا ءوزىنىڭ بۇكىل عۇمىرىندا ادال ەڭبەك ەتكەن، ەلىمىز ءۇشىن كوپ ىستەر تىندىرعان، حالىق اراسىندا تانىمال، قوعامدا قۇرمەتكە يە بولعان ادامدار ەندى. ولار سونداي-اق وبلىس باسشىسىنا ۇلكەن مورالدىق كومەك تە كورسەتتى.

1992 جىلدىڭ باسىندا اقتوبە وبلىسىنا كەلگەن ساپارىندا ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەكونوميكالىق احۋالدى تەرەڭ تۇسىنە وتىرىپ، جۇرتشىلىقتى قيىندىقتى بىرگە كوتەرىسۋگە، از-كەم سابىر ساقتاپ، توزىمدىلىك تانىتۋعا شاقىردى. ول: «مەن ءبارىڭىزدى تۇسىنىستىككە شاقىرامىن. بۇل ءىستى ايتەۋىر ءبىر كەزدە باستاۋ كەرەك بولاتىن. ءبىر ساياسي جۇيەدەن ەكىنشىسىنە كوشۋدىڭ قاي كەزدە دە اۋىرتپالىعى بولادى. قيىندىقتار بار، ونى مويىندايمىن. كەيبىر كاسىپورىندار توقتاپ قالۋ شەگىندە. ەشكىم ساتىپ المايتىن ونىمدەر ەشكىمگە قاجەت ەمەس. بىزگە مۇنداي كاسىپورىنداردىڭ قاجەتى شامالى. ولاردى جابۋ كەرەك. ەشقانداي باسەكەگە توتەپ بەرە المايتىن، زيانعا قالدىراتىن ءونىمدى شىعارعانشا، ول كاسىپورىن دۇرىسى جۇمىسشىعا جۇمىسسىزدىق بويىنشا وتەماقى تولەسىن. مەملەكەت نارىق جاعدايىندا ازاماتتاردىڭ ەركىن جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن بارلىق قاجەتتى زاڭداردى جاساۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ الدىمىزدا مىندەتتەر بار، مەن ونى جاقسى بىلەمىن، ونىڭ ءبارىن ءبىز جۇزەگە اسىراتىن بولامىز»،— دەدى.

اقساقالدارمەن جانە وبلىس اكتيۆىمەن كەزدەسكەننەن كەيىن وبلىس اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى ۋاقىت وتكىزبەستەن ءوز «كومانداسىن» جاساقتاۋعا كىرىستى. ول باسشىلىق لاۋازىمدارعا سىرتتان ادام تارتقان جوق. قۇلماحانوۆ «اقتوبەلىكتەر عانا اقتوبە جەرىن جانە حالقىن كوتەرە الادى!» دەگەن ەرەجەنى ۇستاندى. سول كەزدە ونىڭ ورىنباسارلارى بولىپ يان تامپاەۆ جانە قادىرحان وتاروۆ تاعايىندالدى، بۇعان جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگى قولداۋ كورسەتتى. ونىڭ ءبىرىنشىسى وبلىستاعى بەلگىلى ەكونوميست، ەكىنشىسى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ءىرى مامانى بولاتىن. سونداي-اق وبلىس اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارلىعىنا رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى، تانىمال دارىگەر ىزباسقان ايماعامبەتوۆ شاقىرىلدى.

سول كۇندەردىڭ كورىنىسىن شالباي قۇلماحانۇلىنىڭ ورىنباسارى بولعان يان تامپاەۆ ءوزىنىڭ «ۋاقىت اعىنىنداعى ءومىر» اتتى كىتابىندا بىلاي دەپ ەسكە الادى: «1991 جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىنان 1992 جىلدىڭ اقپان ايىنا دەيىن وبلىستىق باسشىلىقتا يەسىزدىك احۋالى قالىپتاستى. اقىرىندا 1992 جىلدىڭ اقپان ايىنىڭ ورتاسىندا وبلىس باسشىسى رەتىندە شالباي قۇلماحانۇلى قۇلماحانوۆ تانىستىرىلدى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن اۋەجايدا شىعارىپ سالعاننان كەيىن ول مەنى ءوز كابينەتىنە شاقىردى دا، ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولاتىندىعىمدى ايتتى. مەن ءوزىمدى شارۋاشىلىق جۇمىسقا جىبەرۋىن سۇرادىم، ويتكەنى جۇمىس ورنىم دا دايىن بولاتىن. ول مەنىڭ ويلانۋىمدى سۇرادى، وزىمەن بىرگە ايتەۋىر بىرەۋلەردىڭ جۇمىس ىستەۋى كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. مەن قابىلداۋدان شىققاننان كەيىن بىردەن ساپار ساعىنتايۇلى مەن رامازان نۇرجانۇلىنا تەلەفون شالدىم: وبلىس اكىمىنىڭ ۇسىنىسىن قالاي قابىلداعان ءجون؟ ولاردىڭ ەكەۋى دە ءبىراۋىزدان وبلىستىڭ جاڭا باسشىسىمەن بىرگە جۇمىس ىستەۋ كەرەك، قورقىنىشتى ەشتەڭە جوق، ايتپەسە ءبىز تۋرالى باسقاشا ءتۇسىنىپ قالۋى مۇمكىن دەگەندى ايتتى. ءبىزدىڭ ءسوزىمىز اياقتالار-اياقتالماستان شالباي قۇلماحانۇلى مەنى قايتادان شاقىردى دا، مەنىڭ كوزىمشە وبلىس باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى — باس جوسپارلاۋ-ەكونوميكالىق باسقارماسىنىڭ باستىعى قىزمەتىنە تاعايىندالۋىم تۋرالى بۇيرىقتى بەرىپ، ماعان «مەن ىرىكتەگەن كادرلار تۋرالى وبەكتيۆتى اقپارات بەرەتىن بولاسىز» دەدى. بۇل مەن ءۇشىن قيىن شارۋا بولاتىن، ويتكەنى وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ، اۋدانداردىڭ بارلىق باسشىلارىمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولاتىنمىن، ولاردىڭ ەشقايسىسىن رەنجىتكىم كەلمەدى. ونىڭ قولىندا بارلىق باسشىلار تۋرالى ولارمەن بىرگە جۇمىس ىستەگەن سەكىلدى تولىق اقپارات بولدى» [6].

سول تۇستا ارتقا قالدىرۋعا بولمايتىن پروبلەمالاردى دا شەشۋ قاجەت ەدى. قالا دۇكەندەرىندە ازىق-تۇلىك جەتىسپەدى، ەت پەن ءسۇت ءوز الدىندا، ءتىپتى سىرىڭكە دە جوق بولاتىن... قانت، باسقا دا قنىمدەردىڭ قاردارلىعى سەزىلدى. قىس بولاتىن، سوندىقتان سيىرلاردان كوپ ءسۇت ساۋىلمايتىنى تۇسىنىكتى، ونىڭ ۇستىنە اۋىلداعى شارۋالار ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ بۇزىلۋى سالدارىنان ءوز ونىمدەرىن قالاعا جەتكىزە المادى، ءسۇت زاۋىتتارىنا ءسۇت ونىمدەرى تۇسپەدى. ونىڭ ۇستىنە وبلىس بيۋدجەتىندە سىرتتان ءسۇت ساتىپ الۋعا قارجى قاراستىرىلمادى. سول كەزدە شالباي قۇلماحانۇلى جاعدايدى باعامداپ الىپ، قولدارىندا قارجىسى بار گازشىلار مەن مۇنايشىلاردى ىسكە تارتتى، ولاردان وبلىستىق اكىمشىلىككە نەسيە بەرۋدى سۇراپ، بۇل قارجىعا فرانتسيادان جۇزدەگەن توننا قۇرعاق ءسۇت ساتىپ الىندى. بۇل قۇرعاق ءسۇت زاۋىتقا ءتۇستى، وندا وڭدەلىپ، قايماعى الىنباعان ءسۇت تۇرىندە ساۋدا جەلىلەرىنە تاراتىلدى، ال ودان تۇسكەن قارجى مۇنايشىلارعا قايتارىلدى. وسىلايشا قالا تۇرعىندارى بالالارعا جانە ۇلكەندەرگە سونشالىقتى قاجەتتى ونىمدەرگە يە بولدى. وسىنداي ادىسپەن نەسيە قارجىسىنا شەتەلدەردەن تەمەكى، قانت، تۇز، باسقا دا قاجەتتى زاتتار الىنا باستادى. اقتوبە وبلىسىندا كۇندەلىكتى قاجەتتى ونىمدەردىڭ مولشىلىعىن بايقاعان باسقا ايماقتىڭ تۇرعىندارى، ونىڭ ىشىندە رەسەيلىكتەر دە بار، وسىلاي قاراي اعىلا باستادى. ولار اقتوبە دۇكەندەرىنىڭ سورەلەرىن تەز تازارتىپ وتىردى. مۇنداي ارەكەتتەرگە توسقاۋىل قويۋعا تۋرا كەلدى، ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى ساپقا تۇردى...

— مەن قىزمەتىمە كىرىسكەننەن كەيىن ءبىرىنشى كەزەكتە از قامتىلعانداردى، سوعىس جانە ەڭبەك مۇگەدەكتەرىن، زەينەتكەرلەردى الەۋمەتتىك قورعاۋعا قاتىستى ماسەلەلەردى قولعا الدىم. وكىنىشكە قاراي، بۇل ماسەلەلەر قوزعاۋسىز قالعان ەكەن. قىزمەتتىڭ وتە ماڭىزدى بۇل باعىتىندا قانداي دا ءبىر جۇيەلىلىك، ماقساتتىلىق كورىنبەيدى. وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر، ءسال كەيىنىرەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى تاراپىنان اقتوبە قالاسى بويىنشا وسى ماسەلەگە قاتىستى قاتاڭ سىن ايتىلدى. ءسوز نەگىزىنەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جەڭىستىڭ 45 جىلدىعىنا ارنالىپ ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنە ءار ءتۇرلى الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر قارالعان جارلىعىنا قاتىستى بولاتىن، ال اقتوبە قالاسى اكىمشىلىگى بۇلجايدى نازاردان تىس قالدىرعان...

وبلىستىق اكىمشىلىك الەۋمەتتىك ساياساتتى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ ناق جوعارىدا اتالعان جارلىعىن جۇزەگە اسىرۋدان باستادى. 1992 جىلعى 10 شىلدەدە «قامقورلىق» كەشەندى باعدارلاماسى جاسالىپ، وندا سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرلەرىن الەۋمەتتىك قورعاۋ جايى ناقتىلى بەلگىلەندى. وسى قۇجاتقا سايكەس بۇگىنگى كۇنگە پاتەرلەرگە 322 وردەر بەرىلدى، 475 تەلەفون قوندىرىلدى. 36 اسحانادا 810 ەگدە تارتقان جانە جالعىزىلىكتى ارداگەرلەردى تەگىن تاماقتاندىرۋ ۇيىمداستىرىلدى، بۇل ءۇشىن بيۋدجەتتەن ءۇش جارىم ميلليونداي رۋبل ءبولىندى. تاعى دا 22 ميلليون 580 مىڭ رۋبلگە گاز، وتىن جانە كولىك بويىنشا جەڭىلدىكتەر كورسەتىلدى. «قامقورلىق» باعدارلاماسىن ورىنداۋ بويىنشا تىڭعىلىقتى جۇمىستار وبلىستا جالعاسىن تابۋدا.

سول 1992 جىلى، قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىندا الماتىدا الەم قازاقتارىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايى ءوتتى. اقتوبە وبلىسىنىڭ دەلەگاتسياسى سانى جاعىنان الدىڭعى قاتاردا بولدى. سول ۋاقىتتاعى مارتوك اۋدانىنىڭ اكىمى ەرسايىن اجىباەۆ بىلاي دەپ ەسكە العان بولاتىن: «مەن سونىڭ الدىندا قوبدا اۋدانىنىڭ اكىمى بولعان تۇسىمدا ءبىز يساتاي تايمانوۆتىڭ 200 جىلدىعىن مەرەكەلەدىك. بۇل سالتانات بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ۇزاقباي قۇلىمبەتوۆتىڭ مەرەيتويىمەن سايكەس كەلدى دە، وبلىستىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى سوعان قاتىستى، ال بىزگە اسلان ەسبولايۇلى مۋسين كەلدى. بۇل مەرەكەگە باتىردىڭ جەرلەستەرى يساتاي تايمانوۆ تۋىپ-وسكەن جەردىڭ توپىراعىن شىنى ىدىسقا سالىپ اكەلدى.

شالباي قۇلماحانۇلى ماعان الماتىعا ءبىرىنشى بولىپ بارۋدى تاپسىردى. ءبىز قوبدا جانە ىرعىز اۋداندارىنان دايىندالعان ەكى كيىز ءۇيدى ورناتۋىمىز كەرەك بولدى. ول گۋرەۆ وبلىسىنان كەلگەن قوناقتاردىڭ ىرىمىن ەستىگەن سوڭ بىزگە ەسەت باتىر كەسەنەسىنەن الىنعان توپىراق سالىنعان 50 تۇتىكشە ازىرلەۋ قاجەتتىگىن ايتتى. مەن الماتىعا كەلگەن سوڭ بىردەن وبلىستىق اكىمشىلىككە باردىم، وسىنداعى شالباي قۇلماحانوۆتىڭ كوپتەگەن سىيلاس ادامدارىنىڭ كومەگىمەن ءوزىمىزدىڭ كيىز ۇيلەرىمىزدى الماتى وبلىسىنىڭ دەلەگاتسياسى ورنالاسقان كورنەكى جەرگە ورنالاستىردىق.

...شالباي قۇلماحانۇلى اقتوبە وبلىسىندا ەكى جىلداي قىزمەت اتقاردى. سول مەرزىمدە ادامداردىڭ ومىرىندە ەلەۋلى ءىز قالدىراتىنداي كوپتەگەن ىزگىلىكتى شارالار جۇزەگە اسىرىلدى، الداعى ون جىلدىققا وبلىستىڭ دامۋىنىڭ باعىتى قالىپتاستى. ول وبلىس تۇرعىندارىنىڭ تىرشىلىگىن ەلەۋلى تۇردە جاقسارتۋعا قول جەتكىزدى، ەكونوميكا مەن اۋىل شارۋاشىلىعىن كوتەردى.  كادر ساياساتىنا، جەرگىلىكتى جەتەكشىلەردى تاربيەلەۋ مەن قالىپتاستىرۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. وبلىستىڭ قازىرگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قولايلى جاعدايى كوپ رەتتە ول ءوز ۋاقىتىندا قىسقا مەرزىم ىشىندە جۇرگىزگەن اۋقىمدى جۇمىستارمەن ساباقتاسىپ جاتاتىنى اقيقات. ونىڭ ۇستىنە ول كەزدىڭ ءوزى ءبىر كۇردەلى شاق ەدى عوي...

ول ءوڭىردى باسقارعان تۇستا ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ ەسىمىن جاڭعىرتىپ، رۋحقا تاعىز ەتۋ جاندانا باستادى، تۋعان ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ باعىتىندا شارالار جۇزەگە استى. شالعاي اۋداننان كەلگەن ەگدە تارتقان قازاقتاردىڭ ءوز تالاپ-تىلەگىن ورىسشا جەتكىزە الماي قينالعانىن كورگەن شالباي قۇلماحانۇلى «قازاقشا ايتىڭىزدار، قىسىلماڭىزدار! باستىقتاردىڭ وزدەرى سىزدەردى تىڭداپ، قازاقشا تۇسىنۋگە ۇيرەنسىن!» دەپ ولارعا دەم بەردى.

باتىس قازاقستاندا ءبىرىنشى بولىپ ەسەت باتىردىڭ مەرەيتويى اتاپ ءوتىلدى، جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەستە ەلدىڭ نامىسىن قورعاعان داڭقتى باتىرعا ەسكەرتكىش ورناتىلدى. بۇل تاعىلىمى مول ۇلكەن شاراعا اتىراۋ، ماڭعىستاۋ، باتىس قازاقستان، تورعاي وبلىستارىنان، سونداي-اق رەسەيدىڭ ورىنبور جانە استراحان وبلىستارىنان قوناقتار كەلدى.

— ەسەت باتىردىڭ تويى — باتىستا بۇرىن-سوڭدى بولماعان وقيعا ەدى،— دەپ ەسكە الادى ورال وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى ءناجىماددين ەسقاليەۆ،— ال سول قيىن كەزدە ول رۋحتى كوتەرىپ، حالىققا كۇش-جىگەر بەردى. كەلەسى جىلدارى شالباي تالدىقورعاندى قايتا جانداندىرىپ، كورىكتى قالا ىستەۋگە وراسان ۇلەس قوستى.

ەگەر ناق سول جىلداردا شالباي قۇلماحانۇلى اقتوبە وبلىسىنا باسشى بولىپ كەلمەگەندە، كەيبىر قازىرگى اۋدان اكىمدەرى مەن اسلان مۋسين، ەدىلباي يمانقۇلوۆ، قادىرحان وتاروۆ، بورانباي قۇسايىنوۆ، يان تامپاەۆ، ەرسايىن اجىباەۆ سەكىلدى مەيلىنشە ءىرى دەڭگەيدەگى باسقا دا باسشىلاردىڭ تاعدىرى قالاي قاراي بۇرىلارى بەلگىسىز ەدى.

وكىنىشكە قاراي، بۇل كۇندەرى بورانباي قۇسايىنوۆ پەن ەرسايىن اجىباەۆ ومىردەن وزىپ كەتتى. وسى جولداردىڭ اۆتورىنا شالباي قۇلماحانۇلىنىڭ مارقۇم بولعان سول ءبىر اياۋلى جانداردىڭ وتباسىلارىنا قايعىلارىن ءبولىسىپ، كوڭىل ايتقان سالەمىن جەتكىزۋگە تۋرا كەلەدى.

شالباي قۇلماحانۇلى ءوز ىسىنە بەرىلگەن، ادال، ىسكەر ادامداردى بىردەن تاپ باسىپ تانىدى. ولاردىڭ كاسىبي مۇمكىندىكتەرىن لايىقتى باعالاپ، ولارعا جان-جاقتى كومەك كورسەتتى، تاربيەلەدى، جوعارى قىزمەتتەر ۇسىندى.

شالباي قۇلماحانوۆتىڭ وسىنداي تاربيەسىن كورگەن ازاماتتاردىڭ ءبىرى — ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ. ول كەزدەرى ەلەۋسىن ناۋرىزبايۇلى وبلىستىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولاتىن. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا وبلىستا حالىقا اعارتۋ سالاسىندا قايتا قۇرۋ باستالدى، ءبىزدىڭ بالالارىمىز نەعۇرلىم تولىق جانە ساپالى ءبىلىم الۋى ءۇشىن وقىتۋدىڭ جاڭا فورمالارىنا كوشۋ مىندەتى تۇردى. وبلىستا كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرى قالىپتاسقان. سول سەبەپتەن دە سول جىلدارى ۇكىمەتتىڭ شەشىمىمەن اقتوبەدە رەسپۋبليكالىق سەمينارلار ءجيى وتكىزىلىپ تۇردى. جوعارى جانە ورتا ءبىلىم بەرۋ ءمينيسترى شايسۇلتان شاياحمەتوۆ اقتوبەگە ءجيى كەلىپ تۇردى، وسىنداي سەمينارلارعا قاتىسىپ، ءار رەتتە دە وتكىزىلگەن شارالاردىڭ جوعارى دەڭگەيدە بولعانىن اتاپ كورسەتۋمەن بولدى. سونىمەن قاتار وبلىستىق حالىق اعارتۋ ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ساپالى جۇمىستارىن دا جوعارى باعالايتىن. شامالى ۋاقىتتان كەيىن ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ الماتىعا، ءبىلىم جانە عىلىمي ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە شاقىرىلدى. شالباي قۇلماحانۇلى مينيسترلىكتەردە اقتوبە وبلىسىنىڭ وكىلدەرىنىڭ از ەكەندىگىنە نازار اۋدارىپ، پرەمەر-مينيستر سەرگەي تەرەششەنكو مەن ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى شايسۇلتان شاياحمەتوۆكە ەلەۋسىن ساعىندىقوۆقا نازار اۋدارۋدى سۇراعان بولاتىن. بۇل كەڭەس وڭىنان قابىلدانىپ، ەلەۋسىن ناۋرىزبايۇلى جاۋاپتى قىزمەتكە جوعارىلاتىلدى.

شالباي قۇلماحانۇلىنىڭ تاعى ءبىر شاكىرتى — اسلان مۋسين. ول اقتوبە وبلىسىندا كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ نەگىزىن نىعايتقان تۇلعا، قادىرلى ەسبولاي ءمۋسيننىڭ ۇلى. ۋاقىتىندا ونىڭ بەدەلى، قازىرگىشە ايتقاندا «رەيتينگى» وبلىس تۇرعىندارى اراسىندا مەيلىنشە جوعارى بولدى. ول جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە ايىرىقشا ەڭبەك ءسىڭىردى. ونىڭ ۇلى دا جوعارى كاسىبي ساپاسىمەن، ادامگەرشىلىگىمەن جانە قاراپايىمدىلىعىمەن بەلگىلى بولدى. شالباي قۇلماحانۇلى اسلاننىڭ كاسىبيلىگى مەن ءبىلىمىن تەز اڭعاردى، ونىڭ وسۋىنە جاعداي جاسادى. ول ۋاقىتتا اسلان ەسبولايۇلى مونوپولياعا قارسى كوميتەتتىڭ توراعاسى بولاتىن. ارادا از عانا ۋاقىت وتكەندە شالباي قۇلماحانۇلىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا ول وبلىس اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە كوتەرىلدى. ول جاڭا قىزمەتىندە ءوزىن سەنىمدى كورسەتتى، مىندەتتەردى ابىرويمەن ورىندادى. كەيىنىرەك اسلان مۋسين اقتوبە، اتىراۋ وبلىستارىن باسقاردى، قر ەكونوميكا ءمينيسترى، پارلامەنت سپيكەرى بولدى.

ءبىز «گراند-ازيا» ءوفيسىنىڭ كونفەرەنتس-زالىندا وتىرمىز، ونىڭ ءبىر قابىرعاسىنا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆپەن بىرگە تۇسكەن فوتوسۋرەتتەر ىلىنگەن، مۇنىڭ ءوزى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى ەلباسىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى تۋرالى وزىندىك كورمە ىسپەتتى.

— ماعان تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ باسقارۋىمەن ەلىمىزدىڭ دەلەگاتسياسى قۇرامىندا الەمنىڭ 16 ەلىندە بولۋ باقىتى بۇيىردى،— دەپ ەسكە الادى ش. قۇلماحانوۆ،— سونىڭ ارقاسىندا قازىرگى زامانعى كوپتەگەن ۇلى ادامدارمەن، كوپتەگەن ەلدەردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارىمەن كەزدەستىم. ولاردىڭ بارلىعى دا ءبىر اۋىزدان نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ كورەگەندىك، بولجاعىشتىق، كوپ قىرلى قىزمەتىن باعالاي ءبىلدى.

سول ءبىر تاعدىرلى دا تالايلى كۇندەردە ونى ەلىمىزدەگى ءاربىر ادامنىڭ تاعدىرى الاڭداتتى، قابىلداۋلار كەزىندە جەرگىلىكتە جەردەگى احۋالدى بارىنشا بىلۋگە تىرىستى.

— ال ۋاقىت وتە اۋىر ەدى: ءبىر جۇيە قيراپ، ەكىنشىسى ورنىعىپ جاتتى. مەن سولتۇستىك وبلىستا باسشىلىق قىزمەتتە بولعانىمدا وبلىستىڭ ەڭ شالعاي وڭىرلەرىندە بولىپ، تۇرعىنداردىڭ تىرشىلىگىمەن تەرەڭىرەك تانىسىپ، مەيلىنشە وتكىر پروبلەمالاردى شەشۋگە ۇمتىلاتىنمىن. اقتوبە وبلىسىندا مۇنداي ءوڭىر شالقار اۋدانى، ول وبلىس ورتالىعىنان 600-650 شاقىرىم قاشىقتىقتا. ادەتتە مەن كەشكىسىن پويىزعا ءمىنىپ، ەرتەڭگىسىن شالقاردا بولامىن، وندا ەكى-ءۇش كۇن ارالاپ، سول جولمەن كەرى ورالىپ، تاعى دا تاڭەرتەڭ جۇمىسقا شىعىپ كەتەمىن.

ءبىر رەتتە مەن شالقارعا ۆەرتولەتپەن بارىپ، سوتسياليستك ەڭبەك ەرى ناعىم قوبىلاندين باسقاراتىن «توعىز» سوۆحوزىندا بولدىم. سونداي اتاعى شىققان وزىق شارۋاشىلىقتىڭ وزىندە ەلەكتر جارىعى، جىلىتۋ جۇيەسى، سۋ جەلىسى جوق ەكەن. جەدەل تۇردە بۇل پروبلەمالاردى شەشۋگە تۋرا كەلدى. جىلىتۋدى ىسكە قوستىرىپ، جارىق بەرۋدى جولعا سالدىق، سەلوعا سۋ قۇبىرى جۇرگىزىلدى.

مەنىڭ «سارىبۇلاق» سوۆحوزىنىڭ اياققۇم اۋىلىندا ون ەكى بالاسى بار تۇيەشى، لەنين وردەنىنىڭ كاۆالەرى اقىلگوي دە اقكوكىل قارت زەينەكەش جۇمابەكوۆپەن كەزدەسۋىم ەسىمدە ساقتالىپ قالدى. «بىزگە وبلىستان باسشىلار كوپ كەلە بەرمەيدى، ولاردى جىلداپ كورمەيتىنىمىز جاسىرىن ەمەس،— دەدى ول.— ال ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىزگە ىرزامىز». سودان كەيىن: «مەن سىزگە ءوزىمنىڭ مىنا تۇيەمدى سىيلىققا ۇسىنامىن» دەدى.

مەن بارلىق شارۋانى تىندىرىپ، قايتۋعا جينالعانىمدا ۆەرتولەتتىڭ دوڭعالاعىنا بايلانعان ءىرى ناردى كوردىم. ارينە، مەن باعا جەتپەس بۇل سىيدى سول اۋىلدا قالدىردىم. الايدا، وسىنداي قوناقجايلىلىق پەن دارقاندىق قازاقتارعا قيىن ساتتەردە كومەكتەسكەنىن ەسىمە الدىم.

ءبىزدىڭ كەزدەسۋىمىز بارىسىندا شالباي قۇلماحانۇلى ماعان وڭتۇستىك استاناداعى ءوز بيزنەسىنىڭ كەيبىر نىساندارىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك بەردى دە، كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيمەن بىلاي دەدى: «مەملەكەتتىك قىزمەتتەن كەيىن قۇرمەتتى دەمالىسقا شىعىپ، بۇرىنعى اكىم جانە مينيستر بولعان ادامنىڭ وسىنداي بيزنەسپەن شۇعىلدانىپ، قوعام مەن مەملەكەت يگىلىگىنە شارۋالار تىندىرىپ جاتقانىن بارلىعى دا ءبىلسىن!».

جۇرتشىلىق اراسىندا قۇلماحانوۆتىڭ «ينتەرفۋت» جانە «سيتي+» فيرمالارىنىڭ قىزمەتى قۇرمەتپەن اتالادى. 2008 جىلى تالدىقورعاندا اۋماعى 22 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن ساۋدا ورتالىعى سالىندى، قاپشاعايدا 8 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن وسىنداي ورتالىق جۇمىس ىستەيدى. اۋماعى 30 مىڭ شارشى مەتر تۇراتىن لوگيستيكالىق كەشەن پايدالانۋعا بەرىلدى، الماتىدا 8 ناۋرىز جانە قۇرمانعازى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا وزگەشە ارحيتەكتۋرامەن وفيس بوي كوتەردى. ءبىر قاراعاندا بۇل عيمارات قۇلاعالى تۇرعان پيزان مۇناراسىن ەسكە سالادى، الايدا بۇل كوز الداۋ عانا، ءىس جۇزىندە ءبارى دە وتكىر ولشەممەن سالىنعان.

ول قىزمەت ىستەيتىن وفيس – 7 قاباتتى عيمارات، سوپاقشا كەيىپتە كورىنىس بەرەدى.

— وتكەن جىلى 14 قاباتتىق ءوفيستى، كافەتەري، كونديتەر تسەحىن پايدالانۋعا بەردىك، ساۋدا سۋپەرماركەتتەرىن قايتا قۇرىلىمدادىق،— دەيدى شالباي قۇلماحانۇلى.— جالپى مەن وسىنداي شارۋالاردى تىندىرىپ، ارتىما لايىقتى ءىز قالدىرعاندى دۇرىس كورەمىن.

شالباي قۇلماحانوۆتىڭ مىرزالىعى دا ءبىر باسىنا جەتەرلىك. 2012 جىلى دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان ايتىسقا باس جۇلدەگە دجيپ كولىگىن تىكتى. كۇزدە باقاناستا مەرەيتوي بولعاندا دا سونداي سىيلىق ۇسىندى، ال قاسكەلەڭدەگى بايگەدە «نيۆا» كولىگىن بەردى.

ەلباسىمىز تالاي اتاپ وتكەندەي بۇل تاريحي كەزەڭدە ءار ساعات – ءبىر كۇنگە، ءار كۇن – ءبىر ايعا، اي – جىلعا، ال جىل – عاسىرعا تاتيتىنداي تاريحي ميسسيا اتقارىلعان داڭقتى كەز ەدى بۇل.

اقتوبەنىڭ تۇڭعىش اكىمى الماتى قالاسىنا اۋىسقاندا دا، ەلباسىنىڭ تاپسىرمالارىن ابىرويمەن ورىنداپ، ونىمەن وتە جوعارى دەڭگەيدەگى ءىس-ساپارلارعا بىرگە بارعان. اسىرەسە ۇمىتىلماستاي اسەر تۋعىزعان، ەستە ماڭگى ساقتالارلىق وقيعالار – پرەزيدەنتپەن بىرگە بولعان يتالياعا جانە ساۋد-اراۆياسىنا بارعان ساپارلار ەدى.

ساۋد-اراۆياسىنا ساپار تۋرالى ەلباسىمىز ءوزىنىڭ «عاسىرلار توعىسقاندا» (1996) كىتابىندا «كيەلى ورىن ساقشىسى» تۋرالى تولعانا اڭگىمەلەگەنى ەلگە كەڭ تاراپ كەتكەنى اقيقات.

(قاسيەتتى ساۋد-اراۆياسى توپىراعىنا العاشقى قادام باسۋ)

يۆان ششەگوليحين، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:

— تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتىنىڭ ىرگەتاسىن قۇيعانىمىز تۋرالى. بۇل 1994 جىلعى 14 جەلتوقسان بولاتىن. قىس. كۇندىزگى ساعات 12.00. رەسپۋبليكا الاڭى اق قارمەن جابىلعان. اق باس شىڭدار، اينالا تۇگەل اپپاق، كوككە ورلەگەن كوكتوبەنىڭ مۇناراسى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى كۇللى الەمگە تاراتقىسى كەلگەندەي. بارلىعىنىڭ دا كوڭىل-كۇيى كوتەرىڭكى، جاندارى جادىراپ ءجۇر.

تريبۋنا ماڭىندا باس ارحيتەكتور شوتا ءۋاليحانوۆ، پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ جوعارى مارتەبەلى قىزمەتكەرلەرى، تەرى كۇرتە كيگەن كاسىپكەرلەر.

تريبۋناعا بەس ادام كوتەرىلدى: پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ، قالا اكىمى شالباي قۇلماحانوۆ، ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى ماقتاي ساعديەۆ، اقىن جادىرا دارىباەۆا ء(انۇراننىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى) جانە مەن، رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى، جالعىز ورىس. قار جاۋىپ، اياز تۇرعانىمەن ءبىز جالاڭباس ەدىك. اۋەلى پرەزيدەنت، سودان سوڭ مەن سويلەدىم. مەن قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگى، ىنتىماقتاستىعى تۋرالى ايتتىم...(5)

تاۋەلسىزدىكتىڭ ەندى بەكي باستاعان تۇسىندا شالباي قۇلماحانوۆ رەسپۋبليكاعا بەلگىلى كوپتەگەن ادامدارمەن بىرگە پرەزيدەنتتىڭ قولىنان «پاراسات» جانە «بارىس» وردەندەرىن الدى. ول — الماتى جانە تالدىقورعان قالالارىنىڭ، الماتى وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، قر توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى، قر قۇرمەتتى قۇرىلىسشىسى، قازاق كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، جوعارعى كەڭەستىڭ ءحى-ءحىى شاقىرىلىمدارىنىڭ دەپۋتاتى.

مەملەكەتتىك قايراتكەردىڭ جارقىن ءىزى اقتوبە جەرىندە دە قالدى.

اقتوبە وبلىسىنىڭ تۇڭعىش اكىمى شالباي قۇلماحانوۆ تۋرالى جازا وتىرىپ مەن ۇلى قولباسشىسى ا.ۆ. سۋۆوروۆتىڭ: «بۇل جەردە مەن ابىرويلى ەڭبەگىمنىڭ اتتوبەلىندەي – عانا مىسالى ايتىلدى، ويتكەنى مەن مۇندا ۇزاق بولماعان ەدىم...» - دەگەن سوزدەرى ەرىكسىز ەسىمە ورالدى.

بالنياز اجنيازوۆ

اقتوبە-الماتى-اقتوبە.

Abai.kz