(ەستەلىك)

1963-جىلدىڭ كوكەك ايى. س. م. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جۋرنالشىلار فاكۋلتەتىنىڭ 2-كۋرسىندا سىرتتاي وقيتىنمىن دا، وسكەمەننەن الماتىعا جىلدىق ەمتيحاندى تاپسىرۋعا (سەسسياعا) كەلگەنمىن. «گازەتتىڭ تەحنيكالىق كوركەمدىگى» دەگەن پاننەن ءۇش كۇن ءدارىس بەرىپ، ءتورتىنشى كۇنى ەمتيحان العان كاكىمجان قازىباەۆ دەگەن قاراتورى، ورتا بويلى جىگىت -الماتى وبلىستىق «جەتىسۋ» گازەتى رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى - ماعان قويكوزى كۇلىمدەي قاراپ: «عابباس جولداس، ەگەر اندا-مىندا اسىعىس شارۋاڭىز بولماسا، مەنى سىرتتا توسا تۇرساڭىز قايتەدى؟» - دەدى.  قۇپ كوردىم. قويار باعاسىن قويدى، ەندى نە «قۇپياسى» بارىن كىم ءبىلسىن. ماعان دا دارىسىنەن تىس ەشتەڭە دەپ كورمەگەن ادامنىڭ ۇسىنىسىنا تاڭىرقادىم دا قىزىقتىم.

سىرتقا شىعىپ، كۋرستاستارىما ىلەسپەي، جالعىز قالدىم. كوپ توستىرعان جوق. اقىرىن اياڭداپ، جىميىپ كەلدى. ءبىزدىڭ شىعىس قازاقستان وبلىستىق «كوممۋنيزم تۋى» گازەتىنىڭ رەداكتورى مۇقان ابۋعاليەۆتى جاقسى بىلەتىنىن ايتۋدان باستاپ، وزدەرىنىڭ گازەتى جايىندا ءبىراز اڭگىمە شەرتىپ، سونسوڭ ماعان «قۇدا ءتۇستى». «جەتىسۋعا» جاۋاپتى حاتشىنىڭ ورىنباسارى بولۋعا قالاي قارايتىنىمدى بىلگىسى كەلىپتى. مەن قازىردە جاۋاپتى حاتشىنىڭ ءوزى ەكەنىمدى، مۇنداعى ورىنباسارلىقتان نە ۇتاتىنىمدى بىلمەيمىن دەگەن سىڭايدا كۇلە جاۋاپ بەردىم. كاكەڭنىڭ كوزىرى دايىن ەكەن: مۇندا استانا بار، ادەبي ورتا بار، بىرەر ايدان كەيىن جاۋاپتى حاتشىنىڭ ورىنى دا بوسايدى دەگەندى ايتتى. بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا گازەت ماكەتىن وتە جاقسى جاساعانىما قىزىققانىن دا جاسىرمادى. كوزىرىنىڭ  ءدوپ باسقانى «مۇندا ادەبي ورتا بار» دەپ قالعانى بولدى. الماتىعا، ادەبي ورتاعا اڭسارىم اۋىپ-اۋىپ قوياتىن، بىراق استانادا ەشكىمگە كەرەك ەمەسىمدى ءبىلىپ، «جەلىگىمنىڭ» جەلكەنىن جەلگە كەرمەي جۇرەتىنمىن. ءبىر-ەكى فەلەتونىم، ءبىر سىقاق اڭگىمەم «ارا» جۋرنالىنا شىققان. مۇنداعى مىقتىلارعا ونىم دا تاڭ ەمەس قوي. ەندەشە...

ەرتەڭىندە “جەتىسۋ”، قايداسىڭ؟ “ – دەپ جورتىپ كەلە جاتىر ەدىم، پانفيلوۆ كوشەسىنەن سوۆەت كوشەسىنە بۇرىلار بۇرىشتا ءشامشى قالداياقوۆ پەن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆكە كەز بولدىم. ءبىر جىلدان بەرگى كوگەنكوز تانىستار شۇرقىراسا تابىستىق.

–عابا-عابەكە، قاينىنا ۇرىن اتتانعان كۇيەۋشە قايدا اسىعىپ  باراسىڭ؟ – دەدى ءشامشى، جايدارى كۇلە سويلەپ. «عابا-عابەكە» - مەنىمەن سويلەسكەندەگى سوزسىرالعىسى ەدى).

–وي، ءبىر قىزىق بار! – دەپ قايدا، نەگە كەتىپ بارا جاتقانىمدى بايانداپ بەردىم.

–عابا-عابەكە، دۇرىس، الماتىعا كەلگەنىڭ دۇرىس. استانانىڭ اتى – استانا. وسپانحانعا سارباز بولاسىڭ، كىتاپتارىڭدى شىعاراسىڭ، – دەپ ءشامشى شىن قۋانا قۇپتادى.

–دۇرىسى دۇرىس قوي، تەك پاتەر جاعى قيناپ جۇرمەسە، – دەپ جۇمەكەن سابىر ساقتاي پىكىر قوستى…

«پاتەر دەگەن ماسەلەدە ءبىزدىڭ كومەگىمىزگە سەنۋىڭىزگە بولمايدى، ول جاعىنا ۇياتتىمىز، قىزمەتكەرلەرىمىزدىڭ ءبىرازى پاتەرسىز ءجۇر، قالالىق سوۆەت بىزگە وڭ كوزىمەن قارامايدى، ءبىر رەت سىناعانىمىز بار ەدى، – دەگەندى “جەتىسۋ” گازەتىنىڭ رەداكتورى ءابدۋالي قاراعۇلوۆ بىردەن ايتقان. كاكەڭ مەنى ءوز بولمەسىندە كوپ كىدىرتپەي، سول كىسىگە الىپ بارىپ تانىستىرعان-دى. ابەكەڭ بايسالدى ادام ەكەن، اقىرىن سويلەيدى. قىسقاسى: ۇشەۋىمىزدىڭ اڭگىمەمىز ناقتى كەلىسىمسىز ءتامامدالدى. ابەكەڭ: «بىرەر ايدا جاۋاپتى حاتشى بولاسىز، ودان ارعىسىن تاعىدا كورەمىز عوي، پەرسپەكتيۆا بار»،– دەپ توقتادى. مەن: «ويلانايىن، ءۇي-ىشىممەن اقىلداسايىن، حابارلاسامىن، – دەپ شىقتىم. دالىزدە جۇمەكەن تۇر ەكەن.

ء–يا، عابەكەسى، قالاي؟ – دەدى ول، كوزى جىلتىراي جىمىڭداپ. مەنىمەن ءسوزىن «عابەكەسى» دەپ باستايتىن ادەتى بار ەدى.

–“قالايىڭ” نە؟ ءۇي-ىشىممەن اقىلداسپاي نە دەي الامىن؟ – دەدىم.

ء–بىزدىڭ جۋرنال دا وسى ۇيدە، بىراق مەنىڭ بولمەم وڭاشا ەمەس، ءۇش كىسى وتىرامىز، ءجۇر، دالاعا شىعايىق، ساعان ءبىر قىزىق ايتايىن، – دەدى جۇمەكەن. ول “مادەنيەت جانە تۇرمىس” جۋرنالىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى. ەكەۋىمىز سىرتقا شىقتىق.

ء–يا، نە ايتاسىڭ؟ – دەدىم.

–“قازاق ادەبيەتى” گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا ءبىر ورىن بوس كورىنەدى، سەن، عابەكەسى، مىنانى قوي دا، سوعان بار! – دەدى جۇمەكەن.

–مەن كەلىسىپ قويدىم عوي، – دەدىم، قالايشا ولاي دەگەنىمدى ءوزىم دە اڭعارماي.

–كەلىسىپ قويعانىڭ قالاي؟ ء“ۇي-ىشىممەن اقىلداسپاي نە دەي الامىن”؟ دەگەنىڭ قايدا؟

–كەلەتىن شىعارمىن دەپ ويلادىم دا.

ء–تايىر-اي، “كەلىسىپ قويدىم عوي” دەگەنىڭ سول ما؟ – دەپ جۇمەكەن اقىرىن عانا كۇلدى دە: – ادەبيەت گازەتىنە بارعانىڭ دۇرىس بولادى، وندا دا جاۋاپتى حاتشىنىڭ كومەكشىسى كەرەك ەكەن، جاڭا انىقتاپ ءبىلدىم، اپتاسىنا ءبىر رەت شىعاتىن گازەت. ماكەت-ساكەت دەگەنىڭ – ءوزىڭنىڭ قولىڭ، سىزى-ى-ىپ وتىراسىڭ. اڭگىمەڭدى جازۋعا دا ۋاقىتىڭ جەتەدى، – دەدى.

–مەنى نە قىلادى ولار؟ مەن جازۋشى ەمەسپىن عوي؟ 

ء–اي، عابەكەسى، بارىپ كورسەڭشى، تونىڭدى شەشىپ الماس. بار، رەداكتورى نىعمەت عابدۋللين دەگەن جازۋشى، جاقسى ادام، تۋرا وزىنە بارىپ سويلەس، مەن دە سويلەسەيىن.

–جۇمەكەن، ەي، سەن قىزىق ەكەنسىڭ؟ – دەدىم شىن تاڭداڭىپ.

–عابەكەسى، ەي، سەن دە قىزىق ەكەنسىڭ، جان تىنىشتىعىڭدى بىلمەيتىن! – دەپ جۇمەكەن قارىمتا قايتاردى. ۇنىنەن رەنىش تابى اڭعارىلدى.

–جارايدى، بارىپ كورەيىن، – دەدىم.

ء–سويت، مولودەتس! – دەپ جۇمەكەن جايدارىلانا قالدى…

جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتىن العاش كورگەندە، 1962-جىلدىڭ شىلدە ايىندا: «اۋىلىمىزداعى قاريالار جانە اجەم ايتقان ەرتەگىلەردەگى حان سارايلارى وسىنداي بولعان شىعار» دەپ ويلاپ، جارتى كوشە مولشەرى جەتپەي كىدىرىپ، سىرتقى سىمباتىن كوزىممەن دە، كوڭىلىممەن دە  تاماشالاپ، ەرىكسىز تاڭدانىپ، ءبىراز قاراپ تۇرىپ قالعانىم ءالى ەسىمدە.

ەندى، مىنە، سول عاجاپ عيماراتقا ەندىم. ادەبي اپتالىقتىڭ باسشىسىنا بارماقشىمىن. رەداكتسيانىڭ ءۇشىنشى قاباتتا ەكەنىن سۇراپ ءبىلدىم. الايدا، قىزىق بولعاندا، «مەن -پالەنمىن!» دەپ ويلاسام دا، جۇرەگىم تۋلاپ، قۇلاعىم شۋلاپ، ءمارمار ساتىمەن ارەڭ كوتەرىلىپ كەلەمىن. قابىلداي ما، جوق پا؟ قابىلداسا، نە دەۋىم كەرەك؟ شىنىندا جاقسى ادام با، الدە... 

سىرتىنا «باس رەداكتوردىڭ قابىلداۋ بولمەسى» دەگەن ءتورت ءسوزدى شاعىن تاقتايشا ىلىنگەن جارما ەسىكتىڭ جارتىسىن اقىرىن اشىپ: «كىرۋگە بولا ما؟» دەدىم. ۇستىندە جازۋ ماشىڭكەسى، تەلەفون تۇرعان ۇستەل باسىندا وتىرعان ايەل جارىقشاقتاۋ داۋىسپەن: «بولادى، كەليڭيز!» دەدى. سالەمدەستىم. بەتىندە ازداپ قوراسانداعى بار قوشقىل ءوڭدى كەكسە ەكەن. بىرەۋ-مىرەۋ قۋىپ شىعارداي اسىعا سويلەپ: «نىعمەت اعايدا ءبىر جۇمىسىم بار ەدى، قابىلدار ما ەكەن، ول كىسى بار ما؟» دەپ ەدىم، اپەكەم جىميدى دا: «كازير ايتىپ كيلام» دەپ وڭ جاقتاعى ەسىككە بەتتەي بەرە اتى-ءجونىمدى، قايدان كەلگەنىمدى شۇقشيىپ تۇرىپ سۇرادى. ايتتىم. ول كىرىپ كەتتى. مەن تىنىش قالماي، «تاتاركا ەكەن عوي» دەپ دولبارلاپ تۇرمىن. اپەكەم تەز شىعىپ، ماعان قاراماستان ۇستەلىنە بەتتەپ: «بارا بەرگيلا» دەدى. «قايتا بەر، قابىلدامايدى»، دەگەنى سياقتاندى. بىراق ەسىكتىڭ جارتىسىن اشىق قالدىرعانى سوندا بارۋدى مەڭزەگەنى دەپ ءبىلىپ، ىشتەي «يا ءبىسمىلدا!» دەپ الىپ، بىردەڭەدەن قۇر قالعىسى كەلمەگەن كىسىشە تەز كىرىپ باردىم.

-سالەمەتسىز بە، رۇحسات پا ەكەن؟

-رۇحسات، كەلىڭىز! – قارسى قابىرعا ىرگەسىندەگى ۇستەل باسىنان تۇرەگەلگەن سۇڭعاق بويلى، ۇيىسىڭقى شاشتى جىگىت باسىن ءبىر يزەپ، ۇستەلىنىڭ بەرگى جاعىنا جاناي قويىلعان ورىندىقتى نۇسقادى. سوعان تاقاعانىمدا قولىن جىميا ۇسىندى: -اتىڭىز عابباس ەكەن، بىزدە جۇماباەۆ عابباس دەگەن اقىن بار. وتىرىڭىز، بۇيىمتايىڭىزدى ايتىڭىز.

ءوزى جازۋشى بولسا، ءوزى ءداۋ رەداكتور بولسا، ءسىرا، سويلەسۋگە اسىقپاي ءبىراز نىعىزدانىپ وتىراتىن شىعار دەپ ويلاي جاقىنداعانمىن. ەندى ءتىپتى كابينەتىن شولۋعا مۇرسات بەرمەي، شارۋامدى جەدەل سۇراعانى مەنەن تەزىرەك قۇتىلعىسى كەلگەنى بولماعاي. بوس ورىنعا وسىنداعىلار دا تالاسىپ جۇرگەن شىعار، وبلىستىڭ جۋرنالشىسىنا جول قايدا؟! بۇيىمتايىمدى دەرەۋ بايان ەتتىم. كوزىرىم - كەشە كاكىمجان قازىباەۆ ايتقان «ادەبي ورتا بار». كەڭ ماڭدايلى باس رەداكتور جولداس ارقالى ورىندىعىنا ءسال شالقايىڭقىراپ، باسىن وڭ جاعىنا ءسال قيسايتىڭقىراپ وتىرعان-دى. قيىقشا كوزى مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭداعان كىسىنىڭ ەمەس، باسقا بىردەڭەنى ويلاپ وتىرعان كىسىنىڭ كوزىندەي بەيتاراپ. مۇرنىنىڭ ورتا تۇسىندا تىرتىققا ۇقساستاۋ بەلگى بار. ايتارىمدى اقتارىپ بولعانىمدا: «تۇسىنىكتى» دەپ الدى دا، وتباسىمدا كىمدەردىڭ بارىن، نە ىستەيتىندەرىن، پاتەر جاعدايىمدى، ايلىق تابىسىمنىڭ مولشەرىن، ت. ب.  سۇراپ ءبىلدى. سودان سوڭ:

-اراققا قالايسىز؟ – دەپ جىمىڭ ەتتى.

-توي-تومالاقتا اۋىز تيگەنىم بولماسا، ونشا ەمەسپىن.

-شىنىڭىز با؟ – دەپ جىميا ءتۇستى.

-بار-جوق شىنىمدى ايتتىم، سەنسەڭىز دە، سەنبەسەڭىز دە ەركىڭىز. 

-ايلىق تابىسىڭىز بىزدەگىدەن ەكى ەسەگە جۋىق كوپ ەكەن، بىراق مۇندا، جازا بىلگەنگە، قالاماقى تابار جەر كوپ، - دەدى.

-بۇيىرعانى بولار.

-تۇسىنىكتى. سىزدەردە رايىمحانوۆ قايىرعازى دەگەن جۋرناليست جىگىت بار.

-ول كىسى مارقاكول اۋدانىندا مەكتەپ ديرەكتورى.

-گازەتتەرىڭىزگە جازىپ تۇراتىن شىعار؟ ءبىز كۋرستاس بولعانبىز، «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا قىزمەتتەس تە بولدىق.

-ەشتەڭە جازعان جوق. مەكتەپ شارۋاسىنان قولى تيمەيتىن سياقتى.

-بىلەدى ەكەنسىز عوي؟

-بىلەم، - دەدىم. «جەزدەم» دەپ ايتىپ قويا جازداپ، ايتەۋىر، ءتىلىمدى تىستەپ ۇلگىردىم. كوڭىل شىركىن كوك دونەننىڭ ادىمىن اشىرمايدى ەمەس پە، ەگەر بۇل كىسى مەنى جۇمىسقا الا قالسا، قايرەكەڭمەن ءبىر جولىققانىندا: «سەنىڭ بالدىزىڭ بولعان سوڭ الدىم» دەسە، جەزدەكەم: «مەنىڭ بەدەلىممەن ورنالاسقان بولاتىنسىڭ» دەپ بالدەنەتىندى شىعارماي ما؟! نامىس جارىقتىقتىڭ  بولعانى قانداي جاقسى ەدى!  

-عابباس جولداس، تۇسىنىكتى. «قىزمەتكە الىندىم» دەي بەرىڭىز! - دەپ تەز تۇرەگەلىپ، قولىن ۇسىندى. – قاي كۇننەن باستاپ كىرىسە الاسىز؟

تەگى ساسقالاقتاپ قالسام كەرەك، ونىڭ ۇسىنعان قولىن وتىرعان قالپىمدا الىپپىن. اڭعارا قويىپ، دەرەۋ ۇشىپ تۇرىپ:

-بارىسىمەن ءوتىنىش بەرىپ بوسايمىن دا كەلەم! – دەدىم. اڭسارى اۋعان ويىنشىعىن العان بالاشا كوڭىلدەنىپ كەتتىم بىلەم، نىعاڭ باسىن قيسايتا،  كوزى كۇلىمدەي شالقايىڭقىراپ جىميدى دا:

-جاقسى. قاي كۇنى كەلەسىز - جۇمىسقا الۋعا سول كۇنى بۇيرىق جازىلادى. ساۋ بولىڭىز، حابارلاسىڭىز، - دەدى. 

كەيىن، «توننىڭ ىشكى باۋىنداي» بولىپ جۇرگەنىمىزدە، بىردە نىعاڭ: «سەنى جۇمىسقا الۋىما جۇمەكەن دوسىڭنىڭ مىنەزدەمەسى ءبىرىنشى سەبەپ بولدى، - دەپ جىميىدى دا: - ايتكەنمەن، ءوزىم دە قۋمىن. سەنىڭ شىعىستان كەلگەنىڭدى، فاميلياڭدى ەستىگەندە ءشاربانۋ قابىشەۆانىڭ باۋىرى ەكەنىڭدى قايىرعازى جايىندا سۇراق بەرىپ ءبىلىپ الدىم. جۋرفاكتا ۇشەۋىمىز ءبىر توپتا وقىدىق، ەكەۋىن قىزىلتاناۋ بولىپ ءجۇرىپ ۇيلەندىرگەنبىز، مەن قايىرعازىعا كۇيەۋجولداس بولعانمىن» دەپ جايدارىلانا كۇلدى.   

...اپتا ءوتتى. «كوممۋنيزم تۋىنان» ارەڭ بوساپ، «قازاق ادەبيەتىنە» كەلىپ جەتتىم. رەداكتسيانىڭ جاۋاپتى حاتشىسى اقىن، اۋدارماشى جۇماباەۆ عابباستىڭ قاراماعىنا الىندىم. «قىسقا عابباس»، «ۇزىن عابباس»، اتانىپ، دىزە قوستىق...

نىعاڭنىڭ جاراتىلىسى جايساڭ ەكەن: پەيىلى - كەڭ دالا، مىنەزى - كوكتەم-جاز. ورىندى اقىل-كەڭەسكە جومارت، اشۋ-ايقايعا ساراڭ. «سۋىقشايشىلدارعا» مەيىرىمى، كەشىرىمى جوق. ءبارىمىزدى جۇمساق سوزىمەن-اق قايىرىپ ۇستايدى: گازەت ماتەريالدان استە تارىقپايدى، ۋاقتىلى شىعادى، وقىرمانىنا ۇنايدى. اناۋ پارتيالىق گازەتتەر «ۇيىمداستىرا بىلگەن –ۇتادى» دەيتىن تاقىرىپتى جاقسى كورەتىن، سول سياقتى، نىعاڭ گازەتتىڭ ىشكى-سىرتقى شارۋالارىن ۇيىمداستىرۋعا شەبەر. اۆتورلاردىڭ ءبارى دەرلىك: كورنەكتى اقىن-جازۋشىلار، سىنشىلار. ۇجىمدا اتاقتى قالامگەرلەرمەن كەزدەسىپ، جاڭا شىعارمالارى حاقىندا پىكىر الىساتىن ءداستۇر بار ەكەن. مىسالى، عابيت مۇسىرەپوۆ «قىراننىڭ اڭگىمەسى» دەپ اتالعان تىڭ دۇنيەسىن اكەلىپ وقىپ، ءىزباسارلارىنىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسا  ءبىراز قىرناپ، گازەتكە بەرىپ كەتكەنى ەسىمدە. 

«نىساناسىن تابا ادال پەيىلمەن، كوركەم تىلمەن جازىلعان تەگەۋىرىندى، ءادىل  سىن – گازەتتىڭ جانى» دەيدى نىعاڭ. بىزگە اۆتورلاردان سونى تالاپ ەتۋدى مىندەتتەيدى دە، بىزدەن ءوزى سونى تالاپ ەتەدى. بىزگە ىزدەنىمپاز، باتىل بولۋدى، ادەبيەت ابىرويىن كىمنىڭ بولسىن ات-اتاعىنان جوعارى ۇستاي ءبىلۋدى ۇيرەتتى. ورىندى سىنعا ورىنسىز نارازى بولعاندى مۇلدە قولدامايدى. رەداكتسيانىڭ قىزمەتكەرلەرىن، اسىرەسە «وققا كەۋدەسىن توسقان» سىنشىلاردى ۇنەمى قورعاپ وتىرادى. داۋ تۋعىزۋى مۇمكىن ماقالالاردى ءوزى مۇقيات وقىپ، ارتىق-اۋىسىن رەتتەپ: «ساسپاڭدار. ستەكەڭ ايتقانداي: «ناشە دەلو پراۆوە، مى پوبەديم!» دە اقىرىن عانا كۇلەدى. قارقىلداپ قاتتى كۇلمەيتىن. 

سىنعا قارسى شابۋىل قاشاندا قاتتى بولادى. نىعاڭنىڭ كابينەتى كەيدە بۇرق-سارق قايناعان تايقازانعا اينالىپ كەتەدى دەرسىڭ، ەسىگىندە تىنىم جوق: شابۋىلشىلار  كەلەدى، گۇر-گۇر، كۇج-كۇج سويلەيدى... 

جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىلارى مەن نىعاڭنىڭ كابينەتتەرىنىڭ اراسىنا توتە جول سالىنعانداي. ول جولمەن ارى-بەرى تىنىمسىز جۇرەتىن «جولاۋشى» - نىعاڭ. كەيدە ماقالا اۆتورى دا ىلەسەدى. «نە دەپ جاتىر؟» دەيمىز ارەدىگىندە. كوڭىلىمىز كۇپتىلەۋ. كۇشتىلەر ءبىر جەرىمەن ديىرمەن تارتادى عوي، نىعاڭ سول «ديىرمەنگە» ويدا جوقتا «بيداي» بولىپ كەتپەسە ەكەن دەپ تىلەيمىز. نىعاڭ: «ايتسە، كويام!» دەپ قولىن سىلتەي جىميادى. «ايتسە، كويام» - ءسوزىنىڭ سالتى. «اققا قۇداي جاق» قوي، شابۋىلدار شاڭى كوپ، ءمانى جوق بىردەڭە بولىپ تىنادى. 

رەداكتسيانىڭ قالاۋىمەن عابدول سىلانوۆ اعامىز ادەبي ءتىل تۋرالى ماقالا جازعاندا دا نىعاڭ ەكى وتتىڭ ورتاسىنا ءتۇسىپ شىقتى. تىلگە ۇستا عابدەكەڭنىڭ بۇگىندە تىلشىلەر كوش سوڭىندا تەزەك تەرىپ ءجۇر دەگەن سىڭايدا سىن ايتقانى ءۇشىن. قازاقتىڭ ءتىلىن تىلشىلەر جاساماعانىن، تىلشىلەردى قازاق ءتىلى جاساعانىن مويىنداعىسى جوق «ءتىلشى ماماندار» عابدەكەڭدى جانە ونى قولداپ وتىرعان گازەت باسشىسىن پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتىنە دەدەكتەتىپ الىپ بارىپ، بالەمدەردى سورلاتپاق بولدى، بىراق «ارماندارىنا» جەتە المادى. 

نىعاڭ كەيدە بالامىنەزدەنىپ كەتەدى. قايسىبىرىمىز جۇمىسىمىزداعى كەيبىر اعاتتىقتى اجەپتاۋىر اڭگىمە ەتۋگە كىرىسكەندە ول - جولداس باس رەداكتور ونى ءتىپتى ەلەمەي قويا سالادى. بىردە گازەتتىڭ باسماقالاسى «قىزىق» قاتەمەن شىقتى: «كارل ماركس پەن فريدريح ەنگەلستىڭ ەڭبەكتەرى» دەگەندەگى «ڭ» ءارپى «ن» بولىپ، «ب» ءارپى ءتۇسىپ قالىپتى. لەزدەمەدە («لەتۋچكا» دەيتىندە) وتىرعانبىز. شولۋ جاساعان قىزمەتكەرىمىز (قاجىقۇمار قۋاندىقوۆ) ونى كادۋىلگىدەي سەسكەنە حابارلادى. ءبارىمىز دە الدىمىزداعى گازەتتىڭ سول جولىنا ءۇڭىلىپ، سودان سوڭ ءبارىمىز دە باس رەداكتورعا باعجيا قارادىق. الدەكىم: -مىناۋ قيىن ەكەن، بىرەۋلەر «ساياسي قاتە» دەپ پالە قىلىپ جۇرمەسە… - دەپ كۇڭك ەتتى. نىعاڭ: - «ايتسە، كويام، باسماقالانى كىم وقيدى دەيسىڭ؟ – دەپ  كۇلدى. ءبىز دە دۋ كۇلدىك… ايتقانداي، باسماقالانى ەشكىم وقىماسا كەرەك، «ب» ءارپىن ىزدەگەن ساققۇلاق تا، سالپاڭقۇلاق تا بولمادى.     

«چينوۆنيك  قوي!». نىعاڭ كەيبىر ساتتە وسىلاي دەيتىن دە، سالقىن كەيىپتە مىرس ەتەتىن. جاقتىرماعانداعىسى...

احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان ارىستارىمىزدى اقتاۋ حاقىندا اڭگىمە كوتەرىلىپ جاتقان كەز. بىزدە ماعجان جۇماباەۆقا ارنالعان بەت دايىندالدى. بىراق جارىق كورمەي قالا بەردى. ونىڭ ناقتى سەبەبىن نىعاڭ «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 2003-جىلعى جەلتوقساننىڭ 19-ى كۇنگى سانىندا «ليتەراتۋرنايا گازەتانىڭ» تەرىس پىكىرلەرىن قۇپ المايتىنىمىزدى اشىق بىلدىردىك» دەگەن تاقىرىپپەن شىققان ماقالاسىندا بىلايشا ايتىپتى: «...ماعجان جۇماباەۆ تۋرالى ءانۋار ءالىمجانوۆ ماقالا جازىپ، اقىننىڭ ولەڭدەرىنەن «قازاق ادبيەتىنە» ارنايى بەت ازىرلەپ، ول ماتەريالدى جاريالاۋ ءۇشىن يدەولوگيا بولىمىنەن رۇحسات سۇرادىق. ولار قارسىلىق قانا ءبىلدىرىپ قويعان جوق، جاريالاۋعا تيىم سالدى». سادىقبەك ادامبەكوۆ اعامىز ايتاتىنداي، «ءماس-س-س- ەلە قايدا؟!». سودان ءبىر اي شاماسى بۇرىن ءبىزدىڭ ءبىر «وقىمىستىنىڭ»  ماسكەۋلىك ارىپتەسىمەن بىرلەسىپ جازعان، ماعجان جۇماباەۆتى اقتاۋعا بوگەت پيعىلداعى ماقالالارى «ليتەراتۋرنايا گازەتادا» جاريالانىپ، ءبىزدىڭ اقىن-جازۋشىلاردىڭ وعان قارسى پىكىرلەرى «قازاق ادەبيەتىندە» شىققان. قياناتقا قاشاندا قارسى ۇشاتىن ءانۋار ماعجان جۇماباەۆ شىعارماشىلىعى جونىندە ماقالا جازىپ، نىعاڭا گازەتتىڭ ءبىر بەتىن تۇتاس ارناۋدى ۇسىنىپتى. بىراق، امال نە، نۇرلى وي نوقايلىققا تاپ بولدى. «جاريالاۋعا تيىم سالعان» باياعى تسەكاداعى «چينوۆنيك» ەكەن.

جازۋشى نىعاڭنىڭ قالامىن قالجىراتا بەرمەيتىن، ساندى ساپادان ساداعا ەتەتىن بايىپتى جازۋشىلىعى ءوز الدىنا، جۋرنالشى نىعاڭ گازەت مۇددەسى   ءۇشىن شاپشاڭ قيمىلدايتىن، ادەبيەت جانرلارىنىڭ تىنىس-تىرلىگىنە وراي تاقىرىپتى تاڭداي بىلەتىن دە، رەداكتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ سولاردى تەز يگەرۋىن، ول ءۇشىن اۆتورلارمەن ءتىل تابىسا ءبىلۋىن تالاپ ەتەتىن دە قاداعالايتىن. ءبىزدىڭ ورالىمدى، ىزدەنىمپاز، تاقىرىپتاپقىش، باتىل بولۋىمىزدى قالايتىن. قالاپ قانا قويماي، جوعارىدا بايان ەتكەنىمدەي، سۋىق ءتىلدى سۇق كوزدەردەن، قياناتقا بەيىم قىڭىرلاردان، سىندى كورسە جىنىن كورگەندەي جۇلقىناتىن «قىرىپسالعىشتاردان» قورعايتىن. ال ءبىزدىڭ ماقالالارىمىزدى كۇنبە-كۇن تەز وقيتىن دا، تولىڭقىراماي تۇرعان تۇسى بولسا: «وسىنىڭ، مەنىڭشە... مىنا ءبىر جەرى جۇقالاۋ سياقتى» دەپ پىكىرىن قىسقا دا نۇسقا ەتىپ ايتاتىن. تەز وقيتىنىن بىلەتىنىم: ءبىر جىل شاماسى سەكرەتارياتتا ىستەدىم. قىزمەتىمنىڭ رەسمي اتى - «ءجۇرىپ-تۇراتىن ءتىلشى»، بىراق جاۋاپتى حاتشىنىڭ ورىنباسارى مىندەتىن اتقارامىن. گازەتتىڭ كەلەسى سانىنا باراتىن ماتەريال اتاۋلىنى ۋاقتىلى تۇگەندەپ، ماكەت جاسايمىن. نىعاڭ ماقالانى ءوزى الادى دا، ولەڭدەردى «عابەكەڭ وقىسىن»، «ءىز-اعاڭ وقىسىن» دەيدى. عابباس جۇماباەۆتان كەيىن جاۋاپتى حاتشى ءىز-اعاڭ، ءىزتاي مامبەتوۆ، بولعان. ەكەۋى دە - اقىن. 

كەزەكتى دەمالىسىنا شىعاردا، نە ۇزاق ءىس-ساپارعا باراردا، نە اۋرۋحاناعا جاتۋىنا تۋرا كەلگەندە نىعاڭ باس رەداكتوردىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋدى ادەبيەت ءبولىمىمىزدىڭ مەڭگەرۋشىسى ساكەن جۇنىسوۆكە جۇكتەيتىن، سەبەبى ونىڭ ءبولىمى – رەداكتسيانىڭ ماڭدايالدى ءبولىمى جانە ساكەن - سول كەزدىڭ وزىندە تانىمال جازۋشى. ال ساكەننىڭ مىنەزى قىزىق ەدى: سول كۇندەرى جۇمىس رەتىنە وراي باسقا مەكەمە باسشىلارىمەن سويلەسكەندە: «ءسىز «قازاق ادەبيەتى» دەگەن گازەتتى وقيتىن شىعارسىز، مەن سول گازەتتىڭ باس رەداكتورى ساكەن ءجۇنىسوۆپىن» دەيدى، نە گازەت اتىنان رەسمي حات جازعاندا  «باس رەداكتور ساكەن ءجۇنىسوۆ» دەپ قول قويادى. ادەبي گازەت-جۋرنالداردا قالىپتاسقان ءبىر ءداستۇر – باس رەداكتوردىڭ اتى-ءجونى، ول باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتىپ قالعاندا بولماسا، سوڭعى بەتتەگى ورنىندا قوزعاۋسىز تۇراتىنى، ونىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشىنىڭ اتى-ءجونى ەشقاشان جازىلمايتىنى. ساكەنگە ءبىر كۇنى: «مۇنىڭ نە؟ «ۋاقىتشا» دەگەندى ايتقىڭ كەلمەگەن كۇندە تىم بولماسا «مىندەتىن اتقارۋشى» دەسەڭشى! كىمنىڭ باس رەداكتور ەكەنى گازەتتە بادىرايىپ جازۋلى تۇر عوي؟» دەسەم، ول قىسىق كوزى جۇمىلا قى-قى-قىلاپ كۇلىپ: «سونى كىم بايقايدى دەيسىڭ؟!» دەيدى. نىعاڭنىڭ «باسماقالانى كىم وقيدى دەگەنىندەي». باسقا جەرلەردەگى اڭگىمەلەردە «قازاق ادەبيەتى» اۋىزعا الىنعاندا ساكەن وتىرسا – ءبىتتى، ول: «مەن سوندا باس رەداكتور بولىپ تۇرعاندا» دەپ ءىلىپ الىپ كەتەدى. بىردە جازۋشىلار وداعى عيماراتىنىڭ ءماجىلىس زالىنداعى ءبىر جيىندا نىعاڭ ەكەۋىمىز ورتا تۇستا قاتار وتىردىق. نىعاڭنىڭ باس رەداكتورلىقتان ءوزى ءوتىنىپ بوساپ، اباي اتىنداعى پەدينستيتۋتقا اۋىسىپ، كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولعانىنا ەكىنشى جىل-دى. مىنبەرگە ساكەن شىققان. اڭقىلداق مىنەزىنە ساي ەكپىندەپ سويلەپ تۇرىپ: «مەن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە باس رەداكتور بولىپ ىستەگەندە» دەپ الاتاۋدان اسىپ-اق كەتتى. نىعاڭ ماعان بۇرىلىڭقىراپ: «قاسقاڭ سىلتەدى، داۋا جوق، ءا؟» دەپ كۇبىرلەپ، سىلق-سىلق كۇلدى. «وسىلاي سويلەۋ وسى ساكەنگە قالايدا جاراساتىن  سياقتى»، دەپ مەن دە كۇلدىم. «ءيا، بۇعان ءبارى جاراسادى»، دەدى نىعاڭ ريزاشىلىق رايمەن. 

نىعاڭنىڭ كىمگە بولسىن ءتىپتى قاتتى رەنجىگەن ءساتىنىڭ وزىندە  سۋىق ۇنمەن سويلەگەنىن كورگەن جوقپىن. بۇرق-سارق ەتكەنگە وزىنە قاتىسى جوقتى ايتىپ تۇرعان كىسىگە قاراعانداي بەي-جاي تۇرمەن قاراپ وتىراتىن دا، ونىڭ «وعى تاۋسىلعانىن» كورگەن سوڭ: «بولدىڭىز با؟ ەندى مەن ايتايىن، سابىر ساقتاپ تىڭداڭىز»، دەپ، جاۋابىن بايىپپەن باستايتىن.

جىگىت بولىپ تۋعان قىزداي قايران نىعاڭ!        

عابباس قابىشۇلى

Abai.kz