الماتىدا 9-10 ماۋسىم كۇندەرى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى، مادەني ساياسات جانە ونەرتانۋ ينستيتۋتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «تاريحي-مادەني مۇرانىڭ وركەنيەتتەر ديالوگىنداعى ءرولى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيا بولىپ ءوتتى.
ۇلتىمىزدىڭ برەندتىنە اينالعان مادەني مۇرا باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا وتكەن ءىس-شاراعا رەسەي، قىتاي، ءۇندىستان، يتاليا، ليتۆا، وزبەكستان، قىرعىزستان ت.ب. ەلدەردەن كوپتەگەن دەلەگاتتاردىڭ قاتىسۋى، ايتۋلى باعدارلاماعا دەگەن شەتەلدىكتەردىڭ قانشالىقتى قىزىعۋشىلىق تانىتقانىن كورسەتسە كەرەك.
كورنەكتى قوعام قايراتكەرى ولجاس سۇلەيمەنوۆ: «80-ءشى جىلداردىڭ اياعىنداعى ساياسي جىلىمىقتان كەيىن، كسرو مەن اقش-ءتىڭ اراسىندا جىلى قاتىناس ورناعانمەن، فيلوسوفتار شىعىس پەن باتىس قايتا تارتىسقا تۇسەدى دەپ ساۋەگەيلىك جاسادى. 2000 جىلى يران پرەزيدەنتى حاتتامي قاراما-قايشلىقتى بولدىرتپاۋ الۋ ءۇشىن ديالوگقا كەلۋ كەرەكتىگىن العا تارتتتى. بۇل پىكىر يۋنەسكو تاراپىنان قولداۋعا يە بولىپ، ون جىلدان بەرى ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن كورسەتىپ كەلەدى» دەپ، جاھاندانۋ داۋىرىندە ديالوگتىڭ اسا ماڭىزدى ەكەندىگىنە توقتالىپ ءوتتى. اقىن اعامىز «ادامزات بالاسى مادەنيەتتى يمپەرياليزمگە شەك قويۋمەن ءھام الپاۋىتتار جەرگىلىكتى وركەنيەتتەرگە قۇرمەتپەن قاراعاندا تۇپكىلىكتى يگەرە الادى» دەپ ءوز ءسوزىن قورىتىندىلادى.
يتاليادان كەلگەن «LUISS» حالىقارالىق قاتىناستار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ماركەتتي رافاەلە وركەنيەتتەر قاقتىعىسىن بولدىرماۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى ديالوگ ەكەندىگىن ءوز كونتسەپتسياسىمەن دالەدەپ باقتى. ونىڭ ايتۋىنشا ديالوگتا تاراپتاردىڭ پوزيتسياسى ايقىن بولىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ بەلگىلى دەڭگەيدەگى ەركىندىگىن شەكتەمەسە، ءوزارا قۇرمەت كورەستسە، كەز-كەلگەن ماسەلەنى بەيبىت كەلىسىممەن شەشۋدى قالاعان بولسا، تاراپتار سۇحباتتان ەشقانداي زيان شەكپەيدى. ديالوگ يدەياسىن تەوريالىق جانە تاجىيبەلىك تۇرعىدان دامىتا بەرۋ كەرەكتىگىن ۇسىنعان ماركەتتي رافاەلە: «ادامزات ءۇشىن ديالوگتىڭ ماڭىزدى ەكەندىگىن تۇسىندىرۋگە وسىنداي مادەني جيىنداردىڭ پايداسى زور» دەپ، ءسوزىن تۇجىرىمدادى.
مادەنيەتتانۋشى مۇرات اۋەزوۆ رەسەيدىڭ نەويمپەرياليزم پوزيتسياسىن سىنعا الىپ، الپاۋىتتاردىڭ وتارشىلدىق پيعىلدان ارىلۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋداردى. «كسرو-نىڭ ىدىراۋىنان كەيىن، تاۋەلسىز مەملەكتتەر ءوز مادەنيەتى مەن تاريحىن تانۋعا دەربەس ارەكەت ەتە باستادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە ءار ەل تاريحتى ءوز تۇرعىسىنان قورىتتى. قازىر، ورتا ازيا مەملەكتتەرىنىڭ تاريحىندا ءبىر تەكتىلىك جوق. كورشى قىرعىز ەلىنىڭ تاريحىنا قاراساڭ، ولارعا قازاقتان اسقان جاۋ جوق. ەرتەڭ، مۇنداي كوزقاراستان ماسەلە تۋىنداپ جۇرمەسى ءۇشىن، بىزگە مادەني ديالوگ اسا قاجەت» دەپ، ءسوزىن تۇيىندەدى. 
قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى، شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى مەرۋەرت ابۋسەيىتوۆا جەتەكشىلىك جاساعان دوڭگەلەك ۇستەلدە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ ماسەلەلەرى ءسوز بولدى. ءداستۇرلى مۋزىكا زەرتتەۋشىسى مۋپتەكوۆ بازارالى: «مادەني مۇرا باعدارلاماسىندا تاريح پەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارىنا كوپ كوڭىل ءبولىندى. ال، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ونەرى مەن ساز اسپاپتارىن زەرتتەۋگە باسىمدىق بەرىلمەدى. ءتول ونەرىمىزدى دامىتپايىنشا، ۇلتتىڭ باستى قۇندىلىعىن دارىپتەۋ دۇرىس جولعا قويىلمايدى. سوندىقتان، مادەني مۇرا باعدارلاماسىنا قازاقتىڭ ءداستۇرلى ونەرى مەن ساز اسپاپتارىن زەرتتەۋدى ەنگىزگەنىمىز ءجون. ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى جىراۋلىق مەكتەپتەردى قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ قامقورلىعى قاجەت. وسىدان ءجۇز جىل بۇرىن رەسەيدىڭ ەتنوگرافتارى قازاقتىڭ مىڭداعان ءان-كۇيىن تاسپاعا جازىپ اكەتتى. مادەني مۇرا باعدارلاماسىنىڭ نەگىزىندە وسى جيناقتاردىڭ كوشىرمەسىن اكەلۋگە تولىق مۇمكىندىك بار. مادەني مۇرا باعدارلاماسىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن اعايىندار وسىعان كوڭىل بولسە ەكەن» دەپ، ءداستۇرلى مۋزىكانىڭ جەتىمسىرەپ جۇرگەن جايىن اششىنا جەتكىزدى.
ەدۋارد جىلكەلديەۆ مىرزا: ««ەۆروپاعا جول» باعدارلاماسىن وقىپ وتىرسام، ساياسات، ەكونوميكا، مۇناي مەن گاز عانا اڭگىمە بولادى. مادەني مۇرا باعدارلاماسى تۋرالى نەگە ەشتەڭە جوق؟ وسىنى تۇسىنە المادىم. ءداستۇرلى مۋزىكا، دومبىرا مەن قوبىز قازاقتىڭ وزىنەن باسقا ەشكىمگە كەرەك ەمەس سياقتى. سەبەبى، ەلىمىزدەگى ورىس انسامبىلدەرىنىڭ بىردە-بىرەۋىنىڭ قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءانى مەن كۇيىن ورىنداعانىن ەستىگەن ەمەسپىن. سونداي-اق، بىزدەگى تاعى ءبىر قاتەلىك، ونەرپازدارىمىز جونىندە تولىق مالىمەتتەر جوق. مىسالى، وقۋلىقتارداعى ىقىلاس تۋرالى  مالىمەت جارتى بەتتە شىقپايدى» دەپ، ءتول ونەردىڭ شەتىن ماسەلەسىن ورتاعا قويدى.
شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى مەرۋەرت ابۋسەيىتوۆا مادەني مۇرا باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا وتاندىق شىعىستانۋشىلار قىتاي، ءۇندىستان، تۇركيا، مىسىر، فرانتسيا، شۆەتساريا، رەسەي مۇراعاتتارىنان قازاق تاريحىنا قاتىستى 5000-عا جۋىق قولجازبالاردى جيناقتاعانىن ايتا كەلىپ: «شەتەلدىك دەرەكتەردى ءسۇزىپ شىعىپ بايقاعانىمىز، ورتا عاسىرلاردا قازاقتىڭ جازبا ادەبيەتى بولمادى دەگەن ءسوز بوس ءسوز ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتتى. قازاقتىڭ حاندارى ورداسىندا كانتسەلەريا ۇستاپ، جارلىقتار مەن حاتتارعا ءوز مورلەرىن باسىپ وتىرعان. قازاق حاندارىنىڭ كەڭسە ءتىلى قىپشاق، شاعاتاي، پارسى تىلدەرى بولعان» دەپ، جيىلعان جۇرتقا ءوز جاڭالىقتارىن جەتكىزدى.  
بۇگىنگى تاڭدا الەم ەلدەرى ديالوگتىڭ ماڭىزدى ەكەندىگىنە كوز جەتكىزىپ كەلە جاتقانمەن، كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلار ديالوگ جونىندە ءالى دە زارتتەۋلەر جۇرگىزىلۋ كەرەكتىگىن العا تارتتى. وزبەكستاندىق ارىستان جولداسوۆ: «كەشەدەن بەرى ايتىلىپ جاتقان ديالوگ جانە ەۆرازيا تەورياسىنىڭ جاقسى دا جامان دا جاعى بار دەپ ويلايمىن. كۇرەكپەن اعاش وتىرعىزۋعا دا بولادى نەمەسە سول اعاشتى كەسىپ تاستاۋعا دا بولادى. ەۆرازيا ەلدەرىنىڭ ديالوگىندا ورتا ازيا مەملەكەتتەرى زيان ەمەس، پايدا كورۋى ءۇشىن بۇل يدەيانىڭ تاجىريبەلىك ءمانىن انىقتاپ الۋىمىز شارت. بۇل انىقتالمايىنشا كەيبىر ەلدەر بۇل يدەياعا كۇمانمەن قاراۋىن جالعاستىرا بەرەدى» دەپ، ءوزىنىڭ ديالوگ جونىندەگى كۇدىگىن جاسىرمادى.
ءيا، وركەنيەتتەر ديالوگى بەيبىتشىلىككە نەگىزدەلسە عانا بەرەكە تابادى. كەرىسىنشە، يمپەريالىق ەلدەر ديالوگقا جاۋلاپ الۋدىڭ جاڭا قۇرالى رەتىندە قاراسا، تاۋەلسىزدىگىن جاڭا العان مەملەكەتتەر سۇحباتتاستىققا شوشىنا قارارى ءسوزسىز. ايتسەدە، وركەنيەتتەر ديالوگىنىڭ تاجىريبەلىك ءمانىن انىقتاۋ ءۇشىن وسىنداي ءىس-شارانىڭ ءوتىپ تۇرعانى ءجون.

مۇحان يساحان   
«قازاقستان زامان» گازەتى 18 ماۋسىم 2009 جىل