بۋىلسا شەرمەن كومەيىم...
...نە دەيىن ەندى، نە دەيىن...
قىتىقتاسا دا كۇلكىسى ورالماس، قۋانىشى مەن ۋانىشى از عۇمىردىڭ قايعى-قاپاسىنا قامالعان قازاعىمنىڭ ماڭدايىنان سيپار ايالى الاقاندى ادامدى اڭسايتىن اۋرەم مول-اۋ. سونداي ازاماتىم بولسا ەكەن دەيتىن جايساڭ زامانداسىمنىڭ جارالى جانىنا جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ، كوڭىل ايتقانىمدى دا كورە الماي، كوكىرەگىمە كۇنشىلدىكتىڭ كوك سۇڭگىسىن سۇعىپ الار سۇرقىلتايلارىمنىڭ دا تۋ سىرتىمنان سۇعىن قاداپ، ءىز-وكشەلەي بەرەتىنىنەن دە ابدەن شارشادىم. سونداي دا، كەۋدىمدى كەمىرگەن ويلاردان قالجىراعاندا... دومبىراعا قول سوزامىن. قارا قاراعاي نە دەسىن. زارعا زار قوسىپ، شەرگە شەر قاباتتاستىرعاننان باسقا.
ءسال-ءسال كوز سۇرىندىرەرىم – تەلەديدار عانا.
كوك جاشىكتىڭ كوگىلدىر ەكرانى كوڭىل كوزىن كەڭەيتەر قۇدىرەت يەسى ەدى بۇرىن. بۇگىن ول قۇبىجىقتىڭ ۇياسىنا، قورقىنىشتىڭ كەنىشىنە، ۇياتسىزدىق پەن جابايى جالاڭاش سەزىمدەردىڭ ۇيىعىنا، قىرىپ-جويۋدىڭ، قىرعىن-سۇرگىننىڭ مەكتەبىنە، سازسىز، ءسوزسىز ءالاۋلايشىلاردىڭ ساحناسىنىڭ ويناعىنا اينالىپ كەتتى عوي.
امالسىزدان سوڭعى حابارلارعا زەر سالام. زەر سالام دا، جاعامدى ۇستاۋعا دا شامام جەتپەي، سىلەيەم دە قالام.
استا-توك اتاق. شاتاعى كوپ سىيلىق. شىن يەلەرىنە جولاماس، «بارماق باستى، كوز قىستىنىڭ» اسەرىمەن قول سۇيگىشتەر مەن ماقتاۋ، ماداقتاۋدىڭ شاڭىن بۇرقىراتار جىلپوستاردىڭ كەۋدەلەرىنە جاپسىرىلىپ جاتقان جىلتىراۋىق-جالتىراۋىق سانى كوپ تە، ساپاسى جوق وردەن، مەدالدار.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا – شۇلەن تاراتۋ.
قوسارلانىپ ۇلەستىرىپ جاتقاندار – كەشەگى ءھام بۇگىنگى پرەزيدەنتتەر.
«قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى».
مەن وسىناۋ ۇلكەن اتاقتىڭ بيبىگۇل تولەگەنوۆانىڭ ومىراۋىنان كورىنەرىنە سونداي سەنىمدى ەدىم. ويتكەنى قازاقتىڭ كۇمىس كومەي بۇلبۇلى اتانعان ول حالقىمىزدىڭ «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار» انىنە، سۇلۋلىقتىڭ عاجايىپ اسەم سانىنە، ۇلتىمىزدىڭ ءموپ-ءمولدىر تازالىعىنىڭ مانىنە اينالىپ كەتكەن اسا ءبىر اياۋلى ارۋى ەدى عوي.
ال سول مەدال شىن يەسىنەن اداسىپ بەرىپ، روزا رىمباەۆانىڭ توسىنە تاعىلعاندا، كەۋدەمە وق قادالعانداي سىلق ءتۇسىپ، سۇمىرەيدىم دە قالدىم. توقسانعا كەلگەنشە الاش جۇرتىن دا، الەمنىڭ بۇكىل ۇلتىن دا التىننىڭ بۋىمەن كومكەرىلگەن عالامات داۋسىمەن راقات كۇيگە بولەپ كەلگەن ساندۋعاشىن، بيبىگۇلدىڭ قازاقى داستۇرمەن مولدىرەتەتىن ءبىر ءانىن دە ورىنداي المايتىن «ەسترادنيتسامەن» الماستىرعاندا... كومەيىمە كەك جاسى ما، وكىنىش وكسىگى مە، تىنىسىمدى تارىلتىپ، تىعىلدى دا قالدى.
وسى جولى ۇلكەن مەدالدى بيبىگۇلگە تاعىپ، روزاعا كەيىن دە بەرۋگە بولاتىن ەدى عوي.
«ەلباسىمنىڭ قولىنان حالقىمنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ بەلگىسىندەي بولاتىن «حالىق قاھارمانى» مەدالىن الامىن!» دەپ بارىپ، سول وزىنە بۇيىرماعان التىن مەدال ورتتەن ءبىر عانا ادامدى قۇتقارىپ قالعان شاپىراشتىنىڭ الدەبىر بوزباسىنا تاپسىرىلعان كەزدە تالعات بەگەلدينوۆ اعامنىڭ كوكىرەگىن قارس ايىرارداي كۇرسىنگەنىن قاسىندا تۇرىپ كورگەندە، جوعارىداعىداي وكسىكتى وكىنىشپەن سۇمدىق زاپىلانعانىم ۇمىتىلماستاي ەسىمدە.
كەلمەسكە كەتكەن «حالىقتار تۇرمەسى» اتالعان يمپەريانىڭ التىن مەدالىنەن ءوزىنىڭ تۋعان ەلىنىڭ باتىرى بولۋدى تالعات تا، ەرى بولۋدى بيبىگۇل دە اڭساي قۇرمەتتەپ، قاسيەت تۇتارىن تۇسىنبەيتىن توبەمىزدەگى توردەگىلەردى مەن دە تۇسىنۋدەن قالدىم.
ارامدىق پەن جالعاندىققا جول بەرەتىن دە، دەم بەرەتىن دە مىلقاۋ دا مانگۇرت، بويكۇيەز دە سالعىرت ءوزىمىز-اۋ دەي بەرەم كەي-كەيدە.
ايتپەسە «وسى اسا بيىك، قۇرمەتتى اتاق تەرەششەنكو، ۇشكەمپىروۆ، مۇساحوجاەۆا، و. سۇلەيمەنوۆتەرگە نە ءۇشىن، قازاقتارعا قانداي ەڭبەك سىڭىرگەنى ءۇشىن بەرىلدى؟» دەپ جوعارىعا قاراپ تاڭداي تاقىلداتپاساق تا، تىم بولماسا ەرەگىسكەندەي ەتىپ ەرنىمىزدى ءبىر سىلپ ەتكىزدەر ەدىك-اۋ.
اسىرەسە، «قازاق ءتىلى – ءتىل ەمەس. ول اسۇيدە عانا بىلشىلدايتىنداردىڭ بالدىر باتپاعى. ال قازاقستان رەسەيسىز ءوز الدىنا مەملەكەت بولىپ تۇرا المايدى» دەيتىن ولجاسقا قاي قازاقستان «ەرىم!» دەپ ەلجىرەۋى مۇمكىن.
تاعى دا كوك جاشىككە كوز سۇزەيىك.
ادامدى سوزىنە قاراپ تاڭداۋدان گورى، كىسىگە قاراپ ءسوز الار زامانعا تاپ بولعانىمىز سونداي، قاۋاشاعىڭا ءتاۋىر وي سالار ازاماتتار تابىلىپ جاتسا، سولاردىڭ ءتۇزۋ اقىلىن الۋدىڭ ورنىنا الگىلەردى تاياقتاپ قۋىپ، تاۋ اسىرىپ جىبەرەتىن ادەتكە ەتىمىز ابدەن ۇيرەنىپ كەتكەن ەكەن. قياناتقا قارسى قىڭق دەمەس مۇساپىرلىكتىڭ قۇلىمىز.
دەي الساق، اقىل-ويىنىڭ سۇسى بار، قايرات-قاجىرىنىڭ كۇشى بار، اسقىنعاندى ساستىراتىن مىسى بار، قولىنان كەلەر ءىسى بار كەشەگى ز. نۇرقادىلوۆ، س. ءابدىلدين، بۇگىنگى قايسار ءۋاليحان، ب. تۇرسىنباەۆ، ع. الدامجاروۆ، س. مۋسين، ي. تاسماعامبەتوۆتەردى كاكىر-شۇكىردەي ەتىپ، بيلىك توڭىرەگىنەن ىعىستىرتىپ جىبەرتپەس پە ەدىك.
قىر اسىرماس قارتتىق جەلكەلەرىنە مىنسە دە، جەر تايانعان جەتپىستەگىلەر مەن سەلكىلدەگەن سەكسەندەگىلەردىڭ بيلىكتەگى كەسىرى قاسىرەتكە اينالارىن، قاسىرەتى قاسيەتىن وشىرەرىن قاشان عانا سەزەرمىز. ماسىلدان اسىل شىقپاسىن، ەزدەن ەر بوپ ۇتپاسىن قاشان عانا ۇعارمىز.
ال سالداقى ەكراننىڭ ارقاسى توسەككە تاڭىلعان جاننىڭ الدانىشىنا اينالىپ، قالعىپ-مۇلگىگەن بار قازاقتى سەرپىلتەر ويدان، سەرگىتەر ميدان اۋلاقتاتىپ اكەتۋگە بارىن سالىپ، دۋىلداق، شۋىلداق الەمىشىمەن جانارىڭدى جاۋلاپ الىپ نەبىر كەلەڭسىزدىكتى كوز الدىڭا توسا قويار ولەرمەن وزبىرلىعىنان قايدا، قايتىپ قۇتىلارسىڭ.
قاي ارنانى اشىپ قالسام-اق، قانىم تاسىپ قويا بەرەتىن كەساپات كەسەلگە ۇشىرادىم. مىنبەلەردەن مىڭگىرلەگەن مينيسترلەردى، اكىرەڭدەگەن اكىمدەردى، تاسىراڭداعان دەپۋتاتتاردى كورگەندە، الدەكىمدەردە كەگىم كەتكەندەي، الدەكىمدەرگە ۇپايىمدى جوعالتقانداي اشۋلى ىزا بۋعان، جۇبانىشى تابىلماس كۇي كەشەمىن.
ال «قالاۋلىم!» اتتى جىنويناق شوۋ-باتپىراققا نازار اۋدارعاندا... ءوزىمنىڭ دە جىنىم ۇستاپ، كوزىمنىڭ دە جىن-شايتانى اتقىلاي شاشىراپ، اناۋ شىڭكىلدەگەن، شاڭقىلداعان شۇيكەباستار مەن بىرىنە ءبىرى جۇدىرىق بەزەگەن جىگىتسىماقتاردى ورتەپ جىبەرەردەي لاپىلدايدى.
ال وسى شوۋ-ويناقتى قاتارىن ءبىر ۇزبەي، كۇنى بويى شۋىلداتۋدا – بيلىكتىڭ اسا ايلاكەر قۋلىعى جاتقان ءتارىزدى. نەگە دەيسىزدەر عوي. بيلىككە قارسى بوي كورسەتىپ، كوشە دەموكراتياسىن جاسايتىندار كىم؟ ادىلەت اڭسايتىن جاستار. قازاقستان بايلىعىنىڭ ناعىز شىن يەسى وزدەرى ەكەنىن ءبىلىپ، تيەسىنى تالاپ ەتكەن كوپ بالالى انالار. بيلىك ەكەۋىنەن دە قورقادى. قورقادى دا، دىر-دۋى كوپ شۋىلداعىمەن جاستاردى، وسەككە بەرگىسىز ونەگەسىز دۋىلداعىمەن انالاردى كوشە تۇگىل كولەڭكەگە شىعارتپاي تۇسايدى دا تاستايدى.
سويلەسە ءسوزى ادەمى، جاناسا كەتسە قىلىقتى مىنەزدى، سىرىڭدى سىرتقا جايماس، الىسقان قول، ايتىسقان سەرتتەن ءبىر ەلى تايماس، بىلمەستىگىڭدى سىبىرمەن جەڭەر، ۋايىمىڭ جوق، كوڭىلىڭ توق، كوكىرەگىڭ زور بوزبالا كۇيىڭە تاسىڭقى-باسىڭقى بازىناسىمەن ەنەر ناقسۇيەرىڭدى وڭاشا ىزدەپ، ەكەۋارا ءتۇسىنىسىپ بارىپ، ماڭگىلىك تابىستىراتىن قازاقى سالت-ءداستۇرىمىزدى نەگە ۇمىتامىز.
«بەتىم باردا بەتىمە كىم قارايدى!» دەپ ماڭدايداعى كوزدى ماڭدايشاعا قاداپ، قاۋمالاعان جىگىت-جەلەڭدى تاپتاپ وتەردەي داۋىلداتىپ كۇيەۋ ىزدەيتىن ارداكۇرەڭ اياشتاردى بۇكىل رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنىڭ كوز الدىنا توساتىن بەيادەپ كورسەتىمدى توقتاتۋعا ءبىزدىڭ يدەولوگيانى باسقاراتىنداردىڭ ميى قالاي جەتپەي ءجۇر ەكەن؟
شىركىن كوڭىلى ۇنەمى تازا جۇرەر، ءوزىڭدى وزگەلەردەن ارداق تۇتىپ، حانعا بالار، مىنەزىنىڭ كەسەگى بار، سوڭىنان ەرەر وسەگى جوق، جارى ءۇشىن جانىن پيدا قىلار قوساعىڭنىڭ جار توسەگى – التىن تاقتان كەم بولماسىن ۇعىنار جىگىتتەرىم قايدا؟
وۋ، اعايىن! وزىمدىك قانا جەكە وي كۇمانىمدى ءبىلدىرىپ كەسىرلى كىساپىرلىكتەردى ايتام دەپ، كۇرسىندىرگەن كۇيىككە ەرىپ تە، ەنىپ تە كەتىپ، كەيبىرەۋىڭىزدى رەنجىتىپ السام، كەشىرىم وتىنەمىن. ايىپقا بۇيىرماڭىزدار.
بارشاڭا ۋاسسالام!
سوفى سماتاەۆ
Abai.kz
