(اڭگىمە)

وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن سوڭ تۋرا بەس جىل وتكەن ەدى. ول وكىمەتتىك ءبىر ءىرى مەكەمە باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالدى. جاس جىگىتتى  قاناتتاندىرعان دا، ەرەن ەرىك-كۇش سىيلاعان دا سول ءبىر ءساتتى جىل تۇعىن. العاش وسى قىزمەتتىڭ ورىنتاعىنا جايعاسقاندا: 

-ەندى، ءبىر عانا ساتى قالدى. ءبىرىنشى باسشى ءوزىڭ بولاسىڭ!

-وسەسىڭ! تەك قانا العا ۇمتىلا بەر!  

-ورىنباسار دەگەن ءسوز ۇلكەن باستىقتىڭ ورنى كەشىكپەي سەنىكى بولادى دەگەن ءسوز. كوپ ۇزاسا، مىنا باستىق ءۇش جىلدان كەيىن زەينەتكەرلىككە شىعادى. سەنى ءوز ورنىنا دايىنداپ قويعانى عوي، كەيىن ءبىرىنشى باستىق سەن بولاسىڭ! ال، ەڭبەگىڭ جەمىستى بولسىن! - دەسىپ، تىلەك ايتقانداردىڭ قاراسى وتە كوپ ەدى. 

ءوستىپ ءجيى ايتىلعان كوپ تىلەك پەن قولداۋ ونى العا جەتەلەيتىن تەتىك ءارى قول سوزاتىن ارمانىنا اينالدى. وسىلايشا، مەكەمەنىڭ ءبىرىنشى تۇلعاسى بولۋدى ومىرلىك ماقساتى دەپ ءبىلدى. بۇل جولدا جان اياماي كۇرەسىپ، ءولىپ-ءتىرىلىپ ەڭبەك ەتۋمەن بولدى. جانتالاسا تەر توكتى، بار كۇشىن سالدى.

جۇرت ايتقانداي-اق، ءۇش جىلدان كەيىن مەكەمە باسشىسى زەينەتكەرلىككە شىققانىمەن، ونىڭ تاعىنا اۋىسىپ وتىرا سالۋ باعى ورىنباسارعا بۇيىرا قويمادى. سەبەبى، كومپارتيا دەيتىن سول تۇستاعى الىپ “ماشينا” اياق استىنان تاس-تالقانى شىقتى دا، سول ساتتە پورتفەلسىز قالىپ، قامىققان وبكومنىڭ كوپتەگەن حاتشىلارىنىڭ ءبىرى ءدال سول مەكەمەنىڭ اۋلاسىنا ادەيى لاقتىرىلعان دوپشا توپ ەتىپ تۇسە قالعانى. 

“جىلاندى ءۇش رەت كەرتسەڭ دە، كەسىرتكەلىك قاۋقارى بار” دەگەن ءسوز راس ەكەن. ول جاي كەلگەن جوق، مەكەمەگە باستىق بولىپ قونجيا كەتتى. وسى ارالىقتا ادامزات جاڭا مىڭجىلدىققا، ءححى عاسىرعا ءوتتى. وبكومنان كەلگەن نەمە ەش قايدا كەتپەي ومالىپ ۇزاق وتىردى.  

جاي وتىرعان جوق، اينالاسىنا ءوز جاقتاستارى مەن جاقىن-جۋىقتارىن توپىرلاتىپ،  ىرگەسىن قىمتاۋمەن بولدى. بار بىتىرەتىنى جۇمىسى ەسكى كوز، ءتالىمدى-تاجىريبەلى مامانداردى ىعىستىرىپ، الاستاتۋ. ون جىلدان كەيىن زەينەتكەرلىككە جاسى جەتتى. بىراق، سوندا دا، ورنىن بوساتپاي قويدى. ءومىر بويى “اۋىردىڭ استى، جەڭىلدىڭ ۇستىمەن” جۇرگەن، ماڭدايى تەرلەپ ەڭبەك ەتپەگەن، ەشتەڭەگە باس قاتىرماعان ءبىرىنشىنى قاشان كورسەڭ، بەتى جىلتىراپ، كوزى كۇلمىڭ قاعا ويناقشىپ، قۋتىڭ-قۋتىڭ ەتىپ  جۇرگەنى. قورباڭداپ تىم ەبەدەيسىز جۇرسە دە، قيمىلى اجەپتاۋىر شيراق. ساۋساق قيمىلداتپاسا دا، اۋىزبەن وراق ورۋعا كەلگەندە الدىنا جان سالمايدى. اتقاراتىن جۇمىسى بولىمدەر ازىرلەپ اكەلگەن، ورىنباسار جان-جاقتى تەكسەرىپ، پىسىقتاعان دايىن قۇجاتتارعا قول قويۋ. تومەننەن دايىندالىپ كەلگەن دۇنيەنى جوعارىعا جونەلتۋ. جوعارىدان كەلگەن اقپارات پەن مالىمەت، تاپسىرمالارعا بۇرىشتاما سوعىپ، تومەنگە سىرعىتۋ. سودان كەيىن قول قۋسىرىپ، تىرق-تىرق كۇلىپ وتىرادى. 

ءوزى باعىنىشتىلارعا شىبىنداعان جىلقىشا باس شۇلعيدى. ال، قول استىنداعىلاردى ىممەن ىقتىرىپ، قاس-قاباعىمەن قورقىتىپ،“بىرەكە، بىرەكە” دەپ بەزىلدەتىپ، ءلاپپاي-تاقسىرلاتىپ قويادى. اراسىندا، وزىنە ۇناماعان بىرەۋلەرگە ءجون-جوسىقسىز سوقتىعىپ، جۇيكەسىن جۇندەي ءتۇتىپ  جىبەرەتىنى دە بار. وعان توزگەندەرى قالادى. شىدامى تاۋسىلعاندارى باسىمەن قايعى بولىپ، تەنتىرەپ كەتەدى. ءوزى سودان اجەپتاۋىر راقات الاتىن بولسا كەرەك. ەشتەڭە ويلاماسا دا، قاباعىن قارس ءتۇيىپ الىپ، تەرەڭ-تۇڭعيىق تۇلعانىڭ وبرازىن جاساي قوياتىن ارتىستىگى دە ءبىر باسىنا جەتەدى.       

ەبىن تاۋىپ، ونى زەينەتكەرلىككە شىعارىپ جىبەرۋ ءۇشىن ورىنباسار وزىنەن كەيىنگى ءبولىم باستىقتارىمەن اقىلداسىپ، ءبىرىنشىنىڭ الپىس جاسقا تولعان مەرەيتويىن دۇركىرەتىپ وتكىزۋدى جوسپارلادى. جوعارى جاقتان وردەن مەن اتاقتىڭ ءبىرشاما ءتاۋىرىن دە الدىردى. 

بارلىق ءىس-شارا ويداعىداي-اق ءوتتى. الدىمەن، ءبىرىنشىنىڭ ەڭبەك داڭقىن اسقاقتاتۋعا ارنالعان ۇلكەن جيىن ءوتتى. ورىنباسار ونى ماقتاپ، باقانداي ەكى ساعاتقا سوزىلعان سالا قۇلاش بايانداما جاسادى. مەكەمەدە كوپ جىل جەمىستى ەڭبەك ەتىپ، زەينەتكە شىققان ارداگەرلەردەن باستاپ، كەشە عانا وقۋ ءبىتىرىپ، جاڭادان قىزمەتكە ورنالاسقان جاس ماماندارعا دەيىن الما-كەزەك ءسوز الىپ، بارلىعى ءبىرىنشىنى ماداقتاۋعا ءسوز تاپپاي قاتتى قينالدى. وسى مەكەمەگە تاياۋدا عانا ءباسپاسوز حاتشىسى بولىپ تاعايىندالعان ازداعان اقىندىعى بار جاس كەلىنشەك بار ەدى. ءىس-شارانىڭ سوڭىندا الگى سىلقىم ءسوز سۇراي قالعانى. جيىنعا مودەراتورلىق ەتىپ وتىرعان ورىنباسار رۇقسات بەرگەنى سول ەدى، اقىنسىماق ۇيالى تەلەفونىنا قاراپ تۇرىپ، بىرىنشىگە ارناعان ولەڭىن ۇزاق وقىدى دا، ەڭ سوڭىندا: 

-قيمايمىن عوي،ءسىزدى، دەپ ايتۋعا زەينەتكەر،

ەنەرگياڭىز ۇرىپ تۇرعان ترانسفورماتور! - دەپ اياقتادى. 

جينالعان جۇرت دۋ قول سوعىپ، ۇرانداتىپ اكەتتى. ونىسىن قويشى، جاعىمپازدانعان كوپ توبىر كىمگە قوشەمەت كورسەتپەي جاتىر. ەڭ قيىنى، الگى وقىلعان ولەڭنىڭ سوڭعى ەكى جولى پالە بولىپ جابىستى دەرسىڭ. ودان بۇرىن ۇجىممەن قوشتاسۋعا، ورىنباسارعا ورنىن بوساتۋعا پەيىل تانىتىپ وتىرعان ءبىرىنشى اياق استىنان نىلدەي بۇزىلدى. “ەنەرگياڭ ۇرىپ تۇر” دەگەن سوزگە قاتتى سەنىپ قالعان سەكىلدى. بۇل اقىن دەگەندەر دە بىردەمەنى اسىرەلەپ، ۇلعايتىپ جىبەرمەسە، بويىنا اس دارىمايتىن لەپىرمە جاندار عوي. سودان نە كەرەك، سالتاناتتى جيىندى قورىتىندىلاپ سويلەگەن سوزىندە، وزىنە ماداق ايتقان بارلىق جاندارعا العىس ايتا كەلىپ، ءبىرىنشى بىلاي دەپ تۇجىرىمدادى: 

-بىلەمىن، ۇجىم مەنى زەينەتكەرلىككە شىعارۋعا قيماي جاتىر. مەن دە سىزدەردى قيمايمىن. جاڭا عانا تاقپاق ايتقان ءباسپاسوز حاتشى دۇرىس ايتتى. راسىندا، مەنىڭ كۇش-قۋاتىم ءالى جيىرما بەس جاستىعى كەزىمدەگىدەي ەكەنى وزىمە دە سەزىلەدى. “ۇرىپ تۇر” دەسە، دەگەندەي-اق. نەگىزى، مەن پاسپورتىمداعى جىل بويىنشا الپىسقا تولعان بولىپ ەسەپتەلگەنىم  بولماسا، فيزيكالىق تۇرعىدان ءالى ەلۋ بەستەمىن. سەبەبى، ءبىزدىڭ كەزىمىزدە قازىرگىدەي جسن، تسون، پالەن-ءپاشتۋان دەگەندەر جوق ەدى. “پاسپورتنىي ستول” دەگەن عانا بولدى. سوندا وتىرعان بىرەۋ تۋعان جىلىمدى شاتاستىرىپ، بايقاماي بەس جىل قوسىپ جىبەرگەن عوي. سوندىقتان، اينالايىن ۇجىم مۇشەلەرى! ەش ابىرجىماڭىزدار! مەنىڭ كۇش-قۋاتىم ءالى دە قايناپ تۇر. الداعىنى پالەن دەپ بولجاي المايمىز عوي. دەسە دە، ءبىر انىعى، تاياۋ بەس جىلدا مەن سىزدەرمەن بىرگەمىن، ەشقايدا كەتپەيمىن! كۇش-قۋاتىمنىڭ بارىندا سىزدەردى ءالى دە باسقارا بەرەمىن. وعان قابىلەتىم جەتەتىنىن ءبارىڭ بىلەسىڭدەر.   

ءسويتىپ بۇل جولى ورىنباسار ءساتتى قادام جاساي الماي تۇمسىعى تاسقا ءتيدى. ەندى، بەس جىل سارىلىپ كۇتۋىنە تۋرا كەلدى. وسى ارالىقتا ەل كولەمىندە زەينەتكەرلىك جاستى وكىمەت 63 دەپ بەلگىلەپ تاستادى. نە ءۇشىن ءۇش جىل قوسقانىن تۇسىندىرگەن جان بولمادى. جۇرت پايعامبار جاسىن ەسكەرگەن بولار دەسىپ توپشىلادى. بىراق، زايىرلى مەملەكەتتىڭ اتەيستەرى باسىمداۋ پارلامەنتىنىڭ نە ويلاعانىن ءيتىم ءبىلىپ پە. 

جۇمىس ءباز-باياعىداي. مەكەمەنىڭ بارلىق شارۋاسى ادەتتەگىدەي ورىنباساردىڭ موينىندا. ەڭبەك دەمالىسىنا شىعۋعا دا مۇرشاسى جوق، باس الماي جۇمىس ىستەيدى. قاربالاس ىستەرىنىڭ باسى بار دا، سوڭى جوق، ۇزدىكسىز جالعاسا بەرەدى. “يدەولوگيا، ىشكى ساياسات” دەيتىن بىردەمەنىڭ ۇستاپ الاتىن ناقتى تەتىگى دە جوق. سويتە تۇرا ءونىپ جاتقان دا ەشنارسەسى بايقالمايدى. كوزگە كورىنەر  ناتيجەسى تۇككە تۇرمايدى. گالستۋك تاققاندار مەن ميني يۋبكا كيگەندەر جىرتىلىپ ايىرىلادى. بىراق، ولاردىڭ ءدال نە تىندىرىپ جاتقاندارىن بىلايعى جۇرت مۇلدە بىلمەيدى. ال، مەكەمە ىشىندە جوعارى-تومەن ورلەپ-قۇلداپ جاتقان قاعازدار تاسقىنىندا ءبىر توقتاۋ جوق. ءتاۋىر اتقارىلعان جۇمىس ءۇشىن جوعارىدان العىس پەن ماراپات بىرىنشىگە ايتىلادى. الدە ءبىر شارۋا اقساپ، قاتەلىك كەتىپ جاتسا، بار كىنا ورىنباسارعا تاعىلادى. 

دەگەنمەن، ول قىزمەت ەتەتىن مەكەمە قالاداعى ۇزدىك ەڭبەك ۇجىمىنىڭ قاتارىندا. ءىس جۇزىندە ءبىرىنشى ەشتەڭە ىستەمەسە دە، ۇپايى تۇگەل. ۇنەمى ماداقتالادى. جوعارى جاق ورىنباساردىڭ كۇللى شارۋانى جان-تانىمەن اتقارىپ جاتقانىن پىسقىرمايدى دا. ءار ءبىر جەتىستىك پەن تابىس ءۇشىن تەك  ءبىرىنشى عانا اۋىزعا ىلىگىپ، ۇنەمى كوككە سامعاپ جۇرگەنى.    

ءوستىپ جۇرگەندە بەس جىل وتە شىقتى. ورىنباسار وسى جولى ءبىرىنشىنى ءبىرجولاتا تايدىرۋ ءۇشىن تاعى دا قىزۋ دايىندىققا كىرىستى. ونىڭ الپىس بەس جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان باياندامانى بەس مينۋتتان اسپايتىن ەتىپ دايىنداۋدى كومەكشىسىنە مۇقيات تاپسىردى. “ەنەرگياڭىز ۇرىپ تۇرعان ترانسفورماتور” دەگەندەي ولەڭ-جىرلاردىڭ ايتىلۋىنا قاتاڭ تيىم سالدى. ونىڭ ورنىنا مەكەمەدە بىردەمە شيمايلاپ جۇرەتىن ءبىر جىگىتكە “كوردىڭ عوي، كوپ جىل بەينەت، 

ەندىگى تۇرارىڭ تەك قانا زەينەت” دەگەن سيپاتتا ولەڭ جازۋعا تاپسىرىس بەرىپ قويدى. 

مەجەلى كۇنى ءبىرىنشىنىڭ الپىس بەس جاسقا تولعان مەرەيتويى اتالىپ ءوتتى. ءبارى ويداعىداي بولعان سەكىلدى ەدى. ورىنباسار ونىڭ قورىتىندى ءسوزىن تاعاتسىزدانا كۇتتى. “وسى جولى ۇجىمعا العىس ايتىپ، ورنىن بوساتاتىن شىعار” دەپ قاتتى ۇمىتتەنىپ وتىردى. ءبىرىنشى ورنىنان اسىقپاي كوتەرىلىپ، ىڭىرانىپ ءبىراز تۇردى دا ءسوزىن باستاپ كەتتى: 

-سىزدەرمەن بىرگە وتكىزىپ كەلە جاتقان ءار كۇنىم مەن ءۇشىن التىننان دا قىمبات. ءبىز عاجاپ داۋىردە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ وتكەن تاريحىمىزدا ءدال وسىنداي عاجايىپ زامان بولماعان. اتا-بابالارىمىز  وسى كۇندى عاسىرلار بويى ارمانداپ جەتە الماي كەتتى. ال، ءبىز جەتتىك. مەن العاش كومپارتيا تاراعان سوڭ وسى مەكەمەگە كەلگەندە، مۇندا ەشتەڭە جوق ەدى. ءبارىن ءوز قولىممەن جاسادىم. سۇلاپ جاتقان ۇيىمدى اياعىنان تىك  تۇرعىزدىم. مەنىڭ ارقامدا مىنەكي، ءبارىڭ ءبىر ۇجىم بولىپ ۇيىپ، مەنى تىڭداپ وتىرسىڭدار. 

زەينەتكەرلىككە شىعىپ، دەمالايىن، ەڭبەگىمنىڭ زەينەتىن كورەيىن دەپ ۇنەمى ويلايمىن. بىراق، ءوزىمدى دە وكىمەتتى دە الداعىم كەلمەيدى. مەن پاسپورت بويىنشا عانا الپىس بەسكە تولعانىم بولماسا، شىن جاسىم ءالى الپىستامىن. زاڭ بويىنشا ەندى ءۇش جىلدان كەيىن زەينەتكەرلىككە شىعۋعا ءتيىسپىن. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، جۋىقتا عانا ەڭبەك ءمينيسترى زەينەتكەرلىك جاستى الپىس جەتىگە سوزۋىمىز مۇمكىن دەدى. ونىسى، دۇرىس. دامىعان باتىس ەلدەرىنىڭ ازاماتتارى جەتپىسكە جاقىنداعاندا زەينەتكە شىعادى. ءتىپتى، شىقپاي قويامىن دەسە دە وزدەرى بىلەتىن كورىنەدى. ادام قۇقىعى، بوستاندىعى دەگەن وسى عوي. ءبىزدىڭ ەل قازىر سول دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا الدە قاشان ەنىپ قويعان. ولاي بولسا، جەتپىسكە دە كەلمەگەن جاپ-جاس بولا تۇرا مەن قالايشا ۇيالماي زەينەتكەر بولىپ ۇيدە وتىرامىن؟ يدەولوگيالىق جۇمىستى اقساتقان ەل العا دامىمايدى. جەكە باسىمدى ويلاسام، ۇيدە تىنىش جاتا بەرەر ەدىم. ارينە، ولاي بولمايدى. سول سەبەپتەن، ءوزىمنىڭ ءومىر تاجىريبەمدى حالقىما ارناپ، سىزدەرمەن بىرگە ەڭبەك ەتە بەرەمىن - دەپ ول تاعى دا شورت كەستى. 

ورىنباساردىڭ سالى سۋعا كەتىپ، ءجۇنى جىعىلدى. سوندا دا، جەتپىس جاسىندا زەينەتكەرلىككە كەتەر، ورنىن ماعان بەرەر دەپ ۇمىتتەندى. بىراق، ەسىنە بىردەمە تۇسكەندە سەلك ەتە قالدى. ول جەتپىسكە تولعاندا، ورىنباسار ءوزى دە زەينەتكەرلىك جاسقا جەتىپ قالادى ەكەن. ۇستەلىنىڭ ۇستىندە تۇرعان كالكۋلياتوردى قوستى دا، شيقىلداتىپ باسىپ-باسىپ قالدى. ءيا، ءدال سولاي ەكەن. تۋرا الپىس ءۇش جاسقا تولادى، زەينەتكەرلىك قىر استىندا دەگەن ءسوز. تىم قۇرىعاندا، ءۇش جىل ءبىرىنشى باسشى بولىپ كورسە، سودان كەيىن زەينەتكەرلىككە شىقسا، بولار  ەدى. “الپىس كۇن اتان بولعانشا، التى كۇن بۋرا بول” دەگەن ماقال ورىنباساردىڭ ۇنەمى مازاسىن الادى. بىراق، بىرىنشىدەن قۇتىلۋدىڭ دا ەش امالىن تابا المايدى.

ۋاقىت شىركىندى ايتسايشى، ۇشقان قۇستاي زۋلايدى عوي. ودان كەيىن دە بەس جىل سىناپتاي سىرعىپ ءوتىپ كەتتى. ءبىرىنشى جەتپىسكە تولدى. تاعى دا، ادەتتەگىدەي مەرەيتوي ءوتتى. بىراق، ءبىرىنشى زەينەتكەرلىككە شىعۋ بىلاي تۇرسىن، ول تۋرالى ءتىپتى اۋىزعا دا المادى. كەرىسىنشە، الداعى ون جىلدا اتقاراتىن جۇمىستارىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارىن تانىستىرىپ، سەكسەن جىلدىق مەرەيتويىندا ءوزى ەسەپ بەرەتىنىن جەتكىزدى. ورىنباسار ىشتەي “مىنا قاقپاس ەندى بەس جىلدان كەيىن ءوزىمدى زەينەتكە قۋىپ، شىعارىپ جىبەرەتىن ءتۇرى بار عوي” دەپ دەگبىرى قاشا ءتۇستى.

الايدا، بەس جىلدان كەيىن ءبىرىنشىنىڭ جاسى جەتپىس بەسكە كەلسە دە ورنىن بوساتپادى. بىراق، ءبارى ورىنباسار ويلاعانداي بولمادى. جاسى الپىس ۇشكە تولعان ورىنباساردى دا  ءبىرىنشى باستىعى زەينەتكەرلىككە قۋمادى.

ەندى، ورىنباسار بۇرىڭعىداي مەكەمەنىڭ ناعىز باسشىسى بولۋدى ارمانداۋدى ءبىرجولاتا قويدى. كەرىسىنشە جاتپاي-تۇرماي ءبىرىنشىنىڭ اماندىعى مەن ساۋلىعىن تىلەيتىن بولدى. ول كوزى تىرىسىندە مەكەمە تىزگىنىن ەشكىمگە ۇستاتپايتىنى ايدان انىق ەدى. ەگەر ول عايىپتان تايىپ، اياق استىنان ولاي-بۇلاي بولىپ كەتسە، زەينەتكەرلىكتەن جاسى اسىپ كەتكەن ورىنباساردى مەكەمەگە ناعىز باسشى ەتىپ ەشكىم تاعايىندامايدى. وزگە جاقتان الدە ءبىر جاس پەرى كەلەدى دە، ورەكەڭدى قۇيمىشاقتان ءبىر تەبۋى عاجاپ ەمەس. جاسى كەلگەن ادامنىڭ قىزمەتتەن بوساپ، زەينەتكەرلىككە شىعۋى زاڭدىلىق قوي. جاڭادان كەلگەن كىم بولسا دا، وسى زاڭدىلىقتى العا تارتادى.  

ءسويتىپ جۇرگەندە، ءبىرىنشى اياق استىنان شۇعىل جينالىس شاقىردى. سوڭعى جىلدارى ول كىسى جيىن وتكىزۋدى مۇلدە دوعارعان بولاتىن. بارلىق شارۋا ورىنباساردىڭ قولىمەن اتقارىلىپ جاتاتىن. وتە ءبىر توتەنشە جاعدايدا بولماسا، ءبىرىنشىنىڭ ەشكىمگە الدىن الا ءتىس جارماي كەنەتتەن جينالىس شاقىرۋى مەكەمە تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان. ونىڭ ۇستىنە ءبىرىنشىنىڭ مەرەيتويىنا ءالى باقانداي ءبىر جىل بار. 

“نەگە كەنەتتەن بۇلاي بولدى؟ بالكىم، ماعان زەينەتكە شىق دەمەكشى شىعار. ەگەر ولاي دەيتىن بولسا، ء“وزىڭ شىق” دەپ تۋرا بەتىنە ايتامىن. ءومىر بويى وسى مەكەمەنىڭ وتىمەن كىرىپ، سۋىمەن شىقتىم. نەگە ءالى دە ءبىر-ەكى جىل تۇرا بەرۋىمە بولمايدى  ەكەن؟” - دەپ ورىنباسار ىشتەي ايران اسىر بولىپ، جانىن قويارعا جەر تاپپاي كەتتى.

ساعاتىنا قاراسا، جينالىسقا دەيىن ءالى ءتورت ساعات ۋاقىت بار ەكەن.  وسى مەكەمەدە ومىرباقي ەكىنشى ادام بولىپ، بارلىق قارا جۇمىستى اتقارعانىن ويلاسا وكىنىشتەن وزەگى ورتەنەدى.ءمان-ماعىناسىز وتكەن قايران ەسىل ۋاقىت. كەڭسەدە كورتىشقانشا قاعاز كەمىرىپ، ءمانسىز كوپ جيىندارعا بايانداما دايىنداپ، جوعارى-تومەن وتىرىك-شىندى ەسەپ بەرىپ جۇرگەندە جاستىق شاعى وتە شىقتى.

ەندى، الپىستان اسىپ، جەتپىسكە تاياعان شاعىندا بۇرالقى يتتەي قۋىلىپ زەينەتكەرلىككە شىققالى وتىر. وتكەن ءومىرىن ويلاسا، وتباسىنا، بالا-شاعاسىنا دا كوڭىل بولمەپتى. تاڭ سارىدە ءبارى شىرت ۇيقىدا جاتقاندا كەتەدى. ءتۇن اۋعاندا، ولار ءتاتتى ۇيقىعا باس قويعاندا ۇيىنە كەلەدى. بالالارى تۇرماق ايەلىمەن دە سيرەك سويلەسكەن ەكەن. قازىر جەكە وتاۋ تىگىپ، ءۇيلى-باراندى بولىپ كەتكەن ۇل-قىزدارى، ۇيىندەگى كەنجە ۇلى مەن كەلىنى، نەمەرە-جيەندەرى ورىنباسار ءۇشىن بەيتانىس جاندار سەكىلدى بولىپ كەتكەن. سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى جانە مەرەكەلىك دەمالىستاردىڭ وزىندە ول كابينەتىنە كەلىپ، بۋما-بۋما قاعازدارعا كومىلىپ وتىراتىن اكەسىن بالالارى ۇمىتپاسا دا، كورگەندە جاي ءبىر ءتۇس تانىس ادامداي عانا كەيىپ تانىتادى. ابدەن  جات بولىپ كەتكەن. ۇيلەرىندە دە جۇزدەسۋى، ءبىر داستارحان باسىندا وتىرۋى سيرەك بولسا، سويتپەگەندە قايتسىن. مۇنى ويلاعاندا ورىنباساردىڭ جۇرەگى قان جىلادى. “قايران ۋاقىت. قايتا ورالماس وتكەن ءومىر” دەپ، سىبىرلاپ وتىردى. ويى ونعا، ساناسى سانعا ءبولىندى. 

بالكىم، مەكەمەگە ءبىر جاس پەرى باستىق بولىپ كەلگەلى جاتۋى دا ىقتيمال دەگەن دە وي ساپ ەتە قالدى. بۇل جەردە دە ورىنباسار ەشتەڭە ۇتپايدى. “جاپالاقتى تاسپەن ۇرساڭ دا، تاستى جاپالاقپەن ۇرساڭ دا جاپالاق ولەدى” دەگەننىڭ كەرى. قاي نۇسقاسى بولسا دا، وڭىپ تۇرعان جوق. بۇل ورەكەڭنىڭ كۇنى ءبىتىپ، ءتىرى ولىك بولىپ ۇيدە وتىراتىن ۋاقىتى جەتتى دەگەن ءسوز. وسىنى ويلاعاندا ورىنباساردىڭ جۇرەگى شانشىپ كەتتى. جالما جان تارتپاسىن اشىپ، ءدارى-دارمەك سالىنعان قوبديشاسىن الدى. كابينەتىنىڭ سول جاق بۇرىشىندا تۇرعان شاعىن ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى گرافيندەگى سۋدان ستاكانعا قۇيىپ الىپ، ءدارىسىن ءىشىپ، ءسال تىنىستاپ وتىردى. 

حاتشى قىزدان سۇراپ ەدى، ءبىرىنشى ءالى ورالماپتى. ول ءتۇس مەزەتىندە جوعارى جاققا شاقىرىلىپ كەتكەن. جينالىسقا ءبىر ساعاتتاي عانا ۋاقىت قالعاندا ءبىرىنشىنىڭ كولىگى مەكەمەنىڭ اۋلاسىنا كەلىپ توقتاعانىن ورىنباسار تەرەزەدەن كورىپ قالدى. ماشينادان اسىقپاي تۇسكەن باستىق سول جەردە تۇرىپ تەمەكى تارتىپ ءبىراز تۇردى. قاسىندا  وزىمەن تۋىس جۇراعات بولىپ كەلەتىن ءۇش قىزمەتكەر.تورتەۋى سويلەسىپ كوپ تۇردى. تۇرلەرى انىق كورىنبەگەنىمەن الدە ءبىر ماڭىزدى نارسەنى تالقىلاپ جاتقانداي كورىندى. ءوزارا بىردەمەلەردى سىبىرلاسقانداي بولدى دا، تورتەۋى دە ورىنباسار تۇرعان تەرەزەگە قارادى. ورەكەڭ ءوزىن كورىپ قالماسىن دەپ كەرى قاراي شەگىندى. بىراق، ولاردىڭ ءار قيمىلدارىن كوز الماي باقىلاپ تۇردى. ءوزى تۋرالى بىردەمە ايتىپ جاتقانىن سەزگەندەي بولدى. ءداۋ دە بولسا قازىر وتەتىن جينالىستىڭ وزىنە قاتىسى بار سياقتى.الگى تورتەۋ ورىنباساردىڭ تەرەزەسىنە تاعى ءبىر كوز تاستادى دا قارقىلداپ كۇلگەندەي بولدى. ەكى ەزۋلەرى ەكى قۇلاقتارىنا جەتكەندەي ءماز. 

“مەن تۋرالى ايتىپ جاتقاندارى كورىنىپ تۇر. زەينەتكەرلىككە قۋىپ شىعىپ، ورنىما انا تۇرعان ۇشەۋدىڭ ءبىرى قويماقشى ما ەكەن. ول دا مۇمكىن. سوڭعى كەزدە بۇلاردىڭ كۇبىر-سىبىرلارى تىم كوبەيىپ كەتكەن. باسە... نەسى بولسا دا، نار تاۋەكەل. وسى جولى ايتارىمدى ايتىپ كەتەمىن. شىندىقتان قاشا المايسىڭدار!” - دەدى، ىشتەي ورىنباسار. اۋلاداعى تورتەۋ ىشكە ەنگەن سوڭ ۇجىمدى جاپپاي جينالىس زالىنا شاقىردى.

توردەگى ورىنعا جالعىز ءوزى جايعاسقان ءبىرىنشى قاسىنا ورىنباساردى شاقىرىپ، وتىرعىزدى دا جينالىستىڭ اشىق ەكەنىن جاريالادى. بۇكىل ۇجىم باستىقتىڭ نە ايتارىن تاعاتسىزدانا كۇتىپ، قۇلاق ءتۇرىپ وتىر.

ءبىرىنشى مەكەمەنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن قوزعاپ، ۇزاق سويلەدى. ورىنباساردىڭ ۇيىمعا سىڭىرگەن ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ ءوتىپ، العىس جاۋدىرعان ساتتە “ال، ەندى ءبىتتىم. مەنى زەينەتكەرلىككە شىعارادى ەكەن. جاقسىلاپ سىباعاڭدى بەرەرمىن، قاقپاس!” دەپ ىشتەي دايىندالىپ وتىردى. 

-قۇرمەتتى ارىپتەستەر! مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم - بۇگىننەن باستاپ، قىزمەتتەن كەتپەكشىمىن. جوعارى جاقپەن كەلىستىم، ءوتىنىشىمدى ايتتىم. رۇقسات بەردى - دەگەندە جۇرتتىڭ ءبارى اڭتارىلىپ قالدى. 

مۇندايدى كۇتپەگەن ورىنباسار ورنىنان اتىپ تۇرىپ: 

-بىرەكە، مۇنىڭىز نە؟ ءبىزدى تاستاپ... - دەپ، تۇتىعىپ سويلەي الماي قالدى. ءوزىنىڭ ەرسى قىلىعىن بايقاعاندا ىڭعايسىزدانىپ تا قالعان ەدى. سونى جۋىپ-شايعانداي ءبىرىنشى: 

-وتىر، وتىر قاراعىم! - دەپ كۇلىمسىرەدى دە: - مەن ءوز ورنىما ورىنباساردى تاعايىندايمىن. جوعارى جاق باتاسىن بەردى. ال، ورەكە، قىزمەت قۇتتى بولسىن! - دەپ، قولىن ۇسىندى.

ورىنباساردىڭ ەسى شىعا قۋانىپ، جوپەلدەمەدە نە ايتارىن دا بىلمەي قاتتى ساسىپ قالدى. ودان كەيىن دە ءبىرىنشى كوپ سويلەگەن. قاتتى تولقىعان ورەكەڭ ونىڭ ءبىر ءسوزىن دە ۇققان جوق. زال بىردە قول سوعىپ، ەندى، بىردە دۋ كۇلىپ وتىرعانى عانا ەسىندە. ەكى قۇلاعى شىڭىلداپ ءسوز ەستۋدەن دە قالعان. قاتتى تولقىعان ادام ەسىنەن تانىپ قالاتىن سەكىلدى عوي. سالدەن كەيىن عانا ءبىرىنشىنىڭ سابىرعا شاقىرۋىمەن بويىن تىكتەپ، ورنىن ۇسىنعان باستىعىنا جانە ۇجىمعا العىس ءبىلدىرىپ، قىسقاشا ءسوز سويلەدى. 

مەكەمەنىڭ اسحاناسىندا جاسالعان سالتاناتتى باسقوسۋعا بۇكىل ۇجىم تۇگەل قاتىستى. وسى وتىرىستى ورىنباسار ءوزىنىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان بانكەت دەپ قانا ۇقتى. قۋانىپ كەتىپ ءبىر نەشە بوكالدى قاتارىنان تارتىپ-تارتىپ جىبەرگەن سوڭ ءبىرشاما ماسايىپ تا قالدى. ۇزىن-سونار توست ايتىلىپ جاتسا دا ونىڭ ءمانىن ۇقپادى. “سول ءۇشىن الىپ قويايىق!” دەگەندى عانا انىق ەستيدى...    

ادەتتەگىسىنشە، كەشتەتىپ جەتكەن ورىنباسار ۇيىنە كەلگەن سوڭ بۇگىنگى قۋانىشىن بولىسۋگە ءوز وتباسىنان جاقىن جاندارىن ىزدەدى. بايبىشەسى، كەنجە ۇلى مەن كەلىنى، نەمەرەلەرى تۇگەل تەرەڭ ۇيقىدا ەكەن. ءبارىن وياتىپ اۋىرەلەمەيىن دەپ شەشىپ، توسەگىنە كەلىپ جانتايا بەرە قۋانىشتى حاباردى بايبىشەسىنە ايتتى. 

ۇيقىسىن اشا الماي جاتقان بايبىشە: 

-سەن بۇرىننان بەرى سول مەكەمەنىڭ باسشىسى ەمەسسىڭ بە؟ مۇنىڭ نەسى قۋانىشتى حابار، نەسى جاڭالىق؟ - دەدى ەسىنەپ. 

-جوعا، ءبىزدىڭ ءبىرىنشى بۇگىن عانا ءوز ەركىمەن زەينەتكەرلىككە شىقتى عوي.

-ا، سەندەردىڭ بىرىنشىلەرىڭ ءتىرى مە ەدى؟ مەن ونى باياعىدا ولگەن شىعار دەپ جۇرسەم - دەدى دە، قور ەتىپ ۇيىقتاپ كەتتى. 

ورىنباسار ۇيىقتاي الماي ءارى تىم قۇرىعاندا جارتى عاسىر وتاسقان ايەلىنىڭ ءوزى ونىڭ جۇرەكجاردى قۋانىشىن بولىسپەگەنىنە ءسال رەنجىپ، ءبىراز ۋاقىت وياۋ جاتتى. 

ادەتتەگىسىنشە، ەرتە تۇرعان ورىنباسار جۇمىسىنا قاراي تارتتى. مەكەمەسى ورنالاسقان عيمارات ۇيىنەن ونشا الىس ەمەس. سوندىقتان، جاياۋ بارىپ، جاياۋ قايتۋدى ول ەجەلدەن ادەتكە اينالدىرعان. 

مەكەمەنىڭ ەسىگىن تارتسا، جابىق تۇر. بۇرىن اشىق تۇرۋشى ەدى، بۇگىن نە بولعان دەپ تاڭدانىڭقىراپ، قوڭىراۋ باسىپ ەدى. ار جاقتان كۇزەتشى جىگىت كەلىپ  ەسىكتى اشتى. ورىنباسارمەن سالەمدەسكەن ونىڭ تاڭدانىپ قاراپ تۇرعانىن بايقاسا دا ونشا ءمان بەرمەدى. 

ىشكە كىرسە، حاتشى قىز دا جوق. ادەتتەگى كۇندەرى دابىر-دۇبىر بولىپ قايناپ جاتاتىن ۇزىننان ۇزاق ءدالىز دە ءولى تىنىشتىققا ورانعان. ۇيرەنگەن ادەتىنشە، ءوز كابينەتىنە قاراي بۇرىلدى دا، كىلت توقتادى. ءبىرىنشىنىڭ كابينەتىنە قاراي بۇرىلىپ، ىشكە ەندى. ءومىر بويى ارمانداعان جۇمساق كرەسلوعا بارىپ جايعاستى. ۇستەلدى سيپادى. جان-جاعىنا قاراپ ءماز بولىپ ۇزاق وتىردى. 

ءبىر كەزدە كوپ ادامنىڭ تارس-تۇرس ەتكەن اياقتارىنىڭ سىبدىرى ەستىلدى. ءوزارا شاڭ-شۇڭ سويلەسكەن دىبىستارى دا جاقىنداي باستادى. “ە، بىزدىكىلەر ەندى عانا جينالىپ جاتىر ەكەن عوي. كەشە تويدا ءبىراز سىلتەگەن-اۋ. ساعات وننان اسىپ بارادى. جينالىس وتكىزۋىم كەرەك. الگى حاتشى قىز قايدا ءجۇر؟” - كۇبىرلەگەن ورىنباسار ورنىنان تۇرا بەرىپ ەدى. ساۋ ەتىپ ءبىر توپ بەيتانىس ادام كىرىپ كەلدى. 

-سەندەر كىمسىڭدەر؟ قايدان جۇرسىڭدەر؟  

-اعاسى ءبىز تاراتۋ كوميسسياسىنان كەلدىك! - دەيدى، الگىلەر. 

-تاراتقانى نەسى؟ مەن وسى مەكەمەنىڭ باستىعىمىن. 

-اعا، ەندى ءسىزدىڭ مەكەمە جوق. قاۋلى شىققان. مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىپ كەلگەن ارتىق قۇرىلىمداردىڭ ءبارى تاراتىلىپ جاتىر. مىنە، قاۋلىنىڭ كوشىرمەسى! - دەپ، الگى توپتى باستاپ كەلگەن جىگىت ءبىر جاپىراق قاعازدى ۇسىندى. 

ورىنباسار جالماجان بىرىنشىگە تەلەفون سوقتى. ول قارقىلداپ تۇرىپ كۇلەدى. جىندى ما دەپ ويلاپ، ءجون سۇراسا:

-ورەكە، كەشە مەن ءسوزىمنىڭ سوڭىندا قالجىڭداعانىمدى ايتىپ ەدىم عوي. ۇقپاي قالعانسىڭ با؟ كەشكى داستارحاننىڭ ءمانىن دە تۇسىنبەگەنسىڭ-اۋ. كوپ ءىشتىڭ. ءبىزدىڭ مەكەمەنى وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن قاۋلى شىعىپ، تاراتىپ جىبەرگەن. سەنەن باسقاسىنىڭ ءبارى بىلەدى. كەشە ءبارىمىز قوشتاسۋ تويىن جاساعانبىز. سەن قىزىپ قالدىڭ دا ءسوز ۇقپادىڭ. ەندى، ۇيىڭە قايتا بەر! ەكەۋىمىز دە زەينەتكەرمىز - دەدى. 

ورىنباسار كەڭسەدەن قاشان قالاي شىققانىن دا بىلمەيدى. ءبىر قاراسا، قالالىق ساياباقتا تەنتىرەپ ءجۇر ەكەن. ساعاتىنا قاراسا، ءتالتۇس بولىپتى. ۇيىنە قاراي اياڭدادى. 

ەسىكتەن كىرگەندە، ءۇش نەمەرەسى دالىزگە جۇگىرىپ كەلدى دە، ەڭ كەنجەسى:  

-اكە، ءبىر بەيتانىس كىسى كەلىپ تۇر! - دەپ ايعاي سالدى. 

-قويشى-ەي! قايداعى بەيتانىس؟ ءبىزدىڭ ۇيدەگى البومدا فوتوسى جۇرگەن اعاي عوي - دەدى، ورتانشىسى. 

-ەكەۋىڭدە مي بار ما؟ بۇل اتامىز عوي. اكەمنىڭ اكەسى! - دەپ، ىنىلەرىن جازعىرعان تۇڭعىشى: 

-اسسالاۋ، اتا! - دەپ قوس قولىن ۇسىندى. وعان ەرىپ ەكى كىشىسى دە قوس قولدارىن ۇسىندى. ورىنباسار ءۇش نەمەرەسىن قاپسىرا قۇشاقتاي الىپ، الما-كەزەك يىسكەدى دە، تەرەڭ كۇرسىندى. ارعى بولمەدەن ۇلى مەن كەلىنى دە شىعا كەلدى. كۇنى كەشە عانا مىنا نەمەرەلەرى قىزىلشاقا نارەستەلەر ەدى عوي. قالاي تەز ءوسىپ كەتكەن دەپ ويلاپ قويادى. ۇلى مەن كەلىنى دە العاش ۇيلەنۋ تويى كەزىندەگىدەي ۋىزداي جاس ەمەس. ءبىرشاما ەگدەلەنىپ، ەسەيىپ قالعان سەكىلدى. 

-ال، بالالار! مەن بۇگىننەن باستاپ زەينەتكەرمىن - دەدى، ورىنباسار.

-اكە، ءسىز باياعىدان بەرى زەينەتكەر ەمەس پە ەدىڭىز؟ - دەپ، ۇلى يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى. اتاسىن كورمەگەلى كوپ بولعان كەلىنى مەن نەمەرەلەرى توسىرقاپ قاراپ تۇر. 

ونىڭ زەينەتكەرلىككە شىققانىنا بايبىشە عانا تاڭدانعان جوق. 

-نەگە بوتەن ادامشا ەسىكتىڭ كوزىندە تۇرسىڭ، شال-اۋ؟ شايعا كەل! دەمالاتىن ۋاقىتىڭ بولدى عوي. جۇمىستا باسىڭ قالىپ پا ەدى؟ - دەپ، جاس كەزىندەگىدەي سىڭقىلداپ كۇلگەندە، ورىنباسار دا ەزۋ تارتتى. 

قۋاندىق شاماحايۇلى

Abai.kz