كۇنى كەشە عانا تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ ەل الدىندا ەسەپ بەرىپتى. جىل سايىن جۇرتتى جيىپ، ەسەپ قىلۋ ەلدەگى ءاربىر اكىمنىڭ، اكىمدىكتىڭ ادەت-عۇرپىنا اينالعالى قاشان. سوندىقتان، شوكەەۆتىكى دە سول باياعى ولشەنىپ بەرگەن شەڭبەردىڭ شەگىندە وتەتىن ەسەپتىك جيىننىڭ ءبىرى بولار دەدىك. اۋەلدە سولاي-اق، ەدى. 

ايتكەنمەن، ىڭ-شىڭسىز ءوتىپ جاتقان اكىم جيىنىن الەم جۇرتقا ايدىكتەگەن ازىرەتبەرگەنۇلى جارىلقاسىن دەگەن ادام بولدى. ءوزى تۇركىستان وبلىسىنداعى اقساقالدار القاسىنىڭ توراعاسى ەكەن. اكىم ومىرزاق شوكەەۆكە بار ىنتا-شىنتاسىمەن، اقتارىلىپ-توڭكەرىلىپ العىس ايتىپ، ونىڭ ءبىر جىلدا اتقارعان جۇمىسى «ۇلى» باستامالاردىڭ باسى ەكەنىن ايتىپتى.

اقساقالدار القاسىنىڭ بىلدەي باستىعىنىڭ ايتۋىنشا، «ءامىر تەمىر ياسساۋي بابامىزدىڭ باسىنا كەسەنە سوققان كەزدە دە، ابىلاي حان تۇركىستاندى قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى جاساعان كەزدە دە» تۇركىستان، تۇركىستاننىڭ جۇرتى قازىرگىدەي وركەندەۋدى كورمەگەن ەكەن. سوندىقتان ومكەڭ اكىم بولىپ، قۇداي بەرىپتى. مىناۋ جاڭاعى ازىرەتبەرگەنۇلىنىڭ اڭگىمەسى. باق جاپپاي جازىپ، تاراتىپ جاتىر.

«ءبىز قۇلاق ەستىپ كوز كورمەگەن تاريحي كەزەڭنىڭ باستالۋىندا تۇرمىز. تۇركىستاننىڭ بۇلاي وركەندەۋى ءامىر تەمىردىڭ ياسساۋي بابامىزدىڭ باسىنا كەسەنە سوققان كەزدە دە، ابىلاي حان تۇركىستاندى قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى جاساعان كەزدە دە بولماعان بولۋى كەرەك. تۇركىستان جىل ساناپ ەمەس، كۇن ساناپ ءوسىپ كەلە جاتىر. تۇركىستاننىڭ جاسارىپ، جاڭعىرۋىنىڭ باسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى تۇر. مىڭ جىلدان كەيىن دە 3020 جىلى ياساۋي كەسەنەسىن اقساق تەمىر تۇرعىزعان دەسە، تۇركىستاندى تۇڭعىش وبلىس ەتىپ ونىڭ ورتالىعىن تۇركىستان جاساعان نۇرسۇلتان دەپ ايتىلادى. تۇركىستان مەن نۇرسۇلتان قازاق تاريحىنا اجىرامايتىنداي بولىپ ەنگەنى دالەلدى قاجەت ەتپەيتىن دۇنيە. سول ۇلى باستامالار مەن ۇلكەن قۇرىلىستاردىڭ باسىندا ومىرزاق ەستايۇلى تۇر.

مەن ءبىر شارۋاشىلىق باسقارعان باستىقتىڭ بىرەۋىمىن. ەگىن شارۋاشىلىعىن جوندەپ جاتسا، مال شارۋاشىلىعى اقساپ جاتاتىن. 30 جىل باستىق بولعاندا ءتورت جاعى تۇگەل شارۋاشىلىق جۇرگىزە المايدى ەكەنمىن. ال، تۇركىستاندا ءىرى قۇرىلىستار سالىنىپ، كوشەلەر كەڭەيىپ جوندەلىپ، اعاش، گۇل ەگىلىپ، كانالدار بەتوندالىپ، جاڭادان ەكى كانال قازىلىپ، گاز تارتىلىپ، قالانىڭ بارلىق جاعىنا سۋ جۇيەلەرىن ەنگىزدىرىپ، 100-دەگەن جەر استى قۇدىقتارى قازىلىپ ىسكە قوسىلۋدا. شاعىن ورتا بيزنەس وركەندەۋدە. وسىنىڭ بارلىعى ءبىر مەزگىلدە ەش جاعى اقساماي جۇرگىزىلۋدە. بۇل وبلىس اكىمىنىڭ تالانتى مەن ىسكەرلىگىنىڭ، جۇمىستى تابا بىلەتىن قابىلەتىنىڭ، كومانداسىن ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ جۇمىسقا جۇمىلدىرا بىلگەنىنىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەمىن». 

مىنە، سولاي. جارىلقاسىن ازىرەتبەرگەنۇلىنىڭ بۇل پىكىرىنە قاتىستى ءماجىلىس دەپۋتاتى كارىباي مۇسىرمان دا ءوز ويىن ءبىلدىردى.

«ابىلايدىڭ اسىندا شاپپاعاندا، اتاڭنىڭ باسىندا شاباسىڭ با؟!» وسى ناقىلعا اينالىپ كەتكەن اتالى ءسوزدى قازەكەم بەكەردەن-بەكەر ايتپاسا كەرەك. ابىلاي حاندى ءوزىنىڭ تۋعان اتاسىنان دا بيىك قويعان، ايرىقشا قۇرمەتىنىڭ ايعاعى ەمەس پە بۇل؟!

ەل باسىنا كۇن تۋعان قيلى زاماندا اتقا قونىپ، حالقىمىزدىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، الەمدە توعىزىنشى ورىن العان كەڭ-بايتاق جەرىمىزدى الارعان جات كوزدەن امان ساقتاپ، كەيىنگى ۇرپاققا اماناتتاپ كەتكەن ۇلى حان بابامىزدىڭ ەرەن ەرلىگى كۇلتەگىن بابامىزدىڭ: «تۇركى حالقى ءۇشىن تۇندە ۇيىقتامادىم، كۇندىز وتىرمادىم، قارا تەرىمدى سىقتىم، قىزىل قانىمدى توكتىم...» - دەپ كەلەتىن جالىندى جىرىن جادىمىزعا تۇسىرگەندەي-اۋ.

سول حان بابامىزدىڭ ەلىمىزگە سىڭىرگەن وراسان زور ەڭبەگىنە كۇمان كەلتىرىپ، ءتىل تيگىزە سويلەگەن ءبىر ادامنىڭ تاعدىرى قالاي اياقتالعانى ەسىمنەن شىقپايدى:

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بولىپ تۇرعان كەزىندە تايىر مانسۇروۆ اعامىز جەرگىلىكتى زيالىلاردى جيناپ، پەتروپاۆل قالاسىندا ابىلايدىڭ اق ءۇيىن قالپىنا كەلتىرۋ ماسەلەسىن تالقىعا سالعان ەدى. سوندا بۇرىن وبلىستىق دەڭگەيدە باسشىلىق قىزمەت اتقارعان ءبىر اقساقال ءسوز الىپ: «مەن ابىلاي حاندى ەمەس، ۇلى ورىس حالقىمەن دوستىعىمىزدى قاستەرلەۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىن...» دەگەن ماعىنادا پىكىر ءبىلدىرىپ، تۇيەدەن تۇسكەندەي دۇڭك ەتكىزگەن...

كوپ ۇزاماي سول كىسى ماسكەۋگە ەمدەلۋگە بارعان ساپارىندا دۇنيەدەن وزىپتى دەپ ەستىدىك. ارتىق ايتسام، اللا تاعالا كەشىرسىن، سوندا اۋزىما «ول اقساقالدى ابىلايدىڭ ارۋاعى ۇردى-اۋ شاماسى...» دەگەن ءسوز تۇسكەن...

ايتپاقشى، ارمان شوراەۆ ءىنىمىزدىڭ ابىلاي حانعا اسپانمەن تالاسقان ەسكەرتكىش ورناتۋ جايلى باستاماسىن ءيسى قازاق تۇگەل قولداۋعا ءتيىستى دەپ ويلايمىن»، - دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتى.

Abai.kz