عاسىرلار توعىسىندا عالامدىق تۇرعىدا ويلاۋ بىلاي تۇرسىن، ادەبي ساناسىز، ادەبي تاريحسىز كۇللى الەم مەكەندەۋشىلەرى قاراڭعى بولارى حاق. مەنىڭ ولاي دەيتىن سەبەبىم، ءار ۇلتتىڭ ءتىلىن، ءداستۇرىن، مادەنيەتىن، تاريحىن تىپتەن گەوگرافياسىنىڭ ءوزىن سۋرەتتەيتىن ول – ادەبيەت. مەن ءسوز ەتكەلى وتىرعان تۇلعا كىسىلىك كەلبەتىنە كەسە كولدەنەڭ كەلەتىن كولەڭكە بىلاي تۇرسىن، داق تۇسىرمەگەن ۇلى تۇلعا.

بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ادەبي تۇلعالارىمىزدىڭ، كەشەگى قايراتكەر اعالارىمىزدىڭ ازاماتتىعىن جالپاق جۇرت جاڭا عاسىردا كەرەك قىلارى نەعايبىل. بىراق ايتۋ پارىزىم. سەبەبى ول مەنىڭ ءانۋارىم. مەنىڭ مۋزام، قالا بەردى مەنىڭ ءپىرىم.

انەكەڭ ەكەۋمىزدىڭ اۋىلىمىز قارلىعاش. 1829 جىلى سول ۋاقىتتاعى اۋمالى-توكپەلى زاماندا قوس سايدىڭ ەتەگىن جايلاي قونىستانا باستاپ اۋىل اتانعان ەكەن دەسەدى. انەكەڭنىڭ اكەسى تۇرلىبەك ءالىمجانۇلى ورتا ءجۇز ىشىندەگى نايماننان تارايتىن «بولاتشى» دەگەن رۋدان بولعان. ال اناسى مەڭسۇلۋ كورىكتى، سىمباتتى كەلگەن قىپشاق رۋىنىڭ قىزى.

ءانۋار 1930 جىلى بۇرىنعى تالدىقورعان وبلىسىنا قاراستى، اندرەەۆ اۋدانى، قارلىعاش اۋىلىندا 12 مامىردا دۇنيەگە كەلگەن. انەكەڭنىڭ ءۇش جاسىندا اناسى مەڭسۇلۋ ايىقپاس دەرتتەن كوز جۇمادى. راس، كوپ ادام ايتۋى مۇمكىن، ءانۋار ادەبيەتكە قالاي كەلدى، دەپ. ول زاڭدى سۇراق. ءانۋاردى ادەبيەتكە الىپ كەلگەن بالا كۇنىندە كورگەن ازاپتى كۇندەرى. اراعا ۋاقىت سالماي جاتىپ، قوس جانارى بىردەي سونگەن اكەسى تۇرلىبەك ومىردەن وتەدى. جالعىز قالعان جەتىمگە قىرعيداي شۇيلىككەن كىسى قاراسى كوبەيەدى. ءانۋار اعا ءوزىنىڭ بالالىعىن بىلايشا ەسكە الادى: «ءيا، مەندە بالالىق مۇلدە بولمادى دەسە دە بولادى. ەس بىلگەلى جوقشىلىق، جەتىمدىك، قاسىرەت، قايعى باسىما تونگەن قارا بۇلتتاي تۇنەرىپ تۇرىپ الدى»...

انەكەڭنىڭ وسى ەستەلىگىنىڭ وزىنەن-اق، ونىڭ بالالىعى قالاي وتكەنىن اڭعارۋعا بولادى. بالالىق شاعىنا كەڭىنەن توقتالسام، تۇرلىبەك اقساقال ومىردەن وتكەننەن كەيىن انەكەڭنىڭ ازاپتى كۇندەرى دە باستالادى. اۋىل ساۆحوزىنىڭ قانداي اۋىر جۇمىسى بولسا، ءانۋار سوندا جۇمسالاتىن. وعان دالەل، اناعاڭنىڭ كوزىن كورگەن مارقۇم جارقىناي قۇرمانباەۆا انامىزدىڭ مىنا ءبىر ەستەلىگى. «مەن ءانۋاردىڭ بالالىق شاعىنىڭ ءتىرى كۋاگەرىمىن. سول ءبىر كۇندەردىڭ ەستەلىگىن قالايشا ۇمىتارسىڭ. سوعىس جىلدارى بۇعاناسى قاتپاسا دا وگىز ايداپ، قىرماندا بيداي تازالاپ اۋىر جۇمىسقا ارالاسقانداردىڭ ءبىرى ءانۋار بولاتىن. ول ماي شايقايتىن جەرگە ءسۇت تارتاتىن. ءبىر كۇنى جەگىپ جۇرگەن وگىزى ىستىق كۇندە وقىرالاپ ەكى اياقتى ارباسىن الا قاشادى. مۇنى كۇتپەگەن ءانۋار كوپ بالالى وتباسىلارىنا، تاماعى جوقتارعا بەرىلەتىن ەكى فلياگ كوك ءسۇتتى توگىپ الادى. سول كەزدەگى مىنەزى قاتاڭ باستىقتار: «موينىڭا جازامىز ادەيى توكتىڭ»، دەپ ۇرسىپ ابدەن سىلكىندىرگەنىن تالاي مارتە كوزىمىز كوردى. قورعاۋشىسى، قولداۋشىسى جوق بولعان قايران انۋارعا كەيدە وسىنداي قورلاۋلارعا دا شىداۋ كەرەك بولاتىن»...

وسىدان كەيىن ءانۋاردىڭ باسىنداعى بۇلت سەيىلىپ اكەسىنىڭ نەمەرە قارىنداسى تەمىربولاتوۆا بيبىكەن انامىزدىڭ قامقورلىعىنا وتەدى. اۋىلداعى باستاۋىش ءبىلىم ورداسىنان ءتالىم العان ءانۋار ءبىلىمىن ارى قاراي جەتىلدىرىپ جوعارى سىنىپتى ينتەرناتتا وقيدى. وسى جەردە ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر ءجايت، ءانۋار ءالىمجانوۆ ەش ۋاقىتتا ينتەرناتتا يا بولماسا بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن ەمەس. جوعارعى مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرگەن انەكەڭنىڭ لەپسىدەگى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەگە تۇسۋىنە سەبەپكەر بولعان بىردەن-ءبىر ادام - ول مەنىڭ اكەم كارىم اقشولاقوۆ بولاتىن. بۇل كەزدە ءانۋاردىڭ قامقورشىسى تەمىربولاتوۆا بيبىكەن اپامىز ومىردەن وتكەن. جەرلەس جازۋشىمىز، بەلگىلى بەيىمبەتتانۋشى عالىم توقتار بەيىسقۇلوۆتىڭ «قازا مەن ازا» رومانىندا بىلاي دەگەن: «ستاليندىك قۇرباندار باستالعاندا ءبىزدىڭ وڭىرىمىزدەن قانشاما ادام كەتتى دەسەڭىزدەرشى. سولاردىڭ ىشىندە جۇلدىزى جانعان جالعىز ادام بار. ول – كارىم اقشولاقوۆ بولاتىن. حالىق جاۋى اتانىپ ەركەك كىندىكتىلەردىڭ بارلىعى يت جەككەنگە ايدالىپ كەتكەن ءبىر وتباسىنا كومەك قولىن سوزىپ، قامقورلىق كورسەتكەنى ءۇشىن پىسىقايلار اقشولاقوۆتىڭ ۇستىنەن دومالاق ارىز جازىپ، يتجەككەنگە ايداماق بولادى. التى ايداي تۇرمەدە وتىرعان كارىم اقساقال ستالينگە ءوزى تۋرالى حات جازادى. وسى حاتتىڭ جوعارىعا جەتۋىنە جانە اقتالۋىنا قولداۋ ءبىلدىرىپ، قورعاعان جالعىز ادام بولسا. ول – سول كەزدەگى زاڭدىلىق ساۋاتتىلىعى جوعارى ادام تەمىربولاتوۆا بيبىكەن بولاتىن.  جىلاندى اۋىلىندا وتكەن سوتتا بيبىكەن كارىم اقشولاقوۆتىڭ ۇكىمەتكە ادال ەكەنىن دالەلدەپ التى ساعاتقا سوزىلعان سوت وتىرىسىندا كارىم اقشولاقوۆتى تولىعىمەنەن اقتاپ شىعىپ، ونى « جەتكەنشەك» كولحوزىنا باسقارما ەتىپ قايتا جىبەرەدى»...

ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتتەرىندە بيبىكەن انامىز ات ۇستىنە كىسى سالىپ، كارىم اقشولاقوۆتى وزىنە شاقىرتادى ەر مىنەزگە بەرگىسىز بيبىكەن انامىز كارىم اقساقالعا ءوزىنىڭ نەمەرە ءىنىسى ءانۋاردى تاپسىرىپ، قامقورلىعىنا الۋدى وتىنەدى. اماناتقا قيانات جاساماعان اقشولاقوۆ كەيىن كەلە ءانۋاردى سول كەزدەگى لەپسى ۋەزدىندەگى پەداگوگيكالىق ۋچيلەششەگە وقۋعا ءتۇسىرىپ، قولداۋ ءبىلدىرىپ، قارجىلاي كومەك بەرەدى. وسى جاساعان جاقسىلىعىن اناعاڭ اركەز ەسىنەن شىعارعان ەمەس. ول تۋرالى ءوزىنىڭ «كوگىلدىر تاۋلار» شىعارماسىندا انىق كورسەتە ءبىلدى.

ءالىمجانوۆ ات جالىن تارتىپ ازامات قاتارىنا قوسىلىپ الماتىعا جول تۇزەيدى. قالامگەر قاشاندا ءوزىنىڭ تۋعان ەلىن، جەرىن ەسىنەن استە شىعارعان ەمەس.

الاكول اۋدانى اكىمى الىبەك اسكەربەكۇلى جاقانباەۆتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن جىل سايىن اۋداندىق ءانۋار وقۋلارى وتكىزىلىپ كەلەدى. توقسان جىلدىعىنا دا ايلىق، اپتالىق جوسپار جاساتىپ، اۋداننىڭ بارلىق ەلدى-مەكەندەرىندە تويلاۋدى تاپسىرىپ وتىر. وعان قوسا مەرەيتويعا قىزۋ دايىندالىپ، قابانباي اۋلىنداعى مادەنيەت ۇيىنە جوندەۋ جۇمىستارىن جاساۋعا بىلەك سىبانا كىرىسىپ كەتتى.

وسىلايشا، توپىراعىنا تارتپاي تۋمايتىن ءانۋار اعامىزدىڭ بيىلعى جىلى تورقالى توقسان جىلدىق مەرەيتويىنا ەل بولىپ، حالىق بولىپ دايىندالىپ جاتىرمىز.

ەربول كارىمۇلى اقشولاقوۆ،

الاكول اۋدانى. 

Abai.kz