قۋانىش جيەنباي. كۇزەتشى
(اڭگىمە)
جا-ءجا، ايەلىنىڭ الگى بىلجىراعىن بىرازعا دەيىن بويعا سىڭىرە الساشى: «توركىن-جۇرتىما راقمەت، ەستەرىنەن شىعارماي قاشان بولماسىن ءبىزدى ويلايدى. جاڭا ورىلعان استىقتان ءبىر قاپ كۇرىش سالىپ جىبەرىپتى پويىزعا. قولدان تۇيىلگەن كۇرىشتى دۇكەندىكىمەن سالىستىرۋعا بولا ما... ءبىز ولاردى نەمەن جارىلقاپ جاتىرمىز... ەستىپ تۇرسىڭ با؟.. تەگىن دۇنيەنى كىرجىڭدەمەي كۇتىپ الايىق...»
«كىمگە ايتىپ تۇرسىڭ؟!» – دەدى جۇلىپ العانداي.
«ساعان، باسقا كىمگە ايتۋشى ەم، ساعان!..»
«قولبالانى تاپتىڭ عوي اياقاستىنان».
«نە-ە؟!»
«نە ەستىسەڭ سول!»
تورگى بولمەگە كىردى دە اسىعىس-ۇسىگىس كيىنە باستادى. ۆوكزالعا بارۋدىڭ قام-قارەكەتى ەمەس، ارينە. كوكىرەگى كۇمبىر-كۇمبىر. پەنسيا جاسىنداعى قارت كىسى ءبىر قاپ كۇرىشتى ارباعا سالا الماي مىقشىڭداپ جاتسا. جۇرت نە دەيدى؟ «بالا-شاعاسى بولسا بۇيتپەس ەدى-اۋ!» مىنە، مىنا كەششە سونى دا تۇسىنبەيدى. ۇلى بۇگىن ۇيدە، دەمالىس. كەلىن ەكەۋى قولتىقتاسىپ، قوناقتان تاڭ بىلىنە ورالعان. وۋ، زىڭگىتتەي جىگىتتىڭ ءبىر جولى ۆوكزالعا بارسا نەسى كەتەدى. ۇيقىنىڭ جوسپارى ءتۇبى ءبىر ورىندالار. اكەنىڭ بالاعا قاشان كوڭىلى تولعان. بۇل ءوزى كوپكە بەلگىلى دراما عوي. دەگەنمەن اركىم ءوز ورنىن بىلگەنگە نە جەتسىن.
تىسقا شىعىپ بارا جاتىپ، اسۇيدە كۇيبەڭدەپ جۇرگەن ايەلىنە الاكوزدەنە قارادى.
–ۆوكزالعا ما؟
–جوق!
–قايدا؟
–كەڭسايعا!.. – جۇدىرىعى كارتون قابىرعانى تەسىپ جىبەرەتىننەن ءارى-ءتىن. ءليفتىسىز تسەمەنت باسقىشپەن قۇلديلاپ تومەن ءتۇستى. تومەن ءتۇسىپ بارا جاتىپ، ادەتتەگىشە ميىعىنان مىرس ەتتى. ەل ايتىپ جۇرگەندەي كۇلكىنىڭ قۋاتى ءدارى-دارمەگىڭنەن الدەقايدا كۇشتىرەك. وسى كۇلكىنىڭ قايدان تاپ بولاتىندىعىن جانە تۇسىنبەيدى. الگى اشۋدىڭ ساۋتامدىعى قالماعان. كۇلەيىنشى، بولماشى كاكىر-شۇكىردى ۇمىتايىنشى دەپ تە ءوز-ءوزىن قينامايدى. قىزىق. ويلاماعان تۇستان ساپ ەتە قالادى. بۇل تۇسىنبەيتىن تىلسىم كۇش دەنەدەگى ءدىرىلدى تۇتىكپەن سورىپ العانداي، ارتىنشا بوي-سويى جەڭىلدەنىپ، جادىراپ سالا بەرەدى. مۇنىسى ءتۋابىتتى مىنەزىنىڭ ۇستامدىلىعىنان با، شەكتەن تىس سابىرلىلىعىنان با، الدە ايەلدىڭ كۇڭكىلىن قىستىرمايتىن بىربەتكەيلىگىنەن بە؟.. سان سۇراققا جاۋاپ بەرە الماي دال. ىزىنشە ءوزىن اقتاۋعا كوشەدى. اسىلى تەگىن ادام ەمەس. جانارتاۋ سەكىلدى ءبىر قۇدىرەت بۇعىپ جاتىر كەۋدە تۇسىندا. ونىسىن كەرەك كەزىندە عانا پايدالانادى، اناۋ-مىناۋعا شاشىلا بەرمەيدى، ودان بۇرىن باسى ارتىق بىلجىراقتى بويدان شىعارىپ تاستاۋعا شەبەر.
كۇندەگى ادەت. وسى توڭىرەكتىڭ «شال-شاۋقاندارى» ءتۇس اۋا، ازداپ مىزعىپ العان سوڭ شوقان ەسكەرتكىشىنىڭ ماڭىنا جينالادى. يەگىن ۇستاپ ويلانىپ تۇرعان عۇلاما: «جاعدايلارىڭ قالاي، امانبىسىڭدار، مىنا دۇنيەدە نە جاڭالىق؟» دەيتىن جالعىز سۇراقتى قايتالاۋدان جالىقپايدى. بەردىمۇراتتىڭ دا جاۋابى دايىن: «ءوزىڭىز قالايسىز، قاريا؟ قاريا دەگەنىمە رەنجىمە. ماڭگى جاس بوپ قالۋ قايدان جاراسسىن مىنا الاساپىران زاماندا. قاتارىمىزدىڭ سيرەپ بارا جاتقانىنان باسقا ايتا قالارلىقتاي وزگەرىس جوق...» اقىرعى سويلەمدى ىشىنەن كۇبىرلەپ، الدەنەشە رەت قايتالايدى. ءتىپتى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن سوڭعى كەزدەرى باستارىنىڭ قوسىلا بەرمەيتىندىگىن جاسىرىپ قايتەدى. سونىڭ ءبارىن بەس ساۋساعىنداي بىلە تۇرىپ، عۇلامانىڭ تىرىلەرگە ءتىل قاتپايتىندىعى قالاي؟! «تاس ءمۇسىن سويلەمەيدى». –تىم قاتقىل ۇعىمدى ارى قاراي سىڭىرە المايدى ءبارىبىر. بىردە بولماسا بىردە، الىپ بەينە عايىپتان تايىپ، وقىس كۇبىر ەتە قالاتىنداي ۇمىتتەنەدى. سونداي اتتى كۇن تۋسا، اينالا ادام سەنبەس جۇماققا اينالىپ شىعا كەلەر ەدى-اۋ! ارمان عوي انشەيىن.
ەسكەرتكىشتىڭ ماڭايى تىپ-تىنىش. مويىن سوزىپ جان-جاعىنا جىتىلەنە قارادى. توبە كورسەتەر ءتىرى جان جوق. جۇرەك تۇسى شىم-شىمداپ سۇققىلادى ما، جاۋىرىنعا شانشۋ جابىستى ما، ءبىر ءتۇرلى بويىن السىزدىك بيلەدى. ايدالادا جالعىز قالعان جولاۋشىداي سەزىندى. جالعىزدىقتى جانى قالامايدى. جالعىزدىقتىڭ ءوزىن جاقسى ىرىمعا بالاپ، تازا شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋعا مۇلدەم قاۋقارسىز. ءومىر بويى ادامداردىڭ قالىڭ ورتاسىنان تابىلدى، ستۋدەنتتەرگە ءدارىس وقىدى. اناۋ-مىناۋ ەمەس، پروفەسسور-وقىتۋشى دەگەن اتاق-دارەجەسى بار. بىراق ونى ءدال قازىر قاجەتسىنىپ جاتقاندار شامالى، كۇن سايىن ۇيىنە تەلەفون سوعاتىنداردى ەمگە تاپپايسىڭ. ال بىلە-بىلسەڭىز، ەڭ قىزىقتى دا، ەڭ تارتىمدى «لەكتسيا» وسى ەسكەرتكىشتىڭ تۇبىندە وقىلاتىن. ويپىر-اي، ءوزى بىلەتىن «لەكتورلاردىڭ» وسى قالايى بولسايشى، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى سەكىلدى اعىپ تۇر شەتىنەن. جانە ءبارى تەگىن. الدىمەن اڭگىمە باياۋلاپ باستالاتىن دا، ارتىنشا بۇراۋى كەلىسكەن دومبىراداي قۇيقۇلجىتا جونەلەتىن. جەر شارىنداعى ۇلكەن-كىشىلى وقيعالار، ءوز ىشىمىزدەگى تۇيتكىلدى ماسەلەلەر، ءبارىنىڭ شەشىمى وسى ارادا تارقاتىلاتىن. كەۋ-كەۋلەپ ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرا تۇسكەن جايساڭدار قۇددى يىقتارىنداعى قارىز-پارىزدان قۇتىلعانداي، ىشتەرىن بوساتىپ، كەلەر كۇندەرگە سەنىمدەرى كۇشەيىپ، ىڭعايى كەلسە اياعىن ءازىل-قالجىڭعا ۇلاستىرىپ، كۇن ەڭكەيە تالتاڭداپ ۇيلەرىنە تاراسۋشى ەدى-اۋ! سول «لەكتسيالاردىڭ» ارتىق-كەم تۇستارىنا «تۇزەتۋ» ەڭگىزبەستەن، ءبارىن، بارشاسىن ءۇنسىز قابىلداپ، ارا-تۇرا: «سەندەر بولماساڭدار مەنىڭ كۇنىم نە بولماق؟ ەرتەڭگە دەيىن ساۋ تۇرىڭدار» دەگەندەي، ۇنەمى وي ۇستىندە تۇراتىن الىپ ءمۇسىن جىلى شىرايمەن شىعارىپ سالاتىن بارلىعىن.
شىدامنىڭ دا شەگى بار. الدىمەن فيلوسوف ەسكەندىر شونايۇلىنا تەلەفون شالدى.
–شال، قالايسىڭ؟
–شۇكىر.
–قايداسىڭ؟
–ۇيدە.
–مەن سەنى گەر-اعاڭنىڭ ارتىنان كەڭسايعا اتتانىپ كەتتى مە دەسەم. ۇيدەمىن دە.
–ۇيدە، ۇيدە. اجىك-گۇجىك شارۋا. ال ءوزىڭ قالايسىڭ؟ جەر-جاھاندى شارلاپ جۇرگەن شىعارسىڭ اياعىڭ-اياعىڭا جۇقپاي. بىزگە قاراعاندا قۋاتتىسىڭ عوي ءالى دە.
–تۇكىر، كوزىڭ جامان.
–سەن تۋرالى بىرەۋلەر سىرتىڭنان سىبىرلاپ وسەك ايتادى. قىتايدان قارتايمايتىن ءدارى العىزىپ ىشەدى دەي مە...
–توقال الادى دەمەي مە؟
–ول تاقىرىپ ازىرگە جابىق. نەمەنە، ودان دا ءۇمىتىڭ بار ما؟
–وۋ، بويداعى كۇش-قۋاتى جۇمساۋ كەرەك قوي ءبىر جەرگە.
–انەڭ قارا!.. – فيلوسوفتىڭ سيرەك شاشىن ماڭدايدان ارتقا قاراي ءبىر سىلكىپ، قۋاقىلانا جىميعانىن اينا-قاتەسىز كورىپ تۇرعانداي ەدى.– ال ءوزىڭ قايداسىڭ؟
–قايدا بولۋشى ەم، سول ماڭدا، ەسكەرتكىشتىڭ تۇبىندە. كەشە دە، بۇگىن دە جالعىز ءوزىم. ءجا، مەنى قويشى، ۋاليحانوۆتان ۇيات بولدى بارىنەن. «بۇل دۇنيەدەن ءبىرازدان بەرى حابارسىزبىن... بۇيتكەن تىرلىكتەرىڭە بەرەكە بەرسىن» دەگەن وكپە-رەنىشىن ماعان ايتادى-داعى. سەندەرگە شىنىمەن نە بولعان؟ بىرەر ساعات قاۋقىلداسىپ، شەر تارقاتىسۋشى ەك. سونى دا كوپسىڭگەندەرىڭ بە؟ – بەردىمۇرات تا ءسوزىن سالماقتاپ تۇيىندەۋگە تىرىستى: – ەگەر مۇرىندارىڭنان شانشىلىپ جاتساڭدار، ولارىڭدى ايتىڭدار... جالعىزدان-جالعىز، جىندى ادام قۇساپ... جان-جاعىڭا الاقتاپ...
–سەن بىزگە اشۋلانبا. ەڭ قادىرلى نارسە ۋاقىت قوي، سول ۋاقىتتى ورىندى پايداعا اسىرعان جاعداي. كۇنۇزاق كومپيۋتەر الدىندامىن. ينتەرنەت قارايمىن، ءبارىن، ورىسشا-اعىلشىنشاسىن. نەبىر كەرەمەتىڭ وسىنىڭ ىشىندە. بۇرىن نەعىپ بايقاماعانبىز. ينتەرنەتتىڭ تۇتقىنىمىن تۋراسىن ايتقاندا...
تەلەفون تەتىگىن وقىس وشىرە سالدى. اشۋلانىپ كەلە جاتتى دا ىشتەي ىركىلىپ، كەكەسىندى تۇردە ميىعىنان مىرس ەتتى: «ينتەرنەتشىلىن. ەرتەڭ جانازاڭدى ينتەرنەت شىعارسا كورەرمىز!».
ء–تۇرسىنالى ساريەۆيچ!
–تىڭداپ تۇرمىن، – دەدى ءبىر كەزدە مىنا تۇرعان گەولوگيا ينستيتۋتىن باسقارعان ەتجەڭدى قارا كىسى ەرىنشەكتەنە ءتىل قاتىپ. – بۇل كىم؟
–بۇل ىزدەستىرۋ بيۋروسىنان. جوق ىزدەپ جۇرگەن جاعداي. اتاقتى گەولوگ، مەمسىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ءتۇرسىنالى جاسانوۆتى كورگەن-بىلگەن ادام تابىلسا، ءسۇيىنشىمىز دايىن.
ء–سوزىڭ قۇرسىن!– دەدى ارجاقتاعى ارىپتەسى بەردىمۇراتتىڭ داۋىسىن تانىعان سوڭ. – اتا ساقالىڭ اۋزىڭا تۇسكەنشە، ءازىلىڭ قالمايدى-اۋ.
–ەندى قايتەمىز، ءول دەيمىسىز؟ ۋرا! جاسانوۆ تابىلدى! الداعىنى اللا بىلەدى دەگەنمەن... ازداعان ءسۇيىنشى قاراجاتتى ءسىزدىڭ ەسەبىڭىزدەن باسقا ماقساتقا جۇمساسام...
–قاي-دا؟
–قايدا دەرىڭ بار ما. قازىر دۇنيەنىڭ ءبارى ساتۋلى. اڭگىمەنىڭ توق ەتەرى – كەڭسايدان جەر الىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز.
–جاعىڭ قارىسسىن! بىزدەن قۇتىلا الماي ءجۇرمىسىڭ؟!
–قۇتىل، قۇتىلما، جاعداي سولاي. ءبىرىنشى، ەكىنشى كەڭسايدا ورىن جوق، بولسا دا باعاسى – ۋ.
–نە دەيدى؟
–ەستىمەگەنىڭىز كوپ قوي ءالى دە.
–ايت، ايتا ءتۇس.
ء–بىتتى، ەرتەڭ ەسكەرتكىشتىڭ جانىنا كەلىڭىز، قالعانىن سوندا ەستيسىز.
–قاپ!
–نە بولىپ قالدى؟
ء–بىر شاكىرتىم ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ، قىلقىلداپ قويماعان سوڭ، كەلىسە سالىپ ەم... مەنى دە ولتىرەتىن ادام جوق. سونىڭ كىتابىن...
–اقشاعا ما؟
–قۇراياققا باتا جۇرە مە. جارىم-جارتىسىن الدىن الا تولەگەن. كۇن سايىن دىگەرلەپ، مازانى الادى جانە دە... «ءبىتىر دە ءبىتىرىڭىز!» وۋ، مەن اۆتومات ەمەسپىن عوي، ءبىر ەڭبەكتى ءبىر اپتادا بىتىرەتىن. ونىڭ ۇستىنە ەرتەڭ بىرەۋلەرگە «بۇعان پالەنشەكەڭنىڭ قولى ءتيىپ ەدى» دەسە، ولگەنىم ەمەس پە؟! سەندەردىڭ ارالارىڭنان كورىنبەي جۇرگەن سەبەپ سول. مەنى دە ءتۇسىن ءبىر جولعا. وسى كۇزدە نەمەرەمنىڭ ۇزاتۋ تويى...
تەلەفوندى تاعى دا سۇلەسوقتاۋ سوندىرە سالدى. «بۇلارعا نە بولعان؟ تورلەرىنەن كورلەرى جاقىن قالعاندا. كەم-قۇتىقتى تۇگەندەپ كەتپەك پە ەكەن، انا دۇنيەگە؟!». ەسكەرتكىشتەن عانا جاردەم كۇتكەندەي كوزى جاساۋراپ، الىپ ءمۇسىننىڭ اياعىنان باسىنا دەيىن ءبىر شولىپ ءوتتى: «سەن بىزدەن الدەقايدا باقىتتىسىڭ، ءۋاليحانوۆ!» كەۋدەسى كوتەرىلىپ باسىلىپ، كوكىرەك اۋزىنا تىعىلعان تالاي توسىن ويلاردى وزىمەن-ءوزى كۇبىرلەسىپ، تىسقا شىعارىپ تا ايتا المادى.
ححح
ءزىل قارا تاس كوتەرىپ كەلە جاتقانداي مۇنشالىق شارشاماس. قايدا بارادى. ەسكەرتكىش ماڭىندا وتىرا-وتىرا قۇيرىعى ويىلۋعا اينالعان. بالاباقشاعا دا بۇرىلا المايدى. نەمەرەلەرى ۇيدە. الدە... اكەسىن تانىتىپ، الگى «ينتەرنەت تۇتقىنىنا» اينالعان فيلوسوفتان جامان ما، مەمۋار جازۋعا كىرىسسە. قولدان تۇسپەيتىن دۇنيە تۋدىرۋعا سەنىمدى. وسەك-ايان تەرگىشتەمەيدى. باستان كەشكەن تاريحتى شىندىقپەن تۇزدىقتاپ، ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعارسا، قولتاڭبا سۇراعاندار ءتىزىلىپ سوڭىنان جۇگىرسە... وي، شىركىن-اي، ارمان تۇگەسىلگەن بە؟! ايتسە دە قولعا تۇسپەيتىن قۇندى دەرەكتەردى ەرتەڭ وزىمەن بىرگە كەڭسايعا الا كەتكەنى قايبىر جاقسىلىق. «عارىشتى يگەرۋ، ءوزىمىزدىڭ بايقوڭىردىڭ كەلەشەگىنە عىلىمي تۇرعىدان قانداي كومەك كورسەتە الاسىز؟ ءسىز ەلىمىزگە بەلگىلى فيزيكسىز، كوسموستىق كەڭىستىكتى الىستان زوندتاۋ دەگەننىڭ ءمان-ماعىناسىن ءتۇسىندىرىڭىزشى ماعان»، – دەپ ءبىرىنشىنىڭ ەكى ساعات بويى وزىمەن جەكە كەزدەسكەنىن قايتىپ ۇمىتار. سونداعى اسەرلەر باز-باياعىشا كوز الدىندا سايراپ تۇر، سول ساتىندە كەيبىرىن قاعازعا ءتۇسىرىپ تە قويعان. بىرەۋلەرگە كەرەك بولا ما دەگەن ءۇمىت-داعى يت جەگىر! مىنە، ەسكەرتكىش تۇبىندەگى تەگىن «لەكتسيانىڭ» ءبىر تاراۋى وسىعان ارنالۋشى ەدى عوي.
ۇيگە جاقىنداي بەرگەندە بيولوگ ايبەرگەن جولامانوۆ الدىن كەس-كەستەدى: – اقىلداساتىن شارۋا بار،– دەدى سالەم-ساۋقاتسىز ءسال ءجۇزىن سۋىتىپ.
–وۋ، ەكەۋمىزگە تىرەلىپ تۇرعان ول قانداي سۋىت شارۋا؟! ۇيگە كىرىپ، ونى شاي ۇستىندە تالقىلايىق. – بەردىمۇرات كوپتەن كورمەگەن «كامپانيونىن» شىن نيەتىمەن قۇشاقتاعىسى كەلدى، جالعىزسىراپ جۇرگەندىگىن اقتارىپ ايتقىسى كەلدى، وزگەلەردىڭ قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندارىن سۇراپ بىلگىسى كەلدى.
–تاعى بىردە، شاي ەشقايدا قاشپاس.
–سەندەردى ساعىندىم! – وزىنە لايىقسىز اپەندى ءسوزىنىڭ اۋزىنان قالاي شىعىپ كەتكەنىنە تاڭى بار. كوزدەرى جىپىلىقتاپ، كوڭىلىنىڭ كادىمگىدەي بوساڭسىعاندىعىن دا جاسىرا المادى: – كىمنىڭ قانشا جىل ءومىر سۇرەرىن كىم ءبىلسىن...
–ماسەلە بىلاي... – اتاقتى بيولوگ بەردىمۇراتتىڭ جان تەبىرەنىسىن قاپەرگە دە العان جوق. قولىنان تارتىپ قايىڭ اعاشىنىڭ تاساسىنا سۇيرەلەدى: –ەسكەرتكىش جانىندا جۇرگەندىگىڭدى تەرەزەدەن كوردىم.
–كورگەندىگىڭدى قايتەيىن. جۇرەك جوق سەندەردە! – ادەتتەگىدەي ءازىل-قالجىڭنىڭ قولامتاسىن ۇرلەۋگە ىڭعاي تانىتتى. – جالعىز جۇرگەنىمە قانشا كۇن.
– اقىرىن، تاۋدان قۇلاعان بوس بوشكە سەكىلدى داڭعىرلاما. سەنى ايادىم.
–نە ءۇشىن؟– بەردىمۇرات جايسىز حابار ەستيتىندەي دەرەۋ بويىن تىكتەدى.– ءبۇيتىپ اياعاندارىڭا بەرەكە بەرسىن.
ء–بىزدى ءبىرازدان بەرى بىرەۋلەر نىساناعا الىپ جۇرگەن كورىنەدى-ءمىس: «وڭشەڭ وقىمىستىلار ەسكەرتكىش ماڭىنا جينالىپ الىپ، وركەندەگەن ەلىمىزدىڭ كەمەل كەلەشەگىنە سەنىمسىزدىك ءبىلدىرىپ، ءارتۇرلى اڭگىمەلەر ايتادى-مىس. ىلگەرى باسقانىمىزدى كورە المايدى-مىس. جانە ونى بازارداعىلار ايتسا ءبىر ءجون. اتتارىنان ات ۇركەتىن وڭشەڭ كوريفەيلەردىكى بۇل نەتكەن شەكتەن شىققاندىق؟! ىشتەرى جارىلىپ بارا جاتسا قوعامعا پايدالى ىسپەن اينالىسسىن، وعان نامىستانسا ەستەلىك جازسىن؟ بىرەۋ بولماسا، بىرەۋ وقىر ەدى-داعى» دەگەن سەكىلدى ايىپتاۋلار... ايتتى، ايتپادى، امان جۇرگەننەن ارتىق نە بار؟!
بەردىمۇرات باسىن سيپاپ ءبىراز ءۇنسىز تۇردى دا، وقىس سىلكىندى.– ەندەشە سەن دە كىتاپ جازۋعا كىرىسكەن بولارسىڭ؟
–كىتاپ نەمدى العان.
–مۇنىڭ ەرلىك، شىندىقتى مويىنداۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ەرلىك! ەندى نە ىستە دەيسىڭ؟
–يت ءبىلسىن... – ىلگەرى جۇرىڭكىرەپ بارىپ، كىلت بۇرىلدى: – بىلەم عوي سەنى...
–نەنى بىلەسىڭ؟
–قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا المايسىڭ. سەنىڭ جاعدايىڭ ماعان بەلگىلى. بالكىم، التىن ۋاقىتتى كودي-سوديمەن تەككە وتكىزگەنشە، پايدالى ىسپەن اينالىسقانىمىز دا ءجون شىعار... ساعان جانىم اشىعان سوڭ... وزىڭە لايىق ءبىر جۇمىس تاۋىپ قويدىم. كەلىسسەڭ، ەرتەڭنەن باستاپ ىسكە كىرىس.
–وۋ، ول قانداي باتپانقۇيرىق؟
–وسىدان ەكى كوشە جوعارى «جەرۇيىق» كافەسى بار. باسشىلارى ماعان تانىس. بالدىزدار، ايتقانىمدى ەكى ەتپەيدى. تۇنگە قاراي كافە ماڭىن ەكى-ءۇش ساعات كۇزەتەسىڭ دە، ۇيقىعا كەتەسىڭ. سوسىن جيىرما ءتورت ساعات دەمالىس. نەڭ كەتەدى. جاتا-جاستانىپ كىتاپ جازاسىڭ با، ەركىڭ. تاماعىڭ تەگىن، ازداعان تيىن-تەبەنى قالتا تەسپەس. حابار وزىڭنەن، ال مەن كەتتىم...
بەردىمۇرات «وتىز جەتىنىڭ» جاندى كەيىپكەرىندەي ارنارسەدەن كۇدىكتەنىپ، ارنارسەدەن سەكەم الىپ، ءتۇزۋ جولعا تۇسكەنشە جان-جاعىنا ۇركەكتەي قاراعان تىعىنشىقتاي دەنەلى، اقسارى كىسىنىڭ الگى ۋاجىنە سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلە الماي، بىرازعا دەيىن كىرپىك قاقپاستان ارتىنان قاراپ تۇردى.
ححح
«جەرۇيىق» – كۇندىز كافە، تۇنگە قاراي جىن-ويناق. كەي كۇندەرى ىردۋ-دىردۋدىڭ اياعى تاڭ اتقانشا ءبىر باسىلمايدى. وندايدا ءوزىنىڭ دە سىلەسى قۇرىپ، دىڭكەلەپ شارشايدى. اۋىر ەسىك ءبىر اشىلىپ، ءبىر جابىلىپ، زىقىڭدى شىعارادى. ونىڭ ۇستىنە مي شاعاتىن داڭعازى مۋزىكاسى قانداي، سۇيەك-سۇيەگىڭنەن وتەدى. ۇيشىگىنە كىرىپ، كىشكەنە شاي-سۋ ءىشىپ، اياق سوزۋعا دا مۇرشاسى جوق. نەسىنە ەجىكتەيدى، تۇنگى كلۋبتاعى كوپكە بەلگىلى ۇيرەنشىكتى جاعداي: تاڭعا تاياۋ باستارى بۇلعاقتاپ، اۋزىنا كەلگەندى كوكىپ، تيىسەرگە قارا تاپپاي اناعان دا مىناعان دا سوقتىعىسىپ، تالتىرەكتەپ جۇرەتىندەردىڭ دەنى ءوزىمىزدىڭ قاراكوز اعايىن. ءوزىمىزدىڭ اعايىنعا بەردىمۇراتتىڭ كادىمگىدەي جانى اشيدى. ايتپەسە، ارقاسىندا «كۇزەتشى» دەيتىن ايشىقتى جازۋى بار، بەلىندە «التى اتار»... بىلايشا ايتقاندا، جارتىلاي اسكەري تارتىپكە نەگىزدەلگەن قىزمەت بابىنداعى بۇل كىسىنىڭ الدەكىمدەرگە بۇيرەك بۇرۋىنا، الدەكىمدەرگە قامقور بولۋىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قاقىسى جوق. جارعىداعى باپ بارىنە ورتاق. دەگەنمەن، بەردىمۇراتتىڭ جاسىنداعىلار ءارى ءىلىم-ءبىلىمنىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، كۇن سايىن مىڭ-سان كىتاپ اقتارىپ، كۇن سايىن عىلىمعا قاتىستى مىڭ-سان دەرەكتەردى سانا سۇزگىسىنەن وتكىزىپ، جۇيكەسىن جۇقارتقاندار اناۋ-مىناۋ زاڭ-زاكونىڭدى قىستىرا ما؟! جوق، سول ءوزىمىزدىڭ اعايىنداردىڭ ىشىنەن شىققان انتۇرعاندار يت جىنىڭدى قوزدىرادى عوي قاراپ جۇرمەي. وۋ، ىشكەن-جەگەن ەكەنسىڭ، توي-تويلاپ، «باي بولىپ، باقشا مۇراتىڭا جەتكەن» ەكەنسىڭ، بارە-كەل-ءدى، ەندىگىسى ارتىق، ودان دا «ەسىڭنىڭ بارىن دا ەلىڭدى تاپ». ۇيىڭە جەتە المايتىندىعىڭدى بىلسەڭ، تاكسيگە تاپسىرىس بەر. قوڭىر كۇرتەشەلى كۇزەتشى سول ءۇشىن وتىرعان جوق پا وسى جەردە. ادرەسىڭدى ايت، ودان سوڭعىسى قولمەن قويعانداي. تىنىشتىق كەرەك بارىنە. بىرەۋلەردىڭ ەسىك كوزىنە تۇمسىق تىرەگەن ماشينەگە مىنە الماي، الدە مىنگىسى كەلمەي، بىلق-سىلق مىڭگىرلەپ، نە ايتقانىن جانە تۇسىندىرمەي، قاراداي قاراپ قانىڭدى قايناتاتىنىن قايتەرسىڭ؟! ءداۋ جۇدىرىقپەن تۇمسىق استىنان قونجيتاتىن مۇمكىندىك تۋسا، شىركىن-اي! «التى اتاردىڭ» وعى بار ما، جوق پا، ول ماڭىزدى ەمەس، ماڭىزدىسى – الگىلەردى تاباندا تاۋبەسىنە ءتۇسىرۋ، سەس كەرسەتۋ. قايىس قوراپشاعا قولىڭ دىرىلدەپ، الدەنەشە بارىپ قايتادى.
تۇنەمەلىككە قاراي ارقاسىندا ايشىقتى جازۋى بار كۇرتەشەنى «التى اتارىمەن» قوسا تەمىر جاشىككە اتىپ ۇرادى. ءبىر تىلمىس كۇشتىڭ اسەرىمەن بەردىمۇرات لەزدە شەكتەن شىققاندار اقىلىمدى تىڭداي ما، تىڭداماي ما دەمەستەن، بار بىلگەنىن كەيىنگىلەرگە ايتۋدان جالىقپايتىن اۋىل اقساقالىنا اينالىپ شىعا كەلەدى. قاباعىنداعى سۇستى، كىدى مىنەزدى سىلىپ تاستاعان. ءسوزى مايدا، ءتىرى پەندەگە قارسى كەلەتىندەي قاۋقارى جوق. «ءتۇبىڭ تۇسكىردىڭ ۇرپاعى-اۋ، قاي جاقتان كەلگەن بالاسىڭ؟» دەپ قيسالاڭداعانداردى ارقادان قاعىپ، ۇيشىگىنە كىرگىزىپ، توسەگىن بوساتىپ بەرەدى. ەس جيىپ، ادام قاتارىنا قوسىلعانشا جاق اشپايدى. ۇيقىسىن قاندىرىپ، كوزىن سىعىرايتىپ اشسا، تىسكەباسارى مەن قىتايى تەرموستاعى قىز-قىز قايناعان شايى دايىن. وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرىنە ەرىپ كەلەتىن قازاقتىڭ ايداي سۇلۋ ارۋلارىنا وقيتىن «لەكتسياسى» قانداي تارتىمدى! تاقىرىپتى ارىدەن قوزعاعان ادەمى داۋىس بارا-بارا بابىنا كەلەدى دە، تىڭداۋشىسىنىڭ وزەگىن سولق ەتكىزىپ سۋىرىپ الادى. باسىنا اۋىر سوققى تيگەندەي، ەسەڭكىرەيدى كوپشىلىگى. قىسقاسى، وسى كۇندەرى «جەرۇيىقتىڭ» كۇزەتشىسىن كورگىسى كەلەتىندەر دە، كورگىسى كەلمەيتىندەر دە جىرتىلىپ ايىرىلادى.
ححح
كافەنىڭ توقساندىق قورىتىندىسىنا ارنالعان جينالىس ۇزاققا سوزىلدى. كۇزەت باستىعى، باس ەسەپشى، ازىق-تۇلىكپەن قامسىزداندىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جازىپ العان قاعازدارىن ەجىكتەپ وقىپ، توتەنشە سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەنسىپ، ءبىراز ۋاقىتتى سولار ۇرلادى. سوڭعى ءسوز – «جەرۇيىقتىڭ» قوجايىنى، شاشىن توبەسىنە شومەلە عىپ ۇيگەن، تىرناعى سوياۋداي، سىلىڭعىرداي قارا كەلىنشەككە بەرىلدى. سونداي كىسىنىڭ بارلىعىن سىرتتاي ەستىسە دە، بەردىمۇراتتىڭ باستىعىمەن تىكەلەي جۇزدەسىپ تۇرعانى وسى. كافەگە قاتىستى ىشكى، سىرتقى جاعدايلارعا كەڭىنەن توقتالدى. اراسىندا جيەگىنە التىن جالاتقان ستاقانداعى نارزان سۋىن ۇرتتاپ قويىپ، ءسال ءۇزىلىس جاساپ، توڭىرەگىندەگىلەرگە جاساندى كىرپىگىن قاقپاستان تەسىلە قارادى: – بۇل نە؟ ءبىزدىڭ باسىمىزعا تونگەن بۇل نە زاۋال؟.. اسپازشىلاردى شەتەلدەن العىزدىق، داستارقان ءمازىرى ويداعىداي، تازالىق تالاپقا ساي... ال سونان كەلگەندە كليەنتتەردەن ايىرىلىپ قالدىق... ەڭ باستى مينيسۋمىز وسى... كانە، مۇنىڭ سەبەبىن قالاي تۇسىندىرەسىڭدەر؟.. ايتىڭدار ويلارىڭدى... كەشەگى «جەرۇيىقتىڭ» بەدەلى مەن بۇگىنگىسىن سالىستىرىڭدار... بار پالە وزىمىزدەن، ءوز ىشىمىزدەن... كىنالىنى تابۋىمىز كەرەك قالايدا!..
بەردىمۇرات ورنىنان سۇلەسوقتانا كوتەرىلدى.
ء–سىز سويلەيسىز بە؟
–جوق-ا، قارت كىسىنىڭ قۋىعى شىداي ما، تۇزگە شىعايىن دەپ...
ەسىكتى سىرتىنان جاۋىپ، باسىن شايقاپ، ال كەپ كۇلسىن، ال كەپ كۇلسىن.
قۋانىش جيەنباي
Abai.kz
