الەمدىك نارىقتا مۇناي باعاسىنىڭ كۇرت قۇلدىراۋى سەبەپتى تۋىنداعان ەكونوميكالىق داعدارىستى ەڭسەرۋ ءۇشىن ۇكىمەت بىرقاتار شارالار قابىلداعان بولاتىن. مەملەكەت باسشىسى مەن ۇكىمەتتىڭ جاھاندىق احۋالداعى وزگەرىستەرگە دەر كەزىندە جەدەل رەاكتسيا تانىتۋى مەن ەلباسى باستاماشىلىعىمەن قۇرىلعان ۇلتتىق قوردىڭ قاۋىپسىزدىك يمۋنيتەتى قازاقستانعا داعدارىستىڭ نەگاتيۆتى اسەرىن ەداۋىر تومەندەتۋگە، سونداي-اق، قوعام الدىنداعى الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەردىڭ ورىندالۋىنا كەپىلدىك بەردى.

وسى رەتتە قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتى («اق جول» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتىق توبى) قر پرەمەر-ءمينيسترى اسقار ءماميننىڭ اتىنا قاراتى دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، جەدەل ارەكەت ەتۋ شتابىنىڭ جۇمىسىن قولدايتىندارىن بىلدىرگەن.

وسىعان دەيىن ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك بىرلەسكەن مالىمدەمە جاساپ، قابىلدانعان شارالاردى ەل-حالىققا تانىستىرعان بولاتىن. مالىمدەمەدە:

1. الەۋمەتتىك ماڭىزى بار تاۋارلاردىڭ، قىزمەت تۇرلەرىنىڭ باعاسىن نەگىزسىز وسىرمەۋ;

2. قىزمەتكەرلەردىڭ، ەڭبەك ادامدارىنىڭ نەگىزسىز قىسقارتىلماۋىن قامتاماسىز ەتۋ;

3. ۇلتتىق بانكتىڭ بازالىق مولشەرلەمەسىن 5,25 پايىزدان 12 پايىزعا دەيىن ءوسىرۋ تۋرالى ايتىلعان.

«اق جول» دەپۋتاتتارى اتالعان شارالار ءوز كەزەگىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە تەرىس ىقپالىن تيگىزەتىنىن ايتادى.

جۇمىسشىلاردىڭ قىسقارۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن قاتاڭ باقىلاۋ قازاقستاننىڭ تابيعي رەسۋرستارىن پايدالاناتىن شيكىزات الپاۋىتتارىنا قاتىستى وتە ماڭىزدى شارا بولىپ تابىلادى.

الايدا، بارلىق سالالارعا، ونىڭ ىشىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە بىردەي كوزقاراستىڭ تارالۋى، اسىرەسە ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ «قاتاڭ باقىلاۋ» دەگەندى قالاي تۇسىنەتىنىن ەسكەرسەك، قيىندىق تۋعىزۋى مۇمكىن.

اۋەلى حالىقتىڭ ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى تومەندەيتىنى انىق. بۇل وبەكتيۆتى باعا. دەمەك، حالىقپەن جۇمىس جاسايتىن كاسىپورىنداردىڭ كىرىسى ازايادى. ولارعا باعانى كوتەرۋگە تىيىم سالىنادى. جالاقى تولەۋگە قاتىستى دا كەلەڭسىزدىكتەر تۋىنداۋى مۇمكىن. ول جۇمىسكەرلەردى قىسقارتا المايدى. ويتكەنى قاتاڭ باقىلاۋ بار. سودان، بيزنەستىڭ جابىلىپ قالماۋى مەن جۇمىسكەرلەردى شىعارماۋ ءۇشىن جالاقىنى ازايتۋعا ءماجبۇر بولادى.

بۇل شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ كۇشى، ەگەر جاعداي ناشارلاسا، شىعىنداردى ازايتىپ، يمپۋلس قالپىنا كەلتىرىلسە، ول قايتادان جىلدامدىقتى كوتەرە الادى. ەگەر ءسىز شاعىن جانە ورتا بيزنەستى وسى مۇمكىندىكتەن ايىرساڭىز، ول تەك قانا قۇلدىراۋعا ۇشىرايدى. سەبەبى، ونىڭ قاۋىپسىزدىك دەڭگەيى ءالسىز.

ۇلتتىق بانكتىڭ بازالىق مولشەرلەمەسىن كوتەرۋ تۋرالى ايتار بولساق، بۇل شەشىم ەكونوميكانىڭ ءوسۋى كەزىندە پايىزدىق ءوسۋدى بەلگىلەيتىن كونترتسيكلدىك ەرەجەلەردى ەسكەرمەيدى، ال داعدارىس جاعدايىندا، كەرىسىنشە، نەسيەلەردى ارزانداتادى.

«قازىرگى جاعدايدا ينۆەستيتسيانى شەكتەمەۋ كەرەك، كەرىسىنشە شيكىزاتتىق ەمەس يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىن جەدەلدەتۋ، قوسىمشا قاراجات ءبولىپ، يندۋستريالىق دامۋ قورىنىڭ جۇمىسىن ىسكە قوسىپ، دايىن ءونىمدى، ەڭ الدىمەن تۇتىنۋ تاۋارلارىن وندىرۋگە ارزان جانە ۇزاق مەرزىمدى قاراجات ۇسىنۋ كەرەك»، - دەيدى دەپۋتاتتار.

بولاشاقتا زاماناۋي ارتاراپتاندىرىلعان ەكونوميكا قۇرۋ ءۇشىن شۇعىل شارالار قاجەت. ۇكىمەتتىڭ جانە ونىڭ قوعام الدىنداعى شەشىمدەرىنىڭ اشىقتىعى – مۇنىڭ ەڭ جاقسى قۇرالى بولماق.

«اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى پارلامەنتتىك رەسپۋبليكانىڭ ينستيتۋتتارى مەن قاعيداتتارىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرماي ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇرگىزۋ مۇمكىن ەمەس دەپ سانايدى.

تاقىرىپقا تۇزدىق رەتىندە ايتا كەتەيىك، بيىل قازاقستانداعى پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتىڭ قۇرىلعانىنا 30 جىل تولادى. 1990 جىلدىڭ ساۋىرىندە قازاقستاندا العاش رەت «پرەزيدەنت» لاۋازىمى ەنگىزىلگەن. «قازاق كسر پرەزيدەنتى قىزمەتىن تاعايىنداۋ تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان. باسىم كوپشىلىك داۋىسپەن تۇڭعىش پرەزيدەنت بولىپ - ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ سايلانعان.

ال قازاقستانداعى پارلامەنتاريزم تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى قازاقستاندىق دەموكراتيالىق جۇيەنىڭ نىق كەپىلى بولا ءبىلدى. ەلباسى قازاقستاندىق پارلامەنتاريزم مودەلىن قالىپتاستىردى. جانە ول تاۋەلسىزدىكتىڭ 29 جىلىندا ەلدەگى دەموكراتيالىق جاڭارۋلاردىڭ باستاماشىسى بولدى.

بۇگىندە قازاقستان پارلامەنتى وڭىرلىك كەڭىستىكتەگى كوپ پارتيالى پارلامەنتتىڭ بىرىنە اينالدى. پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسى سانالاتىن ماجىلىستە ءۇش ساياسي پارتيامەن قاتار قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان توعىز دەپۋتات ەنىپ وتىر. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ەلىشىلىك تۇراقتىلىق پەن تاتۋلىقتى، ۇلتارالىق ديسكۋسسياسى رەتتەۋشى نەگىزگى مودەراتور، ازاماتتىق - قوعامدىق ينستيتۋتقا اينالعان.

بۇدان بولەك، قازاقستاننىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ رەسمي تىركەۋىندە تۇرعان 6 ساياسي پارتيا بار. ولار: «نۇر وتان»، «اق جول»، «اۋىل»، «بىرلىك»، «جسدپ» جانە «قازاقستان كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسى».

اتالعان التى ساياسي پارتيانىڭ ىشىندە ماجىلىسكە  «نۇر وتان»، «اق جول» جانە «قازاقستان كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسى» دەپۋتاتتار كىرگىزگەن.

پارلامەنتاريزم ينستيتۋتىنىڭ ءبىر ەلەمەنتى - كوپ پارتيالىلىق. ول ءوز كەزەگىندە مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ دەموكراتيالىلىعىن ايقىنداۋشى فاكتور بولىپ تابىلادى. قازاقستان پاپرلامەنتى 2012 جىلى كوپ پارتيالى فورماعا اۋىستى. ءماجىلىستىڭ بەسىنشى شاقىرىلىمىنا 7 پارتيا سايلاۋعا ءتۇستى. ءدال سول جىلى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ پارلامەنتى كوپ پارتيالى پارلامەنتكە اينالدى.

Abai.kz