قولىم بوساعاندا ىلعي بارىپ سىرتىنان قاراپ كەتەم.  قارايمىن دا قۋانام.  كۇن ساناپ بوي كوتەرىپ،  قۇلپىرا تۇسكەن ارۋداي ادەمى. بۇل سالىنىپ جاتقان جۇمىستىڭ كوبى ءبىتىپ، ازى قالعان قازاق تەاترى.  كوپتەن كۇتكەن ارمان - عيمارات.  تۇرعان ورنى دا عاجاپ.  مىنا جانىندا ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى دە،  تىكە كوز سالساڭىز اق ۇيگە تىرەلەتىن اللەيا. ءيا كۇنى ەرتەڭ-اق شابىتتىڭ ستۋدەنتتەرى، ۇستاز-مۇعالىمدەرىنىڭ اسىعا كەلەتىن - ونەر ورداسى.

بۇگىن دە باردىم... ءارى-بەرى اعىلعان جۇمىسشىلار،  بەتتەرىندە ماسكاسى،  جۇمىس قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. وسى كارانتين باستالعاندا «اپىر-اي نە بولار ەكەن... قۇرىلىس توقتاپ قالا ما؟» دەگەن قورقىنىش تا بولعان.  سويتسەم قاتەلەسكەن ەكەم... شۇكىر... مەملەكەتىمىز قيىندىققا قاراماي قۇرىلىستى جۇرگىزىپ جاتىر.  ەسىمە ءتۇستى...  2018 جىلى استانادا ءۇش تەاتردىڭ باسشىلارىن ەلباسى ن. نازارباەۆ شاقىردى. ول كىسىنىڭ ۋاقىتى تىعىز،   مىڭداعان جۇمىسى بار دەگەندەي... الايدا نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ «ونەر ۇجىمدارىنىڭ،  سونىڭ ىشىندە تەاتردىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسەم» دەۋى كەرەمەت بولدى. جاستار تەاترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى ن. جاقىپباي، م.گوركي اتىنداعى ورىس تەاترىنىڭ ديرەكتورى ە.  حاسەنوۆ جانە مەن.  قاسىمىزدا 5-6 ەلىمىزدىڭ قوعام قايراتكەرلەرى ق.سۇلتانوۆ، م.التىنباەۆ، ك.ساعاديەۆ، قالا اكىمى ءا.يسەكەشوۆ. كۇن ءسال-ءپال سالقىنداۋ بولعانمەن ەكسپو-داعى الاڭعا جۇرت وتە كوپ جينالعان. ۇلتتىق كيىم كيگەن قىز جىگىتتەر، بۇركىت ۇستاعان اڭشى، تازى جەتەكتەگەن جىگىتتەردىڭ جۇزدەرى بال-بۇل جانادى. انادايدان التىباقان تەپكەن جاستار. ۋ-شۋ، تەڭىزدەي تولقىعان حالىق، كۇلكىگە قانىققان قىز-جىگىت.  استانادا ناۋرىزدى قارسى الۋعا كەلگەن جۇرت ەرەكشە ءبىر تويدىڭ ۇستىندە. مۋزىكا ويناپ سامارقاننىڭ كوك تاسى ەريتىن كۇن - ناۋرىزدى استانالىقتار ساعىنا توسقان ەكەن. بىزدەر قازاق ۇيدەمىز. ءبىر ءسات ەسىكتەن ەلباسى ن.نازارباەۆ كىردى. اشىق-جارقىن. ۇستىندە ۇلتتىق قوڭىر شاپان، باسىندا بورىك. ءبارىمىز شۇرقىراسىپ امانداسىپ جاتىرمىز. قال جاعداي سۇراسىپ «ناۋرىز قۇتتى بولسىن» دەپ بولعاندا ەلباسى «ال، تالعات تەاتردىڭ كورەرمەندەرى قالاي؟» - دەدى. مەن ەلباسىمەن بۇرىننان تانىسپىن. سوناۋ 1990 جىلى مەنى العاش قابىلداپ، سول كەزدە ونەر، كينو جايلى اڭگىمەلەسكەنى ءالى ەسىمدە... سودان كەيىن دە تالاي رەت جۇزدەسكەنىم بار. جانە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ەشتەڭە ۇمىتپايدى. ءبارى جادىندا. تۋرا كەشە كورگەن، كەشە عانا سويلەسكەن جانداي.

«وتە جاقسى نۇراعا. اپتاسىنا 6 رەت سپەكتاكل قويامىز. سەنبى، جەكسەنبى بالالارعا ارنالعان قويىلىمدارىمىز تاعى بار،  كورەرمەندەر سىيماي جاتادى»،- دەدىم.

«ۇلكەن زالدا قانشا ورىندىق دەپ وتسىڭدار؟» - دەدى.

«600-650 بولسا» دەدىم. ارينە ەلباسى بۇل ماسەلەمەن تالاي رەت اينالىسقان. ماكەتىن دە، ەسكيزىن دە، ءتىپتى ىشىندەگى تەحنيكالىق جاعدايىنان دا حاباردار. تەاتردىڭ العاشقى ەسكيزىندە سىرتقى كولونالار جوق ەكەن. سوندا نۇر اعا «تەاتردىڭ ىشىندە ۇلتتىق نىشان بولۋ كەرەك، ال سىرتى كلاسسيكالىق بولعانى دۇرىس» دەگەن ەكەن. ەلوردادا ادەمى عيماراتتار جەتەرلىك. بىراق ماعان جاقىنى استانا-وپەرا مەن بالەت تەاترى. بۇل عيماراتتار ۇلتتىق ماقتانىش، ۇلتتىق برەند. ۋاقىت وتەر. مەنىڭ بىلەتىنىم-بۇل عيماراتتار الەمدىك  ساۋلەت ونەرىندەگى ءىنجۋ-مارجانداردىڭ قاتارىنان تابىلاتىنى حاق. ءبىزدىڭ تەاتردىڭ سول ساناتقا كىرەتىنىنە سەنەم.  «650 دەدىڭ بە» دەپ ەلباسى ماعان  جىميعان.

- سالامىز. كورىپ وتىرسىڭ عوي. ءار نارسەنىڭ ۋاقىتى بولادى. ەندى بۇيىرسا باستايمىز بيىل، - دەدى. قۋانعاننان ايقايلاپ، ورنىمنان تۇرىپ كەتۋگە شاق قالدىم. قانداي عاجاپ قۋانىش. ءيا، بۇل وسى تەاتردىڭ اشىلۋىن ارمانداپ كەتكەن جاقىپ وماروۆ، قادىر جەتپىسباەۆ، ءازىربايجان مامبەتوۆ  باستاعان اعا بۋىننىڭ ارمانى بولاتىن. بۇل ءساتتى ءبىز كوپ كۇتتىك. بۇل ۇلكەن قۋانىشتى حابار بولاتىن. مەنىڭ بۇكىل ءومىرىم تەك ونەرمەن بايلانىستى. بيزنەس دەگەندى مەن بىلمەيمىن. قولىمنان كەلەتىنى كينو ءتۇسىرۋ، ستسەناري، پەسا جازۋ، سپەكتاكل قويۋ عانا. بىراق نە تۇسىرسەم دە، نە قويسام دا، مەنىڭ الدىمدا تەك جاقسى دۇنيە بولسا دەپ ويلايمىن. سوسىن وسى ونەر-تەاتر مەن كينو جايلى تولعانام... وتكەن جىلى 22 تامىزدا پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەلۇلى  مەنى قابىلدادى. اشىق-جارقىن، ءبىر ادەمى كەزدەسۋ بولدى. سونداعى اڭگىمەنىڭ ارقاۋى جاڭا تەاتر بولعان. مەن پرەزيدەنتكە كىرگەندە جۇرت سەكىلدى جەكە باسىمنىڭ شارۋاسىن  ايتقام جوق.  ايتپەسە «پاتەرىم جوق» دەپ جىلامسىراپ وتىرسام ماعان جاراسپاس. ماسەلە ارتيستەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى، جالاقىسى، پاتەرى بولدى. جانە وسى ماسەلەلەردى قاعازعا ءتۇسىرىپ قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ قولىنا ۇسىندىم. كوپ ۇزاماي پرەزيدەنت قىركۇيەك ايىنداعى حالىققا جولداۋىندا، وسى ماسەلەلەر ياعني مۇعالىمدە مەن دارىگەرلەر، كىتاپحاناشىلار مەن تەاتر ارتيستەرىنىڭ دە جالاقىسى كوتەرۋ جايلى ايتتى. بۇل وتە قۋانىشتى حابار ەدى. مەن وتكەن جىلى كۇزدە وش قالاسىنداعى حالىقارالىق «ارت-وردا» تەاتر فەستيۆالىنە قاتىستىم. سوندا قازاقستاندىق ارتيستەردىڭ جالاقىسى وسەتىنىن ەستىگەن قىرعىز، وزبەك، تاتار، تۇرىك باۋىرلار ماعان قىزىعا دا، قىزعانا قاراعانى راس.

2019 جىلى 21 قاراشا ءبىزدىڭ ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق تەاترىنا تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز كەلدى. ۆ.ەجوۆتىڭ «تىراۋلاپ ۇشقان تىرنالار» سپەكتاكلى موسكۆاداعى حالىقارالىق «زولوتوي ۆيتياز» فەستيۆالىندە باس جۇلدە السا دا، ىشتەي قوبالجىعانىم بار. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى سپەكتاكلدى اسا ءبىر تەبىرەنىسپەن كوردى. قاتتى ريزا بولدى. ۇلى وتان سوعىسى. العاشقى ماحاببات. اسكەري اندەر. تالانتتى تەاتر ارتيستەرى. سپەكتاكل بىتكەن سوڭ ەلباسى ريزاشىلىقپەن ساحناعا كوتەرىلدى. كورەرمەننىڭ ىستىق ىقىلاسى شاپالاق بوپ جاڭعىردى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى جاڭا تەاتردىڭ سالىنىپ جاتقانىن قۋانا جەتكىزدى. «بۇيىرسا الداعى جىلى جاڭا عيماراتقا كوشەسىزدەر» دەگەندە زالداعى كورەرمەننىڭ شاپالاعى توقتار ەمەس. «جاڭا عيماراتقا ءبىر-اق بارام دەپ ەدىم، مىنا تالعات شاقىرعان سوڭ ادەيى كەلدىم. مەن ونى بۇرىننان بىلەم» دەگەن. بۇل ءبىزدىڭ تەاتر تاريحىنداعى وتە ءبىر قۋانىشتى دا، ەرەكشە كۇن ەدى.

1945 جىلى الماتىدا تيۋز اشىلعان. جاڭا عيمارات سوعىس بىتپەي تۇرعان كەزەڭدە بوي كوتەردى. بۇل ونەردىڭ ومىرشەڭدىلىگى. ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا الماتىعا «موسفيلم» مەن «لەنفيلم» ەۆاكۋاتسيالاندى. ارتىنشا الماتى ستۋدياسىمەن قوسىلىپ، بىرىككەن ورتالىق كينوستۋديا قۇرىلدى. بۇل جەردە «يۆان گروزنىي»، «چەرەۆيكي»، «ونا زاششيششاەت رودينۋ»  جانە باسقا دا تانىمال كارتينالار ءتۇسىرىلدى. جانە بۇل قيىن كەزەڭدەردە قازاق ونەرى وركەندەمەسە وشكەن جوق.  تەاتر تاريحىندا دا تالاي تاماشا  دۇنيەلەر بولدى.  اسىرەسە ناتاليا ساتس قويعان كۇلاش بايسەيىتوۆا ويناعان «چيو-چيو-سان»  وپەرالارىمىز قازاق ونەرىنىڭ ءىنجۋ-مارجاندارىنىڭ ءبىرى ەمەس پە؟ بۇل تاريح كەشەگى وتكەن قيىن كەزەڭدەردەگى ءبىزدىڭ رۋحىمىزدىڭ اسقاقتىعىنىڭ بەلگىسى.

ءيا قازىر كارانتين. بۇل تەك ءبىزدىڭ ەلدىڭ باسىنا تۇسكەن ناۋبەت ەمەس، بۇل الەمگە تارالعان - ىندەت ەكەنى جۇرتتىڭ بارىنە ءمالىم. اپام جارىقتىق ايتۋشى ەدى. «بۇدان جامان كۇندە دە تويعا بارعانبىز» دەپ. بۇل دا ۋاقىتشا قيىندىق شىعار. ارينە ۇيدە قامالىپ وتىرۋ وڭاي ەمەس. جاقىندارىڭمەن اڭگىمەلەسكەنگە، سۇيىكتى جۇمىسىڭمەن اينالىسقانعا نە جەتسىن... ءوز باسىم وسى كارانتيندى مەملەكەت باسشىسى دەر كەزىندە جاريالادى دەپ ويلايمىن. تەلەديداردان قاراساڭىز امەريكا، انگليا، فرانتسيا، يسپانيا، يتاليا كورشى رەسەيدە دە بۇل ىندەت توقتار ەمەس. جانە وزگەلەرمەن سالىستىرۋعا دا كەلمەيدى. سالىستىرماي-اق قويايىق! ال جامان اۋرۋ تەزىرەك قۇرىسا دەيمىز. ەڭ نەگىزىسى ەلدىڭ ەڭسەسى تۇسكەن جوق. قۇدايعا شۇكىر. ەكى باس قالادا ەكى كۇننەن بەرى كەيبىر جۇمىس ورىندارى اشىلا باستادى. كوشەدە ماشينالار دا، ادامدار دا بار. ياعني ەل ىرگەسى بەرىك، جۇرتىمىز تىنىش. تاعى دا شۇكىر دەيسىڭ.

ءيا بۇل كۇن دە  وتەر كەتەر...  بۇل ىندەتتى دە جەڭەرىمىز حاق. تەك اللادان اق تىلەك. ەلىمىز وسى كەزەڭنەن امان-ەسەن تەزىرەك وتسە ەكەن دەيمىن. جانە ءبىر ايتارىم قاڭقۋ سوزدەن، وسەك-وتىرىككە الدانباي ەل ەكەنىمىزدى كورسەتەتىن شاقتا بىزگە تەك اۋىزبىرشىلىك تىلەيمىن. «تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى، التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى»، - دەگەن ماقال بار. بىزگە ءدال قازىر باۋىرلار اۋىزبىرشىلىك، اماندىق كەرەك. ءسوزىمنىڭ سوڭىن تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ ولەڭىمەن بىتىرەيىن:

ءبىر تويىم بولاتىنى ءسوزسىز مەنىڭ،
ءدال قاي كۇنى ەكەنىن ايتا المايمىن.
بىراق... بىراق...
ەشكىمدى دە بيلەتپەي قايتارمايمىن.
وندا ورتاعا تاستالار ۇران سونداي:
قايتا المايدى قارتىڭ دا ءبىر ءان سالماي،
جيىرما بەستىڭ ءبارىن دە سابىلدىرتام،

دەگەندەي الدىمىزدا ءبىر توي بار، ول ونەر تويى، ءومىر تويى... سول تويعا امان-ەسەن جەتكىزۋدى جازسىن!!!

قۇرمەتپەن تالعات تەمەنوۆ

Abai.kz