50 جىلدان كەيىن ءبىز قولدانىپ جۇرگەن قازىرگى كارتا ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىرايدى. جاڭا مەملەكەتتەر پايدا بولىپ، كەي مەملەكەتتەر جويىلۋى مۇمكىن. ويتكەنى ءبىزدىڭ ءدال قازىر كوزىمىز ۇيرەنىپ قالعان كارتا وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن مۇلدە بولەك ەدى عوي. ەكىنشى د.ج سوعىستان كەيىن كوپتەگەن ەلدەر بوداندىق قامىتىن شەشتى، تاۋەلسىز ەل اتاندى. 1960 جىلى افريكانىڭ 17 ەلى تاۋەلسىزدىك الىپ، «افريكا جىلى» دەگەن اتپەن تاريحقا ەندى.

1950-53 جىلدار ارالىعىندا سوعىستان كورەيا ەكىگە رەسمي بولىنسە، 1990 جىلى كەرىسىنشە قوس گەرمانيا بىرىكتى. 1991 جىلى «حالىقتار تۇرمەسى» قۇلاپ، 15 ازات ەل گلوبۋستا پايدا بولسا، 1991-2002 جىلدار ارالىعىندا يۋگوسلاۆيا قاندى قىرعىنمەن اجىراپ، ەۋروپادا 6 مەملەكەت جارق ەتتى. ايتا بەرسە كوپ.

دەمەك الدىڭعى 50 جىلدىقتا الەم كارتاسى تاعى وزگەرەتىن بولادى. وعان ءتىپتى بۇۇ-دا اسەر ەتە المايتىنىنا سەنىمدىمىن. افريكادا ءالى بىرنەشە تاۋەلسىز ەلدەر پايدا بولاتىن بولادى. سۋدان قازىردىڭ وزىندە وڭتۇستىك جانە سولتۇستىك بولىپ ەكىگە ءبولىندى. تەك كارتاعا ەنۋ عانا قالىپ تۇر. دارفۋر ايماعىنداعى سوعىستان 3 ملن ادام وپات بولدى. دارفۋر دا بولاشاقتا جەكە ەل بولۋى مۇمكىن. بيافرا ايماعى دا نيگەريادا ءوز تاۋەلسىزدىگىنە قول سوزۋدا. 1967-70 جىلدارى ول ءۇشىن ءبىر قىرقىسىپ الىپ ەدى. رۋاندا دا ەكىگە ءبولىنۋدىڭ الدىندا تۇر. رۋانداداعى تۋتسي مەن حۋتۋ ەتنوستارى ءتۇبى ەكىگە جارىلادى. ونسىز بولمايدى، ويتكەنى 1994 جىل سالعان جارا تىم اۋىر. قارا قۇرلىقتىڭ وزىندە كەمى 20 جاڭا ەل پايدا بولماق.

افريكانى قويىپ تاياۋ شىعىستىڭ وزىندە جاقىن ارادا بىرنەشە ەل بوي تۇزەۋى مۇمكىن. يراك ءتۇبى شيتتىك يراك، سۇننيتتىك يراك جانە كۇردىستان بولىپ ءبولىنۋى مۇمكىن. اتاۋلارى باسقاشا بولماق.

پالەستينا رەسپۋبليكا ستاتۋسىن الىپ، كارتادان جاقىن ارادا پايدا بولادى. وكىنىشكە وراي، ەشقانداي ۇرانسىز جانە شىنايى راتسيونال كوزقاراسپەن قاراساق، باسقىنشى رەسەيدىڭ سالدارىنان بولشەكتەنگەن ۋكراينا ايماقتارى كيەۆكە قايتا ورالمايتىن سياقتى. ءوز باسىم كيەۆ جاقىن ارادا دنر مەن لنر-ءدى قايتارادى دەگەنگە سەنبەيمىن. ول ەكەۋى رەسەيگە دە كەرەك ەمەس. ەكونوميكالىق شىعىنى تىم كوپ. دەمەك بۇل ايماقتار وسىنداي دە-فاكتو قالپىندا قالا بەرمەك. ال ەۋروپادا كوسوۆا مويىندالسا، شوتلانديا رەفەرەندۋم ارقىلى تاۋەلسىزدىك السا، وندا كارى قۇرلىق كارتاسى دا شيماقتالماق.

2014 جىلى جابايى رەسەي تارتىپ العان قىرىم دا ۋكرايناعا كەرى قايتۋى ەكىتالاي. 2008 جىلى گرۋزيادان وسەتيانى تارتىپ العان اگرەسسور ون جىلدىقتىڭ ىشىندە بىرنەشە ەلدى قان قاقساتىپ، ورتاعاسىرلىق ادىسپەن ارەكەت ەتىپ، جەرىن كەڭەيتتى.

ال شىعىستاعى كورشىمىزدىڭ وزگە ەلدەرگە قالاي كوز الارتىپ جۇرگەنىن سوقىر عانا بايقاماس. ولاردىڭ شىعىس ازيادان، ارالدار مەن ورتالىق ازياداعى كورشىلەس ەلدەرىنەن جەر الۋعا دەگەن تابەتى زور. ءتىپتى ءۇندىستان مەن ۆەتنامعا قىر كورسەتۋدە.

ءتىپتى وسى ەكى دەرجاۆانىڭ دا بولشەكتەنۋى مۇمكىن دەگەن وي كەلەدى. ويتكەنى قازىرگى رەسەيدەن ەكونوميكالىق جانە اسكەري تۇرعىدان بىرنەشە ەسە قۋاتتى كسرو-نىڭ ءوزى كەسكەن تەرەكتەي سۇلاپ ءتۇستى. قازىرگى رەسەيدە كاۆكاز ازاتتىعىن الۋعا كەتارى ەمەس. سىن ساعاتىن كۇتىپ ءجۇر. قىتايعا دا ونداي ستسەناري ءجۇرىپ كەتۋى مۇمكىن.

تاياۋ شىعىستا يراننىڭ قۇلاۋى عاجاپ ەمەس. وندا بىرنەشە ەل پايدا بولماق. تۇركىلىك ءازىربايجان مەن شيىتتىك ەلدەر. قىسقاسى گەوساياسي قىزىقتار ءالى الدا.

جاڭا مەملەكەتتەردىڭ پايدا بولۋى تيتۋلدى ۇلتپەن سانى جاعىنان پارا-پار جانە بەلگىلى ءبىر وبلىس نە ايماقتا تىعىز توپتاسقان وزگە ەتنوستاردىڭ اسەرىنەن ورىن الماق. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن قاشاندا بارلىق وبلىستارداعى قازاق ۇلتىنىڭ سان جاعىنان وزگە ەتنوستاردان باسىمدىعىن ساقتاپ قالۋ اسا ماڭىزدى. ياعني دەموگرافيا ماسەلەسىن مەملەكەتتىك باعدارلامالار ارقىلى مىقتاپ قولعا الۋ كەرەك. قازاقستانعا قاتىستى بولجام ايتۋعا اۋىز بارمايدى، كلاۆيش باسىلمايدى، سانام جەتپەيدى. قانداي جاعداي بولماسىن ەل امان، جۇرت تىنىش بولسا بولدى.

اسحات قاسەنعاليدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz