اتتەگەن-اي...
(اڭگىمە)
قاتىننىڭ سوزىنە ەرىپ، بار تۋىسىن جات ەتىپ، نە ءبىر دوستى كەرەك قىلماي، مىنا دۇنيەدە جاپادان-جالعىز قالعانىن قالاي سەزبەگەن. ءتىپتى ءوزىنىڭ تۋعان بالالارى دا تاسباۋىر بولىپ ءوسىپتى. ارينە، اكەلەرى كەرەك قىلماعان تۋىستارىن ولار نە قىلسىن. تۋىستارى تۇرماق سول بالالاردا اكە-شەشەسىنە دەگەن دە جىلۋلىق جوق اۋ، ءسىرا.
قالايشا بۇلاي بولدى؟ نەشە جىل بويى بىردە-ءبىر تۋىسىنا حابارلاسىپ، ارالاسپاپتى دا عوي. جان دەگەندەگى جالعىز قارىنداسىمەن اناسى قايتىس بولعاننان كەيىن ارا-قاتىناستارى شورت ۇزىلگەن. قالاي بولعان ەدى؟
اناسىن جەرلەگەننەن كەيىن بار اعايىن-تۋىس ۇيدە وزدەرى قالدى. وزدەرى كوپ تە ەمەس. اكەسى ءۇش اعايىندى بولاتىن. ەكى اعاسىنىڭ بىرىندە - جالعىز ۇل، بىرىندە - ەكى قىز. ۇلكەن كىسىلەردەن قالعان ءوزىنىڭ اناسى عانا ەدى، قالعاندارىنىڭ ءبارى ومىردەن ەرتە كەتتى. ءيا، سودان، بارلىعى اناسىنىڭ جاقسىلىقتارىن، ادەتتەرىن ەستەرىنە ءتۇسىرىپ، ودان كەيىن قىرقىن، جىلىن قالاي وتكىزەتىندەرىن اقىلداسىپ، شاي ءىشىپ وتىرعان. ايەلى باسىم اۋىرىپ كەتتى دەپ جاتىپ قالدى. ول ۇنەمى ءسويتىپ جۇرەتىن. اياق استىنان باسى اۋىرىپ، قان قىسىمى كوتەرىلىپ كەتەدى.
سودان، ءبىر كەزدە ايەلى بولمەگە ءتۇرى تۇتىگىپ كىرىپ كەلدى.
– ەنەمنىڭ التىندارى قايدا؟ كىم الدى؟ كىم الدى دەيمىن مەن سەندەرگە؟
– مامام ولاردى ماعان بەرگەن، – دەدى قارىنداسى ءجاميلا.
– نە؟! سوق وتىرىكتى. سەن شەشەڭنىڭ ولگەنىن پايدالانىپ، ۇرلاپ الدىڭ ولاردى.
– راحيلا اپاي، نە ايتىپ تۇرسىز ءسىز؟ ۇرلاعانى نەسى؟ مامام ماعان التىندارىن وتكەندە كەلگەندە سەنىڭ بالالارىڭنىڭ كوزىنشە بەرگەن.
-بالالاردى ارالاستىرما بۇل بىلىعىڭا. وتكەندە كەلگەندە ۇرلاپ كەتكەن ەكەنسىڭ عوي. ارسىز، بەتسىز نەمە.
-مەنىڭ مامام ۇرلىقشى ەمەس. اجەم ءوزى بەرگەن التىنداردى ماماما، - دەپ، ونىڭ كىشكەنە ۇلى اناسىن قورعاشتاپ، اڭگىمەگە ارالاستى.
-وي، كورگەنسىز، تاربيەسىز نەمە. شەشەسى ۇرى، وتىرىكشى بولسا، بالاسى قايدا بارادى. قارا مۇنى، بەتى بىلش ەتپەستەن، شەشەسىنىڭ ۇيرەتىپ قويعانىن قايتالاپ تۇرعانىن، – دەپ، ايەلى ورشەلەنىپ كەتتى. ونىسىمەن قويماي، قارىنداسىنىڭ بەس جاسار ۇلىن شاپالاقپەن جاعىنان تارتىپ جىبەردى. بالا شىر ەتە قالدى. بالاسىن قورعاشتاعان قارىنداسى جەڭگەسىنە تۇرا ۇمتىلدى. راحيلانىڭ دا كۇتىپ تۇرعانى سول ەكەن. ول دا تۋرا ءبىر جىرتقىش قۇساپ، قارسى اتىلدى. ەكەۋى دە ءبىر-ءبىرىنىڭ شاشىنا جارماسىپ، الىسا كەتتى. ەكەۋىنىڭ شىڭعىرعان داۋسىنان دەنەڭ تىتىركەنەدى.
-قويىڭدار، بۇل نە سۇمدىق؟ – دەپ، اعا، اپكەلەرى ەكەۋىن ارەڭ اجىراتىپ الدى.
-سەندەر قوي دەپ ماعان ەمەس، انا وڭباعان قارىنداستارىڭا ايتىڭدار. مىنا جاقتا جۇرت دەگەن شەشەسى ءولىپ، قايعىرىپ جاتسا، ول قارا باسىنىڭ قامىن ويلاپ، شەشەسىنىڭ پايداعا جاراتۋعا بولاتىن زاتتارىن جىمقىرىپ ۇلگەرىپتى. مەن مۇنىڭ شەشەسىن باعىپ، قاعادى ەكەنمىن، ال ول كەلىپ ءبارىن يەمدەنىپ كەتەدى ەكەن. قاراي كور ءوزىن.
-سەن بە مەنىڭ شەشەمدى باققان؟! نە ايتىپ تۇرسىڭ ءوزىڭ. مەنىڭ اناشىم ەشكىمگە سالماعىن سالعان ەمەس، ءوز كىرىن ءوزى جۋىپ الاتىن. سەن ءبىر رەت كىرىن جۋىپ كوردىڭ بە؟ ءتىپتى تاماقتى دا نەگىزىنەن انام جاسايتىن ەدى عوي. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ داستارحانى ەشقاشان جيىلمايتىن، ۇيدەن قوناق ارىلمايتىن سەن وسى ۇيگە كەلىن بولىپ تۇسكەنگە دەيىن. مەنىڭ انام سوندا دا سەنى ەشكىمگە جامان دەمەي، دىمى ىشىندە بولىپ، وكپەسىن وزىمەن بىرگە الىپ كەتتى.
-نە ايتقىڭ كەلىپ تۇر؟ نە دەپ جامانداۋى كەرەك ەدى مەنى شەشەڭ؟ ەشكىمگە ەشتەڭە ايتا الماي، دىمى ىشىندە بولعانى ءوز قىزىن مەندەي ەتىپ تاربيەلەي الماعانىنا وكىنگەندىكتەن. ۇيلەرىڭە ەشكىم باسىن سۇقپاي قويعانى دا سەن ءۇشىن، مەن ءۇشىن ەمەس. سۇيىكتى قىزىنىڭ ءبىر ەمەس، ەكى بايدان شىققانىن بەتىنە سالىق قىلاتىن بولعان سوڭ، شەشەڭ ءوزى ەشكىممەن ارالاسپاي قويعان.
-جەڭگەسىمەن ءسوز تالاستىرىپ، ونى جەڭە المايتىنىن تۇسىنگەن ءجاميلا ۇلىن كوتەرىپ الدى دا، ۇيدەن جىلاپ شىعىپ كەتتى. قازىبەك كىمدى جاقتارىن، نە ايتارىن بىلمەي، ءۇيدىڭ ورتاسىندا قالشيىپ تۇردى دا قالدى. ال راحيلا قويار ەمەس. ايەلىنىڭ مۇنداي دولى، كوكبەت ەكەنىن بۇرىن بايقاماپتى. ونى سابىر ساقتاۋعا شاقىرعان اعا، اپكەلەرى دە وڭباي قالدى.
-ماعان سەندەر اقىل ۇيرەتپەڭدەر. ارتىق اقىلدارىڭ بولسا، انا اقىلسىز قارىنداستارىڭا ايتىڭدار. وزدەرىنشە تەكتىلىكتەرىن العا تارتىپ، كەۋدەلەرىن كوتەرەدى عوي. تەكتەرىڭ كىمگە كەرەك سەندەردىڭ، وڭشەڭ قايىرشىلار!
-جەتەر ەندى، قانە، دوعار، كەلىن! نە سۇمدىق مىناۋ؟ قازىبەك، ءبىر اۋىز ايتپايسىڭ با؟ اۋزىڭا قۇم قۇيىلعان با؟ – دەپ اعاسى قاسىمحان ارالاسقان ەدى.
-قازىبەگىمدە شارۋالارىڭ بولماسىن. ءوز كۇيەۋىمدى وزىمە قارسى قويماقسىڭدار ما؟ باسقا بىلمەسە دە، قازىبەك جاقسى بىلەدى مەنىڭ وسى ءۇيدىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ جۇرگەنىمدى، - دەپ، راحيلا تاعى شاق ەتە قالدى، - قازىبەك، جانىم، ەگەر سەنى رەنجىتىپ السام، كەشىر. بىراق مەن ۇندەمەي قالا المادىم.
قازىبەك بىردەڭە ايتپاقشى بولعان ەدى، ايەلىنىڭ بۇل سوزىنەن كەيىن رايىنان بىردەن قايتتى. ويتكەنى راحيلانى قاتتى جاقسى كورەدى، اۋىر ەشتەڭە ايتا المايدى. ءتىپتى ونىكى دۇرىس بولماسا دا، ۇرسا المايدى. رەنجىتكىسى كەلمەيدى، جىلاتقىسى كەلمەيدى. ءوزى ولەردەي عاشىق بولىپ، ەكى جىل بويىنا قىر سوڭىنان قالماي ءجۇرىپ، ۇيلەنگەن بولاتىن. مۇنى جاقسى بىلەتىن راحيلا كۇيەۋىنىڭ وسى السىزدىگىن ۇنەمى ءوز پايداسىنا جاراتادى. شەگىنەتىن جەر قالماعاندا، بىردەن جىلاپ جىبەرەدى. بۇل جولى دا سولقىلداپ جىلاپ، قازىبەكتىڭ موينىنا اسىلا كەتتى.
-بولدى، جارايدى، جىلاما. قاسىمحان، نە بولدى بارىڭە. راحيلانىڭ نە جازىعى بار؟ قارىنداسىمنىڭ دا مىنەزىن جاقسى بىلەسىڭدەر. جەڭگەسىمەن وزدەرى تۇسىنىسە جاتار. تۇيمەدەيدى تۇيەدەي قىلماي-اق قويالىق.
-ءوي، ىنجىق بوپسىڭ عوي ناعىز، - دەپ، اعاسى قولىن ءبىر-اق سىلتەپ، ۇيدەن شىعىپ كەتتى.
-قازىبەك، ساعان ءبىزدىڭ ءسوزىمىز وتپەيدى، ارينە. سەن ءبىز تۇرماق، اناڭنىڭ سوزىنە دە قۇلاق اسپاعانسىڭ. «جامان ايەل جاقسى ەركەكتىڭ توردەگى باسىن ەسىككە سۇيرەيدى» دەۋشى ەدى. نە ءبىر تۋىسىڭا، نە ءبىر دوسىڭا قادىرىڭ قالمادى عوي، باۋىرىم. ايەلىڭنىڭ بىقسىعى وسى كۇنگە دەيىن سىرتقا شىقپاعانى اناڭنىڭ ارقاسى ەدى، - دەپ ءدانيا اپكەسى ءبىراز نارسە ايتۋعا وقتالعان ەدى.
-جەتەدى، اپكە، توقتاتىڭىز. نەگە ءبارىڭىز مەنىڭ ايەلىمە شۇيلىگە بەرەسىزدەر؟ انام ەشقاشان راحيلاعا رەنجىگەن ەمەس. ەكەۋى تاتۋ بولاتىن، - دەپ، قازىبەك ونى تىيىپ تاستادى. اپكەلەرى دە قولدارىن ءبىر، ءبىر سىلتەپ، كەتىپ قالدى. سودان كەيىن نە ولار بۇل ۇيگە اياقتارىن باسپادى، نە ءوزى ولارعا بارمادى. اشۋ - دۇشپان، شابىستىرعاندى بىلەدى. بىرگە تۋعان اعايىندى دا ءبىر بىرىنە جاۋ ەتە الادى. وسىلايشا اشۋدىڭ جەتەگىنە ەرىپ، ارالارى سۋىپ كەتتى...
قازبەك نە بولعانىن، قالاي اۋرۋحاناعا تۇسكەنىن ەسىنە تۇسىرە باستادى. جۇرەك تۇسى شىم ەتە قالدى. تىنىسى تارىلىپ كەتكەندەي بولدى. جوق، جۇرەگى ەمەس، جانى ەكەن شانشىپ كەتكەن. ءيا، ونىڭ جۇرەگى ەمەس، جانى اۋىرىپ جاتىر. ول كەشە عانا ءوزىنىڭ ايەلىنە، تۋعان بالالارىنا كەرەگى جوق ەكەنىن ءتۇسىندى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىنىڭ تەك اقشا تاپقىش اپپارات بولىپ جۇرگەنىن ۇقتى. اقشا تاپپاسا، قادىرى بولمايدى ەكەن. قالايشا، قالايشا بۇلاي بولدى؟ كەشەگى بولعان ءجايتتى كوز الدىنا اكەلۋگە تىرىستى.
ادەتتەگىدەي جۇمىستان كەش شىققان بولاتىن...
جۇرتتىڭ ءبارى جاڭا جىلدى كۇتىپ الۋ قامىمەن جانتالاسۋدا. ال قازىبەك ەشقاشان ءۇي شارۋاسىنا ارالاسقان ەمەس. وعان ءتىپتى ەبى دە جوق. ونىڭ مىندەتى تەك اقشا تابۋ. قۇدايعا شۇكىر، تابىسى جامان ەمەس. ەكى ۇل، ءبىر قىزى بار. ءبارى ءوز الدىنا وتاۋ بولىپ، ءبىر-ءبىر ءۇيدىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ، بالالى-شاعالى بولىپ وتىر. ءبارىنىڭ جاعدايى جاقسى. بار بالاسىنا ءۇيدى دە، كولىكتى دە قازىبەك ءوزى اپەردى. سوڭعى ون بەس جىلدا كوكشەتاۋداعى ءسۇت ونىمدەرىن شىعاراتىن زاۆود ديرەكتورىنىڭ قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. مىنە، بيىل، بۇيىرتسا، الپىس ۇشكە تولادى ەكەن. اللا جازسا، زەينەتكەرلىك دەمالىسقا شىعادى. مۇنىڭ ورنىنا ءتىپتى كىمنىڭ كەلەتىنى دە بەلگىلى. زەينەتكەرلىككە شىعاتىنىن ويلاعاندا عانا قازىبەك ءوزىنىڭ ۇيلەنىپ، ءۇي بولعالى تولىق دەمالىس الىپ كورمەگەنىن ەسىنە ءتۇسىردى. جۇمىس، جۇمىس دەپ، بالا-شاعانىڭ قامى دەپ، دەمالىس جايىن ويىنا دا الماپتى. ايەلى بالالاردى الىپ، دەمالىپ كەلەتىن. ەندى زەينەتكە شىققان سوڭ، ەمىن-ەركىن الاڭسىز جاتىپ دەمالادى.
ايەلىنە تۋرا ەسىك الدىنان دۇكەن دە اشىپ بەرگەن. كۇنىنە ءسۇت ونىمدەرىنەن عانا تازا ون مىڭداي پايدا ءتۇسىپ وتىرادى. دۇكەنگە كۇندەلىكتى ءسۇت ونىمدەرىن ءوزىن الىپ كەتۋگە كەلگەن كەزدە جۇرگىزۋشىسى زاۆودقا سوعىپ، الا كەلەدى. شىنى كەرەك، باسىندا جۇرت نە ايتادى دەپ، قازىبەك ىڭعايسىزداناتىن. بىراق بىرتىندەپ ەتى ۇيرەنىپ كەتتى. ءتىپتى زاۆودتاعى جۇمىسشىلاردان دا قىسىلمايدى. بەرىلۋگە ءتيىس نارسە سياقتى تسەح باستىعىنا تاپسىرىپ قويعان. ولار دا باستىققا قارسى كەلە المايدى، ارينە. ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىندايدى. ال جينالىستاردا تەكسەرۋ پۋنكتتەرىندە ءسۇت ونىمدەرىن الىپ وتپەكشى بولعان جۇمىسشىلارعا قاتاڭ سوگىس جاريالايدى. ءتىپتى كەيبىرىنىڭ سول ءۇشىن ۇستەمە جالاقىلارىن دا كەسىپ تاستاعان كەزدەرى بولدى. وسى كەزدەر ەسىنە تۇسكەندە، ءوز-وزىنەن قىسىلىپ، قارا تەرگە تۇسەدى. بىراق ايەلى «نەسىنە قىسىلاسىڭ. ۇرلاپ جاتىرسىڭ با ولار قۇساپ. ەشتەمەسى جوق. سول زاۆودقا ەڭبەگىڭ ءسىڭدى. ول جەردەن نە الام دەسەڭ دە، قۇقىلىسىڭ» - دەپ، قايراپ قويادى. ءتىپتى كەيىننەن قازىبەكتى بىلاي قويىپ، كەزەكشى تسەح باستىقتارىنا ءوزى تىكەلەي زۆونداپ، تاپسىرىس بەرەتىن بولدى. ونىڭ تاپسىرىسى بارعان سايىن كوبەيىپ، جۇرگىزۋشى ماشينانىڭ جۇك سالعىشىن تولتىرا تيەپ كەلەتىن بولدى. جۇرگىزۋشىسى ءبىر مەزەتتە دۇكەندەرىندە جۇك ءتۇسىرۋشى قىزمەتىن دە اتقارىپ كەلەدى. ول ءۇشىن وعان ايەلى اقشا تولەپ جاتقان جوق. قازىبەك ءوزى اندا-ساندا قوسىمشا جالاقى جازدىرتىپ بەرەدى.
-قازىبەك سۇلتانوۆيچ، ۇيىڭىزگە كەلدىك، - دەگەن جۇرگىزۋشىسىنىڭ داۋسى ويىن ءبولىپ جىبەردى.
-ويلانىپ كەتىپپىن عوي. جاقسى، راحمەت. جاڭا جىلدى جاقسى قارسى الىڭدار، - دەپ، ونىمەن قوشتاسىپ، ۇيىنە بەتتەدى. ءۇيى وسى ماڭايداعى مىقتى ۇيلەردىڭ ءبىرى. ءوزىنىڭ كوڭىلى تولادى. ەكى ءجۇز شارشى مەتر، اۋلاسى قانداي كەڭ، كەرەمەت. جانعا كەرەكتىڭ ءبارى بار. ايەلى وتە ۇقىپتى، قولىنان كەلمەيتىنى جوق. ءۇيدىڭ ىشىنە دە، اۋلاداعى باۋ-باقشاعا دا قازىبەكتىڭ كوڭىلى تولىپ، جارىنا شەكسىز ريزا. بىراق ايتسە دە كوڭىلى الدەنەگە الاڭدايدى دا تۇرادى.
-ەسىك الدىندا تازا اۋامەن تىنىستاپ، ءبىراز تۇردى. ساقىلداعان اياز بەت اۋزىن شىمشىلاي بەرگەن سوڭ، امالسىز ۇيگە كىردى.
-ال، كەش جارىق، بايبىشە. كەلە جاتقان جاڭا جىلدارىڭمەن!
-ءوزىڭ دە، جانىم، جاڭا جىلىڭمەن.
-پاپا، جاڭا جىلىڭىزبەن، - دەپ، بالالارى، نەمەرەلەرى مەن كىشكەنە جيەنى كەلىپ قۇتتىقتاپ، ءبارى ۋ-شۋ ازان-قازان بولىپ، ءماز-ءمايرام بولىپ قالدى.
جاڭا جىلدى مارە-سارە بولىپ، كوڭىلدى قارسى الدى.
-اللا جازسا، بيىل ناۋرىزدا زەينەتكەرلىك دەمالىسقا شىعامىن، - دەپ، قازىبەك ءوزىنىڭ قۋانىشىمەن ءبولىستى.
-نە؟! قايداعى دەمالىس؟ - ايەلىنىڭ داۋسى سونداي ىزعارلى، سۋىق شىقتى. بالالارى دا ءۇرپيىسىپ قالدى. قاپەلىمدە نە ايتارىن بىلمەي، قازىبەك ابدىراپ قالدى. ول بۇل جاڭالىقتى بارلىعى قۋانا قارسى الادى دەپ ويلاعان.
-زەينەتكەرلىگىڭ نە، جانىم-اۋ. قارتايىپ ولگەلى تۇمىسىڭ. جوق، الدە انا ماقسۇت شال قۇرلى جوقپىسىڭ. جاسى جەتپىستەن استى، ءالى جۇمىس ىستەپ ءجۇر. زەينەتاقىڭدى الىپ، جۇمىس ىستەي بەرسەڭ، بولماي ما؟
-راحيلا، جانىم، نە بولدى سونشا شۋ شىعاراتىنداي. بۇل شەشىلىپ قويىلعان شارۋا. جوعارعى جاقتاعىلار ءتىپتى مەنىڭ ورنىما كەلەتىن ادامدى دا دايىنداپ قويدى.
-نە دەيدى؟ ەسىڭ دۇرىس پا ءوزىڭنىڭ؟ سەن نەگە ءوز بەتىڭمەن شەشىم قابىلدايسىڭ؟ سوندا ارى قاراي قايتىپ كۇن كورمەكپىز؟
-قايتىپ كۇن كورگەنى نەسى؟ زەينەتاقى بولادى. شىنىمدى ايتسام، مەن قاتتى شارشادىم.
-زەينەتاقى دەيدى. جوق، سەن شىن ايتىپ تۇرسىڭ با، الدە مەنى مازاق قىلىپ تۇرسىڭ با؟ ودان دا قايىرشى بولامىز دەمەيسىڭ بە؟ سەنگەن ادامىمىز سەن بولساڭ، جەتىستىرگەن ەكەنسىڭ.
-قايىرشى بولعانى نەسى، جانىم-اۋ. دۇكەنىمىز بار ەمەس پە. ەل قاتارلى ءومىر سۇرەمىز.
-دۇكەن؟ سەن جۇمىستان كەتسەڭ، ول دۇكەنگە كىم تەگىن ءسۇت جىبەرىپ تۇرادى ەكەن؟ قازىر وتىرعاننىڭ وزىندە انا باستىقسىماق قاتىندارىڭ سىزدانىپ، ارەڭ جىبەرەدى. دۇكەنگە سول ءسۇت ونىمدەرىنەن عانا پايدا ءتۇسىپ جاتىر ەمەس پە؟
-پاپا، مامام دۇرىس ايتادى، مۇمكىن ويلانارسىز. جۇرتتىڭ بارلىعى زەينەتاقىسىن الىپ، زەينەتكەرلىك دەمالىسقا شىقپاي-اق جۇمىستارىن جالعاستىرىپ جاتىر عوي، - دەپ ۇلكەن ۇلى قانات تا اڭگىمەگە ارالاستى، - ونىڭ ۇستىنە جۇمىس ىستەمەي، اقشا تاپپاي قالاي ۇيدە وتىرا الاسىز؟
-پاپا، ءسىز جۇمىستان شىعىپ كەتسەڭىز، ماعان ماشينانى كىم اپەرەدى؟ قانات پەن تالعاتقا الىپ بەردىڭىزدەر. ماعان شە؟ – دەپ، قىزى ءمولدىر جىلامسىراپ شىعا كەلدى.
-اقشا تاپپاساڭ، سەن كىمگە كەرەكسىڭ؟ اقشا تاپقان سوڭ عان سىيلى، قادىرلى بولىپ جۇرگەنىڭدى قالاي ۇقپايسىڭ سەن؟ – دەپ، راحيلا ودان سايىن ورشەلەنە ءتۇستى.
-جاندارىم-اۋ، نە بولدى سەندەرگە؟ وسى كۇنگە دەيىن تەك سەندەر ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ كەلدىم عوي. مەن دەمالىسقا شىققانىما اكەمىز دە دەمالاتىن بولدى-اۋ دەپ، بالا-شاعام قۋانىشىمدى بولىسە مە دەسەم، - ارى قاراي قازىبەك سويلەي الماي قالدى. الابۇرتقان كوڭىلى سۋ سەپكەندەي باسىلدى. كوزىنە كەلىپ قالعان اششى جاسقا يە بولا الماي قالدى. مۇنى كورگەن راحيلا ءتىپتى قۇتىرىپ كەتتى.
-ال، ەندى ەركەك باسىڭمەن ءبىزدىڭ الدىمىزدا ەڭىرەپ جىلاعانىڭ قالىپ ەدى. وسى مەن ساعان شارشادىم دەپ ايتىپ كوردىم بە؟ مەن دە ءومىر بويى سەنىڭ ءۇيىڭدى تازالاپ، كىرىڭدى جۋىپ، بالا-شاعاڭدى تاربيەلەپ ءوسىرىپ، جەتكىزدىم. مەن بولماسام، سەن نە ىستەي الاتىن ەدىڭ؟ سول قىزمەتكە قولىڭنىڭ جەتكەنى دە مەنىڭ ارقام. وسىنداي كۇيگە جەتكەنىڭ دە مەنىڭ ارقام. قاي تۋىسىڭ ساعان قول ۇشىن بەرىپ ەدى؟ مەن بولماسام، كىمگە كەرەكسىڭ سەن؟ اقشا تاپپاساڭ، مىنا تۋعان بالالارىڭ دا كەرەك قىلمايدى سەنى. ايتشى، قاي تۋىسىڭ سەنى كەرەك قىلعان ەدى، قايسىسى ىزدەپ كەلىپ جاتىر؟ بايعۇس مەنىڭ تۋىستارىم عانا قۇراق ۇشىپ، قولدارىنان كەلگەندەرىن اياماي، كومەكتەسىپ، ءبىر جاعىمىزعا شىعىپ جۇرگەن.
قازىبەكتىڭ كوزى قاراۋىتىپ، باسى اينالىپ بارا جاتتى. ودان ارعىسى ەسىندە جوق. كوزىن اشسا، اۋرۋحانادا جاتىر ەكەن. جانىندا ءبىر مەدبيكە قىز وتىر. ونىڭ كوزىن اشقانىن كورىپ:
-اعا، قايىرلى تاڭ. جاڭا جىلىڭىزبەن، - دەدى.
-جاڭا جىلىڭمەن، قىزىم، - تاعى بىردەڭە ايتايىن دەگەن ەدى، شاماسى كەلمەدى، شارشاپ قالدى.
-اعا، كوپ سويلەمەڭىز. مەن قازىر ۆراچتى شاقىرىپ كەلەيىن، - دەپ، مەدبيكە قىز پالاتادان شىعىپ كەتتى. ارتىنشا ءوزى شامالاس ادەمىشە كەلگەن ءبىر كەلىنشەك كىردى.
-سالاماتسىز با، قازىبەك سۇلتانوۆيچ. مەنىڭ اتى-ءجونىم مايرا قالاۋبەكقىزى، ءسىزدىڭ ەمدەۋشى دارىگەرىڭىز بولامىن. ايەلىڭىزدىڭ ايتۋىنشا بۇرىن مۇلدە اۋىرماعان ەكەنسىز. ۇيلەنگەلى ءبىرىنشى رەت اۋىرعانى دەيدى عوي. بىراق مەن ولاي دەمەس ەدىم. ءسىز بۇرىن اۋىرساڭىز دا، كوڭىل بولمەگەنسىز. قان قىسىمىڭىز بۇرىننان بولعان. قان تامىرىنىڭ قىسىمى - قازىرگى ۋاقىتتاعى ەڭ كوپ تاراعان سىرقاتتىڭ ءبىرى. ءسىز دەر كەزىندە ەم قولدانباعاننىڭ سالدارىنان جۇرەكتىڭ بۇلشىق ەتتەرىن السىرەتىپ، ونىڭ جۇمىسىن تەجەپ وتىر. ونى مەديتسينادا ينفاركت دەيدى. ارتى ميعا قان قۇيىلۋعا، سوقىرلىققا، باۋىردىڭ ناشارلاۋىنا ۇلاسۋى دا مۇمكىن. سونداي-اق بۇيرەكتىڭ دە زاقىمدانۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.
-سونشالىقتى ءتوندىرىپ جىبەردىڭىز عوي. مەن اۋرۋحانانى نە ءۇشىن جاقسى كورمەيدى دەيسىز. سىزدەر ساۋ ادامدى اۋرۋ قىلىپ جىبەرەسىزدەر عوي، - دەپ قازىبەك قالجىڭداي سويلەدى.
-ءبىزدىڭ قازاقتىڭ كوبى دارىگەرگە جولاماۋعا تىرىسادى. بۇل دۇرىس ەمەس. اۋرۋدىڭ الدىن السا، ەمدەۋ دە وڭاي بولادى. ءسىزدىڭ جاعدايىڭىز شىن مانىندە ءماز ەمەس. ءبىز ازىرگە اناليزدەرىڭىزدىڭ ءبارىن الىپ، لابوراتورياعا جىبەردىك. قازىر ءىش قۇرىلىستارىڭىزدى ۋزي-گە تۇسىرەدى. ناقتى دياگنوزدى سودان سوڭ بىلەمىز. ازىرگە تىنىعىڭىز. ەشتەڭەگە الاڭداماۋعا تىرىسىڭىز، - دەپ، دارىگەر جىميىپ قانا جاۋاپ بەردى دە، - بىردەڭە سۇراعىڭىز كەلسە، مەدبيكەگە ايتارسىز، - دەپ، شىعىپ كەتتى.
پالاتا ءىشى تىپ-تىنىش. قازىبەك جان-جاعىنا انىقتاي قارادى. ەسىك، تەرەزە، بولمەنىڭ قابىرعالارى نەشە مارتە سىرلانعانى كورىنىپ تۇر. بىراق تاپ-تازا. تەرەزەگە ىلىنگەن پەردە دە نەشە رەت جۋىلىپ، ءوڭى كەتىپ قالعان. بىراق تاپ-تازا. قۇر جاتقان ادام نەبىر قيالعا بەرىلە بەرەدى ەكەن عوي. قازىبەك جاتىپ الىپ، ءوزىن وسى پالاتامەن سالىستىردى. جۇپىنى بولعانىمەن، تاپ-تازا، جانى قينالعان اۋرۋلارعا پانا بولا الادى. ەڭ باستىسى ول ناۋقاس جاندارعا كەرەك. ادام اۋىرماي تۇرمايتىنىن ەسكەرسە، ۇنەمى كەرەك بولادى. ال ءوزى شە؟ بويى بيىك، يىقتى، ءتۇرى كەلىستى، كيگەن كيىمى قانداي قىمبات ءارى ءساندى. استىنا مىنگەن كولىگى شە - ەكىنىڭ ءبىرى قول جەتكىزە المايدى. قىزمەتى دۇرىلدەپ تۇر، بالا-شاعاسى قانداي. بىراق وسىنىڭ ءبارى تەك سىرت كوزگە عانا سولاي. ال شىن مانىندە ءىشى بىقسىعان ءتۇتىن ەكەن. دۇرىلدەپ، دۇركىرەپ تۇرعانى نە كەرەك، ەگەر ءبىر-اق كۇننىڭ ىشىندە ەسكىرگەن زات قۇساپ ەشكىمگە كەرەكسىز، ەشنارسەگە جارامسىز بوپ قالسا. وسىنداي ويعا بەرىلگەن قازبەك تەرلەپ كەتتى. شىنىمەن وسىلاي بولعانى ما؟ قالايشا ءوز قادىرىنىڭ قۇنىن بىلمەي كەلگەن؟ جوق، الدە، بىلگىسى كەلمەدى مە؟
ساعات سەگىز بولدى، توعىز، ون، ون ءبىر، ون ەكى بولدى. ۇيىنەن مۇنى ىزدەپ ەشكىم كەلمەدى. ۋاقىت دەگەن وتەر ەمەس. ءار مينۋت، سەكۋندتى ساناعان ول تەرىسىنە سيماي، ابدەن قارا تەرگە ءتۇستى. شىنىمەن، كەلمەيىن دەگەندەرى مە؟ تاعاتى تاۋسىلايىن دەدى. تاماققا مۇلدە تابەتى بولمادى. مەدبيكە قىزدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ارەڭ دەگەندە دارەتحاناعا بارىپ كەلدى.
ءتۇس اۋا راحيلا مەن قىزى پالاتاعا كىرىپ كەلگەندە مانادان مازالاعان ويلار ءبىر ساتتە جوق بولدى. ەسى شىعىپ، جاس بالاشا قۋانىپ قالدى. مانادان جۇرەگىن كەرنەگەن وكپە دە جوق بولدى.
-قالاي بولدىڭ؟ ابدەن قورقىتتىڭ عوي ءبىزدى. باسقا كۇن تاپپاعانداي، سەن دە تۋرا جاڭا جىل كۇنى اۋىرىپ... مەرەكەمىزدىڭ كۇل-تالقانىن شىعاردىڭ عوي، - دەدى راحيلا ءاي-ءشاي جوق.
-پاپا، مەن ءسىز اۋىرىپ قالادى دەپ مۇلدە ويلاماپپىن. ءسىز ەشقاشان اۋىرمايتىن ەدىڭىز عوي، - دەدى ەركە قىزى ءمولدىر.
-ءيا، قىزىم، مەنىڭ اۋرۋعا ۋاقىتىم بولمايتىن. مىنا دەمالىس كۇندەرىن پايدالانىپ، ءبىر اۋىرىپ الايىن دەپ جاتىرمىن، - دەپ، قىزىنا كۇلە قارادى.
-تاپقان ەكەنسىڭ اۋىراتىن كۇندى. قازىر اناليزدەرىڭ دۇرىس بولسا، ۇيگە الىپ كەتەمىز. ەم-دومدى ۇيدە-اق جاسايمىز. قازىر ورنىڭنان تۇرىپ، مىنا تاماقتى ءىشىپ ال. سەن تاڭ اتقالى تاماق ىشپەپسىڭ عوي، - دەپ ايەلى اكەلگەن تاماعىن تارەلكاعا قۇيىپ، ىڭعايلاي باستادى.
-ءدال قازىر ايەلىمەن ۇرسىسقىسى كەلمەگەن قازبەك ورنىنان تۇرماقشى بولىپ، كوتەرىلە بەرگەنى سول ەدى، تاعى دا باسى اينالىپ، جۇرەگى اينىپ، سىلق ەتىپ، قايتادان جاتا كەتتى. مۇنى كورگەن ايەلى دارىگەر شاقىرۋدىڭ ورنىنا:
-اۋرۋحانا ساعان ۇناپ قالعان عوي دەيمىن. الىپ كەتەمىن دەپ ەدىم، سىلق ەتە ءتۇستىڭ. جوق، ماعان شىن اۋرۋ ەكەنىڭدى كورسەتكىڭ كەلىپ جاتىر ما؟ تۇر، داۆاي، ەرتەڭ جۇمىسقا شىعاسىڭ. دۇكەندە توۆار قالمادى، - دەپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، زىركىلدەي جونەلدى.
-ماما، پاپام شىنىمەن اۋىرىپ جاتقان سياقتى عوي. ءتۇرى سۇپ-سۇر بولىپ كەتتى. دارىگەردى شاقىرشى، - دەپ قىزى شوشىپ كەتتى.
راحيلا ورنىنان جۇلىنىپ تۇرىپ، دارىگەردى شاقىرىپ كەلدى. دارىگەر تامىرىن ۇستاپ، جۇرەگىن تىڭداپ، بىردەڭەلەردى سۇراپ جاتتى. بىراق قازىبەك ونىڭ نە ايتىپ جاتقانىن ەستىمەدى، قۇلاعى تۇنىپ كەتتى. كوزىنىڭ الدى تۇماندانىپ، باسقا ءبىر الەمگە ءوتىپ كەتكەندەي بولدى. جانى تىنىشتىق ىزدەپ الاسۇرادى. الىستان ەمىس-ەمىس دارىگەردىڭ ادەمى جانعا جايلى جۇمساق داۋسى مەن راحيلانىڭ سۇڭقىلداعان داۋسى ەستىلىپ جاتىر. راحيلا ەندى مۇنى قويىپ، دارىگەرمەن ۇرسىسىپ كەتكەن ەكەن.
-ءوز جۇمىستارىڭدى دۇرىس اتقارا المايسىڭدار. ساۋ ادامدى اۋرۋ قىلىپ. اۋىرعان دانەمەسى جوق. كەشە ءتۇستى. وسى ۋاقىتقا دەيىن نە ىستەدىڭدەر؟ – دەپ جەر-جەبىرىنە جەتىپ جاتىر.
-ءسىز ايەلى بولاسىز عوي. سولاي ما؟ بار اناليزدەرى دايىن بولدى. سىزبەن سويلەسۋىم كەرەك. مەنىڭ كابينەتىمە ءجۇرىڭىز، - دەدى وعان دارىگەر جاي عانا.
راحيلاسى دارىگەرگە ەرىپ، شىعىپ كەتتى. پالاتادا تاعى ءولى تىنىشتىق ورنادى. قىزى قايدا كەتىپ قالعان؟ كورىنبەيدى. ءسىرا، ول دا شەشەسىمەن بىرگە كەتكەن بولۋ كەرەك. دارىگەر نە ايتىپ جاتىر ەكەن. نەگە مەنىڭ وزىمە ايتپايدى الدىمەن دەپ، قازىبەك تاعى ويلاندى. جاتا بەرگەن ادامدى وي باسا بەرەدى ەكەن عوي. بۇرىن سول ويلانۋعا دا ۋاقىتى بولماپتى-اۋ. بۇرىنىراق ويلانعاندا، ءبارى باسقاشا بولار ما ەدى. ويىمەن ارپالىسىپ جاتىپ، پالاتاعا راحيلانىڭ قايتا كىرگەنىن سەزبەي قالدى. جوق، الدە، ول اقىرىن كىردى مە. ءوڭى قاشىپ كەتىپتى. ءتىپتى جىلاعان دا سياقتى.
-نە بولدى، راحيلا؟ – قازىبەك ارەڭ سويلەدى.
-سەندە، سەندە راك دەيدى، قازىبەك، - داۋسىندا ىزعار، جوق، ىزا بار سياقتى كورىندى، - ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، قازىبەك. دارىگەرلەر وتىرىك ايتادى.
-راك؟
-ءيا، راك! – دەپ، راحيلا ايعاي سالدى دا، پالاتانىڭ ەسىگىن تارس ەتكىزىپ جاۋىپ، شىعىپ كەتتى.
تارس ەتىپ جابىلعان ەسىك جۇرەگىندەگى سوڭعى ءالسىز ءۇمىتىن ءۇزىپ جىبەرگەندەي بولدى. قاتەلەسپەپتى. وزىنە دەگەن تۇك سەزىمى جوق ەكەن عوي. بۇل شىن مانىندە سونداي اۋرۋعا ۇشىراعان بولسا، جانىندا قالىپ، جارىنا دەمەۋ بولماي ما؟ قۋانىشتا دا، قايعىدا دا، بارشىلىقتا دا، جوقشىلىقتا دا بىرگە بولامىز دەمەپ پە ەدى. وتىز ءۇش جىل بىرگە ءومىر ءسۇرىپ، وسى ۋاقىتقا شەيىن قالاي بىلمەگەن؟ جوق، بىلگىسى كەلمەدى مە؟
ول كۇنى ەشكىم كەلمەدى. راحيلا بالالارىن ەرتىپ ەكىنشى كۇنى كەلدى. ءبارى ۇرپيىسە قالعان. بالا-شاعاسىن كورگەن قازىبەك تاعى بار وكپەسىن ۇمىتىپ كەتتى. ءبارىن اينالىپ-تولعانىپ، بەتتەرىنەن قايتا-قايتا ءسۇيىپ، ءماز بولىپ قالدى. بىراق ولار كوپ وتىرمادى. جۇمىستارى بارىن ايتىپ، كەتىپ قالدى. جانىندا ەشكىم قالمادى. تاعى جالعىز. تاعى نەبىر ويلار مازالاي باستادى.
«باعى تايعان ادامدى تۇيە ۇستىنەن يت قابادى» دەيتىن ەدى عوي. وي، اللا-اي، قازاعىم ايتقىش قوي. ءوزى اۋىرىپ، الاسۇرىپ جاتسا، كەلەسى كۇنى راحيلاسى نوتاريۋستان ءبىر ءيۋريستى ەرتىپ كەلىپتى. ءۇي قازىبەكتىڭ اتىندا بولاتىن. سونى ءوزىنىڭ اتىنا دارستۆەننىي ەتىپ جاساۋىن تالاپ ەتتى. قازىبەك سوزگە كەلمەستەن، ءۇنسىز قولىن قويىپ بەردى. وزىمەن كورگە اكەتە مە ول ءۇيدى. ءبارىبىر وزىنە قالاتىن دۇنيە عوي سونىڭ ءبارى. «ءاي، راحيلا-اي، نەتكەن كوڭىلىڭ تار، تۇسىنىگىڭ تاياز ەدى، جانىم-اۋ...». بۇل از بولعانداي، تەكسەرىس بولىپ جاتىر دەپ زاۆودتاعىلار ءسۇت ونىمدەرىن بەرمەي قويىپتى. راحيلا بارىپ، بۇرىنعى ادەتىمەن دىكىلدەپ، تالاپ ەتكەن بولار. ولار دا ادام بالاسى عوي، قاشانعى شىداسىن. قازبەك جوق كەزدە وشتەرىن الىپ الايىن دەگەن بولار. ايەلى دولدانىپ، جارىلىپ كەتە جازداپ، ارەڭ تۇر. ءوزىنىڭ تويىمسىز قۇلقىنىنىڭ ءوزىن جۇرتقا سۇيكىمسىز ەتىپ، ازدىرعانىندا شارۋاسى جوق. ول ەشقاشان ءوزىن كىنالىمىن دەپ سانامايدى. قانداي جاعداي بولسا دا، كىنانى وزگەدەن ىزدەيدى.
جانىن جەگىدەي جەگەن ويلار تاعى دا ەسەڭگىرەتىپ تاستادى، تولاستار ەمەس. قايتا جۇرەگى جۇلىمدالىپ، جانى قينالعان سايىن ورشەلەنە تۇسەدى. ءوزى عانا كىنالى. تەك ءبىر ءوزى. ءوزىن ءوزى قايعىعا تۇنشىقتىرىپ ولتىرمەكشى. باسقا نە قالدى؟ مۇڭىن بولىسەتىن جاقىن ادامى دا جوق ەكەن. نە ءبىر دوسى، نە ءبىر تۋىسى. ءومىر بويى تەك ءوز وتباسىنىڭ اياسىندا ءوز وتباسى ءۇشىن عانا ءومىر سۇرگەن ەكەن. اتتەڭ، اتتەڭ، ءبارىن قايتا باستار ما ەدى؟
***********
جان ازابى جانىنا باتادى. ال ءتانىنىڭ اۋىرعانىن سەزبەيدى دە. دارىگەرلەر مىنا جەرىڭ قاتتى اۋىرا ما، جوق الدە مىنا جەرىڭ اۋىرا ما دەپ، سۇراپ جاتادى. ول ءۇنسىز باسىن شايقايدى. ولارعا قايتىپ ايتىپ تۇسىندىرەدى ءوز جايىن. ءيا، جامان ايەل جاقسى ەركەكتى جۇدەتەدى دەيدى. جامان ايەل دەپ بار كىنانى ايەلىنە جابا بەرگەن دە دۇرىس ەمەس شىعار، ارينە. ەركەك ەمەس پە ءوزى. باسىنان-اق ايەلىنىڭ يلەۋىنە كونە سالعان سوڭ، وسىلاي بولعان بولار. ونىڭ باستى كىناسى - راحيلانى ەسسىز سۇيگەنى بولار. ايەلدى قويشى، جارايدى، بالالارىن ايتساڭشى. ءوزىنىڭ ءومىرىنىڭ جالعاسى بولار بالالارى دا اكەسىن اقشا تاپپاسا، تۇككە العىسىز قىلىپ وتىر عوي، سۇمدىق-اي! مۇندايدى بۇرىن كوزى كورىپ، قۇلاعى ەستىگەن جان بار ما ەكەن؟
كوڭىلى سونشالىقتى نەدەن تارىلدى. اڭقىلداعان جىگىتتىڭ تورەسى ەدى عوي كەزىندە.
اعايىننىڭ قادىرىن جالعىز قالعاندا بىلگەنى قانداي وكىنىشتى!
قازىبەكتىڭ اياق استىنان اۋىرىپ، اۋرۋحاناعا تۇسكەنىنە ەكى اپتا بولىپتى. بۇگىن راحيلا كەلگەندە ول:
-راحيلا، مەنىڭ ەندى ساناۋلى كۇندەرىم عانا قالدى. باۋىرلارىما حابار بەرشى. ولەر الدىندا كەشىرىم سۇراپ، قوشتاسىپ قالايىن، - دەپ، جالىنعانداي بولدى.
-نە دەپ كەشىرىم سۇرايدى ەكەنسىڭ؟ ون بەس جىل ءۇيىڭنىڭ تابالدىرىعىنان اتتاماعان باۋىرلارىڭمەن نە دەپ قوشتاسپاقشىسىڭ؟ دۇركىرەپ تۇرعانىڭدا كەلمەگەن ولار ولگەلى جاتقانىڭدا كەرەك قىلادى دەيمىسىڭ؟ مەن ولاردىڭ الدىندا كىشىرەيىپ، ولارعا زۆوندامايمىن.
-بۇل مەنىڭ سوڭعى، ءارى جالعىز ءوتىنىشىم، راحيلا.
-راحيلا نە ءيا، نە جوق دەپ ءبىر ءسوز ايتپاستان، كەتىپ قالدى. قازىبەكتەن تاعى مازا كەتتى. تاعى نەبىر ويدىڭ تۇڭعيىعىنا سۇڭگىپ، قايتا-قايتا تۇنشىعىپ قالىپ جاتتى.
ۇيىنە كەلگەن راحيلا دا تاعات تاۋىپ، ءبىر ورىندا وتىرا المادى. قازىبەك اۋرۋحاناعا تۇسكەلى، مىنە، ەكى اپتا بولدى. بالالار دا سودان بەرى مۇندا قاتىناعاندى قويدى. ارقايسىسى ءوز تىرشىلىكتەرىمەن بولىپ جاتىر. ءۇيدىڭ ءىشى قاڭىراپ بوس قالدى. داڭعاراداي ۇيدە جالعىز قالعان راحيلا قازىبەگى ولگەن سوڭ ءوزىنىڭ جاپادان-جالعىز قالاتىنىن ويلاپ، بار داۋسىمەن باقىرىپ، جىلاپ الدى. جەڭىلدەپ قالعانداي بولدى. ءوزى ءۇيدىڭ كەنجەسى بولاتىن. بەس اعايىندى. الدىندا ءۇش اعاسى، ءبىر اپكەسى بار. راحيلا سەگىزگە تولعاندا، اكەلەرى بۇلاردى تاستاپ، باسقا ايەلگە ۇيلەنىپ كەتتى. بۇلارعا كومەكتەسپەك تۇگىل، مۇلدە كەلمەي كەتتى. بەس بالاسى مەن بۇلاردىڭ اناسىن ءوز ومىرىنەن مۇلدە سىزىپ تاستادى. ال راحيلا اكەسىن ەلدەن ەرەكشە جاقسى كورەتىن. اكەسىن كۇندە كەلىپ قالار دەگەن ۇمىتپەن توسىپ وتىراتىن. بىردە ول اكەسىن كوشەدە كەزدەستىرىپ قالىپ، پاپالاپ موينىنا اسىلا كەتكەن. بىراق اكەسى تۇك ەمىرەنبەي، ونى جۇلقىپ ءتۇسىرىپ:
-شەشەڭە بار. ەندى گارى بۇلاي جاساما. مەن سەنىڭ پاپاڭ ەمەسپىن، - دەپ سالقىن سويلەپ، بۇرىلىپ كەتىپ قالعان. سودان الىپ-ۇشقان كىشكەنە ءسابي جۇرەگى تاس بولىپ قاتىپ قالعان. سودان بەرى ادام بالاسىنا سەنە المايدى. ءالى كۇنگە دەيىن سول ءسات ەسىنە تۇسسە، تۇلا بويى مۇزداپ كەتەدى. ومىرىندە جۇرەگىن ءسال دە بولسا جىبىتكەن قازىبەك ەدى. بىراق ول دا ءبىر كۇنى ءوزىن بالالارىمەن اكەسى قۇساپ تاستاپ كەتەدى-اۋ دەپ قورقاتىن. سودان بولار، قازىبەكتى ەشكىممەن ارالاستىرماۋعا تىرىساتىن، تەك جۇمىس پەن ءۇيدىڭ اراسىندا عانا جۇرسە دەيتىن. قازىبەكتىڭ تۋىستارىنىڭ ءوزىن جاقتىرمايتىنىن ءبىلىپ، قويماي ءجۇرىپ، كۇيەۋىن تۋىستارىنان دا ءبولىپ الدى. تەك ءبىر وزىنە عانا تيەسىلى ەكەنىن بىلسە دە، جانى جاي تاپپايتىن. قازىبەكتى ءبىر ءمينوت تىنىش وتىرعىزبايتىن. «جۇمىس»، «اقشا» دەپ ىزىڭدايتىن دا وتىراتىن. ونىڭ ءمانىسى – باسقا ەشتەڭە ويلاۋعا شاماسى كەلمەسىن بولاتىن. مىنە، ەندى، بالالارى ءوسىپ جەتىلىپ، وزدەرىمەن وزدەرى بولعان كەزدە سول سەنگەن قازىبەگى اياق استىنان مۇنى وسىلاي تاستاپ كەتپەكشى. اقىرى تاستاپ كەتەتىن بولدى. ىزاعا بۋلىققان راحيلا نە ىستەرىن بىلمەي، جاستىعىن قۇشاقتاپ الىپ، جىلاي بەردى. اقىرى قازىبەگىنىڭ سوڭعى ءوتىنىشىن ورىنداماقشى بولىپ، ونىڭ اعاسى قاسىمحانعا تەلەفون سوعىپ، اماندىق-ساۋلىق جوق، ءسۇيىنشى سۇراعانداي:
-ىنىلەرىڭ اۋرۋحانادا جاتقانىنا ەكى اپتا بولدى. ولگەلى جاتىر. ولگەندە ءبىر-اق كەلەيىن دەمەسەڭدەر، كوزى تىرىسىندە ءبىر كورىپ قالىڭدار. ايتپەسە، مەن سەندەرگە ايتپاي-اق كومە سالامىن، - دەپ ەستىرتتى دە، تەلەفوندى قويا سالدى. باسقاشا ايتۋ كەرەك پە ەدى دەپ، ارتىنان ويلاندى. ءوزىنىڭ اششى ايتقانىن ءبىلدى. بىراق باسقاشا ايتا المايدى. ءبارىن جەك كورەدى. ويلاپ قاراسا، ءوزىنىڭ بالالارىنان باسقا ەشكىمدى جاقسى كورمەيدى ەكەن. ونى ءومىر وسىنداي قاتىگەز، تاسجۇرەك ەتتى. ول كىنالى ەمەس. ءومىرى - كىنالى.
***********
سۋىق حابار قاسىمحاندى ەسەڭگىرەتىپ تاستادى. اعايىن وكپەگە قيعانمەن، ولىمگە قيا ما؟ كەلىندەرىنەن ابدەن كوڭىلى قالعان قايىن اعاسى وعان قايتا زۆوندامادى. ءوزى جاعالاي زۆونداپ، قاي اۋرۋحانادا جاتقانىن ءبىلىپ الدى دا، بار تۋىستارىنا حابار بەردى. ءتۇن ىشىندە اۋرۋحاناعا بارۋدى ءجونسىز دەپ، ەرتەڭىندە اتار تاڭدى كوز ىلمەي قارسى الىپ، ەرتە باردى.
اعاسى ءىنىسىن تانىماي قالدى. قايعى ادامدى قالاي ازدىرادى، تەز قارتايتادى. بۇرىنعى زور دەنەلى ەڭگەزەردەي ءىنىسى ءبىر-اق ۋىس بولىپ شوگىپ قالىپتى. قۇر سۇيەگى قالعان. ءتۇرى نەتكەن قورقىنىشتى بولىپ كەتكەن. ءسونىپ بارا جاتقان جانارىندا وكىنىش پەن كۇيىنىش قانا قالعان. قاسىمحان ءىنىسىن باس سالىپ قۇشاقتاپ، كوپكە دەيىن قۇشاعىن جازا المادى. سولقىلداپ جىلاي بەردى. قازىبەكتىڭ سولقىلداپ جىلاۋعا شاماسى كەلمەدى. تەك ۋھىلەپ، كۇرسىنە بەردى. قاسىمحان باۋىرىنا تاڭعى استى ءوزى ىشكىزدى، جۋىندىرىپ، دارەت العىزدى. كىشكەنە بالا قۇساتىپ، استى-ۇستىنە ءتۇستى. اعاسىمەن قايتا تابىسقان قازىبەكتىڭ كوڭىلى ءسال دە بولسا ورنىنا تۇسكەندەي بولدى. تۇسكە تامان اپكەلەرى كەلدى. ءتۇس اۋا قارىنداسى الماتىدان ۇشىپ كەلدى. تۋىستارىنىڭ وزىنە دەگەن كوڭىلىن كورىپ، مارقايىپ، كوكىرەگىندە قاشاننان بەرى كەپتەلگەن وكسىگى بار، ساعىنىشى مەن وكىنىشى بار ءبارىن سىرتقا شىعاردى.
-كەش تە بولسا، اقىماق باۋىرلارىڭدى كەشىرىڭدەر. سەندەردەن كەشىرىم سۇراي الماي كەتەمىن-اۋ دەپ ەدىم، - قازىبەك ءار ءسوزىن ءبولىپ-ءبولىپ، القىمىنان قىسقان وكسىككە بۋلىعىپ، ارەڭ سويلەدى، - مەن ايەلىمنىڭ ايتقانىنا سەنىپ، انامدى دا رەنجىتتىم. و دۇنيەدە انامنىڭ بەتىنە قالاي قارايمىن.
-ءوزىڭدى ءوزىڭ قاجاي بەرمە. بولار ءىس بولدى. سەنىڭ بار كىناڭ ايەلىڭدى قاتتى جاقسى كورگەنىڭ. سونداي تاعدىر بۇيىرعان سوڭ، نە ىستەيسىڭ. اركىمنىڭ ءوز تاعدىرى بار. اللاعا تاۋبە ەت، باۋىرىم. جالعىز ەمەسسىڭ، ارتىڭدا ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعىڭ بار.
بۇل كۇننىڭ قالاي وتكەنىن قازبەك بىلمەي دە قالدى. سەرپىلىپ، جانىنا باتقان اۋرۋىن ۇمىتىپ، بەتىنە قان جۇگىرىپ، كادىمگىدەي ءوڭى كىرىپ قالدى. ءتىپتى پالاتاعا كىرگەن دارىگەردىڭ ءوزى تاڭ قالىپ قالدى. ول قاسىمحاندى وڭاشا شاقىرىپ الىپ:
-قازبەك تۋعان باۋىرىڭىز با ەدى؟ – دەپ سۇرادى.
-ءيا، اكەلەرىمىز ءبىر تۋعان.
-وتكەننەن بەرى كەلگەندەرىڭىزدە، جاعدايى بۇلاي ناشارلاپ كەتپەيتىن ەدى. قازبەك سۇلتانوۆيچتا اۋرۋىن جەڭىلدەتەيىن دەگەن نيەت، جازىلامىن دەگەن ءۇمىت جوق. وزىنە ءوزى ۇكىم شىعارىپ قويعان سياقتى. ءومىر سۇرۋگە دەگەن قۇلشىنىس مۇلدە جوق. مەنىڭشە، ومىرىندە جانىن كۇيزەلتىپ جىبەرگەن ءبىر وزگەرىس بولعان سياقتى. بىراق مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، بۇل ەمەس. قازبەك ءسۇلتانوۆيچتى ۇيىنە بۇگىن الىپ كەتسەڭىزدەر دە بولادى. مەن ايەلىن جولىقتىرا الماي ءجۇرمىن. ۇيلەرىنىڭ تەلەفونى جاۋاپ بەرمەيدى. ول كىسىنىڭ مىنەزى دە شاتاقتاۋ ەكەن.
-سوندا قالاي؟ ۇيگە اكەتە بەرىڭدەر دەگەنىڭىز كۇنى ساناۋلى دەگەنىڭىز بە، دارىگەر؟
-ءيا، وكىنىشكە وراي جاعداي سولاي، - دەپ، دارىگەر تومەن قارادى.
-سوندا قانشا ءومىرى قالدى؟
-مەن ناقتى ايتا المايمىن. مۇمكىن ءبىر اي، مۇمكىن ءبىر كۇن.
قاسىمحان تۇرعان ورنىنان قوزعالا الماي قالدى. كوكىرەگىنە كەپتەلىپ قالعان اششى وكسىك جان-دۇنيەسىن ورتەپ جىبەرگەندەي بولدى. اتتەگەن-اي. اۋلەتىنىڭ ۇلكەنى، كوشباسشىسى ءوزى ەمەس پە ەدى؟ باۋىرلارى قاتەلەسسە، جونگە سالىپ، اشۋلانسا، سابىرعا شاقىراتىن دا ءوزى ەمەس پە ەدى؟ قالايشا جولدان ءوزى تايدى؟ قالايشا اقىلىن اشۋعا جەڭگىزدى؟
اتتەگەن-اي.
ەندى قالعان ساناۋلى كۇندەر ىشىندە سول ون بەس جىلدىڭ ورنىن تولتىرا الار ما؟ قاسىمحان ارەڭ دەگەندە ءوز-وزىنە كەلىپ، دارىگەردىڭ ايتقانىن باۋىرلارىنا جەتكىزدى. ءبارى سۋىق حاباردى ءۇنسىز قابىلدادى. وسىلاي بولاتىنىن بىلسە دە، كىم باۋىرىن ولىمگە وڭاي قيا الادى. اتتەگەن-اي دەگەن وكىنىش ءبارىنىڭ جان-دۇنيەسىن ورتەپ جاتتى. بىراق قولدان كەلەر شارا بولماعان سوڭ، نە ىستەي الادى ەندى؟ كەشكە راحيلا كەلگەندە ولار وعان دارىگەردىڭ ايتقانىن جەتكىزدى.
-سويلەمەسىن ول دارىگەرمەن. ءوز مىندەتتەرىن دۇرىس اتقارا الماعان سوڭ، ۇيلەرىڭە الىپ كەتىڭدەر دەپ جاتىر عوي. ۇيدە مەن قالاي قارايمىن وعان؟ مىنا جەردە مەدبيكە ۋاقتىلى ۋكولىن سالىپ، ءدارىسىن ىشكىزىپ تۇرادى عوي، - دەپ باسىندا راحيلا بىردەن كوككە شاپشىپ شىعا كەلدى.
-راحيلا، سەن قاراي المايمىن دەسەڭ، مەن ءوز ۇيىمە الىپ كەتەيىن باۋىرىمدى، - دەدى قاسىمحان، - مەن دەمالىس الىپ، ءوزىم قارايمىن، ءجاميلا دا ارنايى دەمالىس الىپ كەلىپ وتىر، قاراسادى.
-جوق، ءوز ۇيىنە بارادى. ءجاميلانىڭ اقىرى قولى بوس بولسا، ءبىزدىڭ ۇيدە بولىپ، قاراسسىن وندا، - دەپ راحيلا اياق استىنان وزگەرىپ شىعا كەلدى. ول قازىبەگىن قىزعانىپ كەتتى. وتىز جىلدان استام ۋاقىت تەك ءبىر وزىنە عانا تيەسىلى بوپ كەلگەن قازبەگىنە تۋىستارىنىڭ قايتادان ورتاقتاسىپ جاتقانى جانىنا باتىپ كەتتى. ونىڭ ايتقانىمەن ءبارى ءۇنسىز كەلىستى.
قازبەك ءوزىنىڭ ۇيگە شىعاتىن بولعانىن ەستىپ، قۋانىپ قالدى. ءجاميلانىڭ دا ۇيىنە باراتىنىن بىلگەندە ءتىپتى ەسى شىعىپ كەتتى. ول ءوز ءومىرىنىڭ وسىمەن اياقتالعانىن بىلسە دە، باۋىرلارىمەن قايتا تابىسقانىنا شەكسىز باقىتتى ەدى. ولىمنەن دە قورقىپ جاتقان جوق. ەندى دايىن. جۇرەگى ورنىنا ءتۇستى.
******
-مەن ساعان سەنى ەشقاشان تاستامايمىن دەپ ۋادە بەرگەن ەدىم. ۋادەمدە تۇرا المادىم، راحيلا. كەشىر. سەنى باقىتتى قىلامىن دەگەن ەدىم. باقىتتى قىلا الماسام، كەشىر مەنى، - دەپ، قولىنان ءالسىز قىسىپ، سول قالپى قيمىلسىز قالدى. وزىنە قيماستىقپەن قاراعان كوزدەرىنىڭ جانسىز قالعانىن كورگەن راحيلا شىڭعىرىپ جىبەردى.
-نە بولدى؟ – دەپ، ءجاميلا مەن قاسىمحان جۇگىرىپ كەلدى.
-ءولىپ قالدى. ءولىپ قالدى. تاستاپ كەتتى. تاستاپ كەتتى اقىرى، - دەپ، راحيلا ايقايلاپ جىلاپ، قۇلاپ ءتۇستى.
قاسىمحان باۋىرىنىڭ جانسىز قالعان دەنەسىن سونداي ءبىر مەيىرىممەن قۇشاقتاپ، اياق، قولىن جازىپ، اق شۇبەرەكپەن جاعىن تاڭىپ بايلادى دا، جەدەل جاردەمگە قوڭىراۋ شالدى. ءجاميلا اعاسىنىڭ قولىنان ۇستاپ، ءۇنسىز جىلاپ وتىر. جەردە دومالاپ جىلاپ جاتقان راحيلاعا ەكەۋى دە ءمان بەرگەن جوق. جەدەل جاردەم دارىگەرلەرى قازىبەكتىڭ دەنەسىن الىپ كەتتى. جينالعان تۋعان-تۋىس ونى سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالۋ قامىنا كىرىستى. راحيلا بولمەسىنە كىرىپ الىپ، شىقپاي قويدى. ونىڭ جانىنا بارعان ەشكىم بولمادى. ۇلدارى، كەلىندەرى مەن قىز-كۇيەۋى ەكىنشى كۇنى جەرلەيتىن كەزدە ءبىر-اق كەلدى.
-تۋعان اكەلەرىڭ ەمەس پە؟ كەشەدەن بەرى قايدا جۇرسىڭدەر؟ – دەپ، قاسىمحان رەنجىگەنىن بىلدىرگەن ەدى، ۇلكەن ۇلى قانات جۇلىپ العانداي:
-بىزگە ولاي دەيتىندەي، ءسىز كىم ەدىڭىز؟ تۋعان اعاسى بولساڭىز، ون بەس جىل قايدا بولدىڭىز؟ – دەدى. باۋىرىنان مۇنداي جاۋاپ ەستيمىن دەپ ويلاماعان قاسىمحان قاپەلىمدە نە ايتارىن بىلمەي قالدى. ءبىرازدان سوڭ ەسىن جيىپ:
-اكەلەرىڭنىڭ ارتى قايىرلى بولسىن. كورمەي كەتكەن قىزىقتارىن سەندەر كورىڭدەر، - دەدى.
-راحمەت، - دەپ، ۇلكەن ۇلى سۋىق جاۋاپ بەردى. باسقالارى ءۇنسىز تۇردى. ەشبىر تۋىسپەن ارالاسپاي، جىراقتا مۇلدە جات بولىپ وسكەن ولار دالا تاعىلارى سياقتى ەدى. ەشقايسىسىنان اعايىنعا دەگەن جىلۋلىقتىڭ لەبى بىلىنبەيدى. مۇلدە بوتەن ادامدار.
وسىلايشا باۋىرلارىن جەر قوينىنا تاپسىرعان تۋىستارى ۇيلەرىنە تاراستى. ولاردى شىعارىپ سالعان ەشكىم جوق. راحيلا ولاردى شىعارىپ سالماق تۇگىلى ءوزىنىڭ جان جارىن سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالا المادى. ورنىنان تۇرۋعا شاماسى كەلمەدى. ول قايتا-قايتا تالىقسىپ كەتىپ جاتتى. بىراق ونى ەشكىم بىلمەدى دە. ءبارى ول بۇرىنعى ادەتىنە باسىپ جاتىر دەدى. ءتىپتى كەيبىرى ەندى كىمگە ەركەلەپ جاتىر ەكەن دەپ، ءوزارا كۇبىرلەسىپ ءجۇردى. قالايسىڭ دەپ، ونىڭ جانىنا قىزىنان باسقا ەشكىم بارمادى. راحيلا جانىنا كەلە بەرگەن قىزىن ىمداپ، قاباعىن ءتۇيىپ شىعارىپ جىبەردى. ول ءوزىنىڭ ءتىلسىز قالعانىن ءبىلىپ جاتتى. سويلەيىن دەسە، بىرەۋدى شاقىرايىن دەسە، ءتىلى سويلەۋگە كەلمەيدى. ءتىپتى قيمىلداي الماي قالىپتى. ءوزىنىڭ دە ءدام تۇزىنىڭ تاۋسىلعانىن ءبىلدى. كوزىنەن اققان جاستى ءسۇرتىپ تاستاۋعا دا شاماسى كەلمەدى. قىزى جانىنا كەلگەندە قۋانىپ قالعانمەن، وعان ءوز جايىن بىلدىرگىسى كەلمەدى. كىشكەنە جۇرەگىن اۋىرتىپ العىسى كەلمەدى. ونىڭ ۇستىنە اكەسىمەن قوشتاسىپ قالسىن دەگەنى ەدى. ءوزى ءالى ءتىرى جاتىرمىن عوي دەپ ويلادى. كىشكەنە كۇنىندە اكەسى ءوزىن كەۋدەسىنەن يتەرىپ، تاستاپ كەتكەندە، ومىرىندەگى العاشقى سوققىدان ەسىن كوپكە دەيىن جيا الماعان ەدى. ال ەندى مىنا سوققى سوڭعى سوققى بولار، ءسىرا. وتكەن ومىرىنە وي جۇگىرتسە، ءوز ومىرىنە ساۋلە شاشىپ، نۇرلاندىرىپ، ومىرىنە ءمان بەرگەن قازىبەگى ەكەن عوي. قازىبەگىنەن باسقا جانىنا جاقىن ادام جوق ەكەن-اۋ. ءتىپتى مارقۇم اناسىنا دا اقتارىلىپ، سىرىن ايتا المايتىن. مۇڭداسى دا، سىرلاسى دا، سۇيىكتىسى دە، سۇيەنىشى دە قازىبەك بولدى. سويتكەن قازىبەگىن دوس-جاران، تۋعان-تۋىس، بالا-شاعا الدىندا سۇمىرەيتىپ، جەر قىلعانى نەسى؟ اياۋلى جارىنىڭ كىرشىكسىز ماحابباتىنا نەلىكتەن سونداي سەزىممەن جاۋاپ بەرە المادى؟ نەلىكتەن ومىرگە دەگەن وكپەسىنىڭ ءوشىن قازىبەكتەن الدى؟ قازىبەگىنە ونى قانشالىقتى جاقسى كورەتىندىگىن اقتارىلىپ ايتا دا الماي قالدى عوي. «كەشىر، جانىم، كەشىر مەنى، اياۋلىم»،- دەپ، ىشتەي كۇبىرلەپ جاتتى. ەل-جۇرتتىڭ بارىنە سۇيكىمسىز بولدى، مويىندايدى. قازىبەكتىڭ تۋىستارى ءوز الدىنا، ءوز بالالارىنىڭ قايىن جۇرتى - قۇدالارىمەن دە جاقىن ارالاسپاي قويدى. تويلارىنان كەيىن-اق جۇگەن-شىلبىرىن جيىپ الدى. جانىنا ءوز بالالارىنان باسقا ەشكىمدى جۋىتپايتىن. بالالارى دا ءوزى سياقتى كىسىكيىك بولىپ ءوستى. ەندى، مىنە، جاتقان جاتىسى مىناۋ. جاپادان-جالعىز. جانىنا جاعدايىن سۇراپ ەشكىم كەلمەيدى. كەيبىرى بولمەگە كىرىپ كەلىپ، مۇنىڭ جاتقانىن كورەدى دە، تۋرا ءبىر قۇبىجىق كورگەندەي بولىپ، ەسىكتى قايتا جابا سالادى. راحيلا داۋىستاپ ولاردى شاقىرايىن دەسە، داۋسى شىقپايدا. تىنىسى تارىلىپ بارادى. ءبىر كەزدە قولىنان بىرەۋدىڭ سيپاعانىن سەزىپ، كوزىن اشىپ الدى. ءدال جانىندا قازىبەگى جىميىپ وتىر:
-جاسىڭدى ءسۇرت، جانىم. مەن جانىڭدامىن.
-جانىم، سەن مەنىڭ جالعىز قالعانىمدى ءبىلىپ كەلدىڭ بە؟ راحمەت، قازبەك. مەن سەنى باقىتتى ەتە المادىم. كەشىرە الساڭ، كەشىر مەنى.
-ولاي دەمە، سۇيىكتىم. مەن سەنىمەن بىرگە ءومىر سۇرگەنىمە باقىتتىمىن. قاتەلىك ەكەۋمىزدەن دە كەتتى. بىراق قاتەلەسپەيتىن ادام بولا ما؟
-بىزگە اللا تاعى ءبىر مۇمكىندىك بەرسە عوي، اتتەڭ... مەن سەنى مۇلدە رەنجىتپەيتىن ەدىم. ءجاميلانى قىزىمداي كورەتىن ەدىم. تۋعان-تۋىسىڭنىڭ الدىندا قۇراقتاي ۇشار ەدىم، قازبەك.
-بىلەمىن، جانىم. بولدى، ەندى، ءوزىڭدى ءوزىڭ قيناي بەرمە، - دەپ، قازبەك ورنىنان تۇرۋعا ىڭعايلاندى.
-قازبەك، مەنى تاستاپ كەتپەشى، جانىم. وزىڭمەن الا كەتشى، وتىنەمىن، - دەپ راحيلا ونىڭ قولىنان جىبەرمەي ۇستاپ الدى. وسى كەزدە بولمەگە قىزدارى ءمولدىر كەلدى:
-ماما، ءجۇرىڭىز، ءجاميلا اپكەم شايعا شاقىرىپ جاتىر، - دەدى. راحيلا قىزىنا كۇلىمسىرەي قاراپ، باسىن شايقاعانداي بولدى. قىزى دا اسا جابىسپادى، ءسىرا، اناسى دەمالسىن دەگەن بولۋ كەرەك. - ماما، بىردەڭە كەرەك بولسا، شاقىرىڭىز، - دەپ، شىعىپ كەتتى. راحيلا قايتادان قازبەككە قارادى. ول ءجۇر دەپ شاقىرعانداي بولدى. راحيلا ويلانباستان قازىبەگىنىڭ سوڭىنان ەرىپ كەتتى.
**********
-ماماڭدى شايعا شاقىرىپ كەل، ءمولدىر. ول كەشەدەن بەرى ءنار تاتقان جوق، - دەپ، باياندى ءجاميلا جۇمساپ جىبەرگەن بولاتىن.
-مامامنىڭ ءشاي ىشكىسى كەلىپ جاتقان جوق. دەمالسىن، - دەپ، ول تەز قايتىپ كەلدى. ەكەۋى شايلارىن ءۇنسىز وتىرىپ ءىشتى.
-مەن ەشقاشان پاپام اۋىرىپ قالادى دەپ ويلاماپپىن. ويتكەنى ول ەشقاشان اۋىردىم دەپ ايتقان ەمەس. ال مامام ءجيى اۋىراتىن. ءسال اشۋلانسا، داۆلەنيەسى كوتەرىلىپ كەتەتىن. مەن پاپام ءولدى دەگەنگە ءالى سەنە المايمىن. پاپامسىز قالاي ءومىر سۇرەمىز، مەن بىلمەيمىن. مامامدى دا ايايمىن. ول ەندى مۇلدە جالعىز قالدى عوي، - دەپ، ەندى ۇنسىزدىكتى ءمولدىر بۇزدى.
-ولگەننىڭ ارتىنان ولمەك جوق. ءتىرى ادام تىرلىگىن جاساي بەرەدى. ماماڭدى ءوزىڭنىڭ جانىڭا الساڭشى كۇيەۋىڭ قارسى بولماسا؟.. نە بولماسا، وسىندا كەلىپ تۇرىڭدار.
-جولداسىممەن اقىلداسايىن.
-اعالارىڭنىڭ تىم بولماسا، بۇگىن ۇيدە قالماعاندارى دۇرىس بولمادى.
-ءمولدىر ۇندەمەي، تومەن قارادى. ءجاميلا ءسىڭلىسىنىڭ ءبىر جاعى جۇرەگى اۋىرىپ، ءبىر جاعى باۋىرلارىنىڭ قىلىعىنا ۇيالىپ، قينالىپ وتىرعانىن كورىپ، جانى اشىپ كەتتى.
-ءمولدىر، نەگە ىشىڭدەگى وكسىكتى سىرتقا شىعارىپ، جىلاپ المايسىڭ؟ جەڭىلدەپ قالاسىڭ، - دەدى.
-بىلمەيمىن، اپكە، مەن جىلاي المايدى ەكەنمىن. ءبىزدى مامام ەشقاشان جىلاۋشى بولماڭدار دەپ تاربيەلەگەن.
-ءبارىن ىشتە ساقتاي بەرگەن بولمايدى. جۇرەككە سالماق تۇسەدى.
-مەن، مەن پاپامدى قاتتى جاقسى كورەتىنمىن. مامامنان دا قاتتى جاقسى كورەتىنمىن. بىراق مامامدى رەنجىتىپ المايىن دەپ، بىلدىرتپەۋگە تىرىساتىنمىن. ءبىز ءبارىمىز، پاپام دا، مامامدى رەنجىتىپ الماۋعا تىرىساتىنبىز. ال پاپام مەنىڭ ءوزىن قاتتى جاقسى كورەتىنىمدى بىلەتىن. ول بىلەتىن، - دەپ، ءمولدىر ءجاميلانى قۇشاقتاي الىپ، سولقىلداپ جىلاپ جىبەردى، - وتكەندە اۋرۋحانادا دارىگەرلەر پاپامنىڭ دياگنوزىن ايتقاندا، جۇرەگىم توقتاپ قالا جازدادى. بىراق مامام ماعان جىلاۋشى بولما دەدى. «سەنىڭ ءومىرىڭ ءالى الدا. ءومىرىڭ اكەڭە بايلانىپ تۇرعان جوق. ونسىز دا ءومىر سۇرە الامىز» دەدى. ال پاپام ماعان وتكەندە: «مامالارىڭدى رەنجىتپەڭدەر، جىلاتپاڭدار، كومەكتەسىپ تۇرىڭدار. جالعىز قالىپ كەتپەسىن»، - دەدى، اپكە. ول ءوزى ءولىپ بارا جاتىپ، مامادى ويلاپ جاتتى.
ءجاميلا مەن ءمولدىر ءتۇن اۋعانشا وتىردى. ءبىرىن ءبىرى ون بەس جىل كورمەگەن اپكەسى مەن ءسىڭلىسى ابدەن ىشتەگى شەرلەرىن تارقاتتى. ءمولدىر اناسىنىڭ جانىنا بارىپ جاتپاقشى بولدى. بىراق ونىڭ قيمىلسىز قالىڭ ۇيقىدا جاتقانىن كورىپ، وياتىپ الارمىن دەپ، ءجاميلانىڭ جانىنا كەتتى. ول اناسىنىڭ كورپەسىن قىمتاپ جاۋىپ، بولمەسىنىڭ ەسىگىن شاقىرسا ەستىمەي قالمايىن دەگەن ويمەن اشىپ قويدى...
-ماما، ماما، اناشىم، نە بولدى ساعان؟ وتىنەمىن، كوزىڭدى اششى، -دەگەن ءمولدىردىڭ جانتالاسا ايقايلاعان داۋسىنان ويانىپ كەتكەن ءجاميلا نە بولعانىن ۇقپاي قالدى. ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، راحيلانىڭ بولمەسىن جۇگىرە باسىپ كەلدى.
-نە بولىپ قالدى، ءمولدىر؟
-مامام، اپكە، مامام دا..، - دەپ، ارى قاراي ەشتەڭە ايتا الماي، ول تالىقسىپ قۇلاپ ءتۇستى. قاپەلىمدە نە بولعانىن ۇقپاي قالعان ءجاميلا بىرەسە راحيلانى، بىرەسە ءمولدىردى جۇلقىلاپ، ەسى شىعىپ كەتتى. ارەڭ دەگەندە ەسىن جيىپ، جەدەل جاردەم شاقىردى. ودان كەيىن اعاسىنا، اپكەلەرىنە، باۋىرلارىنا تەلەفون سوعىپ:
-تەز جەتىڭدەر، - دەدى. باسقا نە ايتارىن بىلمەدى. بىراق ەشقايسىسى نەگە دەپ سۇرامادى، تاعى ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن ونىڭ داۋسىنان-اق ءبىلدى.
ءبىرىنشى جەدەل جاردەم جەتتى. مولدىرگە ناشاتىر يىسكەتىپ، ەسىن جيعىزىپ، ءبىر ۋكول سالدى. ال راحيلانىڭ بەتىن جاۋىپ قويدى. ءجاميلا دارىگەرلەردەن ەشتەڭە دەپ سۇراي المادى. ءتىلى كۇرمەلىپ، سويلەۋگە كەلمەي قالدى. كەشەگى تۋعان-تۋىس ءبارى جينالدى. الىس اۋىلدان كەلگەن جۇراعات تا ءالى كەتىپ ۇلگەرمەگەن ەدى. ءۇيدىڭ ءىشى قايتادان ازان-قازان بولدى. سويتسە، راحيلا كەشە تۇندە كوز جۇمعان ەكەن. ءمولدىر بارىپ، ءۇستىن قىمتاپ، جاۋىپ جۇرگەن كەزدە، ول قايتىس بولىپ كەتكەن ەكەن. ءوزى دە شارشاپ، مەڭ-زەڭ بولىپ جۇرگەن ءمولدىر وعان ءمان بەرمەگەن عوي. ونىڭ ۇستىنە كىم ويلاعان بۇلاي بولادى دەپ. كەشەدەن بەرى راحيلانى جاقتىرماي، ونىمەن سويلەسپەي قويعان اعايىن ەندى بۇگىن وزدەرىنىڭ سول قىلىقتارىنا ۇيالىپ، بەتتەرىن باسىپ، جىلاپ وتىر. ءبارى وزدەرىن كىنالاپ وتىر. كەيبىرى ءتىپتى وعان كوڭىل دە ايتپاپتى. ءوزىنىڭ قىلىعىنان، ارينە.
ايتسە دە، توپىراقتى ءولىم ۇستىندە وكپەنى ۇمىتىپ، جانىنا وتىرىپ، ىشىندەگى شەرىن شىعارتسا بولاتىن ەدى، اتتەگەن-اي.
پەندەشىلىككە سالىنىپ، بەرىلگەن ءومىردىڭ ءمانىن جوعالتىپ الاتىنىمىز-اي وسى. اتتەگەن-ايمەن ەكىنشى كۇنى راحيلانى دا جەر قوينىنا تاپسىردى. قازبەكتىڭ جانىنا جەرلەدى.
ءجاميلا ولاردىڭ قىرقىن وتكىزگەنشە، اعاسىنىڭ ۇيىندە قالاتىن بولدى. قىرقىنا دەيىن كوڭىل ايتىپ كەلگەن ادامداردى كۇتىپ، شىعارىپ سالىپ، داستارحاندى جيماي وتىردى. اعا-جەڭگەسىنە كوزدەرىنىڭ تىرىسىندە جاساي الماعان قىزمەتىن وسىلاي وتەمەكشى سياقتى. ءوزىنىڭ كەشىرىم سۇراپ، كىشىرەيە سالماعانىنا وكىنەدى.
اتتەگەن-اي، سول كەزگە قايتا ورالسا عوي. «جەڭگە، كەشىرىڭىز، ارينە، سىزدىكى دۇرىس»،- دەر ەدى.
تۋعان تۋىس جيىلىپ، ناۋرىز ايىندا قىرقىن وتكىزدى. قازىبەكتىڭ زەينەتكەرلىك دەمالىسقا شىعاتىن كۇنىنە تۋرا كەلىپتى. وسىلايشا اعا جەڭگەسى قول ۇستاسىپ، ماڭگىلىك زەينەتكەرلىك دەمالىسقا كەتتى. ءبارى ابىر-سابىر بولىپ جاتقاندا قازبەكتىڭ ۇلكەن ۇلى قاناتتىڭ كەلىنشەگى ناعيما:
- مىنا تۋىستار تۇگەل وتىرعان كەزدە ايتايىن. قانات اۋلەتىمىزدىڭ ۇلكەنى بولعاندىقتان، ۇلكەن ۇيدە ءبىز قالامىز. وعان ەشكىمنىڭ تالاسى بولمايدى دەپ ويلايمىن، - دەدى. ءبارى وعان اڭتارىلا قاراپ قالدى. ايتىلاتىن كەز دە، ورنى دا بۇل ەمەس ەدى، ارينە. بىراق ەندى ايتىلعان سوڭ قايتەسىڭ.
-قالايشا سەندەر وتىراسىڭدار، تالعات تا ولاردىڭ تۋعان ۇلى عوي. نەگە وزدەرىڭدى ەرەكشەلەيسىڭ. ءۇيدى ساتىپ، ءبارىمىز ءبولىپ الامىز، - دەپ، ابىسىنى نۇرگۇل شاپ ەتە قالدى. ءبارى ءۇنسىز. ءجاميلانىڭ كوزىنە ءوز اناسى قايتىس بولعان كەزدەگى جاعداي ەلەستەپ كەتتى.
-بۇل ءۇيدى نەگىزى اناسى مولدىرگە مۇراگەرلىككە قالدىرعان. مىنە، قۇجاتتارى، - دەپ، وتكەننەن بەرى جاندارىندا جۇرگەن يۋريست جىگىت سوزگە ارالاستى.
-نە؟ قاراي كور ءوزىن. ايتتىم مەن ساعان، سەنىڭ اكە-شەشەڭ ءمولدىردى عانا جاقسى كورەدى دەپ. قالاي ەكەن. سەندەر ۇلدارمىز، اكەمىزدىڭ ۇرپاعىن جالعاستىرۋشىمىز دەيسىڭدەر. وتىر سەن، ءمولدىر، اكەڭنىڭ شاڭىراعىنىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ، كۇيەۋىڭدى كۇشىك كۇيەۋ قىلىپ كىرگىزىپ ال دا، - دەپ ناعيما اۋزىنان كوبىگى شاشىراپ، تۇتىگىپ كەتتى.
-جوق، ولاي دەمەڭىز، ناعيما اپاي، - دەپ ءمولدىر جۇگىرىپ كەلىپ ونى قۇشاقتاي الدى، - مامامنىڭ نەگە ولاي جاساعانىن مەن بىلمەيمىن. بىراق بۇل ءۇي سىزدەرگە تيەسىلى. ءبىزدىڭ ەندىگى اكە-شەشەمىز سەندەرسىڭدەر عوي. مەن قازىر-اق ءۇيدى سىزدەردىڭ اتتارىڭىزعا جازىپ بەرەمىن، - دەدى دە، جىلاپ جىبەردى.
-اعا، مەنىڭ ولاي جازۋىما بولادى عوي؟ – دەپ ول ەندى يۋريست جىگىتكە قارادى. ول:
-ارينە، بولادى، - دەپ جاۋاپ بەردى.
-ەستىدىڭىز عوي، ناعيما اپاي. ۇيگە بولا رەنجىسپەيىكشى. مەن سىزدەردى قاتتى جاقسى كورەمىن. ءبىز ەندى ءبارىمىز بىرگە بولۋىمىز كەرەك. مەن ەشقاشان سىزدەردى رەنجىتپەيمىن، ناعيما اپاي، نۇرگۇل.
قايىنسىڭلىلەرى بۇلاي ايتادى دەپ ويلاماعان جەڭگەلەرى ساسىپ قالدى. ەكەۋى دە وزدەرىنىڭ ورىنسىز قىلىقتارىنا ۇيالىپ، ابدىراپ قالدى. ءبىر كەزدە ەكى جەڭگەسى ءمولدىردى ورتاعا الىپ، وزدەرىنىڭ قىلىقتارىن جۋىپ-شايىپ، بىردەڭە ايتىپ جاتتى. ءسىڭلىسىنىڭ اقىلدىلىعىنا، باتىلدىعىنا سۇيسىنگەن ءجاميلا ولارعا سىرتتارىنان ءسۇيسىنىپ قاراپ، ءۇنسىز جىلاپ تۇردى.
اتتەگەن-اي!..
كەزىندە ءجاميلا دا وسىلاي ىستەگەندە، ءبارى باسقاشا بولاتىن ەدى-اۋ. وزىمىزگە ولشەپ بەرىلەتىن ءومىردى وكىنبەي ءسۇرۋ ءۇشىن پەندەشىلىككە سالىنباي، اشۋعا ەرىك بەرمەي، ونى اقىلعا جەڭدىرە بىلگەنىمىز ءجون-اۋ. اتتەگەن-اي!..
سالتانات حۇسايىنوۆا
Abai.kz
