دەرتكە ءدارۋ سارى التىنداي بالى، بۇعى مۇيىزىنەن الىناتىن پانتىسىمەن الەمگە تانىلعان قاسيەتتى كاتون جەرىندە كاتونقاراعاي مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركى قۇرىلعانىنا 10 جىل تولعان مەرەيتويىنىڭ قۇرمەتىنە دۇبىرلەگەن توي ءوتتى.

ۇلتتىق پارك ەلىمىزدە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەۋرازيا كەڭىستىگىنە دە كەڭىنەن تانىمال ەكەندىگىن وسى جولى، ياعني مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعى مەن پاركتىڭ قۇرىلعانىنا 10 جىل تولعان مەرەيتويى اياسىندا وتكىزىلگەن «التاي - ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز» اتتى حالىقارالىق ەتنومادەني فەستيۆالدا تاعى ءبىر مارتە دالەلدەي ءبىلدى. اتالمىش مەرەكەگە كاتونقاراعاي ۇلتتىق تابيعي پاركىمەن تىعىز بايلانىستا قىزمەت جاساسىپ كەلە جاتقان بىرنەشە شەت مەملەكەتتەردىڭ ەرەكشە قاراۋعا الىنعان تابيعي ايماقتارىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

قازاقستاننىڭ ءىنجۋ-مارجانى سانالاتىن ايماقتىڭ الەمگە تانىمال بولۋىنا وسى ءوڭىردىڭ تاڭعاجايىپ تابيعاتى مەن قويناۋىنداعى تابيعي بايلىعى جانە جانعا جايلى كليماتى دەۋگە تولىق نەگىز بار.

دەرتكە ءدارۋ سارى التىنداي بالى، بۇعى مۇيىزىنەن الىناتىن پانتىسىمەن الەمگە تانىلعان قاسيەتتى كاتون جەرىندە كاتونقاراعاي مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركى قۇرىلعانىنا 10 جىل تولعان مەرەيتويىنىڭ قۇرمەتىنە دۇبىرلەگەن توي ءوتتى.

ۇلتتىق پارك ەلىمىزدە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەۋرازيا كەڭىستىگىنە دە كەڭىنەن تانىمال ەكەندىگىن وسى جولى، ياعني مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعى مەن پاركتىڭ قۇرىلعانىنا 10 جىل تولعان مەرەيتويى اياسىندا وتكىزىلگەن «التاي - ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز» اتتى حالىقارالىق ەتنومادەني فەستيۆالدا تاعى ءبىر مارتە دالەلدەي ءبىلدى. اتالمىش مەرەكەگە كاتونقاراعاي ۇلتتىق تابيعي پاركىمەن تىعىز بايلانىستا قىزمەت جاساسىپ كەلە جاتقان بىرنەشە شەت مەملەكەتتەردىڭ ەرەكشە قاراۋعا الىنعان تابيعي ايماقتارىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

قازاقستاننىڭ ءىنجۋ-مارجانى سانالاتىن ايماقتىڭ الەمگە تانىمال بولۋىنا وسى ءوڭىردىڭ تاڭعاجايىپ تابيعاتى مەن قويناۋىنداعى تابيعي بايلىعى جانە جانعا جايلى كليماتى دەۋگە تولىق نەگىز بار.

وتكەن عاسىردا قازاق سسر-ءى اتانىپ تۇرعان تۇستاردا كاتونقاراعاي اۋدانى بار بولعانى اعاش ونىمدەرىن دايارلاۋشى دەگەن اتپەن عانا تانىمال بولاتىن. ول كەزدە بۇل ءوڭىردىڭ اسەم تابيعاتى مەن وزگە دە كەرەمەت قۇندىلىقتارى جايلى ايتىلمايتىن دا. وڭىرگە ءوڭ بەرىپ، جايقالا وسكەن بالقاراعايلار مەن سامىرسىن-شىرشالار اياۋسىز قولدارمەن وتالىپ، اۋدان مەن وبلىستى ايتپاعاندا رەسپۋبليكا شەكاراسىنان اسىپ جول تارتىپ بارا جاتاتىن. سول كەزدەردىڭ قايسىبىر دەرەككوزدەر مالىمەتىنە سۇيەنسەك، ءبىر عانا كاتونقاراعاي اۋدانىنان جىلىنا 120 مىڭ تەكشەمەتر اعاش ونىمدەرى شىعارىلىپ وتىرعان. بۇل ارينە اسەم تابيعاتتى ايتپاعاندا، ورمانداعى جان-جانۋارلارعا دا ءوز زيانىن تيگىزگەنى ايدان انىق.

تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاش جاريالاعان جىلداردان باستاپ بۇل وڭىرگە «ەرەكشە كۇزەتىلەتىن ايماق» مارتەبەسى بەرىلۋى كەرەكتىگى جايلى ءبىر ەمەس، بىرنەشە مارتە ءسوز قوزعالىپ، اقىرى 2001 جىلدىڭ 17-شىلدەسى كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ ارنايى قاۋلىسى قابىلدانادى. ول قاۋلىدا «ەرەكشە ەكولوگيالىق، مادەني قۇندىلىعى بار وڭتۇستىك التاي ايماعىنىڭ عاجاپ تابيعاتىن ساقتاپ، بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا كاتونقاراعاي ۇلتتىق تابيعي پاركى قۇرىلدى» دەلىنگەن. مۇنداي تاريحي ماڭىزى زور شەشىم وسى وڭىردەگى كوپتەگەن اۋىلدار مەن سەلولاردى مۇلدەم قۇرىپ كەتۋدەن امان الىپ قانا قويماي، سول ەلدى مەكەندەردىڭ حالقىنىڭ جۇمىسسىز قالماۋىنا مۇمكىندىك بەردى. جەرگىلىكتى جەردىڭ جۇزدەگەن تۇرعىندارى 640 مىڭ گەكتار القاپتا تۇراقتى جۇمىس ىستەپ، ءوز كەزەكتەرىندە پايدا تابۋعا دا قول جەتكىزدى. تابيعات بايلىعىن اقىلمەن پايدالانا ءبىلۋدىڭ سالدارى وسى وڭىرلەردە كوشپەلى ءتۋريزمدى دامىتۋعا جانە باسقا دا جاڭا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا مول مۇمكىندىك بەردى.

وسى جانە باسقا دا جەتىستىكتەر مەن جاقسىلىقتار جايىندا جەرگىلىكتى مادەنيەت ۇيىنە جينالعان فەستيۆالعا قاتىسۋشىلار جان-جاقتى مالىمەت الىپ، ءبىر-بىرلەرىن مەرەيتويمەن قۇتتىقتاپ، باعالى سىيلىقتار مەن ماراپاتتار تاپسىرىلدى.

جينالعانداردى مەرەيلى مەرەكەلەرىمەن قۇتتىقتاعان «ەكو - التاي» مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى، دۇنيەجۇزىلىك جابايى تابيعات قورىنىڭ وكىلى ەۆگەني يۋرچەنكوۆ كاتونقاراعاي ۇلتتىق تابيعي پاركىن قۇرۋ يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىنداعى قالىپتاسۋ كەزەڭدەرى، ۇلتتىق تابيعي پارك ماماندارى مەن اۋدان مەكتەپتەرىندەگى تابيعاتتى قورعاۋ قوعامدارىمەن ەكى اراداعى بىرلەسىپ جۇرگىزىلگەن جۇمىستار جايلى ەستەلىكتەرىمەن ءبولىستى. سونىمەن قاتار ول وسى پاركتىڭ اۋماعى باعا جەتپەس بايلىعى مەن ءتىل جەتپەس اسەمدىگى، تابيعي كەشەننىڭ بيوارالۋاندىلىعىمەن الەمدەگى وزگە ۇلتتىق پاركتەر اراسىندا ەڭ جوعارى باعاعا يە بولعاندىعىن جانە ۇلتتىق پاركتىڭ «التاي - التىنتاۋ» نوميناتسياسى بويىنشا دۇنيەجۇزىلىك «يۋنەسكو» مۇراسىنىڭ تىزىمىنە ەنگىزۋ جونىندە جۇمىستاردىڭ جۇرگىزىلگەندىگىن جەتكىزدى.

كوپشىلىكتىڭ الدىندا ءسوز العان كاتونقاراعاي ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ باس ديرەكتورى ەرلان مۇستافين ۇلتتىق پاركتىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرى مەن وزىندىك قۇرىلىمىنا، كەز كەلگەن وزگە وڭىرلەردە وسە بەرمەيتىن اسا سيرەك وسىمدىكتەرى مەن جان-جانۋارلارىنىڭ سان الۋاندىلىعىنا توقتالا كەلە، ۇلتتىق پارك قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇرىلعاننان بەرگى 10 جىل اياسىندا اتقارعان جەمىستى ەڭبەكتەرىن، وتكەن جىلدارداعى پاركتى اياعىنان تىك قويۋ كەزەڭدەرىندەگى قيىندىقتار مەن كەدەرگىلەر، قازىرگى اتقارىلىپ جاتقان ماڭىزدى جوسپارلارى جايىندا جان-جاقتى مول مالىمەت بەرىپ، كاسىپورىننىڭ تەحنيكالىق-ماتەريالدىق جاعدايىنىڭ نىعايۋىنا قولداۋ بىلدىرگەن رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق باسشىلار مەن رەسپۋبليكالىق تابيعاتتى قورعاۋ سالاسىنىڭ ۆەدومستۆوسىنا شىنايى ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

- وسى ۋاقىتقا دەيىن كاتونقاراعاي ۇلتتىق پاركى قازاقستان مەن رەسەيدىڭ عىلىمي مەكەمەلەرىمەن ەكىجاقتى ءتيىمدى قىزمەتتەر اتقارىپ، قوعامدىق ەكولوگيالىق ۇيىمدارمەن تابيعاتتى قورعاۋ اكتسيالارىن وتكىزىپ، كوپتەگەن عىلىمي اعارتۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرا ءبىلدى جانە بولاشاقتا دا وسى باعىتتا اۋقىم-دى ىستەر اتقاراتىن بولادى، - دەيدى ەرلان قابىلۇلى.

سالتاناتتى جيىن بارىسىندا توي ەگەسى ەرلان مۇستافين مەن ورمان شارۋاشىلىعى جۇمىسشىلارىنىڭ كاسىپوداق ءتورايىمى ليۋدميلا كاراەۆا وقۋ ورىندارىنىڭ ديرەكتورلارى مەن دەمەۋشى كاسىپورىنداردىڭ جەتەكشىلەرىنە، ۇلتتىق پارك ارداگەرلەرى مەن ەڭبەككەرلەرىنە ماقتاۋ گراموتالارىن تابىس ەتىپ، پاركتىڭ مەرەيتويىنا جەر-جەردەن كەلگەن قۇتتىقتاۋ تەلەگراممالارى وقىلدى.

ۇلتتىق پاركتىڭ ارداگەر جۇمىسشىسى، زەينەتكەر قابدىرعالي تارتاەۆ اقساقال مەن  س.امانجولوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى، بيولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، بيىل 70-كە تولىپ وتىرعان كونستانتين پروكوپوۆقا قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرىمەن يىقتارىنا شاپان جاۋىپ، ەستەلىك سىي قۇرمەت كورسەتىلدى.

كوپشىلىكتىڭ الدىندا كورسەتىلگەن زور قۇرمەتكە كوڭىلى شالقىعان پروفەسسور: «ءبىز سىزدەرگە وقۋ بىتىرگەن «بالاپانداردى» جىبەرەمىز، ولار وسى جەردە ءوسىپ-جەتىلىپ، قاناتتارى بەكىپ «قىرانعا» اينالادى. حالقىمىزدا «بۇگىن وقۋشى دايارلا، ەرتەڭگى كۇنى ول وقىتۋشى بولادى» نەمەسە «ۇستازىنان وزسام دەپ تالپىنباعان شاكىرتتەن ءتۇڭىل» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. سىزدەرگە زور جەتىستىكتەر تىلەيمىن» دەپ ءسوزىن ءتامامدادى.

كاتونقاراعاي ۇلتتىق پاركى قىزمەتكەرلەرىن الاكول، مارقاكول، كاتۋن (رەسەي فەدەراتسياسى) قورىقتارىنىڭ ارنايى وكىلدەرى مەن دەمەۋشىلەر، ەڭبەك سالاسىنداعى ارىپتەستەرى قۇتتىقتاپ، ەستەلىككە سىي-سياپاتتار جاسادى. تارتۋ-تارالعىلار اراسىندا رەسەيدەن كەلگەن كاتۋندىقتاردىڭ «باقسىنىڭ داۋىلپازى» مەن شقو تابيعي رەسۋرستار مەن تابيعاتتى پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى سەرىك قاشقىنباەۆ سىيلاعان «تاۋ بارىسىنىڭ» التىن جالاتىلعان ءمۇسىنى جينالعاندارعا ەرەكشە اسەر ەتتى.

سالتاناتتى جيىننان سوڭ توي يەلەرى مەرەيتويعا ارنايى كەلگەن ەكى جۇزدەن استام مەيماندى كاتونقاراعاي اۋىلىنىڭ ىرگەسىندەگى سۇلۋلىعىن سيپاتتاۋعا ءتىل جەتپەس القاپقا جايىلعان توي داستارقانىنا شاقىردى.

وسى كەزدە جەرگىلىكتى يپپودرومدا ات سپورتى ويىندارى مەن سپورتتىڭ جەڭىل اتلەتيكا تۇرلەرىنەن ۇيىمداستىرىلعان جارىستار دا ءوز جالاۋلارىن كوتەرىپ، تويعا جينالعان حالىققا قىزىقتىڭ نەبىر تۇرلەرى ۇسىنىلىپ جاتتى. جەرگىلىكتى كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنىڭ كۇشىمەن ازىرلەنگەن كونتسەرتتىك باعدارلاما دا تويعا كەلگەن قۇرمەتتى مەيمانداردى بەي-جاي قالدىرعان جوق. قالىپتاسىپ قالعان ءداستۇر بويىنشا مەرەكە باعدارلاماسىن-دا ءتاتتى تاعامدار ساۋداسى دا ويداعىداي ءجۇرىپ جاتتى. اسىرەسە جەرگىلىكتى بۇلدىرشىندەردىڭ سوناۋ بيىكتەگى تىكۇشاق اينەگىنەن وزدەرىنىڭ تۋىپ-وسكەن اسەم تابيعاتى مەن اۋىلدارىن تاماشالاۋى ەستەن كەتپەس ەستەلىك بولىپ قالعانى انىق. ولار تىكۇشاق اينەگىنەن تومەندە تىگىلگەن بەس بىردەي اقشاڭقان كيىز ۇيلەردى، يپپودرومدا وتكىزىلىپ جاتقان سپورتتىق ويىنداردى ءبارىن-ءبارىن الاقانعا سالعانداي تاماشالاي ءبىلدى.

قاۋمالاعان قاۋىمنىڭ كوز الدىندا وتكىزىلگەن سپورتتىق جارىستار دا تالاي سپورت جانكۇيەرىنىڭ دەلەبەسىن قوزدىردى دەۋگە بولادى. ۇلتتىق پارك ماماندارى وتكىزىلەتىن سپورت ويىندارىنىڭ شارتتارى مەن تالاپتارىن بارلىق اۋىلدىق وكرۋگتەرگە جىبەرگەن ەكەن. الايدا، جارىستىڭ باس تورەشىسى، بەرەل فيليالى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى كەڭەسجان كوشىرباەۆتىڭ ايتۋىنشا سپورتتىق ويىندارعا بالعىن اۋىلىنىڭ ءبىراز سپورتشىلارى قاتىسقانى بولماسا، نەگىزگى قاتىسۋشىلار كومانداسى ۇلتتىق پاركتىڭ ءوز قىزمەتكەرلەرىنەن جاساقتالىپتى.

العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ جەڭىل اتلەتشىلەر مارە سىزىعىن قيىپ ءوتتى. ولاردىڭ اراسىنان ارشاتىلىق سامال ءدۇسىپوۆا مەن بالعىندىق بەرىك ءسلاموۆتىڭ الدىنا تۇسەر جان بولمادى. ال ارقان تارتۋ باسەكەسىنە جينالعاندار اقسۋ ورمانشىلارىنىڭ بىلەك كۇشتەرى بارىنەن دە مىقتى ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدى. گىر تاسىن كوتەرۋ سپورتى
دا تارتىستى ءوتتى. ناتيجەسىندە سپورت جانكۇيەرلەرىن قايران قالدىرعان جاڭاۇلگى اۋىلىنىڭ ازاماتى قۋانىش بايزولدين جەڭىس تۇعىرىنىڭ ەڭ جوعارعى ساتىسىنا كوتەرىلىپ، اۋىلداستارىنىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتتى. ات سپورتى ويىندارىندا كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىققان قوس ارۋ نۇرلى مەتشىنوۆا مەن عاليا مۇساحانوۆا «ەڭ ۇزدىك سالت اتتى» اتالىمىنا يە بولسا، سالت اتتىلاردىڭ جەكە سايىسىندا ورەلدىكتەر فارحات قايىرباەۆ پەن دوسجان اديحانوۆقا، سونداي-اق ارشاتىلىق جانايدار سۇيىندىنوۆكە تەڭ كەلەر قارسىلاس بولمادى. كوپشىلىك تاعاتسىزدانا كۇتكەن ات بايگەسىندە بەلقاراعايدان كەلگەن قايرات سەركەنوۆتىڭ جۇيرىگى مارە سىزىعىن ءبىرىنشى بولىپ قيىپ، كوپ الدىندا مارتەبەسى ءوستى.

كەشكىلىك كاتونقاراعاي اسپانىندا ءتۇرلى-ءتۇستى وت شاشۋ ۇيىمداستىرىلىپ، التىنتاۋدىڭ القابى مەرەكەلىك شاتتىققا بولەندى. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن تۇيەر بولساق، ۇلتتىق پاركتىڭ 10 جىلدىق مەرەكەسى - شىنىمەن دە ۇلتتىق مەرەكەگە ۇلاستى.

شىعىس - اقپارات