...تەلەفونمەن سويلەسىپ جاتقانىمدا «ينشاللا»، «اللا قالاسا» دەگەن سوزدەردى كوپ قولدانسام كەرەك، تۇتقانىڭ ارعى جاعىنداعى ر.بەزەرتينوۆ بىردەن «سەن يسلامشىلسىڭ با؟ اللاعا سەنەسىڭ بە؟» دەگەن مازمۇنداعى بىرنەشە سۇراقتى قويىپ ۇلگەردى. ول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، «اقتالىپ» وتىراتىن ۋاقىت جوق. روۋمينگتىڭ اقشاسى ۇرىپ بارادى. سودان «اعا، بۇيىرتسا، جاقىندا بارامىز. سول كەزدە سويلەسەيىك»، دەدىم. قاسىمدا وتىرعان بەلگىلى ساياساتشى راشيد (راشيد نۋتۋشەۆ) اعاعا ايتىپ ەدىم، «ءəلى باياعى ۇستانىمىندا ەكەن-عوي»، دەپ كۇلدى.

...ۇزاق تۇندەردى تاڭعا جالعاپ ساياسي ساراپتاما جاسايتىن راحاڭ 90-شى جىلداردىڭ باس كەزىندەگى ىرگەسى شىتىناي باستاعان وداقتاس ەلدەردەگى «حالىق مايداندارى» تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا رافاەل بەزەرتينوۆ تۋرالى دا ايتاتىن. سوندىقتان دا ول كىسىنىڭ ساياسي ۇستانىمى، ءدىني كوزقاراسى تۋرالى ءبىراز اقپاراتقا قانىق ەدىك.

...بەلگىلى سىنشى-عالىم قۇلەكەڭمەن (قۇلبەك ەرگوبەك) چەبوكساردان شىعىپ، قازان شاھارىنا دا جەتتىك. كەلىسكەنىمىزدەي رافاەل مىرزا كۇتىپ الدى. «قوناقۇي سىزدەرگە جايسىز بولادى، ودان دا ۇيگە جۇرىڭىزدەر» دەپ، قازاننىڭ سىرتىنداعى ۇيىنە الىپ كەتتى. قوناق ەتتى. سول توڭىرەكتە سالىنىپ جاتقان اسپان استىنداعى اشىق ەتنو-مۋزەيدى ارالاتتى. سودان ءبىزدى ءبىر ۇلكەن توبەنىڭ باسىنا الىپ باردى. سول توبەگە ءوز قاراجاتىنا ۇلكەن تاس ورناتىپتى. ايتۋىنشا، بۇل ۇلكەن تاس – تاڭىرشىلدىكتىڭ ۇستىنى. وسىندا كەلىپ، ءوزى ءدىني ءجون-جورالعىسىن جاسايدى ەكەن. ءبىزدىڭ كوزىمىزشە تاستى اينالىپ، ءدىني ريتۋالىن قالاي جاسايتىنىن كورسەتتى. قۇلشىلىق دەيتىن قۇلشىلىق تا ەمەس، مەنىڭ كوز الدىما شاماننىڭ بەينەسى ەلەستەدى.
...ءسوز اراسىندا ول كىسى بۇل جەردە جىلدا جازدا لاگەر ۇيىمداستىرلاتىنىن، وعان تۇركى حالىقتارىنان ءبىراز «بەلسەندىلەر» كەلىپ قاتىساتىنىن ايتتى (قازاقستاننان دا ءبىز بىلەتىن 2-3 ەكى ادامنىڭ اتى-ءجونىن ايتتى).

...سودان كۇندە قىزۋ پىكىر تالاس. تۇركىلەر تاريحى، تۇركىشىلدىك نەگىزدەرى، وركەنيەتتەر قاقتىعىسى، مادەنيەتتەر توعىسى، بۇگىنگى تۇركىتانۋ ماسەلەلەرى ت.س.س. اڭگىمە اۋانى تۇركىلەردىڭ سەنىمىنە قاراي ويىساتىن كەزدە قۇلەكەڭ اڭگىمەدەن «ءتۇسىپ» قالادى. ءتاڭىرشىل مەن يسلامشىلدىڭ تارتىسى قىزىق بولماسا كەرەك. ءبىز «قىرقىسىپ» جاتقاندا قۇلەكەڭنىڭ كوزى ءىلىنىپ كەتەدى. ويانىپ كەتىپ: «ەي، سەندەر ءالى وتىرسىڭدار-عوي» دەيدى. بىلاي شىعا بەرە ماعان اعام «قويا سالسايشى» دەيدى. قايداعى قويعان؟! «دەشتى قىپشاق دالاسىندا يسلامي ادەبيەتتىڭ تۋى جانە قالىپتاسۋى» تاقىرىبىندا جازىلعان عىلىمي جۇمىسىمىزدى قايتا قورعاپ جاتقانداي، قىزىل كەڭىردەك بولامىز-عوي.
...سودان بەسىنشى كۇنى قوناقۇيگە شىقتىق. ءتاڭىرشىل مەن يسلامشىلدىڭ پىكىر تالاسى سايابىرسىعانداي بولدى. وبالى نە كەرەك، ر.بەزەرتينوۆ مىرزا ءبىزدى ءوز ۇيىندە قۇدايىنداي كۇتتى. ەكى اپتا بويىنا جاساعان قىزمەتىنە العىسىمىزدى ايتتىق. سوڭىندا رافاەل مىرزامەن «پىكىر تالاستاردا ارتىق كەتسەم، كەشىرىم سۇرايمىن. ءسىز ءوز سەنىمىڭىزدە، ءبىز ءوز دىنىمىزدە قالايىق»، دەپ قوشتاستىق.

تۇركىشىلدىكتەن تاڭىرشىلدىككە

تاڭىرشىلدىكتى ۋاعىزداپ جۇرگەن رافاەل بەزەرتينوۆ مىرزانى تۇسىنۋگە بولادى. وعان ەكى نەگىز بار: وسكەن ورتاسى مەن ءوز ۇلتىنا دەگەن جاناشىرلىعى. كەڭەس وداعى تاراردىڭ الدىندا ويانعان كەيبىر تۇركى حالىقتارىندا «حالىق مايداندارى» قۇرىلىپ، ازاتتىق، ەگەمەندىك ۇراندارىمەن قاتار، ۇلتشىلدىق، تۇركىشىلدىك ماسەلەلەرى قايتا كوتەرىلگەن ۋاقىتتا ول كىسى ازەربايجاندا بولعان. سەبەبى سوندا تۋىلعان. «حالىق مايدانى» جەڭىسكە جەتىپ، مارقۇم ەلچىبەي بيلىككە قول جەتكىزەندە تاتارستانعا قونىس اۋدارعان. قاي تۇركىشىلدىكتى ۇستانامىز؟ تاڭىرشىلدىكتەگى مە، الدە يسلامي سەنىمدەگى مە؟ بۇل سۇراق تۇركىشىلدەردى قاشاندا مازالاعانى بەلگىلى (مەن بىلەتىن ساياساتتاعى تۇركىشىل رۋحتاعى ەكى اعايىندىنى دا ايىرعان وسى ۇستانىمدار بولاتىن).
رافاەل مىرزا وسكەن ازەربايجاندا مۇسىلماندار ەكى ۇلكەن تارماققا بولىنەدى: سۇننيدتەر مەن شەيىتتەر (شيعالار) (يرانداعى ازەربايجانداردىڭ نەگىزگى بولىگى شەيىتتەر). سىرت كوزگە ءبارى مۇسىلمان بولىپ كورىنگەنىمەن دە، ءدىني تانىمى مەن كوزقاراستارىندا ايىرماشىلىق بار. ال، رافاەل مىرزانىڭ ءوز ۇلتىنىڭ، ياعني تاتار باۋىرلارىمىزدىڭ جايى تىپتەن بولەك. مۇسىلماندار جانە حريستياندار. تۇركىشىلدىك – تۇركىلەردىڭ رۋحاني تۇتاستىعى ەمەس پە؟ وندا ءسۇننيد جانە شەيىت بولىپ ەكىگە بولىنگەن ازەربايجاندار مەن مۇسىلمان ءھام حريستيان بولىپ ەكىگە ايىرىلعان تاتارلاردى قانداي سەنىممەن بىرىكتىرۋگە بولادى؟ سودان يسلام دا ەمەس، حريستيان دا ەمەس، وسى ەكى دىنگە دەيىنگى تاڭىرشىلدىك كەلىپ شىققان. سوندىقتان دا ر.بەزەرتينوۆتىڭ تاڭىرشىلدىكتەگى تۇركىشىلدىككە قاراي بەت بۇرۋىنىڭ استارى وسىندا دەپ پايىمداۋعا بولادى.
ر.بەزەرتينوۆ – ءوز كونسەپتسياسىن تاڭىرشىلدىك پلاتفورماسىمەن تولىقتاي بايلاعان ادام. ءوزى ايتقانىنا ءوزى سەنەدى. تاڭىرشىلدىكتى بىزدەگى كەيبىر تاڭىرشىلدىكتى بەتپەردە قىلعان دىنسىزدەرگە ۇقساپ، ەرەكشەلەنۋ ءۇشىن، ياعني «پوزا» ۇستاۋ ءۇشىن ايتپايدى. ءوزى تۇرعىزعان ۇلكەن تاسقا وزىنشە ءتاۋاپ ەتەدى، بىلگەنىنشە شاماندىق ريتۋالدارىن جاسايدى. تۇركىتانۋشى-ميسسيونەرلەردىڭ ەڭبەكتەرى نەگىزىندە كىتاپتار جازادى. وقۋلىقتار قۇراستىرادى. سوندىقتان دا پايعامبارى جوق تاڭىرشىلدىكتىڭ بۇگىندە ول كىسى «يالاۋاشى» (پارسىشا پايعامبارى، ارابشا راسۋلى) ءرولىن اتقارۋدا دەسەك تە بولادى.

وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىنعى وقيعانى ەسكە الىپ، ر.بەزەرتينوۆتىڭ سەنىمىن ءسوز قىلۋىمىزعا سەبەپ، كەيىنگى كەزدەرى وسى كىسىنىڭ كىتاپتارىنداعى يدەيالارمەن قارۋلانعان باۋىرلارىمنىڭ كوبەيە ءتۇسۋى بولاتىن.

تاڭىرشىلدىكتىڭ ارتىنا جاسىرىنعان دىنسىزدەر

ال، بىزدەگى بۇگىنگى تاڭىرشىلدەردىڭ ءجونى تىپتەن بولەك. تاڭىرشىلدىكتى كەڭىنەن ناسيحاتتاپ جۇرگەن ءبىزدىڭ «وقىعانداردىڭ» باسىم بولىگى ءوز ايتقاندارىنا وزدەرى تولىق سەنە قويمايدى. سەنىمدەرىن شىڭداپ وتىرۋ ءۇشىن، ءوز يلانىمدارىنداعى قۇلشىلىقتىڭ ءجون-جورالعىسىن دا جاسامايدى. تەك قانا جازادى. وندا دا ءوز سەنىمدەرىن نەگىزدەپ، عىلىمي ەڭبەك جازبايدى، تەك قانا ايتادى. ايتقاندا دا، كوپشىلىگى عىلىمي ورتادا ەمەس، الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاسىرىن، بۇركەنشىك اتپەن «سۇيكەيدى». ءبىرازى اتى-جوندەرىن اشىپ جازبايدى. اشىپ جازسا، «پالەنشەنىڭ بالاسى كاپىر» ەكەن دەگەن سوزدەن اياق تارتادى. ەرتەڭ ولسەم جانازام شىعارىلماي، يسلامي ءجون-جورالعىسىز جەرلەنۋىم مۇمكىن دەپ شوشيدى. سەبەبى ۇستانعان باعىتتارىنىڭ ءتۇبى شيكى ەكەنىن وزدەرى دە بىلەدى. سودان الەۋمەتتىك جەلىدە بىرنەشە پاراقشا اشىپ الىپ، ءدىن تۋرالى جازعانداردى «اڭديدى». باسقا ءدىندى ۇستاناتىن وزگە ۇلتتاردى ەمەس، ءوزىنىڭ مۇسىلمان قازاق باۋىرلارىنىڭ نامىسىنا ءتيىپ، يماني سەنىمىن اياقاستى ەتكىسى كەلەدى. "باس ءتاڭىرشىنىڭ" يسلامدى قارالاپ جازعانىنا ءوز سەنىمىن قورعاشتاپ ءبىر مۇسىلمان جاۋاپ جازسا، بىرنەشە پاراقشالاردى «ويناتىپ» وتىرعان فەيك اۆتورلار شيەبورىدەي جابىلىپ، تابالايدى. دالەل-دايەكسىز، كوبىنەسە ءسوزدى ويناتادى. وكىنىشكە وراي، بىزدەگى تاڭىرشىلدەردىڭ كەيپى وسىنداي بۇگىندە.
ءتاڭىرشىلمىز دەگەنى بەر جاعى، شىن مانىسىندە كوپشىلىگى سول سەنىمنىڭ ارتىنا جاسىرىنعان دىنسىزدەر، عىلىمي تىلدە ايتساق، اتەيستەر، مۇسىلمانشا اتاساق، كاپىرلەر. ولاي دەۋىمىزگە سەبەپ، سول «جازعىشتاردىڭ» ءوزى تاڭىرلىك سەنىم بويىنشا دا قۇلشىلىق قىلىپ جارىتپايدى. نەمەسە جۇرەگىندە جاراتۋشىعا دەگەن تيتىمدەي يمانى بار ادامنىڭ باسقا ءدىندى ۇستانۋشىنىڭ سەنىمىنە، ونىڭ ار-ۇجدانىنا ءتيىسۋدىڭ كۇنا ەكەندىگىن بىلسە كەرەك-ءتى.

"وزگەشە" تاقىرىپ

يسلامعا دەيىنگى سەنىمدى «ارمانداۋ» بىزدە عانا ەمەس. بۇل ءۇردىس، ءتىپتى، ءدىنى مەن ءداستۇرى ساباقتاسقان ەلدەردىڭ وزدەرىندە دە كەيدە بوي كورسەتىپ جاتادى. بىراق ولاردا كوپشىلىك ۇستاناتىن رەسمي دىنگە قاتتى شۇيلىكپەيدى، توزىمدىلىك تانىتادى. بىزدە انايىلىق باسىم. انايىلىق ەمەس، جابايىلىق. ميلليوندار ۇستاناتىن يسلامعا ءتىل تيگىزگەنى سونشالىق، ءبىر كەزدەرى اللانىڭ دىنىنە قارسى كىتاپ جازىپ، الەمدى شۋلاتقان اعىلشىن شپيونى سالمان رۋشدي دالادا قالدى. يسلامعا شۇيلىككەندەردىڭ ءادىسى بەلگىلى، قاشاندا. قاسيەتتى قۇراننان كەمشىلىك ىزدەۋ، پايعامباردىڭ تۇلا بويىنان پەندەشىلىكتىڭ ىزدەرىن تابۋ جانە ت.ب. بۇل يسلامنىڭ العاشقى جىلىنان جالعاسىپ كەلە جاتقان ايلا. بىزدەگى «سىنشىلار» دا وسى ادىسكە جۇگىنۋدە. ونداعى ماقسات نە؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاق دانالارىنىڭ ءبارى قاستەرلەگەن قۇراندى مانسۇقتاپ، ارداقتاعان پايعامبارىنا ءتىل تيگىزىپ، اياقاستىنان «اقىلدى بولۋدىڭ» استارىندا نە پيعىل جاتىر؟ مۇسىلمان باۋىرىڭنىڭ شامىنا تيۋ مە؟ الدە جۇرتتىڭ ءبارى يسلامدى ايتىپ جاتقان سوڭ، جۇرتتان وزگەشەلەنىپ «وزگەشە» تاقىرىپتى قاۋزاۋ ما؟ عىلىم-ءبىلىمنىڭ تۇرالاپ قالۋىنا يسلام كىنالى بولسا، وندا تاڭىرشىلدىكتى ۇستانىپ، بۇگىندە وركەنيەتتىڭ شىڭىنا جەتىپ وتىرعان ءبىر ەلدى كورسەتكەنى ابزال بولار ەدى. ءبىز بىلەتىن شاماندىق نەمەسە تاڭىرلىك ءدىندى ۇستاناتىن بۇگىنگى تۇركى حالىقتارىنىڭ باسىم بولىگى وركەنيەت تۇرماق، ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋ قاۋپىنىڭ الدىندا تۇرعانى اقيقات. كەيبىر تۇركى حالىقتارى سەكىلدى (ازەربايجاندار سەكىلدى ەكى ۇلكەن اعىمعا، تاتارلار سياقتى ەكى دىنگە) بىرنەشە دىندەرگە بولىنبەستەن، وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىر يماني سەنىمدە بولىپ كەلگەن قازاقتىڭ اراسىندا تاڭىرشىلدىكتى نەمەسە دىنسىزدىكتى ناسيحاتتاعاندا كىم ۇتادى؟

جالاڭ پىكىر

جالپى، بىزدە يسلامعا دەيىن تۇركىلەردىڭ ءبارى تاڭىرلىك ءدىنىن ۇستانىپ، تۇتاستاي ءبىر سەنىمدە بولعان دەگەن جالاڭ پىكىر قالىپتاسقان. ەگەر تۇركىلەردىڭ ءبارى ءوز سەنىمدەرىنە بەرىك بولسا، وندا يسلامعا دەيىن-اق حريستياندىق، بۋددالىق، مانيحەيلىك دىندەردىڭ كيەلى ماتىندەرىن ارعى بابالارىمىزدىڭ كونە تۇركىگە اۋدارۋىندا نە قاجەتتىلىك تۋىندادى ەكەن؟ مانيحەيلىك ءدىنىن ناسيحاتتايتىن «حۋاستۋانيفت»، حريستياننىڭ نەوستاريان اعىمىن ۇگىتتەيتىن «ابىزداردىڭ قۇلشىلىعى»، بۋددالىق ماندەگى «التىن جارىق»، «مايتري سيميت نوم بىتىك» جازبا جادىگەرلەرى تۇركىتانۋدا كوپ زەردەلەنگەن. زەرتتەۋشىلەر كەيبىر تۇركى تايپالارىنىڭ وسى دىندەردىڭ يلانۋشىسى بولعانىن العا تارتقان. ياعني، كيەلى كىتابى ءھام پايعامبارى جوق تاڭىرشىلدىك سول زامانداعى دىندەرمەن باسكەگە تۇسە الماعان. سوندىقتان دا يسلامعا دەيىن-اق تۇركى تايپالارىنىڭ كەيبىرى تاڭىرشىلدىككە «قيانات» جاساعان ەدى. تۇركىلەردىڭ باسىم بولىگى بەرتىن كەلە شىنايى يماني سەنىمدى يسلامنان تاپتى. يسلام وركەنيەتىن جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. ورتاعاسىرلىق يسلام تاريحى، شىن مəنىسىندە، مۇسىلمان تۇركىلەر تاريحى ەكەنى بەلگىلى.

يسلامدى قابىلداعان تۇركى حالىقتارى ءۇشىن، تاڭىرشىلدىك – ءوتىپ كەتكەن كەزەڭ. ياعني، تاڭىرشىلدىك تۇركىلەردىڭ بالاڭ كەزەڭى بولسا، يسلام - كەمەلدەنۋ كەزەڭى. سوندىقتان دا بۇگىنگى قوعامدا تاڭىرشىلدىكتى ءدىن رەتىندە ناسيحاتتاۋدىڭ قاجەتتىلىگى دە شامالى.

دىنسىزدەردىڭ شىعۋىنا كىم كىنالى؟

«ماڭدايلارىنا مۇسىلمان بولۋ باقىتى بۇيىرماعان» دەپ قىسقا جاۋاپ بەرۋگە دە بولادى. انىعى ءسىز بەن ءبىز كىنالىمىز. مىڭ جىلدان ارتىق اتا-بابامىز ۇستانىپ كەلگەن ءدىندى دۇرىس ناسيحاتتاي المادىق. ءوزىمىز شىنايى يلانۋشىنىڭ ۇلگىسى بولا المادىق. قازاقتىڭ دالاسىنا مۇسىلمانشىلىقتىڭ كەلگەنىنە مىڭ جىلدان اسسا دا، تازا يسلام كەشەگى تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كەلگەندەي، قازاقى تانىمعا، سالت-داستۇرگە تيىسۋدەن باستادىق. قوعامدى شيرك پەن بيدعات "جايلادى". مىڭ جىلدىق ءدىن مەن ءداستۇردىڭ ساباقتاستىعىن جوققا شىعاردىق. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، وتباسىلىق عۇرىپتاردى رەفورمالاي باستادىق. سودان كەلىننىڭ سالعان سالەمى العىس ەمەس، قارعىس بولدى. ءتىپتى ءتىلدى رەفورمالاپ، اللانى – اللاھ، ادالدى – ءحالال دەپ «تۇزەدىك». يماندى جۇرەكتەن ەمەس، سىرتقى بەينەدەن ىزدەدىك. جۇزىمىزدەگى ارتىق تۇكتى قىرماستان، قاراعا بۇركەندىك. حاق ءدىننىڭ اقيقاتىن ەمەس، ارابتىڭ ءداستۇرىن ۇيرەنىپ كەلگەن ءدىلمارلار «شيرك پەن بيدعات» حاقىندا ۋاعىز ايتقاندا، جەرگىلىكتى مەشىت يمامدارى دالادا قالدى. حاقتىڭ سىرلارىن ايتادى-اۋ دەگەن باۋىرلارىمىز يجازاسى بولماعاندىقتان دا سوپىلىق تاريقاتتاردى ميداي ارالاستىردى. سىرتتان قاديري بولىپ كەلىپ، قوعامدا ياسساۋي بولىپ كورىنۋگە تىرىستىق. سودان قازاق دالاسىنداعى ءداستۇرلى تاريقاتتاردىڭ اراسىنا سىنا قاعۋمەن بولدىق. ءداستۇرلى يشاندىق ءھام احۋندىق مەكتەپتەرى ادىرەم قالدى. كەيبىرىمىز شەتتەن دۇرىس ءدىندى ۇيرەنىپ كەلگەنىمىزبەن دە، ءوزىمىزدى ليبەرال رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسىپ باقتىق. ەڭ سوراقىسى، العاشىندا يسلامدى ناسيحاتتاپ كىتاپ جازعانىمىزبەن دە، بەرتىن كەلە باتىس وركەنيەتىنىڭ الدىندا يسلامي قۇندىلىقتاردى قۇبىجىق رەتىندە كورسەتە باستادىق. قاجىلىققا بارىپ، يمانىن كۇشەيتىپ كەلگەن زيالىلاردىڭ يماني قۋاتى ەكى-ءۇش-اق جىلعا جەتتى. قاسيەتتى جەردەگى قارا تاستى ءسۇيىپ، يمامنىڭ ارتىندا ساپقا تۇرعانىمىزبەن دە، قايتىپ كەلىپ مۇناپىقتىڭ ءرولىن سومدادىق. سوڭعى جيىرما جىلداعى بەت-پەردەمىز وسى بولدى. سودان سىرت كوزگە ارابقۇلدار بولىپ كورىندىك. ەگەمەندىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى دىنگە دەگەن ماحاببات سۋىي باستادى. جۇرتتىڭ باسى قاتتى. ەكى توپتىڭ ايىرماشىلىعىن سارالايمىن دەپ ءجۇرىپ، ءدىني ءبىلىمى بولماعاندىقتان دا، ءدىننىڭ «كەمشىلىكتەرىن» كورە باستادى. جالاڭ ۇلتشىلدىققا ۇرىندى. سودان اباي ۇستانعان دىنگە سىني كوزقاراس قالىپتاستى. كەيبىرى تاڭىرشىلدىكتى ناسيحاتتايتىن ەڭبەكتەردەن ىزدەگەنىن تاپسا، كوپشىلىگى سولاردىڭ ايتقانىن ءجون كورىپ، ارتتارىنان ەردى.

يسلام – پەسسيميستەردىڭ ەمەس، وپتيميستەردىڭ ءدىنى

ونىڭ ۇستىنە سوڭعى كەزدەرى تىم قيامەتشىل بولىپ بارامىز. اقىر زاماننىڭ ۇلكەن ءھام كىشى بەلگىلەرىن ءجيى سانامالاپ ءجۇرمىز. حازىرەت ءمادىنىڭ اسكەرى بولعىمىز كەلەدى، تاجالدىڭ قالاي شىعاتىنىن، ءياجۇج-ءماجۇج قاۋىمىن كورسەك دەيمىز. وسىنداي ۇرەيمەن سەنىمىمىزدى كۇشەيتكىمىز كەلەدى. سىن ساعاتىنىڭ تاياپ قالعانىن قايتا-قايتا ەسكە سالۋدى وزىمىزگە مىندەت قىلىپ العاندايمىز. دۇرىس. قيامەتكە يلانامىز، ونىڭ ۇلكەن ءھام كىشى بەلگىلەرىنە دە سەنىمىمىز كامىل. ول اۋامنىڭ (ياعني، كوپشىلىكتىڭ) ەمەس، حاستاردىڭ (شىنايى عالىمداردىڭ) تاقىرىبى. ءارىسى جاراتقاننىڭ قۇزىرىنداعى دۇنيە. ونىڭ ۇستىنە جۇرەككە يمان ۇرەيمەن ەمەس، ماحابباتپەن كىرگەنى ابزال. «ماحابباتپەن جاراتقان ادامزاتتى، سەن دە ءسۇي، ول اللانى جاننان ءتاتتى» دەپ اباي بوسقا ايتپاسا كەرەكتى. ءدىننىڭ نەگىزى، ازاپ پەن ۇرەيدە ەمەس، ماحاببات پەن عاشىقتىقتا. ورتاعاسىرلىق جارانداردىڭ ايتپاعى دا وسى بولعان. سودان «جۇرەگىڭ – اللادا، قولىڭ – ەڭبەكتە» بولسىن دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. نەمەسە «ماڭگى ولمەيتىندەي ەڭبەك قىل، ەرتەڭ ولەتىندەي قۇلشىلىق قىل!».

-يسلام ناداندىقتىڭ ەمەس، عىلىم-ءبىلىمنىڭ ءدىنى. سانادا توزاقتىڭ ازابى ەمەس، جۇرەكتە اللانىڭ ماحابباتى ورىن تەپكەنى ابزال. ءدىندى ارابتىڭ داستۇرىمەن ەمەس، قازاقتىڭ باي رۋحاني مۇراسىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ ناسيحاتتاۋ جاعى جەتىسپەيدى بىزگە. ەلىمىزدە سوڭعى ون-ون بەس جىلدا پايدا بولعان ۋاحاببيست-سالافيلەر تاراپىنان تۋىنداعان ماسەلەلەرگە قاراپ، مىڭ جىلدىق ءداستۇرلى دىنىمىزدەن باس تارتا المايمىز. تەرروريزممەن كۇرەس - يسلاممەن كۇرەس ەمەس. ءبىز - ءدىنى مەن ءداستۇرى ساباقتاسقان مۇسىلمانبىز.

قورىتىندى ورنىنا

اتەيستەردىڭ زامانى كەشەگى قىزىل يمپەريامەن كەتتى دەپ ويلايتىن ەدىك. كەڭەستەر وداعىندا دىنسىزدىك قوعامدى ورناتقان ورىستار دەپ تۇسىنەتىن ەدىك. ەگەمەندى ەلىمىزدە ەندى تۇتاس يماندى قوعام ورنايدى دەپ سەنىپپىز. جوق. ولاي ەمەس ەكەن. ءداستۇرلى دىنىڭەن جەرىنۋ ءۇشىن بىرەۋگە بودان بولۋىڭ شارت ەمەس ەكەن. جالاڭ ۇلتشىلدىقتى جالاۋ ەتىپ، ارانداتۋعا بەيىم بولساڭ جەتكىلىكتى ەكەن. سىرتتان ءھام ىشتەن قولدايتىندار تابىلادى ەكەن.
دەموكراتيالىق قوعامدا تولەرانتتىلىق دەگەن ۇعىم بار. ياعني، بىرەۋدىڭ ءدىنىن ۇستانباساڭ دا، ونىڭ يماني سەنىمىنە تۇسىنىستىكپەن قاراۋ. ءوزىڭ قۇلشىلىقتان رۋحاني ازىق الالماساڭ، عيباداتتان ءلاززات الاتىندارعا بوگەت جاساما. جات اعىم بولسا ءبىر ءسارى، ءداستۇرلى ءدىندى ۇستانىپ جۇرگەن ءوز باۋىرىڭنىڭ سەنىمىن مانسۇقتاۋ – ادامشىلىققا دا جات. دەموكراتيالىق قوعامدامىز دەپ، مۇسىلمان باۋىرىڭىنىڭ يماني سەنىمىنە ءتىل تيگىزىپ، اۋزىڭا كەلگەندى ايتا بەرۋ مادەنيەتتەن ەمەس. ونىڭ سەنىمى ەلىمىزدىڭ زاڭىمەن قورعالاتىنىن دا ۇمىتپاعان ءجون.

ءتورالى قىدىردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz