“لا-يللاھا-يل-اللا” دەپ — يمان، “مەن — قازاقپىن!” دەپ — ۇران ەتەتiن الاش ورەندەرiنiڭ ىقىلىم زامانالاردان باستى مۇراتى — ەلدiڭ، وتان iرگەسiنiڭ بەرiك، بەكەمدiگi. “بەس قارۋى ساي” ساربازدىڭ جاسانعان جاۋدىڭ الدىندا ايبىنى اسقاق بولاتىندىعى دا بەسەنەدەن بەلگiلi.

“لا-يللاھا-يل-اللا” دەپ — يمان، “مەن — قازاقپىن!” دەپ — ۇران ەتەتiن الاش ورەندەرiنiڭ ىقىلىم زامانالاردان باستى مۇراتى — ەلدiڭ، وتان iرگەسiنiڭ بەرiك، بەكەمدiگi. “بەس قارۋى ساي” ساربازدىڭ جاسانعان جاۋدىڭ الدىندا ايبىنى اسقاق بولاتىندىعى دا بەسەنەدەن بەلگiلi.
حالقىمىز عاسىرلار بويى ەلiمiزدiڭ قورعانىس قابiلەتiنە، اسكەرلەردiڭ ۇرىسقا ساقاداي-ساي بولۋىنا ەرەكشە نازار اۋدارىپ كەلگەندiگi بەكەردەن-بەكەر ەمەس. تiپتەن، بiر زامانداردا ەڭسەگەي بويلى ەر ەسiم حاننىڭ بiر مەزگiلدە ۇرىسقا 100 مىڭ اتتى اسكەردi اتتاندىرا الاتىندىعى جونiندەگi اقيقات ءوزiمiز تۇگiلi, كورشi ەلدەرiمiزدiڭ كوپتەگەن تاريحي قۇجاتتارىندا تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعان. قالىپتاسقان جاڭا تاريحي جاعدايدا تاۋەلسiز قازاقستان قارۋلى كۇشتەرگە، ەڭ اۋەلi, قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ قىزمەتiنە ەرەكشە نازار اۋدارۋمەن كەلەدi. ونىڭ وبەكتيۆتi سەبەپتەرi جەتەرلiك. كولەمi جاعىنان الەمدە توعىزىنشى ورىن الاتىن، تەرريتورياسى 2 ملن. 700 مىڭ شارشى كيلومەترگە سوزىلىپ جاتقان ۇلان-بايتاق ەلiمiز الىپ ەكi دەرجاۆانىڭ — قىتاي مەن رەسەيدiڭ ورتاسىندا بولۋىنىڭ ءوزi قورعانىس ماسەلەسiن بiر ءسات تە نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايتىنىن ۇنەمi ەسكە سالىپ وتىراتىن جاعداي. ماسەلەن، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى اسكەرلەرiنiڭ جالپى سانى 2 ملن.500 مىڭ ادام جانە اسكەري بيۋدجەتi 35 ملرد. دوللار كولەمiندە بولسا، رەسەي اسكەرلەرi 1 ملن. ادامنان استام (اسكەري بيۋدجەتi 25 ملرد. كولەمiندە). ارينە، اتالمىش ەلدەردەگi اسكەري بيۋدجەت جىلدان-جىلعا ۇلعايتىلىپ كەلە جاتقاندىعىن قاپەردەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ونىڭ ۇستiنە بۇل ايتىلعان دەرەكتەردiڭ دە ناقتى شىندىعىنا سىن كوزiمەن قاراۋعا تيiسپiز، ويتكەنi, بۇل ايتىلعان اسكەرلەر سول ەلدەردەگi قورعانىس مينيسترiلiگiنiڭ تiكەلەي قۇزىرىنداعى قارۋلى كۇشتەر عانا. بۇدان تىسقارى “مىلتىقتى ادامداردىڭ” — Iشكi Iستەر مينيسترلiگi, توتەنشە جاعدايلار اگەنتتiكتەرi, ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك سالاسى مەن تەمiرجول، قۇرىلىس ماقساتتارىندا، باسقا دا تولىپ جاتقان سالالاردا پايدالانىلاتىن اسكەريلەردiڭ سانى قانشا ەكەنi وزدەرiنە عانا ءمالiم. بiر بەلگiلiسi, حالىقارالىق رەسمي دەرەكتەر مەن اتالمىش ەلدەردiڭ جاۋاپتى ادامدارىنا عانا ءمالiم ناقتى دەرەكتەردiڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. وسىنداي تاريحي جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ قالىپتاستىرعان اسكەري دوكترينامىزدىڭ ومiرشەڭدiگi تۋرالى ءسوز باسقا ءاننiڭ ىرعاعى. قالاي بولعاندا دا كەز كەلگەن مەملەكەت ءوز تاۋەلسiزدiگiن باياندى ەتكiسi كەلسە، ءسوز جوق، الدىمەن اسكەرiنiڭ كۇش-قۋاتىنا ەرەكشە كوڭiل بولەرi انىق. قازاقستاندا دا سولاي بولۋعا تيiس. كسرو كەزiندە ەلiمiزدە 300 مىڭعا جۋىق ساربازدارى بار اسا قۋاتتى اسكەري كۇش شوعىرلاندىرىلعانى، سونىمەن قاتار قازاقستاندا قۋاتتىلىعى جاعىنان الەمدە ءتورتiنشi-بەسiنشi ورىن الاتىن يادرولىق قارۋلار ورنالاسقانى ءمالiم. تiپتi, قازiرگi كۇندەردە دە قارۋلى كۇشتەرiمiز ورتالىق ازياداعى جاقسى جابدىقتالعان، زامان تالابىنا ساقاداي ساي اسكەرلەر رەتiندە باعالانادى. 2007 جىلى قازاقستاننىڭ اسكەري بيۋدجەتi تۇڭعىش رەت ميلليارد دوللارلىق مەجەدەن اسىپ ءتۇسiپ، 1 ملرد.220 ميلليون دوللاردى قۇرادى. 2007 جىلعى رەسمي دەرەكتەرگە قاراعاندا، قازاقستاننىڭ اسكەر سانى 74 مىڭ ادام بولسا، حالىق سانى بiزدەن ەكi ەسەدەي ارتىق وزبەكستاننىڭ اسكەرلەرi — 68 مىڭ ادام (اسكەري بيۋدجەتi — 302 ملن.دوللار). تۇركiمەنستاندا 50 مىڭ اسكەر (116 ملن.دوللار), تاجiكستاندا 15 مىڭ اسكەر (52 ملن.دوللار), ال قىرعىزستاندا 11 مىڭ اسكەر (40 ملن. دوللار) بار.
ايتسە دە ورتالىق ازياداعى ايتارلىقتاي تەگەۋرiندi دەپ سانالاتىن قازاق ارمياسىنداعى اسكەري قىزمەتكەرلەر سانى قازاقستان حالقىنىڭ بiر پايىزىن دا قۇرامايدى. ءاربiر 217 مىڭعا جۋىق تۇرعىنداردىڭ بiرەۋi عانا ءوز تاعدىرىن اسكەري قىزمەتكە ارناپ وتىر. بiر تاڭدانارلىعى، قازاقستان سىرتقى قاۋiپسiزدiكتەن گورi, iشكi قاتەرگە كوبiرەك الاڭداي ما، ايتەۋiر وسى اپتادا وزدەرiنiڭ كاسiبي مەرەكەسiن سالتاناتپەن اتاپ وتكەن پوليتسەيلەر سانى ەلiمiزدە اناعۇرلىم كوپ. ولاردىڭ جالپى سانى 105 مىڭ ادامعا جۋىق.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس مينيسترلiگi تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا رەسمي دەرەكتەرگە كوبiرەك جۇگiنۋگە تۋرا كەلەتiنi ايتپاسا دا تۇسiنiكتi. وزگەنi بىلاي قويعاندا، مەملەكەتتiك ماڭىزى بار قورعانىس سالاسىنداعى دەرەكتەر نەعۇرلىم ءدال بولۋعا تيiس.
دەگەنمەن، قازاقستان قارۋلى كۇشتەرiنە قاتىستى دەرەكتەر مەن ءتۇرلi دەرەك كوزدەرiندە كورسەتiلiپ جۇرگەن تسيفرلاردىڭ ايىرماشىلىعى قاراپايىم ادامدى ەرiكسiز تاڭداندىرادى ءارi شوشىندىرادى.
اسا بەدەلدi حالىقارالىق ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ 2001 جىلعى باعالاۋى بويىنشا، قازاقستان ارمياسىندا 930 تانك، 140 بردم، 506 بمپ، 84 بتر، 505 سۇيرەتپەلi ارتيللەريالىق قوندىرعى، 163 ساۋ، 26 “نونا” قوندىرعىسى، 147 رەاكتيۆتi قوندىرعى، سونداي-اق، تمد-نىڭ 4 ەلiندە عانا بار الەمدەگi تەڭدەسسiز س-300 ماركالى زەنيتتiك ءۇش ديۆيزيا (4-موتواتقىشتار، 3-مەحانيكالاندىرىلعان جانە 206-رەزەرۆتiك ديۆيزيالار), 5 جەكە موتواتقىشتار بريگاداسى، 2 دەسانتتىق بريگادامەن، رەاكتيۆتi ارتيللەريالىق بريگادا، 3 زەنيتتiك راكەتالىق بريگادا، ارتيللەريالىق بريگادا جانە بەس اۆيابازا بار دەلiنگەن.
ال 2006 جىلعى كەيبiر دەرەكتەرگە سەنسەك، قازاقستان ارمياسىندا - 4900 تانك (ونىڭ 1550-i تiكەلەي اسكەرلەردە), 5179 اسكەري بروندالعان ماشينا، 9282 زەڭبiرەك پەن مينومەت بار دەلiنگەن.
ارينە، تاۋەلسiز قازاقستان ءوزiنiڭ قارۋلى كۇشتەرiن سوڭعى زامانعا ساي قارۋ تۇرلەرiمەن جابدىقتاۋ ءۇشiن قولدان كەلگەنiن ايانىپ قالعان ەمەس. سوڭعى جىلدارى قورعانىس ماقساتىندا جۇمسالاتىن شىعىندارىمىز ەلەۋلi تۇردە كوبەيگەنi دە ايان. تiپتi, قازiرگi الەمدiك قارجى، ەكونوميكالىق داعدارىس كەزiندە دە قورعانىس مينيسترلiگiن ەلiمiز شومiشتەن قىسقان جوق. وتكەن جىلداردا قازاقستان قورعانىس مينيسترلiگi بيۋدجەت قانشا قىسقارسا دا، ەشقانداي جوبانىڭ اياقسىز قالمايتىنىنا سەنiمدi بولاتىن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس مينيسترi دانيال احمەتوۆ مىرزانىڭ: “كەيبiر باعدارلامالارىمىز بەلگiلi بiر دەڭگەيدە ازايادى. بiراق بۇل قىسقارتۋلار دايىندىققا جانە تەحنيكالاردى قايتا جاڭعىرتۋعا ەش اسەرiن تيگiزبەيدi”، — دەپ سەنiمدiلiك تانىتۋى دا سوندىقتان ەدi. الايدا، مۇنىڭ ءوزi 2001 جىلى 930-عا جەتكەن تانكiلەرiمiز 2006 جىلى 4900 بولدى دەۋگە نەگiز بولا الماسا كەرەك. ءتورت ەسەدەن ارتىق وسكەن. بايقاپ وتىرعانىمىزداي، باسقا قارۋ تۇرلەرi بويىنشا دا وراسان زور ءوسۋ اڭعارىلادى.
ارينە، قارۋلى كۇشتەرiمiزدiڭ قولىنداعى قارۋ-جاراقتىڭ تۇرلەرi مەن ونىڭ جالپى سانى جونiندەگi دەرەكتەر مەملەكەتتiك قۇپيا رەتiندە قاتاڭ قورعالادى جانە بارلىق مەملەكەتتەردە دە وسىلاي. بiراق وسىنشالىق قاراما-قايشىلىق بولۋى ساناعا سيمايدى. سوندا شەشiمدi ساتتەردە قورعانىس مينيسترلiگi قاي دەرەكتەرگە سۇيەنiپ ارەكەت ەتەدi جانە شەشiم شىعارادى؟ مۇلدەم تۇسiنiكسiز.
بiر بۇل عانا ەمەس، وسىدان بiرشاما ۋاقىت بۇرىن قازاقستان قارۋلى كۇشتەرiنiڭ 7 كيلومەترگە اتاتىن “ايبات” جانە 13,5 كيلومەتردەگi نىسانانى ءدال كوزدەيتiن “سەمسەر” مينااتقىشتارىمەن تولىققانىن ەلiمiزدەگi بiرسىپىرا اقپارات قۇرالدارى “اسكەريلەردiڭ ارمانى”، “اۋعانستاندا بولىپ، تالاي تەحنيكانى كورسە دە مۇندايدى كەزدەستiرمەگەن گەنەرالدار دا تاڭداي قاقتى”، دەسiپ اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىعان ەدi. تiپتi, جوبانىڭ جەتەكشiسi, يزرايل مامانى امير نويمان مىرزا: “ايتا كەتەرلiگi بۇل جۇيەنi بiز قازاقستان ارمياسى ءۇشiن ارنايى جابدىقتادىق”، — دەپ كەۋدەسiن سوققان بولاتىن. كەيiنiرەك 26 كەلi تارتاتىن سناريادتاردى كوز كورمەسكە اتاتىن الگi التى مينااتقىشتىڭ تورتەۋi العاشقى سىناقتا-اق iستەن شىققانى، تiپتەن ماقتاۋلى قوندىرعىلاردىڭ مۇلدەم جارامسىزدىعى جونiندە اقپارلار تاراتىلدى. 80 ملن. دوللار كولەمiندەگi مەملەكەت قارجىسىن ماقساتسىز جۇمساعانى، تالان-تاراجعا سالعانى ءۇشiن قورعانىس مينيسترiنiڭ بۇرىنعى ورىنباسارى گەنەرال قاجىمۇرات ماەرمانوۆ تۇتقىندالىپ، ۇستiنەن قىلمىستىق iس قوزعالدى. قازاقستان قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ بۇدان باسقا دا بiرقاتار لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەرi كۇدiكتiلەر رەتiندە قاماۋدا وتىرعانى بەلگiلi.
راسىندا دا بiر عانا گەنەرال وسىنشالىق قوماقتى قارجىنى جەلگە شاشا الماسا كەرەك. بiر عاجابى، قازاقستان تەلەارنالارىنىڭ بiرiنiڭ حابارىندا وتكەن اپتادا اتالمىش مينااتقىشتار قايتادان سىناقتان وتكiزiلiپ، وعان رەسەيدiڭ جوعارى شەندi وفيتسەرلەرi مەن اسكەري ماماندارى قاتىستىرىلعانىن حابارلادى. يزرايل مەملەكەتiنiڭ ارنايى كوميسسياسى ءوز ەلدەرiندە ول قارۋلاردىڭ ەلەكترونيكاسى عانا جاسالعانىن مالiمدەگەن. رەسەي ماماندارى اتى شۋلى قارۋلارعا جوعارى باعا بەرiپتi. مۇنى دا ءتۇسiنۋ قيىن-اق.
“ايران iشكەن قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلعاندىعىنا” ىزالاندى ما، ايتەۋiر گەنەرال ق.ماەرمانوۆ تەرگەۋ كامەراسىندا وزiنە قول جۇمساپ، دارعا اسىلىپ ولۋگە ارەكەت جاساعانى دا بەلگiلi بولىپ وتىر. قازاقستان قورعانىس مينيسترلiگi جاساعان قاي مالiمەتكە سەنەرiن بiلمەگەن ەل دە اڭ-تاڭ.
بiر انىعى، قارۋلى كۇشتەرiمiزدiڭ قاتارىندا ورنى تولماس ادام شىعىندارىنىڭ سانى ازايماي تۇرعاندىعى، سونداي-اق قارۋ، وق-ءدارi ۇرلاۋ مەن جوعالتۋدىڭ ءورشiپ تۇرعاندىعى. وتكەن جىلى شiلدە ايىنىڭ 17-سi كۇنi قورعانىس مينيسترi دانيال احمەتوۆ مىرزانىڭ توراعالىعىمەن قر قورعانىس مينيسترلiگi القاسىنىڭ كەڭەيتiلگەن وتىرىسى بولىپ وتكەن ەدi. وسى وتىرىستا اسكەري بولiمدەردەگi وق-ءدارiنiڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ، اسiرەسە 89/1427 اەروموبيلدi اسكەري جاساقتاعى اتقىش قارۋلارىنىڭ جوعالۋىنا قاتىستى ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭiل بولiنگەن-دi. ويتەتiن ءجونi دە بار.
مەملەكەت iشiندەگi مەملەكەتكە اينالعان، قوعام باقىلاۋعا دارمەنسiز بولىپ وتىرعان قورعانىس مينيسترلiگiنە قاراستى ءتۇرلi اسكەري قويمالار مەن وق-ءدارi قويمالارىندا ءورت شىعۋى، قارۋ-جاراقتىڭ جوعالۋى (دۇرىسى، ۇرلانۋى) مەن ءتۇرلi تiك ۇشاقتاردىڭ اپاتقا ۇشىراۋى تۇراقتى تەندەنتسياعا اينالعان سياقتى، سوڭعى جىلدارى. اسiرەسە، جوعارى لاۋازىمدى مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەر مiنگەن تiك ۇشاقتاردىڭ جيi اپاتقا ۇشىراۋى قوعامدا الدەبiر ۇيىمداسقان قاستاندىقتار جونiندە جوسىقسىز قاۋەسەتتەردiڭ تۋىنداۋىنا اكەلiپ سوعۋدا. وق-ءدارi قويمالارىنداعى جيiلەي تۇسكەن ورتتەر ورنى تولماس ادام شىعىندارىنا اكەلiپ سوعىپ وتىر. وسىنداي ورتتەردiڭ شىعۋىن تەكسەرۋگە جiبەرiلگەن مەملەكەتتiك كوميسسيالار كوپ جاعدايدا اپات سەبەبiن ادام فاكتورىنا، اپات ورىن العان جەردەگi جاۋاپتى ادامداردىڭ قاۋiپسiزدiك شارالارىن ساقتاماۋى مەن بەيقامدىعىنا بايلانىستى دەگەن قورىتىندى شىعارۋعا ابدەن ەتi ۇيرەنiپ الدى. ارينە، ءتۇرلi توسىن اپاتتار مەن ءورت اتاۋلى تiلسiز جاۋ، بiراق سول ءورتتiڭ ءوزi بەلگiسiز قىلمىستاردى جابۋعا تاپتىرمايتىن امال ەكەنiن iشتەي جاقسى سەزەتiن ادامدار اراسىندا ءارتۇرلi قاۋەسەتتەر تارايتىنى دا بەلگiلi. ونىڭ ۇستiنە قاتاڭ قورعالۋعا، قاۋiپسiزدiك شارالارى مەيلiنشە جوعارى دەڭگەيدە قامتاماسىز ەتiلۋگە تيiستi اسكەري قويمالاردا تابان استى ءورت شىعۋلارىنىڭ ءوزi قاراپايىم ادامدارعا مۇلدەم تۇسiنiكسiز جاعداي. ال تۇسiنiكسiزدiكتiڭ ءوزi ءتۇرلi جورامالدار مەن جاعىمسىز وسەك-اياڭ تۋىنداۋىنا باستى سەبەپكەر بولاتىن فاكتور.
قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ قۇزىرىنداعى ماسەلەلەردiڭ بارشاسى دەرلiك ۇلتتىق، مەملەكەتتiك قۇپيالارعا جاتقىزىلاتىندىعىنا وراي مۇندا ورىن العان جاعدايلاردى باقىلاۋ مەن پiكiر بiلدiرۋگە ازاماتتىق قوعام كوبiنە قاۋقارسىز. قورعانىس سالاسىنداعى جاعدايلاردان بەيحابار ءارi وعان ىقپال ەتەر تيiمدi تەتiكتەر ءالi قالىپتاسپاعان.
سوندىقتان دا قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ ءوزi ۇسىناتىن اقپارلارعا عانا يەك سۇيەيدi. بiر عاجابى، قورعانىس مينيسترلiگiنە ىقپال ەتۋ، ونىڭ اتقارعان جۇمىستارىن قاداعالاۋعا قازاقستان ۇكiمەتi دە قاۋقارسىز سەكiلدi. ويتكەنi, قورعانىس مينيسترلiگi قىزمەتiن، ولار اتقارعان iس-شارالاردى سوڭعى جىلدارى ۇكiمەتiمiز ارنايى وتىرىستا تالقىلاعان جوق دەۋگە بولادى. تiپتi, قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ ازاماتتىق مينيسترi دانيال احمەتوۆ مىرزانىڭ ءوزi ۇكiمەت وتىرىستارى مەن اسا ماڭىزدى ماجiلiستەرiنە ونشا قاتىسا بەرمەيتiندiگi كوبiنە جيi اڭعارىلادى. وسىنداي باقىلاۋسىزدىق قورعانىس سالاسىنداعى قۇرىلىستار مەن اسكەري قىزمەتكەرلەرگە ءۇي بەرۋ ماسەلەسiندە كوپتەگەن زاڭسىزدىقتاردىڭ ورىن اكەلiپ سوعۋىنا مۇرىندىق بولعان سياقتى. ماسەلەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىنا وراي اسكەري قىزمەتكەرلەردi تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا 2007 جىلى 2 ملرد. تەڭگەدەن استام قاراجات جۇمسالىپ، 95 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنعان. وسىنىڭ ناتيجەسiندە 2 مىڭنان استام اسكەري قىزمەتكەرلەر باسپانامەن قامتاماسىز ەتiلگەن. 2008 جىلى جالپى كولەمi 75 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي بەرiلدi, ياعني 1 مىڭ 266 پاتەرلەر مەن جاتاقحانالار ادامداردىڭ يگiلiگiنە اينالدى دەلiنەدi. ال 2009 جىلى اسكەري قىزمەتكەرلەرگە بولiنەتiن تۇرعىن ءۇي اۋدانىن 100 مىڭ شارشى مەترگە جەتكiزۋ كوزدەلگەن بولاتىن. بۇلارعا بۇرىن قاراۋسىز قالىپ، قازiر كۇردەلi جوندەۋلەردەن وتكiزiلۋگە تيiس ۇيلەردi قوسقاندا قورعانىس مينيسترلiگi اسكەري قىزمەتكەرلەردi باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋدە ەشقانداي قيىندىق كورمەۋگە تيiس سەكiلدەنگەنمەن، اسكەري قىزمەتكەرلەردi باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋدە ورىن العان زاڭسىزدىقتار مەن قىلمىستار ءتۇرلi نارازىلىقتار تۋعىزىپ، تiپتەن كۇلكiلi جاعدايلارعا اكەلiپ سوقتىردى. ماسەلەن، وتستاۆكاعا شىققان بۇرىنعى وفيتسەرلەردiڭ بiرi دانيال احمەتوۆ مىرزا ءوزi تiكەلەي ۋاعدا ەتكەن ۇيگە قولى جەتپەي ءۇمiتi ۇزiلگەن سوڭ استانادا ەلەكتر باعاناسىنىڭ باسىنا شىعىپ، ءوزiن سوعان تاڭىپ تاستادى. ەندi بiر توپ بۇرىنعى وفيتسەرلەر پاتەرگە قول جەتكiزۋدەن ءۇمiتi ءۇزiلiپ، ءوزارا قارجى جيناپ، جينالعان ازىن-اۋلاق اقشانى قورعانىس مينيسترلiگiنiڭ اتىنا ارنايى سالىپ جiبەرگەن سەكiلدi. قالاي بولعاندا دا، پاتەر بولۋدە قورعانىس مينيسترلiگiندە ورىن العان كەلەڭسiزدiكتەردiڭ، جۇزدەگەن پاتەرلەردiڭ زاڭسىز ۇلەستiرiلۋi قوعامدىق الاڭداۋشىلىق تۋدىرىپ وتىرعانىن باسا ايتۋعا تيiسپiز. ويتكەنi, قاراپايىم ادامدار اسكەري سالادا قاشاندا ادiلدiك، تۋرالىق، زاڭ سالتانات قۇرىپ كەلگەندiگiنە ەشقاشان كۇدiك كەلتiرگەن ەمەس. اسكەري ادام پاتريوتتىق، شىنشىلدىق، تiپتi بەكزادالىقتىڭ وكiلi سەكiلدi قابىلدانادى. ال قورعانىس مينيسترلiگiندەگi قالىپتاسىپ وتىرعان اۋىر احۋال ادامداردىڭ ءۇمiتi مەن سەنiمiنە بالتا شابۋدا. وسى ارقىلى مەملەكەتiمiزدiڭ، تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ ابىرويىنا وراسان زور نۇقسان كەلتiرiلۋدە. بۇعان بۇدان بىلاي دا جول بەرۋ ادامداردىڭ ادiلەتكە سەنiمسiزدiگiن قالىپتاستىرماقشى. ءاسiلi, قورعانىس مينيسترلiگiندە كوپتەگەن كەلەڭسiزدiكتەر ورىن الۋىنىڭ سىرى — قازاقستاندا قورعانىس مينيسترلەرiنiڭ جيi ورىن الماستىرۋىنان دا شىعار.
ماسەلەن، 1992 جىلى 7-مامىردا ەلiمiزدە العاش رەت قورعانىس مينيسترi بولىپ “حالىق قاھارمانى”، گەنەرال-پولكوۆنيك ساعادات نۇرماعامبەتوۆ تاعايىندالسا، 1995 جىلى 16-قازاندا گەنەرال-لەيتەنانت ا.قاسىموۆ، 1999 جىلى 13-قازاندا گەنەرال-لەيتەنانت س.توقپاقپاەۆ، 2001 جىلى گەنەرال-لەيتەنانت م.التىنباەۆ، 2007 جىلى 10-قاڭتاردا دانيال احمەتوۆ تاعايىندالدى. قازiر م.التىنباەۆ قايتادان قورعانىس مينيسترi قىزمەتiن ۋاقىتشا اتقارىپ وتىر.
ءاسiلi, “قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدi” دەگەن ومiرشەڭ قاعيدانى عاقليا ەتكەن كەمەڭگەر حالقىمىز باقىلاۋ، ءتارتiپ جوق جەردە ءتۇرلi قىلمىستار مەن زاڭ بۇزۋشىلىقتارعا كەڭiنەن جول اشىلاتىنىن ەجەلدەن بايقاعان. تەمiردەي ءتارتiپتiڭ ۇلگiسiن كورسەتۋگە تيiس قورعانىس سالاسىندا ءتۇرلi زاڭسىزدىقتاردىڭ ورىن الۋى دا مينيسترلەردiڭ تىم جيi اۋىسۋىنان ورىن الىپ وتىرعان سياقتانادى. ونىڭ ۇستiنە، ەلiمiزدiڭ ارمياسىنىڭ بەدەلiن، ابىرويىن كوتەرۋ ماقساتىندا سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا گەنەرال اتاعىن، جوعارى شەندەردi ورىنسىز ۇلەستiرۋ دە تۇراقتى ورىن الىپ وتىرعانىن اڭعارماۋ مۇمكiن ەمەس. مۇنىڭ ءوزi قوعامدا ءتۇرلi كۇڭكiل، قاۋەسەت تۋىنداۋىنا جول اشۋدا. ءاسiلi, ەڭبەكسiز كەلگەن اتاقتىڭ ءوزi دە ادامدى ازدىراتىن پالەكەت. بالكiم، مۇنداي شەندەردi وڭدى-سولدى ۇلەستiرۋ ازايتىلۋعا تيiس شىعار.
ەكiنشiدەن، ەلiمiزدەگi قورعانىس سالاسىنا قاتىستى ءتۇرلi ورىنسىز پiكiرلەردiڭ تامىرىنا بالتا شابۋ ءۇشiن قازاق ارمياسىندا قانشا مىلتىق، قانشا قارۋ-جاراق بارلىعىن، اسكەرلەرiمiزدiڭ دايىندىعىن بiرجولا ايقىندايتىن تۇبەگەيلi شارالار اتقارىلۋى تيiس. قويمالارداعى، اسكەري بولiمدەردەگi قۇرال-جابدىقتاردى تولىق ينۆەنتاريزاتسيالايتىن اسا قۇزىرلى كوميسسيا قۇرىلۋى كەرەك سياقتى. “مەملەكەتتiك قۇپيا” ايدارىنا ەش نازار اۋدارماستان اتالمىش كوميسسيانىڭ قۇرامىنا پارلامەنت وكiلدەرi, قوعام قايراتكەرلەرi, تاۋەلسiز ساراپشىلار ەنگiزiلگەنi ءجون. ويتكەنi, “باقپاساڭ مال، قاراماساڭ قاتىن” كەتەتiنi سياقتى، قاداعالاماساق مۇلدەم قورعانىسسىز قالۋىمىز ىقتيمال...

جاڭابەك شاعاتاي
«تۇركىستان» گازەتى 25 ماۋسىم 2009 جىل