اباي جاساعان اۋدارمالاردى تۇپنۇسقامەن سالىستىرا قاراپ وتىرساق، ابايدىڭ ورىس ءتىلىن وتە تەرەڭ مەڭگەرگەنىن بايقايمىز. سوندا اباي ورىس ءتىلىن قايدان، قالاي ۇيرەنگەن؟

كوپتەگەن ادامدارعا ابايعا ورىس ءتىلىن ۇيرەتكەن دەموكرات-رەۆوليۋتسيونەر ميحاەلس سەكىلدى بولىپ كورىنەدى. بۇعان ابايدىڭ: «ومىرگە كوزىمدى اشقان ميحاەلس»،-دەگەن ءسوزى سەبەپ بولعان سەكىلدى.

ميحاەلس ابايعا عىلىمدى ءوز سالالارى بويىنشا جىكتەپ، نەنى وقۋدى، قالاي وقۋدى ايتۋى مۇمكىن، ال ورىس ءتىلىن ۇيرەتتى دەگەن پىكىرگە ءوز باسىم كۇمانمەن قارايمىن. ونىڭ ۇستىنە، جىگىت اعاسى جاسىنا جەتكەن شاعىندا ميحاەلسپەن كەزدەسكەن ابايدىڭ، ونىمەن سويلەسۋى ءۇشىن  دە ورىسشا ءبىلۋى كەرەك ەمەس پە؟ سەبەبى، ميحاەلس قازاقشا ءبىلىپتى دەگەن دەرەك ەش جەردە جوق.

عىلىم ءۇشىن ۇساق-تۇيەك نارسە جوق،-دەگەن قاعيدانى ەسكە الساق، ابايدىڭ ورىس ءتىلىن قايدان، قالاي ۇيرەنگەنىن ءبىلۋ ۇساق-تۇيەك نارسە ەمەس. سوندا اباي ورىس ءتىلىن قايدان ۇيرەنگەن؟

بۇل ورايدا ءبىزدىڭ ايتارىمىز مىناۋ: 

بىرىنشىدەن، ابايدىڭ اكەسى قۇنانباي اعا سۇلتان، توبىقتى رۋىنىڭ ستارشىنى بولىپ ەل باسقارعاندا، سول كەزدەگى قازاقتان شىعىپ ەل باسقارعان بولىس-سۇلتانداردىڭ كوبى سەكىلدى ساۋاتسىز ءارى ورىس ءتىلىن بىلمەگەندىكتەن، ەل باسقارۋداعى ءىس-قاعازداردى ورىس تىلىندە جۇرگىزىپ وتىراتىن حاتشىلارى، ءتىلماشتارى بولعان. اباي ءوز اۋىلىنداعى وسى اۋدارماشى-حاتشىلار ارقىلى بالا كەزىنەن اۋىلدا ورىس ءتىلىن ەستىپ وسكەن. بۇل ابايدىڭ ورىس تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ەرتە وياتۋى عاجاپ ەمەس. لينگۆيست-عالىمداردىڭ پىكىرىنشە ءتىلدى ۇيرەنۋ ءۇشىن وعان قۇلاقتى ەرتە كەزدەن جاتتىقتىرىپ، سول تىلدەگى سوزدەردى تۇسىنبەسە دە ەستىپ ءجۇرۋدىڭ ماڭىزى زور.

ەكىنشىدەن، اباي ءۇش اي «پريحودسكايا شكولادا» وقىعان. ابايدىڭ بالاسى تۇراعۇلدىڭ ەستەلىگىندە ايتىلعانداي، تابيعات ابايعا ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن قايتالانباس عاجايىپ جادى (پاميات) سىيلاعان. سوندىقتان دا اباي  ءۇش اي ورىس وقۋىندا، ءتىل ۇيرەنۋدە جۇرتتىڭ 1-2 جىلدا جەتەتىن جەتىستىگىنە بىردەن جەتۋى بەك مۇمكىن.

ۇشىنشىدەن، ابايدىڭ توقال شەشەسى ايعىزدان تۋعان حاليوللا دەگەن باۋىرى ورىسشا وقىعان. تاريحي-مۇراعاتتىق قۇجاتتاردا راستالعانداي، ول 1863- 1869 جىلدارى ومبىداعى شوقان ءۋاليحانوۆ وقىعان كادەت كورپۋسىنا ءتۇسىپ، ونى ءبىتىرىپ، "كورنەت" اتاعىن الىپ، وفيتسەر بولىپ شىعادى. بۇدان سوڭ، حاليوللا موسكۆاداعى پاۆلوۆسكي كوۆالەرسكي شكولدى بىتىرەدى.

ورىستىڭ اتاقتى وقىمىستى-عالىمى گ.ن.پوتانين حاليوللا تۋرالى مىنانداي مالىمەت كەلتىرەدى: «ماعان ومسكي-كادەتسكي كورپۋسىن بىتىرگەن، كەيىن سەمەيدىڭ قاسىنداعى تۋعان جەرى-قىردا تۇرعان، قىرعىزدىڭ ءبىر سۇلتانى (وسى كۇندە قايتىس بولعان وسكەنباەۆ) تۋرالى بىرەۋ اڭگىمە ايتتى. ول كەشكە جاقىن ءوزىنىڭ جەرلەستەرىنە ورىس روماندارى مەن پوۆەستەرىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىندىرۋشى ەدى، ال قىرعىزدار ونى سوندايلىق ىنتامەن ەلتي تىڭداپ، ودان ايتقاندارىن جازىپ بەرۋدى سۇرايتىن، سونىڭ ناتيجەسىندە تۋرگەنەۆ، لەرمونتوۆ، تولستوي، تاعى باسقالاردىڭ شىعارماسىن ويشا اۋدارعان داپتەرلەر پايدا بولعان. كەي ۋاقىتتاردا مۇنداي ادەبيەت كەشتەرىندە كيگىز ءۇيدىڭ ىشىندە ءوزارا تالاستار تۋاتىن، سول مەزگىلدە دەيدى كورگەن ادام وسكەنباەۆ ورىس بەدەلىنە سۇيەنەتىن دە: "تىڭداڭىزدار، بۇل جونىندە ورىستىڭ بەدەلدى سىنشىسى بەلينسكي نە دەيدى ەكەن",- نە بولماسا  "بۇل جونىندە ورىستىڭ سىنشىسى دوبروليۋبوۆ بىلاي دەگەن",- دەپ تۇسىنىك بەرىپ وتىرادى ەكەن.

Cانكت-پەتەربۋرگتەگى مەملەكەتتىك مۇراعاتتان الكەي مارعۇلان تاپقان دەرەكتەرگە قاراعاندا حاليوللا وسكەنباەۆ جاستىعىنا قاراماي ۇلكەن وقىمىستى بولعان سەكىلدى. ول پروفەسسور ي.ن.بەرەزينگە جانە شوقاننىڭ ۇستازى ن.ف.كوستىلەتسكيگە قازاق حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جيرەنشە شەشەن، قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ، ەڭلىك-كەبەك سەكىلدى نۇسقالارىن جازىپ بەرىپ، ولارمەن تىعىز عىلىمي قارىم-قاتىناستا بولعان.

ال، ءپوتانيننىڭ جازۋىنا قاراعاندا حاليوللا وسكەنباەۆ سول كەزدەگى ورىستىڭ اقىل-وي الىپتارى بەلينسكي، دوبروليۋبوۆتارمەن قاتار، ورىس كلاسسيك جازۋشىلارى تولستوي، تۋرگەنەۆ، لەرمونتوۆتاردى جاقسى بىلگەن.

ءبىلىم قۇمار اباي، ورىس وقۋىن بىتىرگەن، وقىمىستى وفيتسەر ءىنىسى حاليوللا ارقىلى ورىس كلاسسيكتەرىمەن ەرتە كەزدەن تانىس بولۋى ابدەن مۇمكىن عوي.                                                                                      

ونىڭ ۇستىنە اباي اكەسى قۇنانباي ارقىلى ەل باسقارۋ ىسىنە ەرتە كىرىسىپ، ورىس ۇلىقتارىمەن دە ەرتە ارالاسقانىن ەستە تۇتىپ، جوعارىدا كەلتىرگەن دايەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ ايتارىمىز: اباي ورىس ءتىلىن ءبىز ويلاپ جۇرگەندەي وتىزدان اسقاندا ەمەس، ودان كوپ ەرتە بىلگەن دەۋىمىزگە تولىق نەگىز بار سەكىلدى.

ميحاەلس ارقىلى عىلىمدى سالا-سالا بويىنشا كەيىنىرەك مەڭگەرگەن ابايدىڭ: «قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم»،- دەگەن ءسوزىن پەردە ەتىپ، اباي ورىس ءتىلىن كەش ۇيرەنىپ، ورىس كلاسسيك-جازۋشىلارىمەن كەش تانىسقان دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ كەتكەن. ابايدىڭ بۇل جەردە "قولىمدى مەزگىلىنەن كەش سەرمەدىم"- دەپ وكىنۋى، ورىس ءتىلىن بىلۋگە بايلانىستى ەمەس، جالپى عىلىمدى مەڭگەرىپ يگەرۋدە كەشىكتىم، ۋاقىتتى بوسقا وتكىزىپ، كەش باستادىم،- دەپ وكىنۋى ەكەنىن دۇرىس تۇسىنگەنىمىز ماقۇل. قالاي دەسەك تە، اباي ورىس ءتىلىن وتە جاقسى ءبىلىپ، تەرەڭ مەڭگەردى. وعان دالەل ابايدىڭ اۋدارمالارى. اباي ءوزىنىڭ اۋدارماعا ارنالعان شىعارماشىلىق جىلدارىندا ۇلكەندى-كىشىلى 50-دەن استام شىعارمانى ورىس تىلىنەن قازاقشاعا اۋدارىپتى. ا.س.پۋشكيننىڭ "ەۆگەني ونەگين" رومانىنان 7 ءۇزىندى، م.يۋ.لەرمونتوۆتان 27 ولەڭ، ي.ا.كرىلوۆتان 12 مىسال جانە ءار ءتۇرلى اۆتورلاردان 7 ولەڭ اۋدارعان.

اۋدارماعا قويىلاتىن نەگىزگى تالاپ، مۇمكىندىگىنشە تۇپنۇسقانىڭ، سول شىعارمانىڭ مازمۇن-ءمانىن، كوركەمدىك قاسيەتىن تولىق ساقتاپ، باسقا ءتىلدى وقىرمانعا توكپەي-شاشپاي جەتكىزۋ.

ال، اباي تۇپنۇسقانى بار قالپىندا جەتكىزۋدى ماقسات ەتپەگەن. اۋدارعان شىعارمالارىنىڭ كوبىن، اباي ءوز كوڭىل-كۇيىنە ۇيلەستىرە قىسىلماي، قىمتىرىلماي ەركىن اڭگىمەلەيدى. اقىننىڭ كەيبىر اۋدارما ولەڭدەرى تۇپنۇسقامەن جولما-جول بىردەي كەلسە، ال كەيبىر ولەڭدەرى تۇپنۇسقاعا مەيلىنشە جاقىن كەلىپ ۇندەس شىعىپ جاتادى.

ال، ەركىن اۋدارىلعان اۋدارمالار ولەڭنىڭ ماعىناسىن باستان-اياق ءدال، تۋرا جەتكىزبەي، اۋدارماشى اقىن ابايدىڭ سول كەزدەگى كوڭىل-كۇيىنە سايكەس ەركىن جىرلاپ كەتەتىنى  بار. ءبىز مۇنى اباي اۋدارمالارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى دەيمىز. اباي ورىسشا تەكستى كوبىنە-كوپ دالمە-ءدال اۋدارۋدى الدىنا ماقسات ەتىپ قويماعان سەكىلدى. مۇنىڭ نەگىزگى سەبەبى، اقىن سول كەزدەگى قازاق وقىرماندارىنىڭ ءبىلىمىن، ۇعىم-تۇسىنىگىن، ويلاۋ ەرەكشەلىگىن ەسكەرسە، ەكىنشىدەن ءوزى جاقسى بىلگەن شىعىستىڭ كلاسسيكالىق پوەزياسىنىڭ "نازيرا" ۇلگىسىن پايدالانعان اقىن، وقيعا جەلىسىنىڭ نەگىزىن ساقتاي وتىرىپ، مىسالداعى جاعدايلاردى قازاق ومىرىنە، تۇسىنىگى مەن ويلاۋ ەرەكشەلىگىنە جاناستىرا وتىرىپ، وزىنشە بەينەلەۋگە ۇمتىلعان. مىسال ءۇشىن، شىعىس اقىندارى جىرلاعان "ەسكەندىر" تاقىرىبىن اباي "نازيرا" ۇلگىسىندە وزىنشە جىرلاپ، "ەسكەندىر" پوەماسىن جازعان. شىعىس ادەبي ءداستۇرىن جاقسى بىلگەن ابايعا جانە سول كەزدەگى قازاق وقىرماندارىنا بۇل قالىپتى جاعداي بولىپ كورىنگەن سياقتى. بۇل ايتىلىپ وتىرعان "نازيرا" ۇلگىسى قولىن بايلايتىن، شەبەرلىگىنە شەك قوياتىن جاعداي دەپ ەمەس، كەرىسىنشە، الدىڭعى اقىندا ايتىلعان ويدىڭ، ءسوزدىڭ ورامىن وزىنشە كەلتىرىپ،كەيىنگى اقىننىڭ تىڭ، جاڭا ورنەك تابۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن جاعداي دەپ تۇسىنگەن ءجون.

ابايدىڭ اۋدارمالارى تۋرالى ايتقاندا، ەڭ ءبىرىنشى ايتارىمىز ابايدىڭ قازاق تىلىمەن قاتار، ورىس ءتىلىن وتە تەرەڭ، جەتىك بىلگەنى كورىنىپ تۇر. ول تۇپنۇسقاداعى اقىن ويىنىڭ نازىك يىرىمدەرىن مەيلىنشە تەرەڭ ءتۇسىنىپ، اۋدارىپ وتىرعان اقىننىڭ ايتام دەگەن ويىن ورنەكتەي وتىرىپ، ودان ءارى بيىكتەتە، قۇلپىرتا اۋدارادى.

ورىس ادەبيەتىنە زەر سالعاندا ابايدىڭ نازارى الدىمەن پۋشكينگە تۇسەدى. نەگە؟ سەبەبى، پۋشكين ورىس ادەبيەتىندەگى جاڭا ءداۋىردىڭ، تاقىرىپ-يدەيالارى مەن كوركەمدىك ساپاسى مۇلدە جاڭا كلاسسيكالىق  ادەبيەتىنىڭ باسى بولدى. ول ورىس ادەبيەتىندە قوعامدىق وي-ءورىسى، دۇنيەتانىمى، ەستەتيكالىق كوركەمدىك – بارلىق سيپات قاسيەتتەرى وزگەشە ءسوز ونەرىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، ورىس ادەبيەتىندە رەاليزم ءادىسىن بەرىك ورنىقتىردى. XIح عاسىرداعى ورىس ءومىرىن، سول ورتادا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كەيىپكەرلەر ارقىلى ورىس قوعامىن شىنايى سۋرەتتەگەن پۋشكيننىڭ "ەۆگەني ونەگين" سەكىلدى رەاليستىك شىعارماسىن، قازاق ادەبيەتىندە رەاليزمنىڭ نەگىزىن سالعان ابايدىڭ قازاقشاعا اۋدارۋى زاڭدى قۇبىلىس سەكىلدى. سەبەبى، باتىس پەن شىعىستى تەڭ مەڭگەرىپ، دانىشپان حاكىم دارەجەسىنە جەتكەن ۇلى ابايدىڭ، ەۆروپالىق ادەبيەتتىڭ وزىق ۇلگىسى رەاليزم ءادىسى ارقىلى، حالقىن تاربيەگە، ونەر-بىلىمگە شاقىرىپ، ء"تىل ۇستارتىپ، ونەر شاشۋدى" انىق ماقسات ەتكەن شاعى ەدى.

اباي پۋشكيننىڭ "ەۆگەني ونەگين" رومانىن تولىق اۋدارماعان، ءھام ونى الدىنا ماقسات ەتىپ قويماعان دا سياقتى. ابايدىڭ "ەۆگەني ونەگيننەن" اۋدارعاندارى:

1. "ونەگيننىڭ سيپاتى"(جاسىنان ءتۇسىن بيلەپ سىر بەرمەگەن)
2. "تاتيانانىڭ ونەگينگە جازعان حاتى"(امال جوق قايتتىم بىلدىرمەي)
3. "ونەگيننىڭ تاتياناعا جاۋابى"(تاڭعاجايىپ بۇل نەتكەن حات)
4. "ونەگين ءسوزى"(حاتىڭنان جاقسى ۇعىندىم ءسوزدىڭ ءبارىن)
5. "ونەگيننىڭ تاتياناعا جازعان حاتى"(قۇپ بىلەمىن سىزگە جاقپاس)
6. "تاتيانا ءسوزى"(تاڭىر قوسقان جار ەدىڭ سەن)
7. "لەنسكي سوزىنەن"(باراسىڭ قايدا، قايدا بولماي نەگە)

"ونەگيننىڭ ولەردەگى ءسوزى" - بۇل تۇپنۇسقادا جوق، اقىننىڭ ءوزى شىعارعان. سانامالاپ ايتقاندا اباي، "ەۆگەني ونەگين" رومانىنان 7 ءۇزىندى اۋدارعان.

پۋشكيننىڭ "ەۆگەني ونەگين" سەكىلدى، ورىس قاۋىمىنىڭ سول كەزدەگى ءومىرىن جان-جاقتى سۋرەتتەيتىن كۇردەلى رومانىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ وقيتىن مادەنيەتتى وقۋشى قاۋىمدى قازاق جۇرتشىلىعىنان تابۋ قيىن ەدى. سوندىقتان دا اباي، جالپى حالىققا تۇسىنىكتى، ونەگين جانە تاتيانا اراسىنداعى قارىم-قاتىناستارعا بايلانىستى تاراۋلاردى عانا ەركىن اۋداردى، تاتيانا تىلىمەن قازاق قىزىنىڭ جۇرەگىن جىرلاسا، ونەگيننىڭ ويلى-سىرلى وكىنىشىمەن قازاقتىڭ سانالى جىگىت، جاس بۋىنىن ۇلگىلى سەزىمدەرگە تاربيەلەيدى. وسىلايشا اۋدارۋ ءوز زامانىنداعى وقۋشىلار ءۇشىن تاربيەلىك ۇگىت جاعىنان قاجەت ەدى. اباي اۋدارعان ۇزىندىلەردى ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ، ەڭ سوڭىندا وقۋشىعا تۇسىنىكتى بولسىن دەپ "ونەگيننىڭ ولەردەگى ءسوزى" دەگەن تاراۋدى ءوزى قوسقان. 

اۋدارماعا قويىلار ەڭ باستى تالاپ، اۋدارىلىپ وتىرعان شىعارماداعى سۋرەتتەلەتىن وقيعا مەن نەگىزگى وي، وزگە ءتىلدى وقىرمانعا تۇپنۇسقامەن بىردەي، ەش وزگەرىسسىز سول كۇيىندە جەتۋگە ءتيىس. اباي ءوز اۋدارماسىندا تۇپنۇسقاعا كوپتەگەن وزگەرىستەر ەنگىزگەن. سوندىقتان دا اباي ءوز تاراپىنان جاڭا ونەگين، تاتيانا وبرازدارىن سومداعان، - دەگەن كەيبىر زەرتتەۋشىلەر پىكىرىنە قارسى، اباي اۋدارمالارىن ۇزاق جىلدار زەرتتەگەن اكادەميك زاكي احمەتوۆ: 

«كەيبىر زەرتتەۋشىلەر ابايدىڭ ەركىن اۋدارىپ، تۇپنۇسقادان الشاقتاۋ كەتكەن جەرلەرىن سىلتاۋ ەتىپ، اباي ءوز تاراپىنان جاڭا ونەگين، تاتيانا جاساپ شىعارعان دەپ ءجۇر. بۇل – ابايدى تۇسىنبەۋشىلىكتەن تۋعان ساياز تۇسىنىك. بىرىنشىدەن، حالقىن سانالى ۇعىم، ساپالى تاربيەگە شاقىرۋ جولىندا بولعان اباي، "ەۆگەني ونەگيندى" شىعىس پوەزياسىنداعى "نازيرا" داستۇرىمەن ەركىن اۋدارعان. ەكىنشىدەن، اباي تۇپنۇسقاداعى وپاسىز ونەگيندى، سول وپاسىز كۇيىندە سۋرەتتەسە، وپاسىز ونەگين كىمگە ۇلگى بولار ەدى. سۇيگەن قىزدىڭ ءازيز جۇرەگىن تۇسىنبەيتىن تاكاپپار دا وپاسىز جىگىت قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا از با؟! ولاردى كىمگە ۇلگى ەتەمىز؟  اقىننىڭ تۇپكى ماقساتى حالقىنا ۇلگى شاشۋ ەمەس پە ەدى؟! ورىستىڭ ۇلى سىنشىسى ۆ.گ.بەلينسكي ءوزىنىڭ پۋشكين شىعارماشىلىعىنا ارنالعان زەرتتەۋ ەڭبەگىندە ونەگين وبرازىن جان-جاقتى، كوپشىلىك ويلاعان ءۇستىرت كىنا، ايىپتىڭ كوبىنەن ونەگيندى اقتاپ شىعادى. وسى جونىندە م.اۋەزوۆ: “بەلينسكي ونەگيننىڭ ادامشىلىعىن، ءوز ورتاسىنداعى تاتىمسىز ەركەكتەردىڭ بارىنەن بيىك، ارتىق دەپ باعالايدى”،- دەيدى.

بىرىنشىدەن، اباي ونەگيندى بەلينسكيشە تەرەڭ ءتۇسىنىپ، باعالاپ وتىر. ەكىنشىدەن، ونەگين بويىنا تۋراشىلدىق، ارلى ادامگەرشىلىك، ءادىل سىنشىلدىق دارىتسا، سونداي جاس جىگىتتەن قازاق جاستارى ۇلگى السىن دەگەندىك. ۇياتتى، ارلى جاستىڭ وكىنىشى دە، كوركەمدىك تۇرعىدا سەنىمدى شىعار ەدى جانە جاستارعا ۇلگىسى دە مول بولار ەدى. وسى تۇرعىدان ويلاعان اباي، «ەۆگەني ونەگينگە» "نازيرا" ۇلگىسىندە ەركىن اۋدارما جاساعان.» - دەپ جازادى «پوەزيا شىڭى – دانالىق» اتتى ءوزىنىڭ عىلىمي ەڭبەگىندە.

"ەۆگەني ونەگيننەن" جاساعان اباي اۋدارمالارى بار كەزدە تۇپنۇسقادان الشاق كەتتى دەۋگە بولمايدى. مىسالى تۇپنۇسقاداعى:

كاك رانو موگ ون ليتسەمەريت

تايت، نادەجدۋ رەۆنوۆات،

رازۋۆەريات، زاستاۆيت ۆەريت

كازاتسيا مراچنىم، يزنىۆات،- دەگەن جولداردى تۇپنۇسقاعا جولما-جول ساي ەتىپ:

جاسىنان ءتۇسىن بيلەپ سىر بەرمەگەن،

دامەلەنسە، كۇندەسە بىلدىرمەگەن،

ناناسىڭ، نە ايتسا دا، امالىڭ جوق،

تۇسىندە ءبىر كادىك جوق "الدار" دەگەن،- دەپ اۋدارادى. وسى اۋدارما جولداردى تۇپنۇسقامەن سالىستىرا وتىرىپ وقىعانىمىزدا، ورىس ءتىلىن وتە جەتىك بىلگەن ابايدىڭ، ونەگين مىنەزىنە ءتان قاسيەت-سيپاتتاردى ءدال بەينەلەۋگە قازاقتىڭ باي ءتىلىن تەرەڭ ءبىلىپ، شەبەر اۋدارعان تالانت قۇدىرەتىنە باس يەسىڭ.

اۋدارماداعى تاتيانا بەينەسىنىڭ دە، ورىسشا تۇپنۇسقاسىنداعى باستى ەرەكشەلىگى ساقتالىپ، تاماشا سۋرەتتەلگەن. مىسالى:

زاچەم ۆى پوسەتيلي ناس؟

ۆ گۋلۋشي زابىتوگو سەلەنيا.

يا نيكوگدا نە زنالا 

نە زنالا ب گوركوگو مۋچەنيا،- 

دەگەندى : 

كەلمەسەڭ ەگەر سەن بىزگە،

ساۋ بولماس پا ەم، البەتتە؟

بولماسام اشىنا مەن سىزگە

تۇسپەسەم مۇنداي بەينەتكە، - دەپ قازاقشالاعان.

تاتيانانىڭ وسى حاتىنان ورىس قىزىنىڭ اشىق مىنەزدىلىگى، ادالدىعى، سەزىمتالدىعى، سەنگىشتىگى ءبارى دە ايقىن كورىنىپ تۇر.

اباي تاتيانا حاتىنىڭ تەرەڭ مازمۇنىن تولىق جەتكىزۋدى كوزدەي وتىرىپ، بۇل ويىن قازاق جاستارىنىڭ ۇعىم تۇسىنىگىنە ساي ەتىپ جۇزەگە اسىرۋدى ماقسات ەتكەن.

قايماق ەدى كوڭىلىمدە

بىزگە قاسپاق بولدى جەم.

ەكى ءسوز جوق ومىرىندە،

مەن دە سورلى باقىتى كەم،- دەپ دۆوريان قىزىنا "قاسپاق جەگىزگەن" اباي، تاتيانا مىنەزىندەگى ەركىندىكتى، ادالدىقتى قازاق قىزدارىنا ونەگە ەتۋ ءۇشىن، تاتيانانىڭ سول كەزدەگى كوڭىل-كۇيىن قازاق قىزىنىڭ ۇعىمىنا ساي ەتىپ اۋدارادى:

شەش كوڭىلىمنىڭ جۇمباعىن

الدە ءبارى الدانىش.

جاس جۇرەك جايىپ ساۋساعىن

ۇمتىلعان شىعار ايعا الىس،- دەگەن شۋماقتاعى قىز جۇرەگىنىڭ اڭقاۋ دا پاك تىلەگىن اسپانداعى الىس ايعا ساۋساعىن جايىپ ۇمتىلعان جاس بەينەسىندە سۋرەتتەيدى. تاتيانا تىلەگىنىڭ پاكتىگىن، ونىڭ ورىندالماس ارمان ەكەنىن، اباي وسىنداي عاجاپ تەڭەۋ-سۋرەت ارقىلى، قايتالانباس سۇلۋ كوركەمدىك تاسىلمەن جەتكىزەدى. سوزبەن سالىنعان بۇل جاندى سۋرەت ابايدىڭ اقىندىق ۇلىلىعىنىڭ دالەلىندەي. 

سەن جارالى جولبارىس ەڭ،

مەن كيىكتىڭ لاعى ەم،

ءتىرى قالدىم ولمەي ارەڭ

قاتتى باتتى تىرناعىڭ، - دەگەن ەركىن اۋدارما ارقىلى اقىن قازاق جاستارىنا تۇسىنىكتى، "جارالى جولبارىس", "كيىكتىڭ لاعى" دەگەن تەڭەۋلەردى قولدانا وتىرىپ، شەبەر اۋدارادى.

ال، جالپى العاندا تاتيانانىڭ ادال، بىراق كىسىگە سەنگىشتىكتەن ارىلىپ، وزىنە سەنىمدىلىگى ارتقان، سەرتىنە بەرىك، العان بەتىنەن قايتپايتىن جان ەتىپ سيپاتتاۋى جاعىنان اباي پۋشكينمەن تولىق ۇندەس شىققان. "تاتيانا ءسوزى" ء(تاڭىر قوسقان جان ەدىڭ سەن) ابايدىڭ ءوزى شىعارعان انىمەن ەرتە كەزدەن ەل اراسىندا ايتىلىپ كەلەدى. "كۋدا، كۋدا ۆى ۋداليليس " دەپ باستالاتىن لەنسكيدىڭ مونولوگىن اباي، "لەنسكي سوزىنەن" دەگەن اتپەن (باراسىڭ قايدا، قايدا بولماي ماعان) اۋدارعاندا مازمۇن جاعىنان كوپ وزگەرتپەي اۋدارعان. جەكپە-جەككە شىعار الدىنداعى لەنسكي مونولوگى بار بولعانى سەگىز جولعا سيىپ تۇر. ابايدىڭ لەنسكي مونولوگىنا نازار اۋدارۋىنا قاراعاندا اقىن ونى قازاق جۇرتشىلىعىنا ونەگين، تاتيانامەن قاتار تانىستىرماق نيەتتە بولعان سەكىلدى. بىراق، لەنسكي تۋرالى جازعانى وسى عانا ما، جوق الدە جالعاسى بار ما، ول جاعىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن.

ابايدىڭ "ەۆگەني ونەگين" سارىنىمەن شىعارعان ولەڭدەرى، دالمە-ءدال نەمەسە ەركىن اۋدارعاندارى بار، جانىنان قوسقانى بار – تۇگەلدەي العاندا ءبارى ءبىر جەلىگە تۇسىرىلگەن، ءبىرتۇتاس توپتاما شىعارما دەۋگە لايىق. سوندىقتان دا م.اۋەزوۆ: «اباي ۆەرسياسىندا "ەۆگەني ونەگين" ەپيستوليارلىق رومان تۇرىنە اينالعان»،- دەۋى تەگىن ەمەس.

"ەۆگەني ونەگيننىڭ" كەيبىرەۋى حات تۇرىندە، ال ءبىر توبى كەيىپكەرلەر مونولوگى جانە اۆتوردىڭ اتىنان ايتىلعان سيپاتتاما تۇرىندە اۋدارىلسا دا، بۇلاردىڭ بارلىعى ءبىرتۇتاس شىعارما دەپ ۇعىپ ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. مەشەۋ قالعان قاراڭعى فەودالدىق پاتريارحالدىق قوعامدا ءومىر سۇرگەن ابايدىڭ سول زاماندا پۋشكين پوەزياسىنىڭ قىر-سىرىن تەرەڭ تانىپ، باعالاي ءبىلۋى، اباي ۇلىلىعىنىڭ جارقىن ءبىر كورىنىسى ەكەندىگىنە داۋ جوق

نۇرعالي ماحان

Abai.kz