ءۇش جاسقا كەلسە دە، سويلەي الماعان قىزىنىڭ جايىنا ۋايىمداي باستاعان جاس ەرلى – زايىپتى، ونى لوگوپەدتتىڭ الدىنان ءبىر اق شىعارادى. ودان، پسيحولوگقا اپارىپ تەكسەرتەدى. سويتسە، بار كىنا نەدە دەيسىزدەر عوي؟! بار كىنا، بەسىكتە جاتقان كەزىنەن اناسى بالاسىنىڭ الدىنا ورىس تىلىندە ءتۇرلى مۋلتفيلمدەردى «يۋتۋب» الەۋمەتتىك جەلى ارناسىن قوسىپ قويىپ، الداندىرىپ، جۇباتىپ كەلگەن ەكەن. انانىڭ جاۋاپكەرشىلىكسىزدىگى مەن بىلىمسىزدىگى، تاربيەسىزدىگى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ۋاقىت وتە كەلە «يۋتۋبسىز» تىنىستاۋ مۇمكىن بولماي، ونىسى ءسات سايىنعى ادەتكە اينالعان. ورىس تىلىندەگى مۋلتفيلمدەردى كورۋ ارقىلى ساناسىنا ورىس ءتىلى ورنىققان ءسابي وسە كەلە، اتا –اناسى ازاق تىلىندە سويلەگەندە تۇسىنبەگەن سوڭ، پسيحولوگيالىق دەرتكە ۇشىراپ، ءتىلسىز قالعان. مىنە، بۇل كەزىندە بالالار فيلمىنە دەيىن ساۋداعا سالىپ، ورىس ءتىلى مەن وزگە ەلدىڭ ادەت-عۇرپىمەن بالا ساناسىن ۋلاۋدىڭ كەساپاتى. بۇل جەردەگى ماسەلە - تەك بالا ساناسى عانا ەمەس، ۇلت ساناسىنا كەلىپ تىرەلەدى. ۇلت ساناسىن ماڭگۇرتتەندىرۋدىڭ ەڭ توتە جولى وسى بولسا، ۇلتتىققا ورالۋدىڭ امالى دا وسى، قازاقى، ۇلتتىق بوياۋى قانىق، قازاق تىلىندە تۇسىرگەن بالالار ءفيلمىن كوبەيتۋدە بولىپ تۇر. بالا تاربيەسىندەگى وسى ماسەلە، تەك وسى ءبىر وتباسىنداعى اتا –انانىڭ باسىنداعى بولىپ جاتقان جاي ەمەس. بۇل، كۇللى قازاق وتباسىنىڭ باسىنداعى كەشىپ جاتقان جاعداي. بۇدان كەيىنگى كەزدە، وسى بالالار فيلمىنە قاتىستى نارىقتىق كوزقاراستى وزگەرتەتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى. ساۋدانىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، بالالاردىڭ جان –دۇنيەسىنە دەيىن ساۋداعا اينالدىرعاننان ۇتقان جوقپىز، ۇلت رەتىندە ۇتىلدىق. بارىمىزگە بەلگىلى، قازىر ساتىپ اپەرەتىن بىردەن ء–بىر بالاعا قىزىقتى، ءارى تارتىمدى ورىس تىلىندەگى «ماشا مەن ايۋ» ءمۇلتفيلمى. ونىڭ ۇستىنە، ينتەرنەتتە قاپتاپ جۇرگەن الەۋمەتتىك جەلىلەرگە سالىنىپ جاتقان ءتۇرلى پيعىلداعى شەتەلدىك مۋلتفيلمدەر. ازىرگە، شەتەلدىڭ گيپەر بەلسەندى بالا ساناسىن ءۇيىرىپ اكەتەتىن مۋلتفيلمدەرىنە باسەكگە توتەپ بەرەتىن قازاق مۋلتفيلمدەرى جوقتىڭ قاسى. ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ كورسەتىلەتىن مۋلتفيلم كورىپ وسكەن بالانىڭ ءتىلى عانا ەمەس، اپپاق اق قاعازداي ساناسى دا ورىسشا قالىپتاسادى. سول سەبەپتى، بالانىڭ ۇلتتىق ساناسى قالىپتاساتىن پسيحولوگيالىق كۇردەلى كەزەڭىندە وزگە ەلدەردىڭ مۋلتفيلمدەرىن وپتيكالىق تۇردە دە، اكۋستيكالىق تۇردە دە، بالاعا كورسەتۋگە بولمايدى. مىسالى، ەگيپەتتە بالالار فيلمدەرىن جاساۋ مەملەكەت تارپىنان قاتاڭ باقىلانادى. بالالار فيلمدەرىن تۇسىرۋگە مەملەكەت ارنايى قايتارىمسىز قاراجات بولەدى دە، ونىڭ ورىندالۋىن، نە ءتۇسىرىلىپ جاتقانىن باكىلايدى ەكەن. سەبەبى، بالانىڭ پسيولوگياسىن بۇزۋعا، ۇلتتىق ساناسىن وزگە ەلدىڭ سالتىمەن، ادەبىمەن شاتاستىرۋعا جول بەرمەۋ كەرەك دەپ سانايدى. ال، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە، جان الەمىنە قاتىستى شىعارماشىلىق دۇنيەلەردىڭ ۇلتتىق قالىپقا كەلمەسە دە، جاپا تارماعاي ساناعا سىڭىرۋدە. قازاقتاردى مۋلتفيلم تۇسىرە المايدى دەۋگە بولمايدى. كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا بولسا دا، قازاقتىڭ مۋلتفيلم جانرىندا ۇلتتىق بولمىسقا ءتان مۋلتفيلم تۇسىرگەن رەجيسسەر امەن حايداروۆتىڭ «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر» دەگەن ءونىمى ەدى. بۇل ءمۋلتفيلمنىڭ ءتىلى دە، سيۋجەتى دە، بالاعا، جالپى ەرەسەك ادامعا دا بەرەتىن ۇلتتىق تاربيەسى، فيلمنەن كورەرمەن ساناسىنا جەتەتىن اۋراسى دا قازاقى دەرسىڭ! بىزدە ءامين حايداروۆ تاعلىمىن العان مەكتەپ بار. مامان جوق دەپ اۋىزدى كۇر شوپپەن سۇرتە المايمىز. سول رەجيسسەر ءامين حايداروۆ ۇلاعاتىن جالعاستىرۋعا مۇمكىندىك تە بار. تەك، جوعارى جاقتان قولداۋ عانا كەرەك سياقتى.

قازاق حالقى ەجەلدەن «بالا بەر، سانا بەرمەسەڭ، الا بەر» دەپ، بالانىڭ ساناسىنا اسا ءمان بەۋى تەگىن ەمەس. «ۇرپعىڭدى ءوز تاربيەڭمەن ەمەس، ۇلتتىڭ سالت –داستۇرىمەن تاربيەلە» دەپ وسيەت قالدىرعان بابالارىمىزدىڭ، البەتتە بۇل جەردە ۇلتتىق سانا تۋرالى ايتقانى انىق. كوزى قاراقتى، كوڭىلى زەرەك كورەرمەن سوڭعى كەزدەرى تەلەديداردان ۇزدىكسىز كورسەتىلەتىن «الدار كوسە» ءمۋلتفيلمىنىڭ ۇلتتىق ۇعىمعا كەرەعار، ۇلتتىق سانا مەن ءداستۇردى، تاربيەنى بۇرمالاپ ناسيحاتتاپ جۇرگەنى تۋرالى ءجيى ايتدى. باي-باقۋاتتى ادامنىڭ قارنى قاباقتاي، الدانىپ قالا بەرەتىن اڭقاۋ بايعۇس كەيپىندە بەرسە، ۇلتتىق كەيىپكەر الدار كوسە ەلدى الداپ كۇن كورگەن ناعىز الاياق، زىمياننىڭ ءوزى عىپ كورسەتەدى. ال، اڭىز بويىنشا الدار كوسە، ءالسىز ەلگە وكتەمدىك كورسەتكەن ادىلەتسىزدەن ەلدىڭ كەتكەن ەسەسىن اقىلىمەن قايتارىپ بەرىپ جۇرگەن ەل جاناشىرى ەدى. ەل بيلەۋشىسى اركىمنىڭ وتباسىن بۇزىپ جۇرگەن وڭباعان، ال اناسى كۇيەۋىنىڭ كوزىنە قاراداي ءشوپ سالعان جەنىل ءجۇرىستى ايەل كەيىپىندە بەينەلەگەن. قاي زاماندا بولماسىن ۇلتىمىزدا شىعارماشىلىق پەن ونەر ادامدارى حالىقتى ىزگىلىككە، يماندىلىققا تاربيەلەگەن. سوندا، رەجيسسەر ا. كراۋستىڭ مۇنداي مۋلتفيلم تۇسىرۋدەگى ماقساتى نە دەگەن ويعا قالاسىڭ. الدە، بۇعان دا ىقپالىن تيگىزىپ وتىرعان نارىقتىق كوزقاراس پەن جان –دۇنيە ساۋداسى ما؟! اربىردەن كەيىن، بۇل «الدار كوسە» سياقتى ۇلتتىق شىعارماشىلىق تۇلعاسىن كەلەكە ەتۋ. بۇل ءمۋلتفيلمدى كورگەن بالانىڭ ساناسىندا ۇلتتىق قۇندىلىققا دەگەن جەك كورۋشىلىك سەزىم ويانادى.
بۇل جەردە اتا – انالاردىڭ بالالارىنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا جاۋاپسىزدىعى دا، قارا نيەتتىلەردىڭ وڭ جامباسىنان كەلىپ، ءجاسوسپىرىم سابيلەر ساناسىن وڭاي ۋلانۋىنا اسەرىن تيگىزۋدە. بالا تارتىبىنە نەمقۇرايلى اتا-انا قاپتاپ كەتكەن الەۋمەتتىك جەلى ارنالارىنداعى كورسەتىلىمدەردى تەكسەرىپ جاتپايدى. راس قوي! سول سەبەپتى، بالانىن قانداي فيلم كورىپ جۇرگەنىن ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس. ايتا ايتا، جاۋىر بولعان ماسەلە دەسەك تە، ۇرپاق ساۋلىعىنا قاتىستى ءاربىر ءىس كۇن تارتىبىنەن تۇسپەۋى ءتيىس ماسەلە! «بالالاردىڭ دەنساۋلىعىنا زيان تيگىزەتىن جاعىمسىز اقپاراتتاردان قورعاۋ» تۋرالى زاڭ جوباسىنىڭ ماجىلىستە قولعا الىنعانىنا سەگىز جىلدان استى. 2012 جىلدان بەرى تالقىلاۋدا. ودان بەرى قانشاما ءجاسوسپىرىمنىڭ ساناسى ۋلاندى. سالاۋاتتى ومىرمەن حوش ايتىستى. بالا تاربيەسىنە، دەنساۋلىعىنا، جان دۇنيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا كەرى اسەرى بار دۇنيەلەر قولدانىستان الىنىپ تاستالۋى ءوز كەزەگىن ءالى كۇتۋدە!

كەزىندە، نارىق دەپ ءجۇرىپ، ساۋداعا سالىنباۋى ءتيىس ماسەلەلەردى ساۋدالاپ جىبەردىك. ەندى، بالا ساناسىن قورعايمىز دەسەك، بالالار تاربيەسىنە، ساناسىنا، تىلىنە زياندى انيماتسيالىق فيلمدەرگە ەگيپەت ەلى سياقتى ءبىزدىڭ دە نارىقتىق كوزقاراستى دوعارىپ، قايتا قارايتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى.

ءزۇبايرا اكىمنىڭ جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz