يران: تولقۋ وزگەرىستەرگە اۋىسادى
الماتى-تەگەران. 25 ماۋسىم. قازتاگ – راسۋل رىسمامبەتوۆ. يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ بىرقاتار قالالارىنداعى، سونىڭ ىشىندە ەل استاناسى تەگەرانداعى احۋال كۇردەلى كۇيى قالىپ وتىر. سايلاۋدىڭ قورىتىندىسى جاريا ەتىلگەن سوڭ باستالعان ميتينتەر جالعاسۋدا جانە ولارعا كوپ ادامدار قاتىسىپ جاتىر.
شەتەلدىك ديپلوماتتار مەن بيزنەسمەندەردىڭ وتباسىلارى تولقۋلارعا جانە جازعى دەمالىسقا بايلانىستى ير اۋماعىن تاستاپ كەتىپ جاتىر.
دەمونسترانتتار مەن پوليتسيا اراسىنداعى قاقتىعىستاردىڭ ازايعانىنا قاراماستان، بىرقاتار ساراپشىلار وسى اپتانىڭ بەيسەنبى جانە جۇما كۇندەرى نارازىلىق بىلدىرۋشىلەردىڭ تاعى ءبىر تولقىنىن بولجاپ وتىر.
24 ماۋسىمداعى جاعداي بويىنشا، تاياۋ شىعىستىڭ ەڭ ءىرى قالاسى – تەگەراندا ير تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن تولقۋلار بولدى.
يراننىڭ قازىرگى بيلىگى ادام قازاسىن بارىنشا ازايتۋعا تىرىسىپ، جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاۋعا تىرىسىپ وتىر. الايدا باتىستىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جانە بىرقاتار دەرەككوزدەردىڭ اقپاراتىنا سەنسەك، دەمونسترانتتاردىڭ اراسىندا قازا بولعانداردىڭ سانى 22 ماۋسىمدا 130 ادامنان اسىپ ءتۇستى.
الماتى-تەگەران. 25 ماۋسىم. قازتاگ – راسۋل رىسمامبەتوۆ. يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ بىرقاتار قالالارىنداعى، سونىڭ ىشىندە ەل استاناسى تەگەرانداعى احۋال كۇردەلى كۇيى قالىپ وتىر. سايلاۋدىڭ قورىتىندىسى جاريا ەتىلگەن سوڭ باستالعان ميتينتەر جالعاسۋدا جانە ولارعا كوپ ادامدار قاتىسىپ جاتىر.
شەتەلدىك ديپلوماتتار مەن بيزنەسمەندەردىڭ وتباسىلارى تولقۋلارعا جانە جازعى دەمالىسقا بايلانىستى ير اۋماعىن تاستاپ كەتىپ جاتىر.
دەمونسترانتتار مەن پوليتسيا اراسىنداعى قاقتىعىستاردىڭ ازايعانىنا قاراماستان، بىرقاتار ساراپشىلار وسى اپتانىڭ بەيسەنبى جانە جۇما كۇندەرى نارازىلىق بىلدىرۋشىلەردىڭ تاعى ءبىر تولقىنىن بولجاپ وتىر.
24 ماۋسىمداعى جاعداي بويىنشا، تاياۋ شىعىستىڭ ەڭ ءىرى قالاسى – تەگەراندا ير تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن تولقۋلار بولدى.
يراننىڭ قازىرگى بيلىگى ادام قازاسىن بارىنشا ازايتۋعا تىرىسىپ، جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاۋعا تىرىسىپ وتىر. الايدا باتىستىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جانە بىرقاتار دەرەككوزدەردىڭ اقپاراتىنا سەنسەك، دەمونسترانتتاردىڭ اراسىندا قازا بولعانداردىڭ سانى 22 ماۋسىمدا 130 ادامنان اسىپ ءتۇستى.
جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ بولىپ جاتقان وقيعالارعا بەرگەن تۇسىنىكتەمەسى بويىنشا، قارسىلىقتىڭ ورشىگەنى سونشا، بيلىك يسلام توڭكەرىسى كۇزەتىنىڭ بەلسەندىلەرى – «باسيدجداردى» تارتۋعا ءماجبۇر بولعان. كەيبىر دەرەككوزدەردىڭ حابارلاۋىنشا، شىعۋ تەگى يراندىق باسيدجدار تولقۋلاردى باسۋعا قاتىسۋدان باس تارتقان، سوندىقتان بيلىك پالەستينالىقتار مەن ليۆاندىقتاردان قۇرالعان جالدانۋشىلاردى تارتقان. قازتاگ اگەنتتىگىنە دەرەككوزدەردەن بەلگىلى بولعانىنداي، جالدانۋشىلاردىڭ بىرىنەن جاۋاپ الىنىپ، بەينەكامەراعا جازىلعان. بەينەتاسپادان جاۋاپ بەرىپ وتىرعان ادام فارسي ءتىلىن بىلمەيتىنى، تەك ارابشا عانا سويلەيتىنى بايقالادى. كوپتەگەن ازاماتتار جالدانعان باسيدجدار باقىلاۋدان شىعىپ كەتتى دەپ ەسەپتەگەنىمەن، يراندىقتار بۇعان قاتتى اشۋلاندى.
بۇل جولى يرانداعى سايلاۋعا شەتەلدە - اقش-تا، ۇلىبريتانيادا، باسقا ەلدەردە تۇرىپ جاتقان كوپتەگەن يراندىقتار كەلدى. ير بيلىگىنىڭ وكىلدەرى تەگەرانداعى جاپپاي تارتىپسىزدىكتەرگە شەتەلدىك مەملەكەتتەردىڭ قاتىسى بار دەپ وتىرعانى دا سوندىقتان.
سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك ورگاندارداعى دەرەككوزدەر نارازىلىق شارالارىنا وتە كوپ ادام قاتىسىپ جاتقانىن مويىندادى جانە ىقتيمال دەمونستراتسيالار تۋرالى اقپاراتتىڭ بولعانىنا قاراماستان، ولار مۇنداي كولەمدەگى تولقۋلارعا دايىن بولماعانىن ايتىپ وتىر.
رەسمي بيلىكتىڭ ءداستۇرلى دىڭگەگى بولىپ تابىلاتىن ەلدىڭ اگرارلىق اۋداندارىندا دا نارازىلىق شارالارى بولعانى اتالىپ وتىر. سولتۇستىك جانە شىعىس ايماقتار شامادان تىس تىيىمداردان ەركىندىكتى قولدايدى. سونىمەن قاتار، اگەنتتىككە سۇحبات بەرگەن كەيبىر يراندىقتار مير حوسەينا مۋساۆي ءۇشىن داۋىس بەرگەندە، ولار كلەريكالىق توپتاردىڭ ەل ساياساتىنا ىقپالىن السىرەتۋ ءۇشىن داۋىس بەرگەندەرىن ايتتى. قازىر اياتوللا حامەنەي احمادينەجادتىڭ سايلانۋىن قولداعان سوڭ، ءدىني باسقارمانىڭ ارەكەتتەرىنە نارازىلىق كۇشەيە ءتۇستى.
دەمونستراتسيالار ءوتىپ جاتقان اۋدانداردى ەسكەرمەگەندە، تەگەرانداعى احۋال ايتارلىقتاي تىنىش. پوليتسيا كۇشتەرى ادامداردى ارانداتپاۋ ءۇشىن تىنىش كوشەلەردەگى ءتارتىپتى قاداعالاماۋعا تىرىسۋدا. كەشكى ۋاقىتتا قالانىڭ بارلىق جەكە مەنشىك سەكتورلارىندا ءمۋساۆيدىڭ جاقتاۋشىلارى «اللاح اكبار!» ۇرانىن ەستۋگە بولادى. پوليتسيا مەن بيلىكتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرماۋ ءۇشىن بىرقاتار اۋداندارداعى ازاماتتار ۇراندارى ۇيدە وتىرىپ، تەرەزەدەن ايقايلايدى.
بىرقاتار باق پەن دەرەككوزدەردىڭ حابارلاۋىنشا، ماحمۇد احمادينەجاد، اشىق ساياساتكەر جانە پاتريوت رەتىندە ەلدىڭ كەلەشەگى ءۇشىن الاڭداۋلى جانە سايلاۋدان كەيىن ورىن العان ازاماتتاردىڭ تولقۋلارى ءۇشىن قاتتى مازالانىپ وتىر.
ەل ۇكىمەتى بىرتە-بىرتە تىيىم سالۋ ساياساتىن قولدانۋعا تىرىسىپ جاتىر، ياعني تولقۋلاردىڭ دالاعا شىعىپ، سول جەردە وشۋىنە مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.
قازىرگى ۋاقىتتا وقيعالاردىڭ دامۋىنا قاتىستى بولجام جاساۋ قيىن.
بۇل احۋالدان جاساۋعا بولاتىن جالعىز قورىتىندى – يران وزگەرىپ كەلەدى. قاراپايىم ازاماتتار شامادان تىس تىيىمدار مەن شەكتەۋلەرگە كونبەيدى. الەمدىك ەكونوميكا مەن ساياساتتىڭ جاھاندانۋى، ينتەرنەت پەن سپۋتنيكتىك تەلەۆيزيانىڭ كەڭ تارالۋى وقشاۋلاۋ مەن سىرتقى شەكتەۋگە كەدەرگى جاسايدى، يراننىڭ وقشاۋلانۋى ەڭ الدىمەن، ير-مەن تىكەلەي، ءۇشىنشى ەلدەر جانە وففشورلىق ايماقتار ارقىلى ساۋدا جاسايتىن امەريكاندىق، ەۋروپالىق، رەسەيلىك جانە قىتايلىق كومپانيالارعا ءتيىمدى.
يران ازاماتتارىنىڭ كوپشىلىگى ۇكىمەتكە ءبىلدىرۋ ءۇشىن كوشەگە شىعىپ، جاعدايدى وزگەرتۋ كەرەك جانە وزگەرتۋگە بولادى دەپ سەنەدى. بۇل تۇرعىدا، يران شىعىس دەموكراتياسىنىڭ جاڭا ۇلگىسى بولىپ وتىر، مۇندا دەمونسترانتتار ۇيىمداسقان، ال ۇكىمەت پەن وپپوزيتسيا جەتەكشىلەرى تاياۋ شىعىستىڭ كەز-كەلگەن ەلىندە تۋىنداۋى مۇمكىن زورلىق تولقىنىن باسۋعا قابىلەتتى.
قازىرگى ۋاقىتتا احمادينەجاد تا، مۋساۆي دە نەگىزگى تۇلعالار ەمەس. بۇدان دا ماڭىزدى دەرەك – حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ساياسي ەركىن كورسەتۋدەگى ۇيىمداسقاندىعى. قازاقستانمەن سالىستىرعاندا، يران حالقى ءوز كانديداتتارىنىڭ ساياسي باعدارلاماسىن جاقسى بىلەدى جانە ولاردان وسى باعدارلامانىڭ ورىندالۋىن قاتاڭ تالاپ ەتەتىن بولادى. بۇل كەزەڭدە مۋساۆي – جاقىن ۋاقىتتا ير-دا بولاتىن وزگەرىس نىشانى عانا.
نارازىلىق بىلدىرۋشىلەر سايلاۋ قورىتىندىسىنىڭ قايتا قارالۋىنا قول جەتكىزبەسە دە، احمادينەجاد ۇكىمەتى الەۋمەتتىك جانە ساياسي سالاداعى رەفورمالار ارقىلى الەۋمەتتىك قارسىلىقتى جۇمسارتا تۇسەدى. شەكتەۋ شارالارىن ارى قاراي جالعاستىرۋ مۇمكىن ەمەس جانە بۇل ازاماتتاردىڭ ەل ومىرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن السىرەتۋى مۇمكىن، مۇنى ءبارى ءتۇسىنىپ وتىر.
وسىلاي بولا تۇرا، يران ازاماتتارىنىڭ بارلىعى قازىرگى رەجيمنىڭ ەڭبەگىن باعالايدى، بۇل رەجيم 30 جىلدا ير-ءدى ەكونوميكالىق، تەحنولوگيالىق، قارجىلىق بازاسى مىقتى، دەنساۋلىعى ساۋ، ۇيىمداسقان ۇلتى مەن تاۋەلسىز يدەولوگياسى بار ايماقتاعى دامىعان مەملەكەتتەردىڭ بىرىنە اينالدىردى.
يرانداعى وزگەرىستەر ايماقتاعى جانە الەمدەگى ەلەۋلى وزگەرىستەرگە الىپ كەلەدى.
جاقىن ۋاقىتتا ءبىز تاياۋ شىعىستىڭ ايماقتىق جەتەكشىسىنىڭ كوتەرىلۋىن باقىلايتىنىمىز ەش كۇمانسىز. ول گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق احۋالعا تۇزەتۋلەر ەنگىزەدى. ونىڭ مۇددەلەرى اقش پەن ەۋروپانىڭ ۇلكەن قولداۋىمەن تاياۋ شىعىسقا دا، ورتالىق ازياعا باعىتتالاتىن بولادى.
قازاقستان وسىنى ەرتە تۇسىنسە، ءبىز ءوزىمىزدىڭ سىرتقى ساياسي جانە ەكونوميكالىق دوكترينامىزدى الداعى وزگەرىستەرگە تەزىرەك بەيىمدەي الامىز. قر قالىپتاسقان جاعدايدان پايدا تابۋى دا مۇمكىن، الايدا بۇل قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەر مەن قارجىلىق-ونەركاسىپ توپتاردىڭ ىشكى پروبلەمالارعا عانا نازار اۋدارۋى جانە ايماقتىق باستامالاردىڭ ءالسىز تاجىريبەلىك قايتارىمدىعى سالدارىنان جۇزەگە اسۋى ەكىتالاي.
