قايسار ءالىم. استانا، الماتىعا ۇقساپ باق!
«ءبىز الماتىدا تۇرامىز!» اعىنان اقتارىلىپ، شالقي شەشىلەدى. جۇرەك ءسوزى جالعان بولىپ پا؟ ماقتانىش لەبى ەسەدى. سۇيسىنەدى. الماتىسىن - استاناسىن شەكسىز ءسۇيەتىنى سەزىلەدى. سىرتتان بارعاندار وسى عاجاپ سەزىمگە ءون-بويىن جىلىتىپ، اسەرلەنىپ كەتەتىن. ارۋ الماتىنىڭ تۇرعىنى بولۋدى اڭسايتىن. الاتاۋعا قاراپ، سۇلۋلىقتىڭ نە ەكەنىن ۇعىنا تۇسەتىن. جاسىل-جەلەگىن جامىلا كوشەسىن قىدىرىستاعاندا، جۇماقتا جۇرگەندەي ماسايراپ، مارقايىپ قالاتىن. سىلدىراپ اققان ارىق سۋى تىنىسىن اشىپ، بۇرقاقتارى كوڭىل كىرىن جۋىپ، تازالاپ جالتىراتىپ جاتقانداي ما؟ ماپ-مايدا سامالى عازيز اناڭنىڭ ماڭدايىڭنان جەڭىل سۇيگەنىندەي، جايدارمان جەلپىپ وتەدى. ودان سايىن اڭسارلى، سيقىرلى وي دەگبىرىڭدى الا تۇسەدى: «الماتىدا نەگە تۇرمادىم ەكەن؟»
شىركىن-اي، الماتىدا تۇرۋ ءار ادامنىڭ ىستىق ىقىلاسىن وياتقان ءتاتتى ارمانى بولۋشى ەدى. ءالى دە سولاي عوي. اياسىنان استانا كوشىپ كەتتى ەكەن دەپ، الماتىنىڭ ساياسىن ەشكىم ساعىنبايدى دەگەنگە كىم سەنۋشى ەدى. ەشكىم سەنبەيدى. قايتا، الماتىعا دەگەن ىڭكارلىگى باسىم كىم-كىمنىڭ دە. بۇرىنعى تۇرعىنىنىڭ دا، ەشقاشان مەكەندەپ كورمەگەنىنىڭ دە. اڭسارعا ءامىر جۇرمەيدى. «زەينەتكە شىعىسىمەن الماتىما تارتىپ وتىرامىن»، دەيتىندەردىڭ جولىن كەسەسىڭ بە، تۇگە. اركىمنىڭ جۇرەك تاڭداۋى - كوڭىل حوشى. جالپاق وتانىنىڭ ءار تۇكپىرىن ىستىق تا جايلى ۇيا دەپ باعالايتىن ولارعا نە كىنا تاعارسىڭ؟!
«ءبىز الماتىدا تۇرامىز!» اعىنان اقتارىلىپ، شالقي شەشىلەدى. جۇرەك ءسوزى جالعان بولىپ پا؟ ماقتانىش لەبى ەسەدى. سۇيسىنەدى. الماتىسىن - استاناسىن شەكسىز ءسۇيەتىنى سەزىلەدى. سىرتتان بارعاندار وسى عاجاپ سەزىمگە ءون-بويىن جىلىتىپ، اسەرلەنىپ كەتەتىن. ارۋ الماتىنىڭ تۇرعىنى بولۋدى اڭسايتىن. الاتاۋعا قاراپ، سۇلۋلىقتىڭ نە ەكەنىن ۇعىنا تۇسەتىن. جاسىل-جەلەگىن جامىلا كوشەسىن قىدىرىستاعاندا، جۇماقتا جۇرگەندەي ماسايراپ، مارقايىپ قالاتىن. سىلدىراپ اققان ارىق سۋى تىنىسىن اشىپ، بۇرقاقتارى كوڭىل كىرىن جۋىپ، تازالاپ جالتىراتىپ جاتقانداي ما؟ ماپ-مايدا سامالى عازيز اناڭنىڭ ماڭدايىڭنان جەڭىل سۇيگەنىندەي، جايدارمان جەلپىپ وتەدى. ودان سايىن اڭسارلى، سيقىرلى وي دەگبىرىڭدى الا تۇسەدى: «الماتىدا نەگە تۇرمادىم ەكەن؟»
شىركىن-اي، الماتىدا تۇرۋ ءار ادامنىڭ ىستىق ىقىلاسىن وياتقان ءتاتتى ارمانى بولۋشى ەدى. ءالى دە سولاي عوي. اياسىنان استانا كوشىپ كەتتى ەكەن دەپ، الماتىنىڭ ساياسىن ەشكىم ساعىنبايدى دەگەنگە كىم سەنۋشى ەدى. ەشكىم سەنبەيدى. قايتا، الماتىعا دەگەن ىڭكارلىگى باسىم كىم-كىمنىڭ دە. بۇرىنعى تۇرعىنىنىڭ دا، ەشقاشان مەكەندەپ كورمەگەنىنىڭ دە. اڭسارعا ءامىر جۇرمەيدى. «زەينەتكە شىعىسىمەن الماتىما تارتىپ وتىرامىن»، دەيتىندەردىڭ جولىن كەسەسىڭ بە، تۇگە. اركىمنىڭ جۇرەك تاڭداۋى - كوڭىل حوشى. جالپاق وتانىنىڭ ءار تۇكپىرىن ىستىق تا جايلى ۇيا دەپ باعالايتىن ولارعا نە كىنا تاعارسىڭ؟!
ءبارىن كوزبەن كوردىك، كوڭىلمەن سەزىنگەن ەدىك. 1997 جىلدىڭ قىسى قانداي قاھارلى بولدى. ايازعا بۋىلعان، دۇلەي بوراندى اقمولا الماتىلىقتاردى نەمەسە ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرىنەن قونىس اۋدارعانداردى ەركەلەتكەن جوق. كورگەن كوزدە جازىق جوق. ىسقىرعان جەلدەن ايالداما قالقانىمەن قوسا ۇشىپ كەتكەلى تۇرعان ادامنىڭ شاراسىز كەيپىن كورگەندە، جان قىسىلادى ەكەن. كوكتەمگە سالىم بيىك عيماراتتىڭ جوعارعى قاباتىنان ميداي جازىق دالاعا بىردەڭەسىن ىزدەگەندەي تەلمىرىپ قاراپ تۇرعان بوزبالانىڭ: «الاتاۋدىڭ ءبىر شوقىسىن اكەپ قوندىرا سالسا عوي...» - دەپ الدەكىمگە شاعىنىپ جاتقانىنىڭ كۋاسى بولعانبىز. مۇمكىن تاۋدا تۋعان پەندە بولدى ما ەكەن؟ تاۋدا تۋعاندار تاۋدى تۇسىندە دە اڭسايدى دەۋشى ەدى...
قالاي دەسەك تە ارقاعا جەر ۇيىعى جەتىسۋدان ەل استاناسى سالقار كوشىمەن قونىس اۋداردى. ۇلى وقيعا. حح عاسىردىڭ تەڭدەسسىز وزگەرىسى. ەلباسىنىڭ، حالىقتىڭ بىرەگەي ءبىتىمدى شەشىمى. تەگىندە، استانالار اۋىسۋىنىڭ ءوزى تابيعيلىق كەزەگىمەن رەتتەلىپ، شەشىلىپ جاتاتىنداي بوپ تا كورىنەدى. مۇنداي باستامالار تالاي ءۋالى اۋىزداردان شىققان دا. الداسپان عالىم ق.ساتباەۆ، الاش كوسەمى ءا. ءبوكەيحانوۆ، پولياك رەۆوليۋتسيونەرى ا.يانۋشكەۆيچ ەڭبەكتەرىندە قازاق ەلىنىڭ استاناسىنا لايىقتى جەر رەتىندە ءداپ وسى ارقا ايماعى بولە-جارا لايىقتالعان ەدى. ال مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ 1929 جىلى ماسكەۋدىڭ بۋتىركا تۇرمەسىندە جاتىپ، تەرگەۋدە بەرگەن «قازاقستانداعى قوعامدىق-ساياسي قىزمەت جانە وعان الاشورداشىلاردىڭ، مەنىڭ قاتىناسىم جونىندە» دەگەن جاۋاپ ماقالاسىندا: «قازاق رەسپۋبليكاسىنداعى قازاق جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا جىك-جىككە ءبولىنۋ جانە رۋلىق توپتار قۇرۋ رەسپۋبليكا ومىرگە كەلگەن 1920 جىلدان باستالادى...»، - دەپ تۇيىندەلگەن. ەندى ءمىرجاقىپتىڭ سول جاۋابىنا نازار سالايىقشى: «ماسەلەن، قازاقستان ورتالىعىن ورىنبوردان كوشىرۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەندە ورال، بوكەي كوممۋنيستەرى ورتالىق ورىنبوردا قالسىن، ەڭ بولماعاندا اقتوبە بولسىن دەگەن. ويتكەنى، بۇل ەكى قالا ولاردىڭ ەلىنە جاقىن. تۇركىستان كوممۋنيستەرى شىمكەنت، قىزىلوردا بولسىن دەگەن. ويتكەنى، بۇل قالالار سولاردىڭ ەلىنە جاقىن. اقمولا، سەمەي كوممۋنيستەرى ورتالىق سەمەيدە بولسىن دەگەن. ءويتكەنى، سەمەي ولارعا جاقىن».
قاراڭىزشى، مىرجاقىپتىڭ قابىرعاسى قالاي-قالاي سوگىلەدى. بىرلىكتىڭ تۋىن كوتەرەدى. ەلدىككە شاقىرعان، ۇراندى ءسوز. جىككە بولىنبەۋگە ۇندەگەن قىراعى كوز. قازاق دەرتىنە اينالا باستاعان ءسال اۋىتقۋدى سىلاپ تاستاۋعا بەكىنگەن پارمەندىلىك. ءتۇبى، ءبىر توبەسى كورىنەتىن تاۋەلسىزدىككە جەتۋدىڭ ۇلى مۇراتتى جولىنداعى الگىندەي كەسەلدەردەن كۇنى بۇرىن ارىلۋعا دەگەن مارتتىك قادام مەن ىڭكار سەزىم! ۇلى ىستە رەتسىز انداعايلاۋدىڭ قاجەتسىزدىگىن ۇعىندىرعان اقىلماندىق! جاسىراتىن نەسى بار، اقمولاعا بەت بۇرعان ۇلى كوشتىڭ الدىندا دا، سوڭىندا دا شۇباتىلىپ نەشە ءتۇرلى ءسوز ءجۇردى. ءبىرى - كوشكە وڭ بولسىن ايتسا، ەكىنشىسى - قىرىن قاباق تانىتقان. تاريح تا ءتۇزۋ جولعا تۇسكەندەردى ەمەكسىپ، ەرىك-جىگەرىنە ساتتىلىك تىلەيتىندەي. سولاي بولدى دا. تەگەۋرىندى كوشتىڭ باسىندا - ەلباسى. كەيىنگىلەرى تىزگىندى تەڭ ۇستاسىپ، ۇزەڭگىگە اياعىن نىق سالىپ، باقىتتى ورداعا بىرلىكپەن ءباھادۇرىن قورعاي، قولپاشتاي اتتانعان... كەيىنگى ناتيجە بارشامىزدىڭ كوز الدىمىزدا عوي.
سونىمەن، جاڭا استانا جايناپ، جاسارىپ جاتىر. قازاق ەلىنىڭ مارتەبەسى ءتىپتى الەم الدىندا ءوسىپ، قۇت قونعان قازاقستاندى جىعا تانيتىن مەملەكەتتەر كوبەيدى. ەلورداعا ىنتىعا كەلىپ، كوڭىل حوشىن ەسەلەپ قايتادى. «قازاقستان- نازارباەۆ» دەپ، رياسىز شاتتانىپ اتتانادى. سىرت كوز وسىلايشا سۇقتانعاندا، ءوز ىشىمىزدەگىلەر تاقىمىن قىسىپ، تامسانباعاندا قايتسىن؟ باياعى تاۋدى اڭسايتىنداردىڭ ءوزى جازىق دالانىڭ جۇپارىنسىز تۇرا المايتىنداي وزگەرىپ سالا بەرىپتى. ءتىپتى: «ىرگەمىزدە كوكشەنىڭ تاۋلارى تۇر عوي»، دەپ وزگە ورەكپىگەندەردىڭ كوڭىلىن باساتىن بولىپتى. زەينەتكە شىققاندارىنىڭ كەيبىرى «سول كۇنى-اق كەتەمىن» دەۋىنەن اينىپ، وتباسىمەن باقۋاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ارقانىڭ ايازىنان قورىنعاندار «بوي سەرگىتەر بورانىنا» كوندىگىپ قالعاندارىن جاسىرماي ايتادى.... قىسقاسى، استانانىڭ قىسى-جازى ۇيتقىعان جەلىنە جانىن-جۇرەگىن توسىپ، تازالاتقىسى كەلگەندەي، ولار تۇپكىلىكتى باق قونىسىن تاپقانداي ەكەن. ەلباسى ايتپاقشى، كەڭ-بايتاق قازاقستاننىڭ قاي بۇرىشى دا اتا-بابالارىمىزدىڭ قانىمەن، ارمان-تىلەگىمەن قورعالىپ، ماڭگىلىككە مەنشىگىمىزگە بەرىلىپ، ماڭدايىمىزعا بۇيىرعان جيدەلىبايسىندى، ءجاننات جەر ەمەس پە! ونىڭ ءار ايماعى - ءار قازاقتىڭ تۇراعى! ءار تۇرعىنىنىڭ اڭساۋلى مەكەنى - بايتاعىنىڭ ءار پۇشپاعى! بۇگىندە ءار قازاقتىڭ بويىندا وسىنداي ەلدىك مىنەز قالىپتاسىپ كەلە جاتقانى- سانانىڭ جاڭعىرعانى عوي! ساف التىنداي تازارعانى عوي! مىرجاقىپ مۇڭىنداعى - ورتاق ءىستى شەشۋ بارىسىنداعى رۋ-رۋ، توپ-توپقا ءبولىنۋدىڭ نىشانى جوعالعانىنىڭ بەلگىسى دە! تاۋبە دەلىكشى.
استانالىق! سىزگە كىم قىزىقپايدى قازىر؟ ءبارى دە. شالعايداعى شالىڭ تەلەديدار الدىندا شالقايىپ جاتىپ: «استاناعا اربالىپ قالدىم، كوشىپ كەتسەم قايتەدى؟» دەپ ادەيى كۇپىنىپ، قيپاقتاپتى. «اۋىلسىز استانا بولا ما، سەن وسىندا كەرەكسىڭ»، دەپ كەمپىرى كەكەتسە كەرەك. ۇپايى ورتالانىپ قالعان شالى سوندا: «ءبىر ارمانىم قالىپ بارادى، سونداي ءايبات قالادا سەنىمەن تانىسقانىمدا عوي...» دەپ ءسوزىن جۇتىپ قويىپتى. تويىمسىز كارى كوزى كەمپىرىن دە بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ جىبەرگەندەي ەكەن، ءباتىر-اۋ. جاستى دا، جاسامىستى دا ىنتىق ەتكەن ەلوردا وسى ەكەن. ال جاس تۇرعىندارى قادىرىن تولىق بىلە مە! شاۋ تارتقاندارى شامىرقانباي، شۋاقتى كۇندەرىن كۇنگەيلى ەتىپ وتكىزە الىپ ءجۇر مە؟
تۇرعىندارىنىڭ رۋحاني دەڭگەيى بيىك، مادەني ءومىرىنىڭ ءماندى بولۋىنا نە قاجەت؟ ءتىپتى الەۋمەتتىك تىرشىلىگىنىڭ دە ساپاسى اركىمنىڭ ادەبيەت پەن ونەرگە دەگەن سۇرانىسىنىڭ جۇيەلى قاناعاتتاندىرىلۋىنا بايلانىستى ەكەنىن باسا ايتساق، نەسى ارتىق؟ جاتتاندى ويدى وڭىنا بۇرىڭقىراپ زەرلەسەك، شاھار زيالى بولماي، ادامدارىنىڭ دا زيالى، وركەنيەتكە لايىقتى ءومىر ءسۇرۋى نەعايبىل سەكىلدى.
سوندا العى كەزەكتە استاناعا ءتان نەندەي ەرەكشەلىكتەردى سانامالاۋعا بولار؟ الدىمەن زيالى تۇلعالار كوپتىك ەتپەيدى. ەلوردا ەندى ەڭسە تىكتەي باستاعان جىلدارى كوشەدەن كورىنىپ قالعان مارقاسقالارعا وتكىنشىلەر وشارىلىپ قاراپ، قالت تۇرىپ قالاتىن. سويتسە، ءمۇيىزى قاراعايداي بولىپ ەلگە تانىمال تۇلعالار كەتىپ بارادى ەكەن. ءار سالانىڭ تالانتتى دا وزگەشە جاراتىلىستارى: ءابىش كەكىلباەۆ، شەرحان مۇرتازا، ساكەن ءجۇنىسوۆ، ەركەعالي راحماديەۆ... كەلەسى جولى كوزگە ءتۇسىپ قالعاندارى: ءازىربايجان مامبەتوۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆا، اكىم تارازي، قۋانىش سۇلتانوۆ، مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، تولەن ابدىك، اقسەلەۋ سەيدىمبەك، قويشىعارا سالعاراۇلى... تاعى بىردە ۇلكەن عيماراتتىڭ الدىندا دۇكەنباي دوسجانوۆ، قايرات جۇماعاليەۆ، نەسىپبەك ايتۇلى شوعىرلانىپ تۇر ەكەن. ءباتىر-اۋ، ءبارى دە كوزگە ىستىق، كوڭىلگە جاقىن بەينەلەر. ءداپ قازىر اۋىزعا الىنباي قالعاندارى قانشاما؟ وسىلار شىنىندا دا جاس استانانىڭ كوركى، ءسانى، ابىرويى، بەدەلى بولا ءبىلدى ەمەس پە؟ استانا ءسويتىپ، ادەبيەت پەن ونەردىڭ، مادەنيەت پەن عىلىمنىڭ شامشىراقتارى جينالعان زيالى ورداعا اينالىپ، رۋحاني الەمى نۇرلانا تۇسكەن. كەزىندە اتى اتالعان داڭعايىرلاردىڭ بارشاسى الماتىنىڭ تۇرعىندارى بولعان-تىن. سونىڭ كوركى، رۋحاني ماقتانىشى، جايدارمان جايساڭدارى-تىن. ۇلى كوشپەن ىلەسىپ، ەلدىك مىنەز تانىتقان دارابوزدار-تىن! ءبىرازى ءالى دە استانالىقتاردى زيالىلىق شۋاعىنا بولەپ، رۋحاني مايەككە سۋسىنداتىپ كەلەدى. كەتىپ جاتقاندارى دا بار. اركىمنىڭ ءوز قالاۋى عوي. ءسويتتىڭ ەكەن دەپ، جازعىرۋدان اۋلاقپىز. مىسالى، شەراعاڭدار قايدا جۇرسە دە ەلىنىڭ پاناسى، رۋحاني داناسى بولا الاتىن تۇلعا ەمەس پە؟
ازيادا دۇركىرەپ ءوتتى. حوككەيدەن باسقا قىزىقتاردا جانكۇيەرلەردىڭ سەلدىرلىگى اڭعارىلىپ قالدى. مىسالى، كونكيشىلەر سايىسى سىرت قولپاشتاۋسىز جەتىمسىرەپ ءوتتى. مۇندا الماتىلىقتارداي ستاديونعا قوپارىلىپ كەلىپ، «قيقۋعا» باساتىن كورىنىس ءالى بويىنا دارىماعانداي. ءبىر وكىنىشتىسى، الەمدىك دەڭگەيدەگى عيماراتتاردىڭ كەيدە مۇمكىندىگىنە ساي جۇمىس ىستەمەي، قاڭتارىلىپ تۇرۋى ويلاندىرۋى ءتيىس. بۇدان استانالىقتاردىڭ بۇقارالىق سپورتقا ءالى دە دەن قويماعاندىعىن اڭعارۋعا بولادى.
ءار دەڭگەيدەگى ءتۇرلى مەرەكەلىك، مەرەيتويلىق كورمەلەر ءوتىپ جاتادى. مىسالى، كوركەمسۋرەت، قولونەر كورمەسى دەلىك. سولارعا ىنتىعا بارىپ، رۋحاني ءشولىن باسۋشىلار نەكەن-ساياق. تۇرعىندار زيالىلىعىندا ەلەنبەيتىن ءسال نارسە بولماۋى ءتيىس قوي.
استانا تۋرالى ءان كوپ. وتانسۇيگىشتىككە، قالانى قۇرمەتتەۋگە، تاريحىن زەردەلەۋگە ۇندەيدى. قاجەت-اق! كەيبىرى سەزىم قىلىن تەربەمەيدى. جەڭىل-جەلپىلىك باسىم سياقتى... «سەزىم شىركىن اق جاڭبىرعا ۇقسايدى، الماتىدا جاڭا جاۋىپ، جاڭا جاۋىپ باسىلعان»، دەپ بويعا قان جۇگىرتىپ، سۇلۋلىققا تابىندىرىپ تاستايتىن عاجاپ سۋرەتتى قالا، تابيعات بەينەسى قايدا؟! ءان ارقىلى ماحابباتىن ويلاپ، كوڭىلى بوساپ، شاھار كەلبەتىنە ىڭكارلانا ءتۇسۋ - قايتالانباس سەزىم شيرىعىسى ەمەس پە، ءباتىر-اۋ! ەسىل سۋىن، ەسىل تولقىنىن عانا دارىپتەيمىز بە؟ استانانىڭ ءمولدىر ماحابباتى، شاتتىعى مەن مۇڭى، گۇلى، اۋاسى، داۋىلى مەن ۇسكىرىگى نەگە كورىنىس بەرمەيدى؟ وسىنىڭ ءبارى-ءبارى نازىك سەزىممەن اۋەلەنسە شە؟
تۇرعىندارى زيالى بولۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالسىن. قازىر قالادا «بۋكينيست» كىتاپ دۇكەندەرى قات. ۇلتتىق داستارقان ءمازىرى تولىق، ارزان باعالى اسحانالاردى كوبەيتسە. قىمىزحانالار اشىلسا.
ۇلتتىق پانتەون (زيالىلار، اتاقتى ادامدار قورىمى) - الەمدە باس قالا وركەنيەتىنىڭ اجىراماس ءبىر ۇعىمىنا اينالعانى قاشان؟ ءبىزدە اشىلا قالسا، يماندىلىق نۇرى ءتوگىلەر...
الماتى الگى جوعارىدا اتالعان تۇلعالار قونىس اۋدارىپ كەتتى ەكەن دەپ، قوڭىلتاقسىپ قالماعان دا بولار. باۋىرىنا باسقان زيالىلارى ءالى دە جەتىپ ارتىلادى. وندا تەك زيالىلار عانا سالتانات قۇرىپ پا؟ جايناعان رۋحاني، مادەني، ادەبي، ونەر وشاقتارىندا ادام يگىلىگى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان الۋان ءىس-شارالار استاناعا ۇلگى بولسا، قانەكي! سونداي ونەگەنىڭ جۇعىستىلىعى قانداي دەڭگەيدە ەكەن، قازىر؟
ءبىر قاراعاندا، استانانىڭ دا وزىندىك رۋحاني ورلەۋى بايقالادى. ونىڭ باستى سەبەبى، ەلباسىنىڭ كۇندەلىكتى قامقورلىعىنىڭ قايتارىمى دەسەك، مۇنداي ىلگەرىلەۋدى قالاباسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ جانكەشتى قىزمەتىمەن تىعىز بايلانىستىرعانىمىز ابزال. الماتىداي ءىرى مەگاپوليستىڭ تىزگىنىن مىعىم ۇستاپ، ۇزاق مەرزىمگە نەگىزدەلگەن ويلارىن جۇزەگە اسىرا بىلگەن ونىڭ قولتاڭباسى ۇمىتىلمايتىنىنا ءالى كۇنگە دەيىن سوڭىنان ايتىلىپ جۇرەتىن العىس-ريزاشىلىق اعىنى كەپىل. اسىرەسە، رۋحاني سالاداعى تىندىرعاندارى العى جىلدار ەنشىسىندەگى ماراپاتقا يە ەكەندىگىن مويىنداعان ءجون. زيالىنىڭ كەۋدەسى التىن ساندىق قوي. ال سانداعان زيالىعا اقىلى مەن ءسوزىن وتكىزە بىلگەن يمەكەڭنىڭ رۋحاني ساردار دارەجەسىنە كوتەرىلگەنى اقيقات. وعان اركىم تارتىلىپ تۇراتىن. كەز كەلگەن دارىن يەسىنە تالانتتى، دارا ءسوز ايتا بىلەتىن ول استانالىقتارمەن دە قويان-قولتىق ارالاسىپ، ەلوردانىڭ الماتىعا ۇقساپ باعۋىنا بارىن سالىپ كەلەدى. سەبەبى، استانانىڭ ءالى دە كوپ ەلىكتەپ، كوپ ءوسۋى كەرەكتىگىن ول جاقسى تۇسىنەدى.
ارينە، استانانىڭ الماتىعا تەڭەلە قويۋى وڭاي شارۋا ەمەس ەكەندىگىن ول تەرەڭ پايىمدايدى. ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىم يەسى شاھاردىڭ رۋحاني مۇمكىندىگىن بەزبەندەي كەلىپ، زيالىلار قاۋىمىمەن مەملەكەتتىك ورەلى ىستەرگە ۇيىتقى بولىپ ءجۇر. انا ءتىلى قولدانىسقا جاپپاي ەنگىزىلۋدە. ءتىل دەسەك، ورازكۇل اسانعازىسىز اڭگىمەنىڭ قىنۋى جوقتاي. ماڭىزدى سالانى ۇلتجاندى قازاق قىزىنا تاپسىرىپ قويۋىنان اكىم كوپ نارسە ۇتىپ وتىر. ءتىلدىڭ كوسەگەسى كوگەرە باستادى. ورازكۇل حانىم ءبىر سويلەپ بەرگەندە، انا ءتىلىنىڭ ۇلى قاسيەتى ءوز-وزىنەن تانىلادى.
باياعىدا يمەكەڭ الماتىنىڭ تەاترلارىنا ءجيى باس سۇعىپ تۇراتىنىن سول سالانىڭ بىلگىرلەرى ايتىپ ءجۇر. سول ادەتىن وسىندا دا تاستاماعانىن بىلەمىز. جۋىردا عانا ول استاناعا گاسترولدىك ساپارمەن كەلگەن الماتى جاستار تەاترىنىڭ ونەرىن ادەيى بارىپ تاماشالادى. سوندا ويى سان-ساققا جۇگىرمەدى دەيسىز بە؟ (كەڭەس كەزىندە، وبالى نەشىك، كومپارتيا حاتشىلارى تۇساۋكەسەر كورسەتىلىمدەرىنە بەلسەنە قاتىساتىن). استانانىڭ وپەرا جانە بالەت، دراما تەاترلارىنىڭ بۇگىنگى تالاپقا (ەلوردالىق دارەجەگە) ساي ەمەس ەكەندىگى تولعانتاتىنىن جاسىرمايدى ول. وپەرا ءۇيى سالىنىپ جاتىر، دايىن بوپ قالار. ال دراما عيماراتىنىڭ بۇگىنگى ءحالى مۇشكىل-اق. ءتۇبى، بوساعان ءبىر ورىنعا كوشىرگەنىمەن دە ارتىستەرى مەن كورەرمەندەرىنە ولقى سوعىپ تۇراتىن شىعار. سوندىقتان ەشتەن كەش جاقسى. سايلى ەتىپ، جەكە عيمارات تۇرعىزىلسا، الماتىنىڭ «اكەمتەاترىنداعىداي» كىرگەن بەتتە-اق كوڭىل سەرگىپ، سەزىم بالقىپ، ونەر تىلسىمى الپىس ەكى تامىرعا لەكي جونەلەر ەدى-اۋ! قازىرگىسى نە، قۋىقتاي تارتىلعان بىردەڭە. ەڭسە باسىلىپ، اپشىنى قۋىرىپ جىبەرەدى.
باس قالاعا الماتى تەاترلارى ارنايى گاسترولگە كەلىپ تۇرادى. سوندايدا ۇياتتان بەتتى باساتىن كەزدەر دە تۋىنداپ قالادى...
ءبارى-ءبارى ەستە، جادتا قاشالعان. الماتى ءوز قوناعىن قالاي كۇتۋشى ەدى؟ ول دا ءبىر داۋرەن ەكەن عوي. جولاۋشى-جۇرەك سوناۋ جىلدارى الماتىعا ساپار شەككەندە اتقاقتاپ سوعا جونەلەتىن. الماتىنى كورۋ ءبىر ارمان! مەيماندى كۇتۋ جورالعىسىن ايتسايشى. داستارقان جايعانى، سونداعى سويلەۋ مانەرى، مەدەۋگە قىدىرتقانى، تەاترعا اپارعانى، پارككە باۋىر باستىرعانى، اتتانارداعى كادە-سىي جاساۋى، ءبارى-ءبارى كوڭىلدەن ءوشىرىلمەس. ۆوكزالدان ءان-جىر توكپەلەپ، شىعارىپ سالعانى جان سەمىرتەتىن. استانا ۆوكزالى سونداي قىزىق قوشتاسۋلاردى بىلە مە ەكەن؟
الماتىلىقتاردىڭ كوشەدە قىدىرىستاۋىنىڭ ءوزى سانگە بوگىپ تۇراتىن. قولتىقتاسىپ، اسەم جۇرىسپەن كوز اربايدى. جۇزدەرىن تومەن سالمايدى. اسقاق، ارمانشىل، ەرتەڭىنە ەلىتكىش. كيىم كيىسىنىڭ وزىنەن-اق «مەن استانالىقپىن - الماتىلىقپىن عوي» دەيتىندەي ماقتانىش لەبى ەسەدى. جاقسىعا جان ءۇيىر ەمەس پە؟ اۋىلداعىلار، اۋدانداعىلار، وبلىستاعىلار الماتىلىقتارداي بولعىسى كەلىپ، ءلاززاتتاناتىن، شەكسىز قۇمارتاتىن. قىسقاسى، الماتىعا كەلگەن ءار ادام ءوزىنىڭ كوپتەن كۇتكەن ءبىر تويىنا جينالعانداي ءماز-مەيرام كۇي كەشەتىن. كەتەرىندە قيماستىق جاسىن مونشاقتاي ءۇزىپ تاستايتىن...
ءدال الگىندەي قوناقتار كۇتىمى، ولاردىڭ اڭسار-ءۇمىتى ەلوردامىزدا نەشىك؟ ءاي، قايدام! قاراپايىم نارسەنىڭ ءبارىن جاڭا ەجىكتەپ ۇيرەنىپ جاتقاندايمىز... ساباسىنا تۇسەر، ءتۇبى. ىلگەرىلەۋ باسىم. سول كوڭىلگە مەدەت. اۋىزدى قۋ شوپپەن، ارينە، سۇرتە المايمىز... تازالىققا ءمان بەرىلەدى. ەسىل بويى - كوز قۇمارى. توقتاڭىز! الماتىدان ايبىنىن ءسال-ءپال اسىراتىن وسى سۋ كوركى عوي! ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى وقۋ ورىندارىنا زيالىلار پەيىلدەنىپ بارا باستاپتى. كىتاپحانالارى بىلىمگە تارتادى. كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ تارلىعى - تالعامنىڭ تۇسىڭكىرەگەنى مە؟ ءارالۋان كەشتەرگە جالىنىپ-جالپايتىپ ارەڭ جينالاتىندار ويلاساتىن شىعار، بالكىم.
مۇنداعى حالىق مىڭ قۇرامدى وركەستر سەكىلدى. ءالى ءبىر ىزگە، ءبىر اۋەنگە تۇسە قويماعانداي. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قىسىلتاياڭ شاقتا اعىلىپ كەلىپ، قۇر «ارمانمەن»، دابىرامەن، كەيدە ءتىپتى كەۋىلسىز كۇن كەشىپ جاتقاندارى دا كەزدەسىپ قالادى. ولار باس شاھاردىڭ نامىسىن جىرتىسۋعا ەرىنشەك، ەنجار، نەمقۇرايدى. «مەن استانالىقپىن!» دەپ مارقايۋ بىلاي تۇرسىن، قارا باسىن ارەڭ الىپ ءجۇرىپ، سۇلباسىن سۇيرەتكەندەردى كورگەندە مىسىڭ باسىلادى. ارينە، جاراسپايتىن قىلىق، قارادۇرسىن مىنەز. ال وسىلاردىڭ ءبارىن اكىم ۇيرەتىپ، ءبىر شىبىقپەن ايداۋى ءتيىس پە؟ وزدەرى نەگە تالپىنبايدى؟ استانالىق بولۋعا بەيىمدەلمەيتىنى نەسى؟
قازاق ەلىنىڭ استاناسى ۋاقىتپەن جارىسىپ، ساۋلەتىنە داۋلەتى ساي بولىپ، كەلەر كۇندەرگە التىن ايدارلى، كۇمىس قاناتتى كۇيدە اتتانىپ، جانارىن نامىسقا جانىپ، الەمگە ءتۇر-تۇرپاتىن سۇقتاندىرىپ، وركەشتەنىپ بارادى، انە! قۇرىلىسى قىرلاندى، تۇرمىسى تۇزۋلەندى. ەندەشە نە تۇرىس بار؟ ادامدارى ويانۋى كەرەك قوي! زيالىلارعا جاناسسا، جاراسپاي ما؟ ءومىرى گۇلدەنىپ، مىنەزى سۇيىكتى بولا تۇسسە شە... كوركەم قۇبىلىس، رۋحاني ورلەۋ دەپ، سونى ايتار ەدىك...
... استانا، اسىرەسە رۋحاني تاعىلىم جاعىنان الماتىعا قاراپ بوي تۇزەسە، كەلىسكەن ءسان-سالتاناتىمەن قوسا، ساپالى تىرشىلىك تىنىسى كەڭىپ، مەيىرىمدەنىپ، مارحاباتتانىپ، بۇگىنگىدەن دە ماعىنالى ءومىر سۇرەر ەدى-اۋ!.. رۋحاني كەمەلدىلىك كەڭىستىگىنسىز قاي استاناعا دا بىردەڭە جەتىسپەي تۇراتىنداي. ءسىز بوپ، ءبىز بوپ سونىڭ ورنىن تولتىرۋعا تالپىنايىقشى.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى
