ۇلتتىق مەكتەپ كونتسەپتسياسى جۇزەگە اسىرىلا ما؟

سايتىمىزدا جارىق كورگەن جۋرناليست قۋانىش قاپپاستىڭ «وتىز جىل بويى ورىس گۋبەرناتورىنىڭ «دەگەنىمەن» كەلەمىز» اتتى تانىمدىق ساراپتاما ماقالاسى كوپشىلىككە وي سالدى. بۇل پروبلەما – ءبىردى-ەكىلى ماقالامەن شەكتەلىپ قالاتىن دۇنيە ەمەس. ۇلتتىڭ بولاشاعىنا الاپات قاتەر توندىرەتىن زۇلمات.  ەل بولىپ قارسى تۇراتىن ءھام جۇمىلا كۇرەسەتىن ءنومىرى ءبىرىنشى مىندەت!

قازاق سانىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى انا تىلىندە ءبىلىم الاتىن شاكىرتتەر سانى ارتتى. ۇلتتىڭ ءدىلى مەن ءتىلىن ساقتاپ قالۋ جولىندا تۋىنداعان وزەكتى ماسەلە، ورىس ءتىلدى قانداستارىمىزدىڭ ءوز بالالارىن ورىس مەكتەبىنە بەرۋ ءۇردىسىن قالاي دوعارتۋ جانە مونومەملەكەت قۇرۋعا بەت العان تۇستا وزگە ۇلتتىڭ بالالارىنىڭ قازاق ءتىلىن جەتە مەڭگەرۋى سىندى بۇرىن مۇلدەم نازار اۋدارىلماي كەلگەن پروبلەمالار تۋىندادى. ءوز شەشىمىن تابۋ ءۇشىن قازاق قوعامىن جابىلا جول ىزدەۋگە ءماجبۇر ەتتى. مىنە، قازاقتىڭ وزگە تىلدە ءبىلىم الۋىنا توسقاۋىل قويىلۋى ءھام وزگە ۇلتتىڭ بالالارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەكتەپ قابىرعاسىندا مەڭگەرۋى ءۇشىن زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن ۇلتشىل ساياساتكەرلەرىمىز «ۇلتتىق مەكتەپ» كونتسەپتسياسىن قۇرۋ قاجەتتىلىگىن ءتۇرلى دەڭگەيدە، ءبىرى – ليبەرالدى، ەندى ءبىر – راديكالدى جولمەن كوتەرە باستادى.

بۇل كونتسەپتسيانى كىم، قالاي ومىرگە اكەلەدى؟ رەفورمادان كوز اشپاعان ءبىلىم وشاقتارى نەنى قالايدى؟ «ۇستازداردىڭ «ۇلتتىق مەكتەپ كونتسەپتسياسىنا» كوزقاراسى قانداي؟» دەگەن ماسەلەلەر باسى ءبۇتىن اشىق قالىپ وتىر. بۇل ساۋالدى ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزى باس بولىپ كوتەردى. ەلىمىزدە ەليتارلىق جانە جالپى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم وشاقتارى شاكىرت تاربيەلەپ جاتىر. ەليتارلىق ءبىلىم بەرۋدە شاكىرتتەر مەن ۇستازدار تاراپىنان قازاق ءتىلىنىڭ مەڭگەرىلۋى دەڭگەيىنە مونيتورينگ جاسالۋىنىڭ جولى قاراستىرىلا ما، جوق پا؟ قاراستىرىلسا، ورىندالماعانى ءۇشىن قانداي شارا قولدانىلۋى ءتيىس؟ ساۋال كوپ، كوڭىل كونشىتەر جاۋاپ جوق. بۇلاي كەتە بەرەتىن بولساق، قايتا شىعا المايتىن رۋحاني-مادەني باتپاققا بەلشەدەن باتامىز.

ال، جالپى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم وشاقتارىندا قازاق، ورىس، ۇيعىر، وزبەك جانە تاجىك تىلدەرىندە ءبىلىم بەرىلۋدە. ولار دا قولدانىلىپ جۇرگەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ ءتىل-ادەبيەت جانە ۇلت تاريحىنان باسقاسى قازاق، ۇيعىر، وزبەك جانە تاجىك تىلدەرىنە ورىس تىلىنەن تىكەلەي اۋدارىلعان وقۋلىقتار بولىپ تابىلاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. ونى قازاق، ۇيعىر، وزبەك جانە تاجىك شاكىرتتەرى تۇگىلى اتا-انا مەن ءبىلىم بەرەتىن ۇستازداردىڭ ءوزى زورعا تۇسىنەدى.

ەلىمىزدەگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىنا قاراي: ۇلتتىق، ارالاس جانە دياسپورالىق دەپ بولىنەدى. قازاق جانە ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر «ۇلتتىق مەكتەپ» سانالسا، ارالاس مەكتەپكە قازاق نەمەسە ورىس مەكتەپتەرى ىشىندە اشىلعان نە ورىس، نە قازاق سىنىپتارى جاتقىزىلىپ كەلدى. ءارى ورىس مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم بەرەتىن مۇعالىمدەردەن ساناتىن كوتەرۋدە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى ەش تالاپ ەتىلمەيدى. بيۋدجەت اقشاسىن بوسقا شاشپاي بارشا وزگە تىلدە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەگى ۇستازدارعا قازاق ءتىلىن ءبىلۋدى مىندەتتەۋ كەرەك. بىلمەسە ساناتىن تومەندەتىپ ءتيىستى جازا قولدانىلۋى قاجەت. ۇلتقا ۇستاز بولىپ وتىرعان جاننىڭ ءوزى تۇراتىن رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن بىلمەۋى – كەشىرىلمەيتىن كۇنا. ءارى رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق  جانە اۋدانىق ءبىلىم باسقارمالارىن قازاق ءتىلدى باسشى باسقارماسا، ءبارى بەتىمەن كەتەدى. قازاق ءتىلىنىڭ ەسىكتەگى باسى ەشقاشان تورگە وزبايدى. مەكتەپ باسشىلىعىندا دا قازاق ءتىلدى قازاق وتىرماسا، ول ءبىلىم وشاعىندا قازاق ءتىلىنىڭ ءيسى دە اڭقىمايدى.

قازىر ۇلتتىق مەكتەپكە تەك قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن وقۋ وشاقتارىن عانا جاتقىزۋدى تالاپ ەتكەن ۇنقاتۋلار ءجيى ەستىلە باستادى. ورىس ءتىلدى مەكتەپتەردى ۇلتتىق مەكتەپ مارتەبەسىنەن ايىرىپ، 50/50 نەمەسە 70/30 پايىزدا ءبىلىم بەرەتىن ارالاس مەكتەپكە اينالدىرۋ جانە 10-11 سىنىپتى قازاق تىلىندە وقىپ ءبىتىرتۋ ماسەلەسى توتەسىنەن قويىلىپ وتىر. ءبىر جارىم ميلليون قازاق تۇراتىن رەسەيدە بىردە-ءبىر قازاق ۇلتتىق مەكتەبى جوق! ءبىز نەگە ءوز تاريحي وتانىنان جىراقتا تۇراتىن، ەل تۇرعىندارىنىڭ 15 پايىزىن قۇرايتىن ەتنوس ءۇشىن ونىڭ انا تىلىندە عانا وقىتاتىن ءبىلىم وشاعىن اشىپ بەرۋىمىز كەرەك؟! وسى اۋانداعى نارازىلىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن ۇلتشىل ساياساتكەرلەرىمىز تاراپىنان ءجيى ءسوز بولا باستادى.

«نۇر وتان» باستاعان رەسمي تىركەلگەن ساياسي پارتيالار ءوز سايلاۋشىسى بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن وزدەرىنىڭ «ۇلتتىق مەكتەپ» كونتسەپتسياسىن ۇسىنا الا ما الدە جوق پا دەگەن ماسەلە الاش جۇرتشىلىعىن الاڭداتا باستادى. قازاق ءتىلدى وتباسىندا ورىس ءتىلدى ءسابيدىڭ  پايدا بولۋى ۇلتتىق تراگەدياعا اينالا باستادى!؟

ەڭ سوراقىسى قازاق بالاسىنا قارا تانىتاتىن، كوكىرەك كوزىن اشىپ، ءبىلىم الۋعا قۇلشىندىراتىن باستاۋىش سىنىپ ۇستازدارىنىڭ مارتەبەسى مەن الاتىن جالاقىسى وزگە ءپان ۇستازدارىمەن تەڭگەرىلە سالىنۋدا. باستاۋىش مۇعالىمى 7 ساعات ءوز شاكىرتىنىڭ كوز الدىندا جۇرەدى، سوندىقتان ولار 2000 دوللاردان اساتىن جالاقى الۋعا ءتيىس. ماتەريالدىق جاقتان از قامتىلعان ۇستاز، تۇرمىس-تىرشىلىكتەن ءجۇنجىپ، ءوز شاكىرتىنە دۇرىس ءبىلىم، تاربيە بەرمەگەندىكتەن قازاق ەلىنىڭ تال شىبىقتارى قيىلىپ ءتۇسىپ وتىرادى. مۇعالىمنىڭ باسقا دۇنيەنى تارس ۇمىتىپ، تەك دۇرىس تاربيە مەن ساپالى ءبىلىم بەرۋىنىڭ ءوز قۇنى بار: ول – 2000 دوللاردان اساتىن جالاقى. بۇلاي ەتپەسەك، ءبىز ەشقاشان نە تەحنيكالىق، نە ينتەللەكتۋالدى ۇلت بولا المايمىز. ءبىلىم نەگىزى – باستاۋىشتا. باستاۋىشتا ءبىلىم الىپ جارىتپاعاندار، ومىردەن بىلىكتى مامان رەتىندە ءوز ورىن ەش تابا المايدى. سوندىقتان، باستاۋىش مۇعالىمدەرىن ۇلت بولىپ الاقانعا سالىپ الپەشتەۋىمىز كەرەك!

قازاقستاندا ءبىر عانا ۇلتتىق مەكتەپ بار – ول قازاق مەكتەبى، ال قالعان مەكتەپتەر 2021-2022 وقۋ جىلىنان 50/50 نەمەسە 70/30 پايىزدىق ارالاس تىلدە وقىتۋعا، 10-11 سىنىپتار تەك قازاق تىلىندە ءبىلىم الۋعا كوشىرىلۋى كەرەك. بۇعان مامان دا، مۇمكىندىك تە بار. ۇشتۇعىرلى ءتىل تەك قازىرگى ورىس مەكتەپتەرىندە جۇزەگە اسىرىلاتىن دۇنيە. سوندا عانا لاتىن جازۋىنا كوشۋدە بولاشاق بۋىن تاراپىنان ەش توسقاۋىل بولمايدى. ءارى ۇلتارالىق جىككە بولىنۋشىلىك تە ورىن المايدى. ارالاس مەكتەپتەردە ياكوۆلەۆتىڭ ورتا ازيالىق ورىس لاتىن جازۋىنىڭ ەنگىزىلۋى دە – ۋاقىت ءوزى تۋىنداتقان قازاق پەن وزبەك مەملەكەتىنىڭ وتارسىزدانۋداعى ساياسي باعىتىنا اينالا باستادى.

ۇستازدار قاۋىمى بۇرىنعى جالتاقتىقتارىن قويىپ، ءوزى ءبىلىم بەرەتىن شاكىرتتەرىنىڭ اتا-انالارىمەن بىرىگىپ، «ۇلتتىق مەكتەپ كونتسەپتسياسىن» تۇجىرىمداۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋى كەرەك. ۇسىنىستارى مەن تالاپتارىن ءبىلدىرۋى قاجەت. بۇدان نەمەرە-شوبەرەسىنە ۇلتتىق تاربيە بەرىپ جاتقان اتا-اجەلەرىمىز دە تىس قالمايدى دەپ سەنەمىز.

«ۇلتتىق مەكتەپ كونتسەپتسياسىن» جاساۋعا بارشا الاش بالاسى اتسالىسىپ، ونى پارلامەنتتە قابىلداتىن مەرەيلى مەزەتكە جەتكىزسىن لايىم! «ەل بولام دەسەڭ – بەسىگىڭدى تۇزە» دەيدى. قازاق ۇلت بولىپ ساقتالىپ قالۋى ءۇشىن – ۇلتتىق مەكتەپ قالىپتاسۋى كەرەك. بۇعان قارسىلىق – مەملەكەتكە جاساعان ساتقىندىق پەن وپاسىزدىق بولىپ تابىلادى. قازاق ءوز ۇلتتىق مەكتەبىن تەك – قازاقستاندا عانا قۇرادى. ورىس ءتىلدى وتانداستارىنا ارنالعان ياكوۆلەۆتىڭ ورتا ازيالىق ورىس لاتىن جازۋىن تەك – قازاقستاندا عانا قولدانا الادى. ءارى نازارباەۆ مەكتەپتەرى رەسەيدىڭ، وزبەكستاننىڭ، موڭعوليانىڭ جانە قىتايدىڭ قازاقي ايماقتارىندا اشىلۋى دا قازاق ساياساتىنىڭ باستى ۇستانىمىنا اينالاتىن تەمىر قازىعىمىز ەكەنىن ۇمىتپايىق.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz