كەشەلى-بەرگى قوعامدىق تالقىنىڭ تاقىرىبى – شوشقاعا اۋىستى. بەلگىلى جۋرناليست ماقسات تولىقباي «Facebook» جەلىسىندە جىلقىعى ءبىر تەڭگە بولمەيتىن قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى شوشقاعا 140 مىڭ تەڭگە سۋبسيديا بەرەتىنىن ايتىپ، دابىل قاقتى. ونىڭ سوزىنشە، بۇدان بىلاي مەملەكەت جىلقىعا سۋبسيديا بولمەيتىن بولعان. ەسەسىنە، شوشقا باققاننىڭ جاعدايى جاقسارىپ، قالتاسى قامپاياتىن كورىنەدى.

«بۇدان بىلاي مەملەكەت جىلقىعا ءبىر تەڭگە ءتىپتى، ءبىر تيىن سۋبسيديا بولمەيتىن بولدى. ءتىپتى ۇساق مال قويدىڭ ءوزىنىڭ جەم-شوبىنە دەپ جىلىنا ءتورت-اق مىڭ تەڭگە بولەدى. ال بۇل سۋبسيديالاردىڭ بارلىعى قايدا كەتىپ جاتىر دەيسىز عوي؟! ونىڭ بارلىعى شوشقا شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا جۇمسالماق. ياعني بۇدان بىلاي ءبىر شوشقا ساتىپ الاتىن بولساڭىز مەملەكەت سىزگە 140 مىڭ تەڭگە اقشا بەرەدى. ءارى ول قايتارىمسىز اقشا.

دوڭىزدىڭ قارنى اشىپ قالماسىن دەپ جىلىنا تاعى 40 مىڭ تەڭگەدەن بەرەتىن بولدى. مەن تۇسىنەر ەدىم، ەگەر دە جىلقى، قوي شارۋاشىلىعى دامىپ كەتىپ، ەتتىڭ كەلىسى 300 تەڭگەدەن بولسا، ول بولەك اڭگىمە. الدە ءبىزدىڭ قازاق حالقى تەك قانا شوشقانىڭ ەتىن عانا جەيتىن بولعان با؟»، - دەيدى ماقسات تولىقباي.

ماقساتتىڭ بۇل جازباسى الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. پىكىر ايتۋشىلار دا كوپ. تەك، ساپارحان وماروۆ مىرزا تىزگىنىن ۇستاعان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ بۇل تىرلىگىن قولداعانداردى كورمەدىك، ازىرگە. ەسەسىنە سىن كوپ.

ءبىز «egov.kz» پورتالىن اقتارىپ وتىرىپ، «سۋبسيديالاۋ باعىتتارى مەن نورماتيۆتەرى» دەگەن 2020 جىلعى 21 مامىرداعى ماتەريالدى تاپتىق. اسىل تۇقىمدى 1 شوشقانىڭ سۋبسيديا قۇنى – 140 مىڭ تەڭگە ەكەن. شوشقالاردى سەلەكتسيالاۋعا 40 مىڭ تەڭگە قاراستىرىلعان (1 باسقا).

ءدال وسى كەستەدە اسىل تۇقىمدى جىلقى، وندا دا ايعىر ساتىپ الۋ ءۇشىن 100 مىڭ تەڭگە قاراستىرىلعان دەپ جازىلعان.

ال مىناۋ «adilet.zan.kz» پورتالىنداعى: «اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى، مال شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىن جانە ءونىم ساپاسىن ارتتىرۋدى سۋبسيديالاۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى» قۇجات. قر اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ساپارحان وماروۆتىڭ 2019 جىلعى 15 ناۋرىزداعى № 108 بۇيرىعى! وندا: «شوشقاعا – 140 مىڭ تەڭگە، جىلقىعا – 100 مىڭ تەڭگە»، دەپ جازىلعان.

«اdilet.zan.kz» پورتالىنداعى تاعى ءبىر قۇجات. شىمكەنت قالاسى اكىمدىگىنىڭ 2020 جىلعى 1 ساۋىردەگى № 196 قاۋلىسى. وندا جاڭاعى 140/40 دەگەن الگوريتم بويىنشا شوشقا شارۋاشىلىعىنا ۇزىن-ىرعاسى 120 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلعانى جازىلعان. اسىل تۇقىمدى شوشقا ساتىپ الۋعا – 84 ملن. تەڭگە. ال سول شوشقالاردى سەلەكتسيالاۋعا 34 ملن. تەڭگە بولگەن.

بىراق، بۇل كەستەدەن جىلقى شارۋاشىلىعىنا بولىنەتىن قاراجات تۋرالى دەرەك تاپپادىق. جالپىلما، «ءسۇتتى جانە ءسۇتتى-ەتتى مال شارۋاشىلىعى» دەپ كورسەتىلگەن ايداردا ەلىمىزدەن نەمەسە تمد ەلدەرىنەن ساتىپ الاتىن ءىرى قارا مالدىڭ (سيىر نەمەسە بۇقا) بىرەۋىنىڭ سۋبسيديا قۇنى – 100 مىڭ تەڭگە دەپ كورسەتىلگەن. ال اۋستراليا، اقش، كانادا نەمەسە ەۋروپا ەلدەرىنەن اكەلىنگەن سيىردىڭ ءار باسىنا 225 مىڭ تەڭگە بولىنەدى دەلىنگەن.

2020 جىلعى اقپاندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى: «تالپاق تاناۋ دا تابىس كوزى» دەپ ماقالا جاريالاپتى. وندا قر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ: «الداعى 6 جىلدا 26 شوشقا شارۋاشىلىعى اشىلادى. جىلىنا 50 مىڭ تونناعا دەيىن ەت بەرەتىن كەشەندەردىڭ جانىنان دوڭىز تۇقىمىن اسىلداندىرۋ مەن سۇرىپتايتىن ارنايى ورتالىقتار قۇرىلادى»، دەگەن دەرەگىن جازىپتى.

شوشقا ەتىنە ءبىزدىڭ ەلدە سۇرانىس جوق ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى عوي. ەندەشە مۇنشا ەتتى قايتپەك دەيسىز بە؟ ەكسپورتتايدى. قايدا؟ قىتايعا! مينيستر ساپارحان وماروۆ سويدەگەن. بيىل مامار ايىندا. «2020 جىلدان باستاپ قازاقستان قىتايعا شوشقا ەتىن ەكسپورتتاي باستايدى. ەكىجاقتى كەلىسىم جاسالعان»، - دەگەن.

جالپى شوشقانىڭ شۋى بۇگىن عانا شىعىپ وتىرعان جوق. ەستەرىڭىزدە بولسا، 2016 جىلى ءماجىلىس دەپۋتاتى، «اق جول» فراكتسياسىنىڭ وكىلى بەرىك دۇيسەمبينوۆ سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆقا قاراتا  دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان. تولىق ءماتىنى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا جاريالاندى دا. دەپۋتات دۇيسەمبينوۆ اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن سىنعا العان.

سونداعى دەرەك: الگى قۇجاتتا – اسىل تۇقىمدى شوشقا ساتىپ الۋدى سۋبسيديالاۋدى 16,5 ميلليون تەڭگەدەن 315 ميلليون تەڭگەگە دەيىن كوبەيتكەنى، ال اسىل تۇقىمدى جىلقى ساتىپ الۋدى سۋبسيديالاۋدى 387 ميلليون تەڭگەدەن 126 ميلليون تەڭگەگە دەيىن ازايتقانى ايتىلعان.

«بۇل قالاي؟ بۇل كىمگە قارسى جاسالعان شارا؟ اۋىلداعى قاراپايىم حالىققا ما؟ جەرىمىزدىڭ 70 پايىزى جايىلىمدى جەرلەر بولا تۇرا، حالقىمىزدىڭ 43 پايىزى اۋىلدا تۇرسا دا، تاۋىق قورا مەن شوشقا قورانى شىر اينالىپ شىعا الماي ءجۇرمىز. نەگە؟ اۋىلشارۋاشىلىعىن جوعارىداعىداي الالاۋدىڭ ارتىندا كىم تۇر؟

مۇمكىن بۇل سالانى دا قولداۋ كەرەك شىعار.  بىراق اتادان قالعان كاسىپتى - ءداستۇرلى مال شارۋاشىلىعىن ودان كەم قويماۋىمىز كەرەك قوي.  قاشاننان بەرى قازاقتىڭ داستارحانى ءۇشىن تاۋىق قازى-قارتا، جال-جايادان ارتىق بولىپ ەدى؟.. ءتورت تۇلىك مالدى باعۋدان، وسىرۋدەن قازاقتان اسقان مامان جوق»، - دەگەن دەپۋتات دۇيسەمبينوۆ.

سوسىن شوشقا اڭگىمەسى بىلتىر دا شىقتى. باسقا-باسقا ەمەس، مينيستر ساپارحان وماروۆتىڭ ءوز اۋزىنان. مينيستر مىرزا ۇكىمەت وتىرىسىندا ارنايى بايانداما جاساپ، ءوزى باسقاراتىن مينيسترلىكتىڭ شارۋاسى تۋرالى ايتقان. سول جيىندا وماروۆ مىرزا شوشقا ءوسىرۋدى ەكى ەسەگە ۇلعايتۋ جوسپارلانىپ جاتقانىن مالىمدەگەن.

قازاقستاندا شوشقا شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ 2018-2027 جىلدارعا ارنالعان دامۋ جوسپارى بار-مىس. وندا شوشقا ءوسىرۋ تەحنولوگياسىن ەكى ەسە كوبەيتۋ كوزدەلگەن. ال سول جولى ۇكىمەت وتىرىسىندا اۋىلشارۋاشىلىعى ءمينيسترى ساپارحان وماروۆ، 2025 جىلى شوشقا ەتىنىڭ ەكسپورتىن 43%-عا ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن مالىمدەگەن.

ءتۇيىن. سونىمەن، ساپەكەڭنىڭ سۋبسيدياسىنىڭ سيقىن كوردىك. قازاق: «مال باققان وزار» دەۋشى ەدى. مينيسترلىك: «شوشقا باققان وزار» دەپتى، انە. ايتپەسە، قازاق اۋىلدارىنداعى كۇن كورىستىڭ كوزى بولىپ وتىرعان، ءتورت تۇلىككە، وندا دا جىلقى مەن ءىرى قاراعا بولىنەتىن سۋبسيديانىڭ كۇرت تومەندەۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz