ءيا، ءبىزدىڭ جۇيەدە كۇرەسۋگە بولاتىن جانە كۇرەسۋگە بولمايتىن دۇنيەلەر بار. سەبەبى، جۇيەدەگى ءبىراز دۇنيە ءبىراز ادامنىڭ جەكە مەنشىك بيزنەسى. ال، ەلگە قانشالىق كەسىرى ءتيىپ جاتسا دا، ءبىلىم سالاسىن قانشالىق كەرى تارتىپ تۇرسا دا، وعان تيىسۋگە بولمايدى.

اسحات ايماعامبەتوۆ اۋەلدەن مينيستر بوپ كەلىپ قادامدارىن باستاعان كەزدە، كوپ ىستەرىن قولدادىم. («اياتجاننىڭ دا مينيسترگە كوڭىلى تولاتىن كەزى بولادى ەكەن» دەپ كۇلگەندەر دە بار.) بىراق، ءمينيستردىڭ كەي ىستەرىن دون كيحوتتىڭ تىرلىگىنە بالادىم. سەبەبى، ءبىزدىڭ جۇيەدە قازىرگە مۇمكىن ەمەس ىستەر بار. سونىڭ ءبىر پاراسىنا كوز جۇگىرتەيىك.

1. ۋنيۆەرسيتەتتەر ليتسەنزياسى جانە ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ كەيبىر ماماندىقتى وقىتۋعا العان ليتسەنزياسى.

مىسالى، قازاقستاندا 85+ ۋنيۆەرسيتەت مۇعالىم مامانىن دايىندايدى. بىراق، ءبارى مۇعالىم شىعارىپ جاتىر ما؟ الدە «ديمپلومى بار ادام» شىعارىپ جاتىر ما؟ دەگەن ماسەلەگە كەلسەك، ارينە ەكىنشىسى. ءتىپتى كەيبىر ۋنيۆەرسيتەتكە 200 ستۋدەنت قابىلدانىپ، 800 ستۋدەنت بىتىرگەنىن دە كوردىك. اۋىر ءا؟

اسحات قاناتۇلى ءدال وسى مۇعالىم دايىندايتىن 85+ ۋنيۆەرسيتەتتى 25-كە تۇسىرەمىن دەدى. مەن اسحاتتىڭ وزىنەن قورىقتىم. قالعان 60+ ۋنيۆەرسيتەت قاراپ وتىرا ما؟ ارينە، ولار قاراپ وتىرمايدى. سەبەبى، ستۋدەنت ولار ءۇشىن اقشا! ءبىر ماماندىقتىڭ ليتسەنزياسىنان ايرىلۋ - جۇزدەگەن ستۋدەنتتەن، ميلليونداعان اقشادان ايرىلۋ.

بۇعان دەيىن دە جەكە مەنشىك ۋنيۆەرسيتەتپەن الىسام دەپ قۇربان بولعان مينيسترلەر جوق ەمەس.

2. اۋداندىق ءبىلىم بولىمدەرىن اۋدان اكىمىنەن تارتىپ الۋ. قارجىلاندىرۋىن تۇتاستاي وبلىستىق بيۋدجەتكە بەرۋ.

بۇل تىم اۋىر. اۋداندا، اۋىلدا اكىم بوپ وتىرعان، اۋداندا ءبىلىم ءبولىمىن باسقارىپ وتىرعان، اۋداندا، اۋىلدا ديرەكتور بوپ وتىرعاندار كىمدەر؟ ءسال ويلانىڭىز، ولاردىڭ ءبىرازى جوعارىداعى ءبىراز كىسىلەردىڭ جەرگىلىكتى جەردەگى تۋىسقاندارى.

مەكتەپ سالاسى، ءبىلىم سالاسى اۋداننىڭ قارماعىنان كەتۋى - قاراپ وتىرىپ ناننان ايرىلۋ. كىم ماي شەلپەكتى دالاعا تاستاي سالادى؟ قولىنان كەلگەنشە كۇرەسەرى... اقيقات.

3. عىلىم سالاسىنداعى تەندەرلەر.

ينستيتۋتتار مەن زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ ءبىرازى تەك وتچەت دەڭگەيىندە وتىرىك عىلىم جاساپ جۇرگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. بىراق، ناتيجەسى...

ءيا، اسەكەڭ كەلگەلى عىلىم سالاسىنا بولىنگەن قارجى ارتتى، بىراق، سۇراۋى قاتايدى. ينستيتۋتتار مەن زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ ءبىرازىنىڭ باسشىسى الماستى. ءبىرازى نانىنان ايرىلدى. ناننان ايرىلۋ وڭاي ما؟ قيىن، ارينە.

4. وقۋلىق.

باياعىدا، ەستە جوق ەسكى زاماندا، وقۋلىققا تاۋەلسىز ساراپتاما جاسايتىن بوپ، قازىر پارلامەنتتە، سەناتتا وتىرعان ءبىراز اعا-تاتەلەر بار، جۇمىس ىستەدىك. سول كەزدە:

- نەگە ءبىز وقۋلىقتان قاتە ىزدەيمىز، ودان دا قاتەلىكتىڭ كەتۋ سەبەبىن ىزدەيىك، باسپادان وقۋلىق جازۋ قۇقىن الىپ، باسپا تەك باسىپ شىعارۋ ىسىمەن اينالىسسىن، - دەگەندە، قازىر ەلدەگى ەڭ جوعارى لاۋازىمداردىڭ بىرىندە وتىرعان اعامىز:

- اياتجان، ءالىمىز كەلەتىن ىسپەن اينالىسايىق، - دەپ يىعىمنان قاققان ەدى.
ءيا، ءال كەلەتىن ىسپەن اينالىسقان جاقسى، بىراق، بىلىقتىڭ تامىرىنا بالتا كىم شابادى؟

ءدال سونداي قادامعا اسەكەڭ بارعىسى كەلگەن نيەتىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت بايقاتتى. ءيا، بىزدە وقۋلىق شىعاراتىن باسپالاردىڭ مەنشىك يەلەرىن جاقسىلاپ ءبىر تەكسەرىپ كورسەڭىز، ولارمەن كۇرەسۋ تىم قيىن ەكەنىن سەزەسىز.

ءدال وسىلاي تىزەيىن بە؟ ءتىزىم تىم ۇزاققا كەتەدى. نەگىزى تىم كوپ.

ال، مۇنداي ارتىندا "كوكەسى" بار، نەشە ونداعان جىل قالىپتاسىپ كەتكەن، تريلليوندار اينالىمداعى دۇنيەمەن كۇرەسۋ تىم قيىن. كەزىندە وسىنداي ىستەرىن كورىپ، اسەكەڭنىڭ كەي جوباسىنا مينيستر تۇگىلى، پرەمەر-ءمينيستردىڭ شاماسى كەلەتىنىنە كۇماندانام دەگەن ەدىم. ءيا، ءبىزدىڭ جۇيەدە كۇماندى.

اسەكەڭ بىرىنشىدەن، جاس، ماكسيماليزم بار، ەكىنشىدەن اناۋ اۋداندىق ءبىلىم بولىمىنەن باستاپ، مينيسترگە دەيىنگى لاۋازىمدى باسىپ وتكەن، سالانى ىشىنەن بىلەتىن ادام رەتىندە جاي قاراي المايتىنى اقيقات. بەي جاي قارامايدى ەكەن، ءدال قازىرگىدەي شابۋىلعا دا مينيستر كرەسلوسىنان كەتكەنشە دايىن بولۋى كەرەك. كۇرەستە نە بەل كەتەدى، نە بەلبەۋ كەتەدى.

شابۋىلدار بولاتىنى تۇسىنىكتى شىعار، ءا؟ ارى قاراي 5,6... وزدەرىڭىز تاراتىپ الارسىزدار.

القيسسا ديالوگىمىزدى ارى قاراي جالعايىق.

- اسحات قاناتۇلىن جۇرت جابىلا قورعاپ جاتىر. قولداپ جاتىر. سونشالىق نە تىندىردى؟

- بۇل سۇراققا «اسەكەڭ «اشىق الاڭعا» ءوزى بارىپ قاتىستى، فەيسبۋكتە كەز كەلگەن سۇراققا ءوزى جاۋاپ بەرىپ وتىرادى» دەپ قاراپايىم دەگەن ارگۋمەنتتەردى العا تارتسام، كوپ پوپۋليزم سەكىلدى بوپ كەتەر. بىراق، مەن جوعارىدا ونىڭ نيەتى مەن باستاماسىن ايتىپ كەتتىم. سول تىرلىكتەرگە بەل شەشە كىرىسۋى-اق ونىڭ قولداۋعا، قورعاۋعا تاتيتىن شەندى ەكەنىن كورسەتسە كەرەك. سوندا دا اشىپ ايتايىن.

اسەكەڭ مينيسترلىككە كەلگەلى وسى سالانى بىلەتىن مامان رەتىندە بارىن سالدى جانە قاتارداعى مۇعالىمنەن، جاس عالىم، جاسامىس عالىمعا دەيىن، ءتىل جاناشىرلارىنان ەل جاناشىرلارىنا دەيىن قابىلداپ، بارىمەن كەڭەستى. كەڭەستى دە، ءبىلىم-عىلىمدى دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسىن قابىلداتتى. مەنىڭ بار ءۇمىتىم وسى باعدارلامادا ەدى. "الىپپە" جانە "انا ءتىلى" بۇل باعدارلاما اياسىنداعى كىشكەنتاي عانا ءىس ەدى. سونىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش سىيلاپ جاتقاندا، 5 جىلدىق جوسپاردى ورىنداتپاي شابۋىلداۋ ەندى، قورقاۋلىق.

ءيا، پاندەميا ءبىزدىڭ سالانى دا ءبىراز سىلكىدى. اياق استىنان قاشىقتان وقۋ مەن ونلاين وقۋ مينيسترلىكتى ابىگەرگە سالدى. بىراق، مۇندا تۋىنداعان ەڭ ۇلكەن بىلىقتار ءبىزدىڭ مينيسترلىكتىڭ ەمەس، ەلىمىزدىڭ 30 جىلدىق تسيفرلاندىرۋ سالاسىنىڭ "جەمىسى" ەدى. بىرەۋدىڭ تاياعىن اسەكەڭ بولىسە جەدى. امال جوق، مينيستر بولۋعا كەلىسكەن سوڭ، ەندى ءتوزۋ كەرەك.

اسەكەڭ كەلگەلى ءبىر جىل ءبىر اي بولدى. 12 جىل وسى سالانىڭ ساراپشىسى رەتىندە اسەكەڭ ءبىر جىلدا ىستەۋگە مۇمكىن ءىستى ىستەدى. ونى تىزبەلەسەم، تىم ۇزاققا كەتەرمىن. باستىسى، ەسى دۇرىس زاڭدار مەن باعدارلامالار قابىلدانىپ، اشىق جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر.

ءيا، ماعان قىزىل ءسوزدى سۋشا ساپىرۋعا بولادى. مەن مينيسترلىكتەن تاۋەلسىز ساراپشى رەتىندە ماقتاۋ الۋىما دا بولار. بىراق، مينيستر مەنىڭ ماقتاۋىما مۇقتاج ەمەس، حالىق ونسىز دا باعاسىن بەرىپ جاتىر. بىزدىكى، اسەكەڭە كەمى 3-4 جىل مۇمكىندىك بەرسە دەگەن وي. مينيستر الماستىرۋدان شىعار ءمۇيىز بولسا، ەندىگى قاراعايداي بولار ەدى. 30 جىلعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا 16 مينيستر كورگەن سالامىز عوي. 17-ءنشىسىن دە كورە سالامىز دەۋگە بولار ەدى، بىراق، ودان پايدا بار ما؟

قۇداي-اۋ، بيزنەسمەنگە دە، بانكيرگە دە 2-3 مۇمكىندىك بەردىڭىزدەر عوي، ونىڭ قاسىندا سالانىڭ قازانىنان قايناپ شىققان مامان عوي، بەرىڭدەر.

- شابۋىلداۋشىلار نە دەيدى؟

- ولار ادەمى قۋلىققا باردى. كەزىندە ۆيتسە-ءمينيستردى ءدال وسى ايىپتاۋمەن ء"وز ەركىمەن" كەتۋگە ماجبۇرلەگەن مينيسترلىكتىڭ ەكس قىزمەتكەرى انار قايىربەكوۆا وڭتۇستىككە رەكتور بولىپ تاعايىندالعان ەدى. تاعايىنداعان دا قازىرگى مينيستر اسحات ايماعامبەتوۆ. بىراق، رەكتور كرەسلوسىنداعى ورنى بەلگىسىز سەبەپتەرمەن باياندى بولمادى. شۋمەن بارعان رەكتور شۋمەن قوشتاستى. بىراق، مينيسترلىكپەن اراز بولىپ قوشتاسقان ەدى.

ەندى ءدال وسى كوڭىل-كۇيدەگى ادامدى الدەبىر توپ، مۇمكىن كلان قول شوقپار ەتتى، الدە جەكە ءوزى ءوش العىسى كەلدى. تۇسىنىكسىز. اسحات قاناتۇلىنىڭ الدىنا ايبالتاسىن كوتەرىپ شىعىپتى. كەشەلى بەرى الەۋمەتتىك جەلىدەگى اڭگىمەنى ءبىر كۇن قاراپ وتىرىپ، اناردىڭ جالعىز ءوزى دەگەنگە سەنە المادىم. ۇلكەن توپتىق شابۋىل ەكەنىن، ءتىپتى، اتتانعا ويباي قوسقان، وعان اقىلى جارناما بەرىلگەندىگىن الەۋمەتتىك جەلى شابۋىلىنان سەزۋ اسا قيىن ەمەس.

- شابۋىلداۋشىلار ءۋاجى نە؟

- اسەكەڭنىڭ عىلىمي اتاق العان كەزدەگى جۇمىسىن پلاگيات دەيدى، كوشىرمە دەيدى، زاڭسىز دەيدى.

- بۇعان نە ايتاسىز؟

- بۇل شابۋىلمەن، ايعايمەن شەشىلەتىن دۇنيە ەمەس، ەلىمىز قۇقىقتىق مەملەكەت. زاڭ بار، بۇيرىق بار. زاڭدىق جولمەن تەكسەرىلۋ كەرەك. ءيا، پلاگيات بولسا، عىلىم ءمينيسترى بولۋعا مورالدىق قاقىسى جوق. بولماسا شە؟ ابىرويعا كىر كەلتىرۋ، جالعان جالا جابۋ بولسا شە؟

ونى انىقتايتىن ءبىز ەمەس، ونى انىقتايتىن قۇزىرلى ورگان. سوندىقتان، ول الەۋمەتتىك جەلى دەڭگەيىندە ەمەس، زاڭدىق شەڭبەردە شەشىلىپ، شەگەندەلۋى كەرەك.

ءجا، از سويلەيىن دەپ ەدىم، قانشا قىسقا سويلەيىن دەسەم دە، اڭگىمەم ۇزارىپ كەتتى. بىراق، اسەكەڭنىڭ اتتاپ باسقان ەڭبەگىن قانجىعاسىنا مەنشىكتەپ بايلاپ بەرۋدى دۇرىس كورمەدىم. سەبەبى، مينيستر بوپ وتىرعاسىن كۇندەلىكتى جۇمىسىن ادالىنان اتقارۋ، ول تۋرالى اشىق ەسەپ بەرىپ وتىرۋ - ءمينيستردىڭ ازاماتتىق پارىزى، قىزمەتتىك مىندەتى. مىندەتىن اتقارۋى - مەملەكەت الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى. ءبارىن ادالىنان جاساعاي دەگەن تىلەگىمدى قىستىرا كەتەيىن.

- اسحاتقا جۇمىس ىستەۋ نەگە سونشا قيىن؟

- ءبىزدىڭ جۇيەدە جۇمىس ىستەۋدىڭ قيىن ەكەنىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، ءسارىنجىپوۆ پەن ساعاديەۆتەن قالعان "اتقورانى" تازالاۋ وڭاي دەيمىسىڭ. اتقورا دەگەنىمە رەنجىمەڭىزدەر. ساعاديەۆتىڭ ءوزى مەن ءبىرىنشى ورىنباسارى بيبىگۇل سوتتالمادى دەمەسەڭىز. ۆيتسە-مينيستر سۋحانبەرديەۆادان تارتىپ، مينيستر حاتشىسى، اتشىسى، كومەكشىسى، تاعى باسقاسى بار، ءبىرازى ءىستى بولعانىن ءبارىڭىز بىلەسىزدەر. ەندى كىلەڭ قىلمىسكەرلەر، جەمقورلار جۇمىس جاساعان جەردى باسقا قالاي اتاۋعا بولادى. ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ ەكى ەكس ديرەكتورى پاراعا Toyota Camry 70 ءمىنىپ كەتكەنىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن.

ول ورىنعا دا بەلدى، جاس ديدار سماگۋلوۆتى ۇلكەن ۇمىتپەن اكەلگەن اسحات ەكەنىن، ونىڭ بيىلعى ۇبت-داعى ەرلىگىن كوردىڭىزدەر. بىراق، ونىڭ اسەرىنەن دە بىرەۋلەر ۇلكەن ماي شەلپەكتەن ايرىلعانىن قىستىرا كەتەيىن.

ءدال سول ەكس ەكى كوماندانىڭ ء(سارىنجىپوۆ، ساعاديەۆ) اتى شۋلى ء"ۇش تىلدىلىك" باعدارلاماسىن قابىلداپ، قوعامنىڭ پىكىرىنە پىسقىرماعانى، ميللياردتارعا ەسەپ بەرمەگەن كۇيى، بىلىققان وردانىڭ تىزگىنىن ءوز ورتاسىنا ۆيتسە بوپ "سىيماي" كەتكەن اسحاتقا ۇسىنىپ، ساعاديەۆتىڭ "شەتەل اسقانى" كۇنى كەشە عوي.

ەندى ول ورىندى تازالاپ، تازا كوماندا جاساقتاپ، تازا جۇمىس ىستەپ، ەلەۋلى ناتيجە شىعارۋعا نە ارتىندا تىرەپ تۇرعان ۇلكەن كىسىلەرى، نە بولماسا تەمىردەي جۇيكە، تاستاي سابىر كەرەك ەكەنى اقيقات.

ال، كوكەسى بار ما، جوق پا؟ اسەكەڭ قاي كوماندا مۇشەسى؟ وندا ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز جوق. تەك تازالاعان "قوراسىن" ورداعا اينالدىرىپ، قازاق بالاسىنا ساپالى ءبىلىم، سانالى تاربيە الاتىن قوعام قالىپتاستىرسا، بالا-باقشادان ۋنيۆەرسيتەتكە، عىلىمي جوبادان عىلىمعا دەيىن دۇرىستاسا دەگەن جاناشىر تىلەك قانا.

- ەندى نە بولماق؟

- بۇل سۇراق مەنىڭ قۇزىرەتىمدە ەمەس. ەل پرەزيدەنتى توقاەۆ پەن ەلباسى نازارباەۆ بىلەدى. مەن بولجام ايتا المايمىن. مەنىكى تەك تاۋەلسىز ساراپشىنىڭ كوزقاراسى.

- ءسىزدىڭ وي نە؟

- مەن ويىمدى جوعارىداعى سۇراقتارعا قىستىرا كەتتىم. مەنىڭ تىلەگىم، كىناسى بولسا، تەك زاڭ اينالىسسىن. كىناسىز بولسا، جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرسىن. قابىلداعان زاڭىن ورنىقتىرىپ، قابىلداعان باعدارلاماسىن اياقتاۋعا مۇمكىندىك بەرسىن. ەڭبەك ەتەم دەگەن ادامعا كەدەرگى كەلتىرمەسىن دەگەن عانا تىلەك. ارينە، مەنى كىم تىڭدايدى، بىراق، قوعام بولىپ قورعاپ قالۋ كەشەگى احاڭنىڭ كوزى بولعان الىپپەنىڭ قايتا ورالۋىنا قۋانعان حالىقتىڭ ەنشىسىندە.

ءبىلىم سالاسى تۇزەلمەي، ەل تۇزەلمەيدى. تۇزەيمىن دەپ كەلگەن ادامنىڭ بەتىن قاقپا، بەلىن بۋ. ءمينيسترىڭدى قورعاپ قال، حالىق. ءمينيستردى جاۋعا بەرمەڭىز، ەل پرەزيدەنتى قادىرلى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى.

اياتجان احمەتجانۇلى،

رەسپۋبليكالىق «QAZBILIM» ورتالىعى باس ديرەكتورى