ماسكەۋ، 19 اقپان 1731 جىل.

تاريحي مينياتيۋرا

قازاق ورداسىنان رەسەي يمپەراتريتساسىنا ابىلقايىر حاننىڭ جازعان حاتىن الىپ كەلە جاتقان ەلشىلەر اۋەلى 1730 جىلعى قىركۇيەكتە ۋفا شاھارىنداعى اكىم بۋتۋرلين-ۆوەۆوداعا ءمان-جايلارىن بايانداپ، ابىلقايىردىڭ وعان ارناپ جىبەرگەن جازباسىن تاپسىردى. ۆوەۆودا تىلماشىنە وقىتىپ، حاتپەن مۇقيات تانىستى. ەلشىلەرمەن جاقسىلاپ سۇقباتتاستى. سوسىن ونىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ۋفا كەڭسەسى يمپەريانىڭ شەتەلدىك ىستەر القاسىنا ەلشىلىكتىڭ پاتشايىمعا بارا جاتقان ماقساتىن كەڭىنەن تاراتىپ اڭگىمەلەگەن قىزمەتتىك بايانحات ازىرلەدى. اسكەري قىزمەتتەن بريگادير شەنىندە دوعارىسقا شىعىپ، وتكەن جىلى عانا ۆوەۆودالىققا تاعايىندالعان پەتر يۆانوۆيچ بۋتۋرلينگە قازاق حانىنىڭ ارنايى جولداعان حاتىن ورىسشاعا اۋدارىپ،  وعان قوسا تىركەدى. ءتيىستى تارتىپپەن راسىمدەلگەن پوشتامەن شابارماندار اتتانعاننان كەيىن، ۋفا اكىمى قوسىپ بەرگەن  جولباسشىلارمەن بىرگە قازاق ەلشىلىگى دە ورىس استاناسىنا قاراي ساپارىن جالعاستىردى...   

 ولار بەتكە ۇستاپ كەلە جاتقان پاتشايىم وسى 1730 جىلدىڭ باسىندا عانا ورىس پاتشالىعىنىڭ تاعى العاش ورنىققان ماسكەۋگە بالتىق تەڭىزى جاعىنداعى كۋرليانديا دەلىنەتىن شاعىن ەلدىڭ استاناسى ميتاۆادان كەلگەن بولاتىن. قوڭىراۋلاتقان ءساندى شانالار كەرۋەنىمەن كرەملگە كىرگەن. سالتاناتتى تۇردە. ويتكەنى ول،  اننا يواننوۆنا، يمپەريا تاعىنا وتىرعىزۋ ءۇشىن ارنايى شاقىرىلعان-دى. بۇل 1730 جىلعى 15 اقپان ەدى. بەس كۇننەن كەيىن وعان – ورىس پاتشايىمىنا – مەملەكەتتىڭ جوعارى مارتەبەلى شونجارلارى مەن بيىك اسكەري شەندىلەرى ادال بولاتىندىقتارىن ءبىلدىرىپ، انت بەرگەن. تاعى بەس كۇننەن كەيىن سولاردىڭ ءبىر ۇلكەن توبى پاتشايىم اننا يواننوۆنانىڭ قۇزىرىنا قايتادان قۇلدىق ۇرا كىرىپ، جوعارعى قۇپيا كەڭەس ونى تاققا شاقىرۋ ءۇشىن جاساعان كونديتسياعا – پاتشايىمنىڭ بيىك مارتەبەلى قۇقتارىن شەكتەيتىن شارتتار تۇزىلگەن قۇجاتقا – كەلىسپەيتىندىكتەرىن ايتقان. پاتشايىمنىڭ تولىق قۇقىقتى سامودەرجاۆيە يەسى بولۋىن قالايتىندىقتارىن جاريا ەتكەن. بۇل انناعا جاعىمدى پىكىر ەدى، ول وسىلاي بەدەلدى سانوۆنيكتەردىڭ، گەنەراليتەتتىڭ، گۆارديالىق قوسىندار وفيتسەرلەرىنىڭ، دۆوريانداردىڭ كوپشىلىگى ءوزىنىڭ جاعىندا تۇرعانىن بىلگەندە، كوزدەرىنشە جوعارعى قۇپيا كەڭەستىڭ «الدامشى»  قۇجاتىن الدى دا، جىرتىپ تاستادى. ءوزىنىڭ روسسياعا بىردەن-ءبىر قوجا،  سامودەرجيتسا جانە يمپەراتريتسا ەكەنىن جاريا ەتتى. ءۇش كۇننەن كەيىن ءتۇرلى بيىك دارەجەلىلەر مەن بيلىك تۇتقالارىنداعىلاردىڭ بارىنەن ۇلى روسسيانىڭ سامودەرجاۆيەلىك يمپەراتريتساسى رەتىندە قايتادان جاڭا انت قابىلدادى. ارتىنشا ارنايى پارمەنىمەن جوعارعى قۇپيا كەڭەستى تاراتىپ، ءى پەتردىڭ كەزىندەگى بيلەۋشى سەناتتى بۇرىنعى مارتەبەسىندە قالپىنا  كەلتىردى. سوسىن، انت الۋ راسىمىنەن ەكى اي وتكەندە، 1930 جىلعى 28 ساۋىردە، كرەملدىڭ تاق ورناتۋلى اقشاڭقان سالتاناتتى زالىندا پاتشايىم اننا يواننوۆناعا ۇلى روسسيا يمپەرياسىنىڭ ءتاجىن رەسمي تۇردە كيگىزۋ جوراسى جاسالدى.   

ورىستىڭ الىپ يمپەرياسى تاعىنا ليتۆا ۇلى كنيازدىگىنىڭ ۆاسسالى بوپ تابىلاتىن كىشكەنتاي گەرتسوگتىك استاناسى ميتاۆادان شاقىرىلىپ وتىرعىزىلعانىنا كوڭىلى مارقايعان وتىز بەس جاسار تىعىرشىقتاي تولىق، شات-شادىمان جەسىر كەلىنشەك سودان بەرى ءوزىنىڭ اينالاسىنا كوڭىلىنە جاعاتىن ادامداردى جيناپ، پاتشايىمدىق قۋانىشىنا ساي شاتتىقتا ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان. ەڭ الدىمەن كۋرليانديادان ءوزىنىڭ ناقسۇيەرى، ءشۇباسىز ءفاۆوريتى ەرنست يوگانن بيروندى العىزدى. ول جانە كانتسلەر اندرەي وستەرمان (گەنريح يوگانن فريدريح) يمپەراتريتسا اننا يواننوۆنانىڭ وڭ قولى بولدى. رەسەي پاتشالىعىنىڭ تىزگىنى اقىرىن سۋسىپ، ءىس جۇزىندە وسى ەكەۋىنىڭ قولىنا اۋىستى. كوبىنە سولاردىڭ كەڭەسىمەن ورىس يمپەرياسىنداعى كۇللى بيلىكتىڭ شەشۋشى تۇتقالارىنا شەتجۇرتتىق نەمىستەر تاعايىندالىپ جاتتى. ورىس ارمياسىنىڭ باسىنا دا نەمىستەن فەلدمارشال حريستوفور مينيح (بۋرحارد كريستوف فون ميۋننيح) قويىلدى. كەزىندە پەتر پاتشا نەمەرە قارىنداسى اننانى كىشكەنتاي كۋرليانديانىڭ گەرتسوگىنە  ءوزىنىڭ باتىستاعى ىقپالىن ارتتىرۋ ءۇشىن ۇزاتقان ەدى، ەندى سول گەرتسوگتىڭ جەسىرى روسسياعا ورالىپ، ۇلى پەتردىڭ تاعىنا وتىرىپ العاننان سوڭ، الىپ روسسيانىڭ ءوز الپاۋىتتارى بيلىك تۇتقالارىنان ىعىستىرىلىپ، ورىندارىن شەتەلدىكتەر، جەر-سۋى دا، حالقى دا، كۇش-قۋاتى دا قۇپ-قۇرتىمداي بوتەن ەلدەن كەلگەن شەت جۇرتتىقتار باسىپ جاتتى. 

ازىرگە كانتسلەر گولوۆكين عانا پالەن جىلدان بەرگى لاۋازىمىن ساقتاپ تۇرعان-دى. ول، گراف گاۆريل يۆانوۆيچ گولوۆكين، پەتر پاتشانىڭ رەفورمالارىنا سايكەس قۇرىلعان شەتەلدىك ىستەر القاسىنىڭ پرەزيدەنتى بولاتىن. (اننا پاتشايىم ونى سىرتقى ىستەر القاسىنىڭ پرەزيدەنتتىگىنەن قوزعاعان جوق، ول دۇنيەدەن كوشكەن 1734 جىلدان كەيىن عانا ورنىنا وستەرماندى قويدى). گاۆريلا گولوۆكين ءبىرىنشى پەتردىڭ اناسىنىڭ تۋىسقانى بولعاندىقتان، جاستايىنان پاتشانىڭ جانىندا بولعان-دى. پەتر پاتشانىڭ جورىققا شىققان ۋاقىتتارىندا وزىمەن بىرگە الىپ جۇرەتىن كوشپەلى كەڭسەسىن سول باسقاردى. سودان ءى پەتر ونى 1706 جىلى پاتشالىقتىڭ جاڭادان قۇرىلعان ەلشىلىك ىستەرىمەن شۇعىلداناتىن مەكەمەسىن باسقارۋعا تاعايىنداعان. ول كەزدە مەملەكەتتىڭ شەتەلدەرگە بايلانىستى شارۋالارىمەن – سىرتقى ىستەرمەن اينالىساتىن كەڭسەسى پوسولسكي پريكاز، ياعني ەلشىلىك اكىمدىگى دەپ اتالاتىن. ون جىل وتە اتى ەلشىلىك القاسى دەپ وزگەرتىلدى. سوسىن شەتەلدىك ىستەر القاسىنا اينالدىرىلدى. بۇل روسسيانىڭ شەت مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناسىن قاراستىرىپ، جونىمەن مەڭگەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان ورتالىق باسقارمانىڭ ورگانى ەدى.  مىنە، سونى ۇزاق جىلدار بويى تۇراقتى تۇردە يمپەرياداعى ءبىرىنشى كانتسلەر گولوۆكين باسقارىپ كەلەدى. مىندەتىن ابىرويمەن اتقارىپ ءجۇر. ءاردايىم پاتشانىڭ نۇسقاۋلارىنا سايكەس ارەكەت ەتۋدە. ەشقاشان ءوزىنىڭ الدەقانداي  باستاماسى بارىن كورسەتپەستەن، پاتشانىڭ ءار ءسوزىن قاتاڭ ساقتاپ، تياناقتى تۇردە ورىنداپ وتىرۋعا وتە مۇقيات كوڭىل ءبولىپ تۇردى.  ۇلى پەتر ومىردەن وتكەننەن كەيىن دە، جوعارعى بيلىككە رياسىز بەرىلگەندىگىنىڭ ارقاسىندا، ۇزەڭگىلەستەرىنىڭ كوپشىلىگىنەن ەرەكشەلەنىپ، ءوزىنىڭ قىزمەتىنىڭ بۇرىنعى  ءمان-ماڭىزىن ساقتاپ قالدى. ۇلى پەتردىڭ ەكىنشى ايەلى بولعان ەكاتەرينا پاتشايىم تۇسىندا، 1726 جىلى ومىرگە كەلگەن مەملەكەتتىڭ بيلىكتىڭ جاڭا ورگانى جوعارعى قۇپيا كەڭەستىڭ مۇشەسى بولدى. الىپ يمپەريانى ايەلدەر باسقارا باستاعان، نەگىزىندە سول 18-ءشى عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن سوزىلعان قاتىن-پاتشالار ءداۋىرىنىڭ باسى بولعان ءى ەكاتەرينا تاقتا وتىرعان كەزدە، ساراي ىشىندەگى قۋلىق-سۇمدىققا تولى امالدارعا قۇرىلعان بيلىك ويىندارىنان شەبەرلىكپەن امان ءوتىپ ءجۇردى. ونى پاتشايىم دا جوعارى باعالادى. ەشتەڭەگە دە كۇدىك تۋعىزارلىقتاي قىزىعۋشىلىق تانىتپايتىن،  ادال، ەڭ سەنىمدى ادامى دەپ ءبىلدى. سوندىقتان دا وعان ءى پەتردىڭ ءالى بەسىكتەن بەلى شىقپاعان دەرلىك نەمەرەسىنىڭ، ون ءبىر جاسار بولاشاق پاتشانىڭ قامقورشىلارىنىڭ ءبىرى ەتىپ تاعايىنداعان وسيەتناماسىن – مەملەكەتتىك اكتىنى سەنىپ تاپسىرعان-دى. 1727 جىلى ءبىرىنشى ەكاتەرينانىڭ دەنساۋلىعى ناشارلاپ، قىسقا پاتشايىمدىق عۇمىرى اياقتالدى. سول جىلى بالا تاققا وتىرعىزىلدى، يمپەراتور ەكىنشى پەتر اتاندى. ەكى جىل وتە، 1930 جىلعى 19 قاڭتاردا، ءوزىنىڭ ۇيلەنۋ تويىنىڭ قارساڭىندا،  ون ءتورت جاسار بالا-پاتشا دۇنيە سالدى. سوندا كانتسلەر گولوۆكين بۇل قۇجاتتى  ورتەپ جىبەردى. سەبەبى وندا جاس يمپەراتوردا بالا بولماعان جاعدايدا، ول ولگەننەن كەيىن تاق ۇلى پەتردىڭ كەيىنگى ۇرپاقتارىنىڭ بىرىنە بەرىلۋى كەرەكتىگى ايتىلعان-دى. بىراق ودان تىكەلەي ەركەك تۇقىمدى ۇرپاق قالماعان ەدى، سوندىقتان ول يمپەريا تاعىنا ءى پەتردىڭ قامقورلىعىن كورگەن نەمەرە قارىنداسى، رومانوۆتار تۇقىمى اننا يواننوۆنانى اكەلۋدى قالادى. سول سەبەپتى ونىڭ پاتشايىم بولۋىنىڭ شارتتارىن ايتىپ، شەكتەرىن بەلگىلەگەن جوعارعى قۇپيا كەڭەستىڭ «كونديتسيا» اتتى قۇجاتىنا قول قويدى... 

اكەسى يوانن پاتشادان ءۇش جاسىندا قالعان ون جەتى جاسار اننانى نەمەرە اعاسى پەتر پاتشا ساياسي ماقساتپەن كۋرليانديا گەرتسوگىنە تۇرمىسقا بەرگەن-ءدى. كنياز مەنشيكوۆتىڭ سارايىندا نەكەسى قيىلعان. ەرتەڭىنە سوندا پاتشا  مارتەبەسىنە ساي دۇرىلدەتىپ توي وتكىزىلگەن. سودان گەرتسوگ فريدريح ۆيلگەلم پەتەربۋرگتە ەكى اي بويى ورىمدەي كەلىنشەگىمەن ەرتەگىدەگىدەي شات كۇندەر وتكىزگەن. اقىرى جاس جۇبايلار 1711 جىلعى 8 قاڭتاردا كۋرلياندياعا قاراي جولعا شىققان. الايدا قالادان شىعا بەرىستە-اق، جول ۇستىندە، دۋدەرگوف ماڭىندا گەرتسوگ دۇنيەدەن وزادى. تاعدىرىنىڭ مۇنداي قايعىلى اقىرى ونىڭ ىشكىلىك ءىشۋ ونەرىن مەڭگەرۋى جاعىنان ورىس يمپەراتورىنىڭ وزىمەن باسەكەلەسۋدەن تارتىنباعانىنان، ءسويتىپ شاماسىن بىلمەي قالعانىنان بولدى دەسەتىن جۇرت. نە كەرەك، بولار ءىس بولعان دا، جاس جەسىر اناسى پراسكوۆيا پاتشايىمنىڭ قولىنا قايتىپ ورالعان.  بىراق پاتشا اعاسى پەتر كەلەسى 1712 جىلعى جازدا اننانى گەرتسوگ فريدريح ۆيلگەلمنىڭ جەسىرى رەتىندە ءتيىستى ورنىن الۋى ءۇشىن كۋرليانديا استاناسى ميتاۆاعا اتتاندىردى. سوندا اننا 1930 جىلعى قاڭتاردا جوعارعى قۇپيا كەڭەس تاراپىنان روسسيا تاعىنا وتىرۋعا شاقىرىلعانعا دەيىن قالعان-دى. شەتەل ىستەرى القاسىنىڭ پرەزيدەنتى كانتسلەر گولوۆكين ۇلى پەتردىڭ قارىنداسىن تاققا شاقىرۋعا، سوسىن، پاتشايىم ماسكەۋگە كەلگەننەن كەيىن، ونىڭ سامودەرجاۆيەگە تولىققاندى قوجايىن-بيلەۋشى بولىپ، جاھان مويىندايتىن يمپەراتريتسا اتانۋىنا سەپتەستى. يمپەراتريتسا اننا يواننوۆنا ونىڭ بۇل جاردەمىن ۇمىتپاعان ەدى...  

شەت مەملەكەتتەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستارعا جاۋاپ بەرەتىن سىرتقى ىستەر القاسىنىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە گاۆريل گولوۆكين ۇلى پەتر يمپەراتوردىڭ بۇل رەتتەگى  كۇللى ءىس-ارەكەتتەرى مەن جوسپارلارىنا قاشاننان قانىق بولاتىن. جانە ولاردى جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيتىن شارالاردى ارقاشان پاتشا كوڭىلىنەن شىعارداي دارەجەدە ورىنداۋعا كۇش سالاتىن. شىعىس باعىتىنا بايلانىستى ۇلى پەتردىڭ الدەنەشە جوباسى بولدى. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – ازياعا توتە جولمەن تەرەڭدەۋ ەدى. بىراق تۋرا جولدا – جابىق قاقپا سەكىلدەنىپ ۇلان-عايىر دالا جاتقان. سونى اشاتىن كىلتتى قولعا ءتۇسىرۋ كەرەك-تۇعىن. دۇرىسىندا، سول ۇلى دالا توسىندەگى قاقپا كۇزەتشىسى ىسپەتتى كوشپەندى حالىقتى باعىندىرۋ قاجەت ەدى. بىراق بۇل وڭاي شارۋا ەمەس-ءتىن. مىنە، ولار ۇزاق جىلدار بويى، سوناۋ  ەرماك زامانىنان بەرى، ۇدايى كازاكتارمەن سوعىسىپ كەلە جاتىر، بىراق بەتى قايتار ەمەس. ولارعا قارسى، كانتسلەر گولوۆكيننىڭ ءوزى كۋا، استىرتىن تۇردە قالماقتار مەن باشقۇرتتار دا ايداپ سالىنۋدا. بىراق وڭ ناتيجە شامالى، ايتۋعا تۇرمايدى. قالماقتاردىڭ وڭتۇستىك-شىعىستاعى تۋىستارىنا، جوڭعار حاندىعىنىڭ استاناسىنا ەرتىس بويىمەن ءجۇزىپ بارعان ەكسپەديتسيا ارقىلى ولاردى ۇلى روسسيانىڭ قامقورلىعىنا الۋ جايىندا ۇسىنىس جاسالدى، الايدا قابىل الىنبادى. شەتەل ىستەرى القاسىنىڭ ءتىلماشى مامەد تەۆكەلەۆ قالماق حاندىعى شونجارلارىنىڭ اراسىنا جىبەرىلگەن-ءدى. سوندا ول ۇزاق ۋاقىت قالماقتىڭ ءتىلىن ۇيرەندى، قالماق شەندىلەرىمەن ءوز ادامدارىنداي سۇقباتتاستى، اقىرى ولاردىڭ قۇپيا سىرىن ءبىلدى. روسسيا پروتەكتوراتى بوپ تۇرعان قالماق حاندىعىنىڭ تۇستىكتەگى جوڭعار حاندىعىمەن استىرتىن ءسوز بايلاسىپ، ەكى ارالارىنداعى جالپاق كەڭىستىكتە جاتقان قازاق ەلىن باسىپ-باعىندىرىپ الۋ، ءسويتىپ ۇلى دالادا باياعى شىڭعىس حان زامانىنداعىداي جاڭا يمپەريا قۇرۋ ماقساتتارى بارىنا يمپەريا اكىمشىلىگىنىڭ كوزى جەتتى. ءسوز جوق، رەسەي وندايعا جول بەرمەك ەمەس. ولار سوعىسسىن، جاۋلاسسىن، بىراق بىرىكپەسىن. سونداي ويمەن پاتشا جوڭعارلارعا ارنايى ەلشىلىك جىبەردى. ءوز بەتتەرىنشە زەڭبىرەك قۇيۋدى قولعا العان جوڭعارلاردىڭ وق-ءدارى قارۋلارىمەن جاقسىلاپ جاراقتانۋىنا، ءسويتىپ قازاقتارعا قارسى ۇلكەن دە جويقىن شابۋىل جاساۋىنا استىرتىن كومەك كورسەتىلدى. قازاقتار «اقتابان شۇبىرىندىعا» ۇشىراتىلدى، دەسە دە بوي بەرمەدى. قىرىلىپ بارا جاتىپ، فەنيكس-قۇسشا ءتىرىلىپ كەتتى، قايتا ەڭسە كوتەردى. پەتر پاتشا سوندا ولارعا قارسى ديپلوماتيالىق ايلا-امالداردى باتىلىراق ىسكە قوسۋدى قوش كوردى. بۇل كوشپەندى حاندىق  قايتكەندە قۋاتتى روسسيانىڭ قامقورلىعىنا سۇيەنۋدى، پروتەكتسياسىنا الىنۋدى ماقۇل كورۋگە ءتيىس، قانشا قارجى قاجەت بولسا، سونشا جۇمساپ، ولارعا سونى مويىنداتۋ قاجەت دەدى. سونداي جولمەن عانا ازيا قاقپاسىنىڭ كىلتىن قولعا تۇسىرۋگە  بولادى دەدى. پەتر پاتشانىڭ ءوزى جانە ونىڭ سىبىردەگى، قازانداعى اكىمدەرى ءار كەزدە تاۋكە حانمەن، ول قايتىس بولعاننان كەيىن قايىپ حانمەن، ول قازا تاپقاننان كەيىن ابىلقايىر حانمەن اعىمداعى ساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى قارىم-قاتىناس جاساعان، حات جازىسقان، ەلشىلەر الماسىسقان. ەندى سونداي شارۋالاردى العا قويىلعان جاڭا ماقسات ورايىندا ەپتى امالدارمەن جۇرگىزۋ كەرەك-تۇعىن. بىراق بۇل ءىستىڭ ورىندالۋىن كورۋ يمپەراتوردىڭ ءوز ماڭدايىنا جازىلمادى. ءى پەتر  اڭساعان قاقپانى اشاتىن التىن كىلت ول قايتىس بولعاننان بەرى التىنشى جىلعا اياق باسقاندا عانا، مۇراگەرلەرىنىڭ كوز الدىندا كەزدەيسوق مەن مۇندالادى... 

وتكەن كۇزگە سالىم شەتەل ىستەرى القاسىنىڭ پرەزيدەنتى كانتسلەر گولوۆكين ۋفا ۆوەۆوداسى پەتر ءبۋتۋرليننىڭ بايان-حاتىن وقىپ وتىرىپ، پاتشايىمعا بەتتەگەن قازاق ەلشىلىگى مەن ونىڭ ماقساتى جايىنداعى قىزىق اقپاراتقا قانىقتى. ۇلى پەتردىڭ ارمانىن ورىنداۋدىڭ قيسىنى كەلگەنىن تەز-اق پايىمدادى. جانە مۇنى جۇزەگە اسىرۋدى كىمگە تاپسىرۋعا بولاتىنىن دا بىردەن ويلاپ قويدى. ول  – القا اۋدارماشىسى مامەد تەۆكەلەۆ ەدى. تەۆكەلەۆ كوپتەن قاراماعىندا شىعىس تىلدەرى ءتىلماشى بوپ ىستەيتىن. دۇرىسىندا، پاتشانىڭ تىكەلەي باقىلاۋىنداعى بۇل قۇرىلىمدا اۋەلى ونىڭ اكەسى، اعالارى دا ىستەگەن، سولاردىڭ ىشىندە  وسى كىشى تەۆكەلەۆ ەرەكشەلەندى. ونى پەتر پاتشا دا ۇناتتى. شىعىس تىلدەرىن جاقسى بىلەتىندىگىنەن ءوزىنىڭ تىكەلەي ءتىلماشى ەتىپ الدى. اۋدارماشى رەتىندە تەۆكەلەۆ پاتشانىڭ  ماڭىزدى جورىقتارىنا بىرگە بارىپ ءجۇردى. ورىس-تۇرىك سوعىسى بارىسىندا، 1711 جىلى پەتر پاتشا وسمان يمپەرياسى قولاستىنداعى مولدوۆا كنيازدىگىنە جورىققا شىعىپ، پرۋت  وزەنى جاعاسىندا ارمياسىمەن قورشاۋعا ءتۇسىپ قالعان. سوندا، جەڭىلىپ بارا جاتقانىندا، تۇرىكتىڭ باس ۋازىرىمەن بەيبىت كەلىسسوز جۇرگىزۋىنە تەۆكەلەۆ شيراق تا تاپقىر، شەشەن دە ءدىلمار ءتىلماش رەتىنە سەپتەستى، ءسويتىپ پاتشانىڭ تۇتقىندالۋدان امان قالۋىنا، تۇرىكتەرمەن قولايسىزداۋ بولسا دا، وزىنە ءتيىمدى شارت جاساسۋىنا قاتىستى. 1722–1723 جىلدارعى كاسپي جورىعىندا دا تەۆكەلەۆ پەتر پاتشانىڭ قاسىندا بولدى. زامانىندا قۇدىرەتتى بولعان پارسى مەملەكەتى ىدىراي باستاعانداعى ونىڭ جورىعىنا بايلانىستى پارسىلارمەن، تۇرىكتەرمەن جۇرگىزىلىپ-جاسالعان كەلىسسوزدەرىنە تىلماشتىك ەتتى. سونداعى ورىسقا قاراتىلعان يەلىكتەر پەتردىڭ قازاسىنان كەيىن كوپ ۇزاماي، اننا يواننوۆنانىڭ پىكىرىنشە بولاشاقسىز ايماق دەپ سانالعاندىقتان، قولدان شىعىپ كەتتى. كەلەشەگى زور ءوڭىر جايىندا ۇلى پەتر ارمياسىمەن تەڭىزگە شىعار الدىندا استراحاندا ءبىر جوسپار ايتقان، سونى ءتىلماشى كوكىرەگىنە ءتۇيىپ قالعان-دى. ونىسى يمپەريالىق سىرتقى ىستەر القاسىنىڭ پرەزيدەنتى بوپ جۇرگەن ۇلى پەتردىڭ ناعاشىسىنىڭ ىشكى تىلەگىمەن كەرەمەت ۇيلەسىپ تۇرعان. ال ونىڭ ىشكى تىلەگى شىعىستاعى باعالى بايلىقتارعا تۇنعان ايماقتاردىڭ قاقپاسى قازاق جەرى بولماعىن، ونى اشۋدىڭ كىلتى سونداعى حالىقتى ءوز ىقپالىنا تۇسىرۋدە جاتقانىن باعامداعان پاتشا-جيەن وزىنە شەرتكەن سىردان تۋىنداعان-تىن.  مەملەكەتتىڭ سىرتقى ىستەر جونىندەگى قۇرىلىمىنىڭ پرەزيدەنتىنە قولعا الىنۋعا ءتيىس جوسپار رەتىندە ءى پەتردىڭ ايتقانىن ەندى، ورايى كەلىپ تۇرعاندا، وسى جىگەرلى دە مانساپقۇمار چينوۆنيك جەرىنە جەتكىزە ورىندارىنا كۇمان جوق. گولوۆكين سولاي ويلادى. شىنىندا دا، كانتسلەر قازاق ەلشىلەرىمەن اڭگىمەلەسكەندە، ولاردىڭ ءتىلىن جاقسى بىلەتىن ءتىلماش تەۆكەلەۆ تاماشا دانەكەر بولدى. كانتسلەر گولوۆكين بويشاڭ، ارىق كىسى، قاي جاعىنان قاراساڭ دا زيالى، سىپايى، ەش كىرپيازدىعى جوق قاراپايىم، قادىرمەندى قاريا، سونىمەن بىرگە شەتەلدىكتەر دەگەندە ءار سوزىنە ءمان بەرىپ سويلەيتىن ساق ادام ەدى. جانە وتانشىل، مەملەكەت مۇددەسىن بارىنەن جوعارى قوياتىن كىسى-ءتىن. ۇلى پەتر ءوز الدىنا،  ەكاتەرينا پاتشايىمعا دا، ءىى پەتر پاتشاعا دا، اننا پاتشايىمعا دا  ءاردايىم ادال قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان قايراتكەر. سامودەرجاۆيەگە پايدالى بولۋى ىقتيمال جاڭالىقتى تەز ءتۇسىنىپ، ءسوزسىز قولدايدى. كيىم كيىسى مۇلدەم قاراپايىم كانتسلەر قابىلداۋىنا ءوز ەلدەرىنىڭ سالت-داستۇرلەرىنە، وزدەرىنىڭ ونداعى مارتەبەلەرىنە ساي اسەم دە كورنەكى، سىپايى دا جيناقى كيىنىپ كەلگەن كەلبەتتى، اقىلدى، ۇستامدى قازاق ەلشىلەرىن كونەتوزداۋ سۇر كوستيۋممەن قارسى العان-دى. ولاردىڭ ەكزوتيكالىق تۇرپاتتارىنا ەلەۋسىز كوز تاستاي وتىرىپ، سابىرلى كەيىپپەن ەلشىلىكتىڭ تۇپكى ماقساتىن ءدال اڭداۋعا تىرىسقان. اڭدادى دا. اڭداي وتىرىپ، ابىلقايىر حان ارمانداعان پروتەكتوراتتىقتىڭ بولاشاعى ول كوزدەگەندەي ەمەس، پروتەكتوردىڭ مۇمكىندىك بەرەتىن دارەجەسىندەي عانا بولۋى تيىستىگىن پايىمدادى. قازىر قايتكەندە ۇلى پەتر قالاعان ءبىر جاپىراق قاعازدى قولعا ءتۇسىرۋ ماڭىزدى، ال ونى يمپەريا مۇددەسىنە بۇرۋ – وڭايدىڭ وڭايى، ول پاتشايىمنىڭ ەرىك-جىگەرىنە تاۋەلدى بولماق... كوزى جەتىپ وتىر، ءتىلماش تەۆكەلەۆ ولاردى جۇمساپ وتىرعان ابىلقايىر حاننىڭ پاتشايىمعا ارناپ جازعان حاتىن ورىسشاعا پاتشايىمنىڭ مەرەيىن وسىرە تۇسەتىندەي ءسوز ساپتاۋلاردى پايدالانىپ، قازاقتاردىڭ كۇنى تۇسكەندىكتەن جالىنا كەلگەن تۇرلەرىن تانىتاتىنداي ەتىپ اۋدارعان. تارجىمە-ءماتىندى كانتسلەر قاتتى ۇناتتى. كەيىن ولاردى – وزدەرىنشە سىرباز دا ءور كەيىپ تانىتاتىن وسىناۋ دالالىق ەلشىلەردى – پاتشايىم الدىنا اپارعاندا دا،  قابىلداۋ كەزىندە دە ءدىلمار ءتىلماش  جورعا تىلىمەن جاقسى كەڭەس وتكىزۋگە سەبەپكەر بولدى. سودان وعان ەلشىلەردى ورىستىڭ ەكى استاناسىنداعى پاتشالىقتىڭ كۇش-قۋاتى مەن ۇلىلىعىن تانىتاتىن ورىندارعا اپارىپ، كوڭىلدەرىن مىقتاپ اۋلاۋ تاپسىرىلدى. سول تۇستا گولوۆكين پاتشايىممەن ءتيىستى پىكىر الىسىپ، قاجەت وي قورىتتى دا، قازاق حانىنا ونىڭ ەلشىلەرىمەن بىرگە بارۋعا ءتيىس ۇلكەن ورىس ەلشىلىگىن جاساقتاۋدى باستادى. جانە ونى باسقارۋعا تەۆكەلەۆ تاڭداپ الىندى... 

قازاق دالاسىنا ەلشىلىك جەلەۋىمەن اتتاندىرىلاتىن ارنايى ەكسپەديتسيا جاساقتالىپ بىتكەننەن كەيىن، سىرتقى ىستەر پرەزيدەنتى گولوۆكين كرەملگە كەلدى. فاۆوريتىمەن بىرگە اڭ اۋلاۋعا بارىپ، ەكى بەتىن اياز ءسۇيىپ كوڭىلدى ورالعان پاتشايىمعا ەكى ماڭىزدى قۇجات جوباسىن الىپ كىردى. ءبىرى ەلشىلىك باسشىسىنا، ياعني ءتىلماش تەۆكەلەۆكە ارنالعان نۇسقاۋلىق ەدى. ونى شەتەل ىستەرى القاسىندا مۇقيات پىسىقتاپ، ءوزى  بەكىتكەن. پاتشايىمعا قولداۋىن الۋ ءۇشىن تانىستىرۋدى قوش كورگەن-ءتىن. سونى كورسەتىپ، مازمۇنداپ بەردى. قۇجات سول كۇنى «كيرگيز-قايساق ورداسىنا، ونى روسسيا بوداندىعىنا اكەلۋ ءۇشىن» اتتاندىرىلىپ وتىرعان «شىعىس تىلدەرىنىڭ تارجىمەشىسى مەگمەت تەۆكەلەۆكە شەتەلدىك ىستەر مەملەكەتتىك القاسىنان نۇسقاۋ» دەگەن اتپەن راسىمدەلگەن-ءدى. پرەزيدەنت-كانتسلەردىڭ ءوز قولىنان وتە تاتپىشتەلە قارالىپ دۇنيەگە كەلگەن بۇل قۇجات بويىنشا، ۇلى دالاعا ارنايى جاساقتالىپ جۇمسالماق ەلشىلىك مارتەبەسىندەگى كەرۋەننىڭ باسشىسى رەتىندە مامەد تەۆكەلەۆ وزىنە مىندەت ەتىپ جۇكتەلگەن ون ەكى بابتان تۇراتىن تاپسىرمانى مۇقيات ورىنداۋعا ءتيىس ەدى. ونىڭ باستى ماقساتى قازاق ورداسىن رەسەيدىڭ پروتەكتوراتى ەتۋگە، قازاقتاردى رەسەي بودانى باشقۇرتتارمەن تاتۋ بولۋىنا، سول ماقساتتا روسسيانىڭ قامقورلىعىنا الىنۋى كەرەكتىگىنە يلىكتىرۋ ءۇشىن ديپلومات تەۆكەلەۆكە باعىت-باعدار بەرۋ بولاتىن. نۇسقاۋدىڭ 1-ءشى تارماعىندا ونىڭ قازاق ورداسىنا، وندا ولاردىڭ باستى جانە ءبىرىنشى حانى ابىلقايىرعا، ونىڭ وسىندا كەلگەن جانە تەۆكەلەۆپەن بىرگە كەرى قايتارىلعان قۇتلۇمبەت بي مەن سەيىتقۇل باتىر باستاعان ەلشىلەرگە قوسىلىپ بىرگە بارۋىن مىندەتتەگەن سوزدەر جازىلعان-دى.  2-ءشى تارماق بويىنشا  تەۆكەلەۆكە «ەبۋلحاير حاندا بولىپ»، وعان مىنا سوزدەردى ايتۋ مىندەتتەلەدى: «سەن، ابىلقايىر حان، ەلشىلەرىڭ  قۇتلىمبەت قوشتاەۆتى جانە سەيتقۇل قويداعۇلوۆتى ءوزىڭنىڭ جازعان پاراعىڭمەن («س ليستوم سۆويم»)  جانە اۋىزشا جولداعان  وتىنىشىڭمەن ...بۇكىلرەسەي سامودەرجيتساسى جانە يمپەراتريتساسى اننا يواننوۆناعا جىبەرىپ، سەن، حان، بارلىق يەلىگىڭمەن قوسا روسسيالىق بوداندىققا قابىلدانساق، ءسويتىپ روسسيالىق بوداندارمەن بەيبىتشىلىك جاعدايدا بولساق دەدىڭ. سودان ...گوسۋدارىنيا يمپەراتريتسا سەندەردى – قازاقتىڭ اعا حانى ابىلقايىردى جانە بارلىق قازاق اسكەرىن («كيرگيس-كايساتسكوگو حانا ەبۋلحايرا، ستارشينۋ ي ۆسە  كيرگيس-كايساتسكوە ۆويسكو») سەندەردىڭ سۇرانۋلارىڭ بويىنشا روسسيا بوداندىعىنا قابىلداۋدى قوش كوردىك جانە ءامىر ەتتىك. وسى جونىندە ساعان – ابىلقايىر حانعا – جانە بارلىق قازاق اسكەرىنە («ۆويسكۋ كايساتسكومۋ») ونىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىنىڭ حاتى («گراموتا») سەنىڭ جىبەرگەن ەلشىلەرىڭمەن  جولداندى، تاتار تىلىندەگى كوشىرمەسى تىركەلدى». تاتار تىلىندە قالاي جازىلعانى جانە 1931 جىلعى 10 قازاندا ابىلقايىر ورداسىنداعى  باس ادامدار قۇرىلتايىندا قايتىپ جاريا بولعانى بەيمالىم، دەگەنمەن ورىسشاسىنداعى «بوداندىققا قابىلداۋ» دەگەن تىركەس كوشپەندىلەردىڭ تۇسىنىگىندە «قورعانىمىزعا، قامقورلىعىمىزعا الۋ» ۇعىمىن بەرەتىنى انىق بولاتىن.

وسىلاردى «گراموتاسىندا» ايتا كەلە، پاتشايىم «سونى راستاۋ ءۇشىن جانە ءوزىنىڭ يمپەراتورلىق مەيىرىنىڭ بەلگىسى رەتىندە» تەۆكەلەۆتىڭ ولارعا نە دەۋى كەرەكتىگىن ناقتىلاپ كورسەتكەن. ەلشىنى قازاقتارعا اننا يواننوۆنا «ءوزىنىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىنىڭ حاتىمەن («گراموتاسىمەن») جۇمساعانىن ايتۋعا ءتيىس». نۇسقاۋلىق بويىنشا ودان ءارى ەلشى بىلاي دەۋ كەرەك: «جانە ماعان سەندەردى ۇمىتتەندىر دەپ نۇسقاۋ بەردى، ونىڭ ۇلىلىعى سەندەردى – ابىلقايىر حان مەن كۇللى قازاق اسكەرىن («كيرگيس-كايساتسكوە ۆويسكو») ءوزىنىڭ رياسىز مەيىرىنە بولەيتىن بولادى. جانە ءوزارا سەنىممەن، سەندەر دە  – حان جانە بارلىق اسكەر – وزدەرىڭ ۋادە بەرگەندەي، وزدەرىڭدى ونىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىنا ادال بوداندارعا لايىق ۇستايدى دەپ ۇمىتتەنەدى». وسى سوزدەردى ايتىپ بولعاننان سوڭ تەۆكەلەۆ نۇسقاۋ بويىنشا پاتشايىم بەرىپ جىبەرگەن (قىلىش، تون، بورىك، ماتا، ت.ب.) سىيلىقتاردى حانعا تاپسىرادى. 3-ءشى بابتا ابىلقايىر مەن وزگە دە حانداردىڭ بوداندىققا كىرۋگە قۇران ۇستاپ انت ەتۋىن جانە قولدارىن قويدىرىپ الۋىن تەۆكەلەۆتىڭ ۇيىمداستىرۋى كەرەكتىگى ايتىلعان. 4-ءشى بابتا ەلشىلەردىڭ پاتشايىمعا اۋىزشا ايتىپ كەلگەندەرى ەسكە الىنىپ، حاننىڭ وزىنەن نەمەسە ايگىلى ادامداردان، باشقۇرتتار سەكىلدى، ۋفاعا اماناتقا بالالارىن جىبەرە مە، ياساك تولەپ تۇرا ما، سولاردى انىقتاۋ تاپسىرىلدى. ەگەر كەلىسپەسە، مەيلى، قول قويعىزىپ، ادالدىقتا تۇرامىز دەگەن  ۋادەگە قاناعاتتانۋ ءجون ەكەنى 5-ءشى بابتا ايتىلدى. 6–8-ءشى بابتاردا  حاننىڭ پاتشايىمعا جاۋاپ-حاتىنىڭ قانداي مازمۇندا بولۋى كەرەكتىگى، حاننان كەلگەن ەلشىلەردى قابىلداۋدا جاسالاتىن جاعدايلار، قازاق ەلىندەگى رەسەيلىك تۇتقىنداردى قايتارۋعا قول جەتكىزۋ ماسەلەلەرى، ال 9-شى بابتا تەۆكەلەۆتىڭ تۇراقتى تۇردە كۇندەلىك جۇرگىزۋى جانە وندا نە جازىلۋعا تيىستىگى تاتپىشتەپ كورسەتىلگەن. 10-شى بابتا ونىڭ انىقتاۋعا تىرىسقان ماسەلەلەرى مەن قازاقتار جايىنداعى جازبالارى مەيلىنشە قۇپيا  بولۋى،  جازعاندارىن ەشكىمگە كورسەتپەۋ قاجەت ەكەندىگى، ونى قازاقتار تۇگىل، قاسىنداعى ەلشىلىك ادامدارى دا بىلمەۋى تيىستىگى شەگەلەپ كورسەتىلدى. 11-ءشى بابتا ابىلقايىر حان اماناتقا بالا بەرگەن جاعدايدا جانە العان تۇتقىندارىن قايتارعانداي بولسا، ولاردى ۋفا ۆوەۆوداسىنا قانداي شارتپەن تاپسىرۋى كەرەكتىگى جازىلعان. 12-ءشى بابتا بارلىق تاپسىرمانى ورىنداپ، ماسكەۋگە ورالعاننان كەيىن، تەۆكەلەۆتىڭ شەتەلدىك ىستەر القاسىنا  تولىق ەسەپ بەرەتىنى ەسكەرتىلگەن.

اننا يواننوۆنا نۇسقاۋلىقتى دا، گولوۆكيننىڭ تۇسىندىرمەلەرىن دە ماقۇلدادى. ەڭ باستىسى، ۇلى پەتردىڭ ءوزى ايتقانداي، – قازاقتاردىڭ روسسيانىڭ پروتەكتسياسىن قابىل الاتىندىقتارى جايىنداعى ءبىر جاپىراق قاعازدى قولعا ءتۇسىرۋ... قالماقتار دا ىشكى ىستەرىمىزدى ءوزىمىز شەشەتىن پروتەكتورات بولدىق دەپ ويلاعان، بىراق يمپەريا مۇددەسى ولاردىڭ دەربەستەنۋىن كوتەرمەيتىنىن تانىتىپ كەلەدى ەمەس پە... قازاق تا سونداي مارتەبەدە بولادى، مىنە، اننا يواننوۆنا ءوز اتىنان جىبەرىلەتىن حاتتىڭ مازمۇنىنا كوز سالسىن... گولوۆكين پايشايىمعا «كيرگيز-كايساك ورداسىنىڭ ستارشيناسى ەبۋلحاير حانعا جانە بارشا اسكەرگە سىيلانعان گراموتا» دەپ اتالعان قۇجاتتى، بۇگىنگى تىلگە اۋدارعاندا «قازاق ورداسىنىڭ اعا حانى ابىلقايىر حانعا جانە ونىڭ اسكەرىنە» جوعارىدان بەرىلگەن سىي ەسەپتى جولداناتىن حات  جوباسىن تانىستىرۋعا كوشتى. 1731 جىلعى 19 اقپاندا راسىمدەلگەن بۇل قۇجاتتا كۇللى ماداق مارتەبەلەرى («قۇدايدىڭ مەيىرىمىنە بولەنگەن»، «اسقان جارقىن»، «قۇدىرەتى  ايرىقشا ۇستەم»، «بۇكىلرەسەيلىك يمپەراتريتسا جانە سامودەرجيتسا»، ت.ت.) «ءبىز» دەگەن جالقى دا ءور اتاۋعا تىركەلىپ تىزىلگەن «ۇلى گوسۋدارىنيا اننا يواننوۆنا» ابىلقايىر حانعا جانە «بارلىق قايساق اسكەرىنە» ءوزىنىڭ «ءبىزدىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىمىزدىڭ مەيىرباندىعى» دەپ اتاعان حاتى («گراموتاسى») جازىلعان. حاتتا ونىڭ ابىلقايىر حاننىڭ وزىنە «جازعان پاراعىنان»، حاننىڭ ەلشىلەرى قۇتلىمبەت قۇشتاەۆ (كۋتلۋمبەت كۋشتاەۆ) جانە سەيتقۇل قۇدايقۇلوۆ (سەيتكۋل كۋيدانتۋلوۆ) ارقىلى ەستىگەندەرىنەن: «ءبىز، ۇلى گوسۋدارىنيا، ءبىزدىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىمىز... سەنىڭ بارلىق يەلىگىڭمەن ءبىزدىڭ بوداندىعىمىزدا جانە روسسيا بوداندارى باشقۇرتتارمەن بەيبىتشىلىكتە بولعىڭ كەلەتىن تىلەگىڭدى بىلدىك» دەيدى. ودان ءارى: «ەبۋلحاير حان، ءبىزدىڭ قولاستىمىزدا مىنانداي شارتتارمەن بولعىڭ كەلەتىنىن سەنىڭ ەلشىلەرىڭ  وسىندا اۋىزشا جەتكىزدى» دەپ، ولاردى مىنانداي ءتورت تارماقپەن جۇيەلەيدى: «1) سەندەر پاتشايىمعا ادال بولۋعا جانە باشقۇرتتار ءتارىزدى ياساك (ناتۋرالدى سالىق) تولەپ تۇرۋعا   ۋادە ەتەسىڭدەر; 2) روسسيا بوداندارى تاراپىنان ەشقانداي كيكىلجىڭ، شاپقىنشىلىق بولدىرماۋىن سۇرايسىڭدار; 3) ەگەر بارشا قايساقتارعا الدەبىر دۇشپان شابۋىل جاساي قالسا، وندا سەندەر روسسيا بوداندارىمەن قاتار سانالىپ، ودان «ءبىزدىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىمىزدىڭ قورعاۋىندا» كۇزەتىلۋلەرىڭ ءۇشىن، «سەندەردى روسسيا بوداندارىمەن ءبىر» ساناۋىمىزدى قالايسىڭدار; 4) سەندەردەن باشقۇرتتار جانە باسقا روسسيا بوداندارى العان ياسىرلاردى (تۇتقىنداردى) قايتارساق، سەندەر وزدەرىڭ  العان روسسيالىقتاردى قايتارىپ بەرۋگە ءارى باشقۇرتتارمەن جانە قالماقتارمەن تاتۋ تۇرۋعا  ۋادە قىلاسىڭدار». 

ودان ءارى پاتشالىقتىڭ ابىلقايىر حاننىڭ حاتى  مەن ونىڭ ەلشىلەرىنىڭ اۋىزشا جەتكىزگەن شارتتارىن قابىلداي كەلە، قازاق ورداسىنا پروتەكتور بولۋعا كەلىسەتىندىگى پاتشايىم اتىنان بىلاي تۇجىرىمدالدى: «سوندا ءبىز، ۇلى گوسۋدارىنيا، ءبىزدىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىمىز، سەنى، كيرگيز-قايساقتىڭ اعا حانى ەبۋلحايردى جانە بۇتكىل كيرگيز-قايساق اسكەرىن» قامقورلىعىمىزعا قابىلداپ، «سەندەردىڭ وتىنىشتەرىڭە سايكەس، سەندەردى جوعارىدا ايتىلعان، وزدەرىڭ شارت ەتىپ قويعان بابتارداعى تالاپتارىڭمەن بوداندىققا الۋعا ءامىر ەتتىك». قابىلدانعان شارتتار ءوز تۇسىنىكتەرىمەن بىلاي تۇجىرىمدالدى: «سوندىقتان دا سەندەر – حان جانە بارشا كيرگيز-قايساق اسكەرى – وزدەرىڭدى ءبىزدىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىمىزعا جانە ءبىزدىڭ مۇراگەرلەرىمىزگە تۇراقتى ادالدىقتا ۇستاۋعا تيىسسىڭدەر، ءبىزدىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىمىزدىڭ پارمەنىمەن سەندەرگە باسقا روسسيا بوداندارىمەن، باشقۇرتتارمەن، قالماقتارمەن بىرگە ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزگە بارۋعا جارلىق  بەرىلگەندە، سەندەر ولارمەن بىرگە ىقىلاستارىڭمەن بارۋعا تيىسسىڭدەر. باشقۇرتتارعا جانە جايىق كازاكتارىنا جانە قالماقتارعا جانە باسقا دا ورىس بوداندارىنا  ەشقانداي شابۋىل، جورىق جاسامايسىڭدار، ولارمەن بەيبىت جانە ۇرىسپاي ءومىر سۇرەسىڭدەر. استراحاننان، باسقا جەرلەردەن  جانە سەندەرگە جانە سەندەردىڭ تۇرعىن جايلارىڭ مەن باسقا جەرلەرگە  كوشۋ ورىندارىڭ ارقىلى  كەلە جاتقان روسسيانىڭ بودان كوپەستەرى كەرۋەندەرىنە دە ەشقانداي كەدەرگى كەلتىرمەي جانە رەنىش تۋدىرماي، ولاردى جولداعى بارشا قاۋىپتەن قورعاپ، ءوتىپ بارا جاتقاندارىندا بارىنشا كومەكتەسۋلەرىڭ كەرەك». حاتتىڭ سوڭىندا: «سەنىڭ ەلشىلەرىڭ، ەبۋلحاير حان، بىزگە كەلگەنگە دەيىن، ماسكەۋدە بولعاندارىندا ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىلگەن،  ولارعا قايتارىندا دا ءبىزدىڭ سىيىمىز بەرىلگەن،  جانە ساعان – ەبۋلحاير حانعا – قايتارىلعاندا، جولعا قاجەت كولىكپەن، ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىلگەن.  ءبىزدىڭ يمپەراتورلىق ۇلىلىعىمىزدىڭ مەيىرىنە سەن، ەبۋلحاير حان، سەنىمدى بول»، – دەلىندى. يمپەراتريتسا ماتىنگە ريزاشىلىقپەن كوز سالدى دا، قولىنا قاۋىرسىن قالامسابىن الىپ، سياعا مالدى. ءماتىننىڭ سوڭىنا مانەرلەپ «اننا» دەپ جازدى. اسا جوعارى مارتەبەلى حات «موسكۆادا، 1731 جىلعى اقپاننىڭ 19-شى كۇنىندە»، پاتشايىم اننا يواننوۆنانىڭ اتىنان: «ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك بيلىك قۇرۋىمىزدىڭ ەكىنشى جىلىندا بەرىلدى»، – دەپ راسىمدەلدى... 

...ءبىر اپتادان كەيىن جولعا شىعىپ، جارتى جىلداي ساپار شەككەن ەلشىلىكتەر كەرۋەنىن، قازاق شەگىنە ىلىككەنىندە، ابىلقايىر حاننىڭ ءساندى كيىنگەن ەكى ءجۇز ساربازدان تۇراتىن قۇرمەتتى قاراۋىلى كۇتىپ الدى دا، ۇلكەن سالتاناتپەن حاننىڭ جازعى ورداسىنا باستاپ اپاردى. الدا ءوزارا قيعاش تۇسىنىكتەر مەن مۇددەلەر تايتالاسى توسىپ تۇرعان ەدى...  

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz