«الىپپە» قايتا كەلدى. راقمەت! مينيستر ايتقانىن ىستەدى. ازامات ەكەن. ازىرگە بەكىگەنى «الىپپەنىڭ» باعدارلاماسى عانا. ءالى جىرى كوپ، وقۋلىقتار جازىلادى...

باعدارلامانى بۇرىننان جاساپ ادەتتەنگەندەر ازىرلەپ تۇنەۋگۇنى كوزىقاراقتى كوپشىلىكتىڭ الدىنا اكەپ سالدى. ءسوز تانيتىن، قاعاز تىرناپ جۇرگەن سىنشى توپ: «بۇل باعدارلامانى دا «ساۋات اشۋدى» ازىرلەگەندەر جاساعان با؟  ا. بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءيىسى دە شىقپايدى عوي»، دەگەن سىن ايتتى. مينيسترلىك باسشىلارى بىرنەشە ماماندى جۇمىس توبىنا كىرگىزىپ (ىشىندە مەن دە بارمىن), باعداردى قايتا پىسىقتاۋعا جىبەردى.

«الىپپەنى» اقاڭنىڭ الىپپەسىنە سۇيەنىپ جاساۋ كەرەك، جالپى باستاۋىشتا كەرەگى جوق ءپان كوپ، ال ناعىز كەرەك پاندەر كىرىكتىرىلىپ وقىتىلىپ ءجۇر. ماسەلەن «الىپپە» مەن «انا ءتىلىن» ءبولىپ جەكە ءپان رەتىندە وقىتۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىستاردى ءبىز باياعىدان ايتىپ كەلەمىز.

وكىنىشكە وراي جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسى بارىسىندا ونىڭ ءبارىن وتكىزە المادىق. مۇندا دا: «ءالىپبيدى ءبىز بىلەمىز، سەندەر نەعىپ جۇرسىڭدەر»، دەگەن سياقتى الىپپە جازۋدى باياعىدان بەرى جەكەشەلەندىرىپ العاندار دەس بەرمەدى. ياعني، بارلىعى اقاڭ سۇرلەگەن جولعا تولىق ءتۇستى دەي المايمىز.

دەگەنمەن الىپپەنىڭ باعدارلاماسى ءسال تۇزەتىلدى. بالانىڭ ارىپتەرمەن تانىسۋ رەتى اقاڭ تۇزەگەن الىپپەنىڭ ىزىنە سالىندى. اقاڭ ءبۇي دەيدى: «الىپپەنىڭ ماقساتى ءسوزدى جازۋعا ۇيرەتۋ، جازىلعان ءسوزدى وقۋعا ۇيرەتۋ».

ءدال ايتىپ تۇر «الىپپەدە» باسقا ماقسات جوق.

وقۋعا بالالار دىبىس ۇيرەنەمىز دەپ كەلمەيدى، وقۋ، جازۋ ۇيرەنەمىز دەپ كەلەدى. بىراق، دىبىستى بىلمەي، دىبىستىڭ قالاي تىزىلەتىنىن بىلمەي، وقۋ، جازۋ ۇيرەنۋ قيىن. سوندىقتان وسى كۇندە وقۋى ءتارتىپتى جۇرتتار بالالارعا ءحارىپ كورسەتپەي تۇرىپ، اۋەلى دىبىسپەن جاتتىقتىرادى. دىبىسپەن جاتتىقتىرۋعا كوپ ۋاقىت كەتپەيدى، ونان كەلەتىن پايدا كوپ: دىبىستاردى ءتىزىپ ۇيرەنسە، حارىپتەردى ءتىزۋ قيىن بولمايدى. ءسوزدىڭ ىشىندە قانشا ءھام قانداي دىبىستار بار ەكەنىن ايىرۋدى بىلسە، حارىپتەرىن قويۋ قيىن بولمايدى. مۇنداعى نەگىزگى قاعيدا مىناۋ: اۋەلى بالالارعا ءھار ءتۇرلى دىبىس بار ەكەنىن ءبىلدىرۋ; ەكىنشى، بالالارعا تانىس سوزدەردى الىپ، ولاردىڭ ىشىندە قانداي دىبىستار بارىن ايىرتۋ; ءۇشىنشى، بولەك-بولەك دىبىستاردى ءتىزدىرىپ ءسوز ايتۋدى ءبىلدىرۋ. مۇنى بىلگەن سوڭ، بالالارعا ءحارىپ كورسەتىپ وقىتسا، ولاردى قۇراستىرىپ، ءسوز ەتىپ ايتۋعا بالالار قينالمايدى.  بالالار دىبىسپەن وقىپ جۇرگەن ۋاقىتتا، ولارعا حارىپتەردىڭ سۇگىرەتتەرىن جازدىرىپ ۇيرەتۋ كەرەك، - دەيدى تاعى دا.

اقاڭ بۇل جەردە دە نەدەن كەيىن نەنى ىستەۋ كەرەكتىگىن، رەتىن، ءتارتىبىن ءدال ناقتى كورسەتىپ تۇر.

ءبىزدىڭ ءتىل بولەك قوي، ءبىزدىڭ ءتىلدىڭ جۇيەسى اناۋ اعىلشىن مەن مىناۋ ورىستى بىلاي قويعاندا تۇتاس تۇركىدەن دە الىستاپ كەتكەن عوي. الىستاعاندا  اراسىنا ۆيرۋس كىرگىزبەي تازالىعىن، جۇيەلىگىن ساقتاپ قالعان. ونى اقاڭنان باستاپ ءبارى ايتقان. ءبىزدىڭ ءالىپبي تۇزۋدە دە، الىپپە جازۋدا دا، ياعني، ءوز جولىمىز بار. ەڭ باستىسى بىزدە قات تانۋ وتە وڭاي. مۇنىڭ ءبارى جوعارىداعى سىلتەمەدەگى ماقالالاردا تاپىشتەپ ايتىلعان. باستاۋىش مەكتەپتەگى ەندىگى ماسەلە كەڭەس كەزىندە كىرىكتىرىلگەن پاندەردى ءبولىپ، كەرەك ەمەس پاندەردەن قۇتىلۋ. وسى جەرىن تارقاتا كەتەيىن. قازىرگى «ساۋات اشۋ» دەگەن ءپاننىڭ  اتاۋى، ونىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى... كىتاپ دەگەن وقۋلىقتارى بار. ەندى «الىپپە» دەگەنىمىز  دە ءپاننىڭ اتاۋى. ونىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا «الىپپە»، ەكىنشى جارتىجىلدىقتا وقىتىلاتىن «انا ءتىلى» دەيتىن وقۋلىقتارى بولادى. «الىپپە» ءپانىنىڭ «انا ءتىلى»  وقۋلىعى بولۋى قالاي؟ لوگيكاعا سىيا ما؟! جوق.

ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز، «الىپپە» جەكە ءپان، جەكە وقۋلىق بولۋى كەرەك. «انا ءتىلى» جەكە ءپان، جەكە وقۋلىق بولۋى كەرەك. ەرتەڭ سىنىپ جوعارىلاعاندا ءبىرى قازاق ءتىلى، ءبىرى ادەبيەت بولىپ كەتەدى. بولەك وقىتىلاتىن  ءپاندى  ءبىرىنشى سىنىپتا كىرىكتىرىپ، ورنىنا ءوزىن-ءوزى تانۋ، دۇنيەتانۋ، جاراتىلىستانۋ دەيتىن كوپ تانۋدى جەكە-جەكە جانە ەكى شەت ءتىلىن (ورىس، اعىلشىن) قاتار بىردەن وقىتقاننان ەشتەڭە ۇتپايمىز.

ءيا، شۋلاپ ءجۇرىپ «الىپپەنى» قايتاردىق قوي. حالىق قالاسا، حان تۇيەسىن سويادى دەگەن وسى بولادى. «الىپپە» بالانىڭ ءىسى، ءالىپبي شالانىڭ ءىسى دەمەي، ونىڭ ەندىگى جۇمىسىنا دا كوپ بولىپ اتسالىسايىق.

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz