كرەماتسيا (لات. ءcrematىo, cremare – ورتەۋ) – ءمايىتتى ارناۋلى تاسىلمەن ورتەۋ ءادىسى. العاش رەت سوڭعى نەوليت پەن قولا كەزەڭدەرىندە پايدا بولعان (ب.ز.ب. 3 – 2-مىڭ جىلدىقتار). ەجەلگى گرەكتەر مەن ريمدىكتەر ادام مۇردەلەرىن ورتەۋدى كەڭىنەن قولداندى. جاپونيادا، ءۇندىستان مەن وڭتۇستىك-شىعىس ازيانىڭ باسقا دا ەلدەرىندە كرەماتسيا ەرتەدەن بار. كرەماتسيا بۋددا ءدىنىنىڭ ولىك جونەلتۋ قاعيدالارىمەن بايلانىستى قالىپتاسقان. ەۋروپا ەلدەرىندە كرەماتسيا حريستيان شىركەۋى شاماندىق، ياعني «ءدىنسىز» حالىقتاردىڭ سالتى دەپ جاريالاندى. ونىڭ ۇستىنە، حريستياندار ۇعىمىندا كرەماتسيا بيبليالىق «قايتا ءتىرىلۋ»، «و دۇنيەدەگى ءومىر» ىلىمدەرىنە قايشى كەلەتىن بولدى. تەك 19 عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا عانا ەۋروپادا كرەماتسيا قايتادان قولدانىلا باستادى. ارناۋلى پەشتەر –كرەماتوريلار كەڭىنەن تارادى (العاش رەت 1876 ج. ميلان قالاسىندا سالىندى). ەۋروپادا ورتەنگەن ءمايىتتىڭ كۇلىن جەرگە كومەدى نەمەسە ارناۋلى ۋرنالاردا ساقتايدى.

قايتىس بولعان ادامنىڭ دەنەسىن ارنايى پەشتە ورتەپ، كۇلىن جەرلەۋ; كوپتەگەن ەجەلگى زامان حالىقتارىنداعى «جالىنمەن جەرلەۋ»، سونىڭ ىشىندە ەجەلگى سلاۆيانداردىڭ جەرلەۋىنىڭ ءبىر ءتۇرى.

يسلام شاريعاتىندا مۇسىلمانداردىڭ مۇردەلەرىن كرەماتسيا (ورتەۋ) ارقىلى جەرلەۋگە بولمايدى. بۇل – ادامزات جاراتىلىسىنىڭ ارداقتىلىعىنا قايشى كەلەتىن ءىس. جاراتقان يەمىز قۇراندا ادامزاتتى ارداقتى ەتىپ جاراتقانىن ايتادى.[1]

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلا.

«ءسوز جوق. ءبىز ادام بالالارىن ارداقتادىق. قۇرلىقتا، تەڭىزدە الىپ جۇردىك، جاقسى نارسەلەردەن ريزىق بەردىك ءارى جاراتقاندارىمىزدىڭ كوبىنەن ولاردى ۇستەم ەتتىك»[2]، - دەيدى.

ءارى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) قانداي دا ءبىر جاندىكتى وتپەن جازالاۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتكەن. باسقا حاديستە پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) بىلاي دەيدى: «ولگەن ادامنىڭ سۇيەگىن سىندىرۋ – ءتىرى ادامنىڭ سۇيەگىن سىندىرعانمەن تەڭ»[3]. ياعني ادام بالاسى ءتىرى بولا ما، دۇنيەدەن وتكەن بولا ما قۇرمەتكە يە.

جالپى مۇسىلمان ۇممەتى ادام دۇنيەدەن وتكەن سوڭ ونى جەرلەۋ كەرەكتىگىنە ءبىر اۋىزدان كەلىسكەن. ال ونى ورتەۋ بولسا ءمايىتتى، قورلاۋ، ازاپتاۋ بولىپ سانالادى. ءتىپتى اللا ەلشىسى قابىردى باسپاڭدار دەگەن. بۇل دا بولسا دۇنيەدەن وتكەن مارقۇمعا قۇرمەت رەتىندە ايتىلعان.

قۇران كارىمدە جەرلەۋ ۇلگىسى ابىل مەن قابىل وقيعاسىندا باياندالعان. شاريعاتىمىز بويىنشا ادام بالاسى دۇنيەدەن وتسە ونىڭ دەنەسىن جەر قويناۋىنا تاپسىرادى. ال ولگەن ادامدى ورتەۋ دىنىمىزگە جات.

دەرەككوزى: fatua.kz

Abai.kz