شەرحان مۇرتازا، حالىق جازۋشىسى:مەنىمەن بىرگە تۋعان ۇرپاق قىرىلىپ قالماعاندا، بۇگىن 30-40 ميلليونعا جەتەر مە ەدىك...
«الاش ايناسى» گازەتi مەن قازاق راديوسىنىڭ بiرلەسكەن جوباسى
«ايتوبەل» حابارىنىڭ جازباشا نۇسقاسى
اۆتورى: ەدiل انىقباي
حاباردىڭ تiكەلەي تولقىنداعى ۋاقىتى: 101 عم، سارسەنبى كۇنى ساعات 14:05-15:00
- شەراعا، اڭگىمەڭىزدىڭ باسىندا: «قۇدىرەتتى قايتەمىز؟!» دەدىڭىز عوي. اللا تاعالا مۇحاممەد مۇستافا (س.ۋ.س.) پايعامبارىمىزعا قاسيەتتى قۇراندى ءۋاحي ەتپەي تۇرىپ، قازاقتىڭ ارعى تەگى ءتاڭىردى تانىپتى. اللا تاعالا قازاققا سونداي ەرەكشە تۇيسىك بەرگەن سەكىلدى.
- قۇران تۇسپەي تۇرىپ، اللانىڭ ءدىنى بىزگە كەلمەي تۇرىپ، ءبىز ءتاڭىردى، كوك اسپاندى تانىعان حالىقپىز جانە سوعان تابىنعانبىز. بۇل ۇلىلىق ەمەس پە؟!
- وسىنداي ۇلىلىققا، ەرەكشە قاسيەتكە جەتۋىنە نەگىز بولعان نە؟
- ول جاراتۋشىدان، قۇدىرەتتەن. ونىڭ بارلىعىن جاساپ تۇرعان - اللا. قازاق وزىنەن-ءوزى اسپاندى، قۇدىرەتتى تانىپ، سەزىنىپ قويعان جوق. اللا ءبىلدىردى. قازىر قۇدىرەتتىڭ بار ەكەنىن مويىنداپ وتىرمىز عوي. ءدىن بار بىزدە. «ءبىز مايمىلدان جاراتىلعانبىز» دەپ جۇرگەن ءدارۆينىڭىز قايدا قالدى؟ ونىڭ ءىلىمى قايدا؟
- قۇدايعا شۇكىر، تاۋەلسىزدىك الدىق. قازاق حالقىنىڭ بۇگىنگى تۇيسىگى قانداي؟
«الاش ايناسى» گازەتi مەن قازاق راديوسىنىڭ بiرلەسكەن جوباسى
«ايتوبەل» حابارىنىڭ جازباشا نۇسقاسى
اۆتورى: ەدiل انىقباي
حاباردىڭ تiكەلەي تولقىنداعى ۋاقىتى: 101 عم، سارسەنبى كۇنى ساعات 14:05-15:00
- شەراعا، اڭگىمەڭىزدىڭ باسىندا: «قۇدىرەتتى قايتەمىز؟!» دەدىڭىز عوي. اللا تاعالا مۇحاممەد مۇستافا (س.ۋ.س.) پايعامبارىمىزعا قاسيەتتى قۇراندى ءۋاحي ەتپەي تۇرىپ، قازاقتىڭ ارعى تەگى ءتاڭىردى تانىپتى. اللا تاعالا قازاققا سونداي ەرەكشە تۇيسىك بەرگەن سەكىلدى.
- قۇران تۇسپەي تۇرىپ، اللانىڭ ءدىنى بىزگە كەلمەي تۇرىپ، ءبىز ءتاڭىردى، كوك اسپاندى تانىعان حالىقپىز جانە سوعان تابىنعانبىز. بۇل ۇلىلىق ەمەس پە؟!
- وسىنداي ۇلىلىققا، ەرەكشە قاسيەتكە جەتۋىنە نەگىز بولعان نە؟
- ول جاراتۋشىدان، قۇدىرەتتەن. ونىڭ بارلىعىن جاساپ تۇرعان - اللا. قازاق وزىنەن-ءوزى اسپاندى، قۇدىرەتتى تانىپ، سەزىنىپ قويعان جوق. اللا ءبىلدىردى. قازىر قۇدىرەتتىڭ بار ەكەنىن مويىنداپ وتىرمىز عوي. ءدىن بار بىزدە. «ءبىز مايمىلدان جاراتىلعانبىز» دەپ جۇرگەن ءدارۆينىڭىز قايدا قالدى؟ ونىڭ ءىلىمى قايدا؟
- قۇدايعا شۇكىر، تاۋەلسىزدىك الدىق. قازاق حالقىنىڭ بۇگىنگى تۇيسىگى قانداي؟
- اللانىڭ اق نۇرى دەيدى مۇنى. مىنە، قۇرعاپ جاتىر ەدى، جەل تۇرىپ، ازىناپ، تاسسۋ ۇرىپ، شاڭ سۋىرىپ، اپپاق قار جاۋعىزدى دا، جاقسىلىعىن ءۇيىپ-توگىپ بەرە سالدى. سونىڭ ارقاسىندا اۋامىز تازارىپ، تىنىسىمىز كەڭەيىپ، جانىمىز كىرىپ قالدى. راحات!
قىتايدىڭ ساياحاتشىسى بولىپتى، موناح. سول ەل ارالاپ كەلە جاتىپ، بالاساعۇنعا، ودان تارازعا كەلەدى. تارازعا كەلىپ، «مىنا جاقتا قانداي ەلدەر بار؟»، دەپ سۇراعاندا، مىڭبۇلاقتى ايتقان ەكەن. مىڭبۇلاق - قالىڭ، نۋ ورمان. تالاس الاتاۋى دەيدى. بىراق بىزدە الاتاۋ دەگەن ات جوق. نەگىزى - ءتاڭىرتاۋ. الاتاۋ قىرعىزدارمەن بىرگە كەلگەن اتاۋ. «الاتوو» دەيدى. بىزدە ءتاڭىرتاۋ دەيدى. ءتاڭىردىڭ، قۇدايدىڭ جاراتقان ۇلكەن دۇنيەسى دەگەن ءسوز عوي. سول ءتاڭىرتاۋدىڭ باۋرايىندا مىڭبۇلاق دەگەن جەر بار. سودان اققان بۇلاقتار - مىڭ دەيدى. باعىتىمىز - تاراز تۇرعان جەردەن وڭتۇستىك باتىس جاقتا. قازىر - جۋالى، بۇرىن - مىڭبۇلاق دەگەن. تاۋدان اققان سۋلار، وزەندەر، بۇلاقتار ساي-ساي بولىپ كەلەدى. ءار سايدىڭ باسىندا بەس-التى ۇيدەن وتىراتىنبىز، باياعىدا. كەيىن ءبارى بىرىكتىرىلدى عوي. سۋ دا تارتىلدى، قۇبىرمەنەن دالاعا، ەگىنگە، اناۋ-مىناۋعا ايداپ جىبەردى. مىڭبۇلاقتىڭ قازىر كوزى جۇمىلدى، سۋى تارتىلدى، ءبارىن كانالعا سالىپ جىبەردى. مىنە، زاماننىڭ وزگەرىستەرى. سونداي جەر - ءبىزدىڭ جەرىمىز! مىڭبۇلاق - شىن اتى، كەيىن، «جۋالى» دەدى. جۋا دەيتىن كوپ وسەدى ەكەن، جارىقتىق. اشارشىلىق جىلدارى بىزگە كادىمگىدەي تاماق بولدى. سوعىس جىلدارى دا تالعاجاۋ ەتتىك. سول ءبىزدىڭ تۋعان، وسكەن جەرىمىز.
- بۋرنىي قايدان شىققان؟
- بۋرنىي ەمەس، بوراندى عوي، باسىندا. ورىستار «بۋرنوە» دەپ جۇرگەن. ونى قازاقتار «بۋرنىي» دەپ قويدى. ول - ورىستاندىرۋدىڭ ساياساتى. ورىس كوپ بولدى، ءبىزدىڭ جۋالى - مىڭبۇلاقتا. ويتكەنى سۋ مول، ەگىنشىلىككە جاقسى، مالعا جايلى، بارىنە دۇرىس. تۇنىپ تۇرعان ورىستىڭ اتتارى بولاتىن: الەكسەەۆكا، الەكساندروۆكا، ەۆگەنوۆكا، سامسونوۆكا، ت.ت. تولىپ جاتىر. قازاقشا اتاۋلار شامالى عانا بولاتىن، مۇنداعا دەيىن. كەيىنىرەك، زامان تۇزەلە باستاعاننان سوڭ، سول اتتاردىڭ بارلىعى جويىلىپ، قازاقتىڭ اتتارى قالپىنا كەلە باستادى. قازىر مىڭبۇلاق، كەربۇلاق، ت.س.س. بارلىق اتاۋلار ەسىمدە جوق. سونداي زاماندار وتكەن! ول - پاتشا زامانىنىڭ تىرشىلىگى. ودان كەيىن سوۆەت زامانى كەلدى. پاتشادان كەم بولعان جوق، «سوۆەتتەر». قايتا، پاتشا زامانىندا ءسال كەڭشىلىك بولدى-اۋ دەپ ويلايمىن. ول كەزدە تام-تۇم سۋ، ەل، جەر بار ەدى. سوۆەت كەلدى دە ءبارىن تارىلتتى. مالدىڭ ءبارىن جيىپ الدى. كولحوزداستىرۋ بولدى. ورتالىقتا ۇستاپ، كەيىننەن بىت-شىت بولىپ، ءار-اركىمنىڭ، باياعى بەلسەندىلەردىڭ قولىندا كەتتى. اقىرىندا اشارشىلىق بولدى. ونىڭ ۇستىنە سوعىس كەلدى. سوعىس كەزىندە دۇنيە مۇلدەم تارىلدى. سوندا جاڭاعى جۋا بىزگە كادىمگىدەي تاماق بولدى. جۋا تەرىپ جەدىك. انامىز كولحوز جۇمىسىنا كەتەدى. بىزدەر كىشكەنتاي بالالارمىز. كەتەرىندە: «ءاي، كۇن كۇركىرەمەي، جاڭبىر جاۋماي، جۋا جەمەڭدەر!» دەپ ايتىپ كەتەدى. ءبىز تىڭدايمىز.
- كۇننىڭ كۇركىرەۋى مەن جۋانىڭ قاتىسى نە ەكەن؟
- ول - قۇدىرەت! مەن قايدان بىلەيىن!؟ جەردەن ەنەرگيا كەلە مە؟ ايتەۋىر، نايزاعاي ويناپ، كۇن كۇركىرەگەندە جۋانى جەۋگە بولادى. «وعان دەيىن جەسەڭدەر، ۋلانىپ ءولىپ قالاسىڭدار» دەيدى. قايدان بىلەمىن!؟ عالىمدىعىم جوق. ال «بىلەدى» دەيتىن عالىمدار ءالى كۇنگە دەيىن ايتا المايدى. جارقىلداعان نايزاعاي مەن جەردەگى جۋانىڭ قانداي بايلانىسى بارىن. وسىدان كەيىن جاراتىلىستىڭ قۇدىرەتىنە تابىنباي كور! دەمەك، دۇنيەنىڭ بارلىعى اللانىڭ اشسا - الاقانىندا، جۇمسا - جۇدىرىعىندا. دارۆيننىڭ: «ادامنىڭ بارلىعى مايمىلدان جاراتىلعان» دەگەنى وتىرىك بولىپ شىقتى.
اكەمىزدى الىپ كەتكەن ازابىنان كەيىن باستالعان قيىن دۇنيە... اسىرەسە، سوعىس كەزى... قيىنشىلىقپەن وستىك...
بەس جاسقا دەيىن باقىتتى ءومىر ءسۇردىم. مەن اكەمنىڭ جالعىزىمىن. مەنەن بۇرىن ۇشەۋى، بىرىنەن سوڭ-ءبىرى، قاراشەشەكتەن قايتىس بولىپ كەتكەن. شەشەك شىعادى، ولە بەرەدى، ءتىرى قالمايدى. مەنىمەن بىرگە تۋعان بالالاردىڭ قىرىلعانى - ءبارى ءتىرى بولعاندا، ءبىز بۇگىنگى زاماندا، 30-40 ميلليونعا جەتەر مە ەدىك؟! قىرىلىپ قالعان! قىناداي قىرىلعان، قاراشەشەكتەن! مەن امان قالعام! نەگە، امان قالعام؟ سويتسەم، مەنىڭ بەسىگىم ارشا اعاشىنان ەكەن. اجەم - كۇنەكەي، جارىقتىق، بايدىڭ قىزى. سول اجەمنىڭ بەسىگى بولعان. ونى «ارشابەسىك» دەيدى. تالاس الاتاۋىندا وسەتىن ارشا، سودان بەسىك جاساعان. ارشابەسىككە قۇرت-قۇمىرسقا، «شورت-مورت»، بيت، اناۋ-مىناۋ، جىبىرلاعاندار جولامايدى، قىرىلىپ قالادى. ماعان دا شىققان، قاراشەشەك. قۇداي ساقتاپ، سول ارشابەسىكتىڭ ارقاسىندا امان قالعام. اكەم جارىقتىق ول كەزدە جاس، مەن بەسىكتە جاتقاندا: «مىناۋ دا ادام بولمايتىن بولدى عوي» دەپ تەرىس قاراپ، كۇدەر ءۇزىپ قالعان ەكەن. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى، ءبىر كەزدە مەن ايتەۋىر، ءتىرىلىپ، قاتارعا قوسىلىپپىن. امان قالۋىما، سول ارشابەسىك سەبەپ بولدى. شەشەك اۋرۋىنىڭ، دەرتىنىڭ ۋىتىن ءوزىنىڭ بويىنا سىڭىرگەن دۇنيە. قاسيەتتى ارشا اعاشى بار - تالاس ءتاڭىرتاۋىندا. سول جەرلەردە وسەدى. كوپ جەرلەردە جوق، قاسيەتتى ارشا. ول كەز كەلگەن جەردە وسە بەرمەيدى. مىنە، ءبىزدىڭ تاۋىمىزدىڭ، جاراتىلىسىمىزدىڭ، جەرىمىزدىڭ قۇدىرەتى. سۋ دا ءدارى بولاتىن. بىراق كەڭەس وكىمەتى سۋدىڭ بارلىعىن كانالعا سالدى-داعى، ەگىسكە، اندا-مىندا ايداتىپ جىبەردى. ونىڭ بارلىعىن جازعانمىن. «مىلتىقسىز مايدان»، «اي مەن ايشادا» ايتىلادى. بالالىق شاق تۋرالى بىلگىسى كەلەتىندەر وقىسىن! بىراق سەندەر وقىمايسىڭدار!
- وقىعان ءبىر باسقا دا، اۋە تولقىنىندا ءوز اۋزىڭىزدان ەستىگەن ءبىر بولەك قوي. ءبىزدىڭ ماقسات، ءسىز سەكىلدى تۇلعانىڭ بار ەكەنىن بىلسە، ومىردەرەكتى وزىڭىزدەن ەستىسە، دەگەندىك.
- ە-ە-ە، بىلسە، سول! جوقتان بار بولعاندارمىز. كىم بىلەدى، ارشابەسىك بولماسا، قىرىلىپ قالعان ميلليونداردىڭ قاتارىندا مەن دە كەتەر مە ەدىم؟ الدەقاشان، قاراشەشەكتەن ءولىپ قالار ما ەدىم؟ جوقتان بار بولعانمىن دەۋىم - وسى!
- بۇل دا اللانىڭ قۇدىرەتى عوي؟
- شىنىندا، سولاي!
- سول كەزدەگى حالىق باسىنا تۇسكەن قاسىرەت، اجال قۇشۋ، ادامنىڭ قولىنان كەلگەن ءىس پە نەمەسە اللانىڭ جازۋى ما، وسى اراسىن قالاي دەۋگە بولادى؟
- ول ادام بەيىمدەگەن ءىس قوي. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى جىبەرگەن ازابىنا، بەينەتىنە قارسى تۇرا الماعان، قارۋى، ءبىلىمى جەتپەگەن. ءايتپەسە قىناداي قىرىلىپ قالعان مەنىڭ زامانداستارىمنان 1932 جىلى، ودان بۇرىنعى 1931 جىلى تۋعانداردان ءتىرى قالعاندارى نەكەن-ساياق. مارقۇم، ماقاتاەۆ! قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن امان قالعان. سول سياقتى بىرەن-ساران. بىرگە وسكەن، حان تۇقىمىنىڭ بالاسى شوتا ءۋاليحانوۆ بار. كامال سمايلوۆ دەگەن بار ەدى، مەنىمەن تۇيدەي جاستى، قايتىس بولىپ كەتتى، مارقۇم. يماندى بولسىن! سودان كەيىن ءابدۋالى داناەۆ دەگەن بار، مەكتەپتى بىرگە بىتىرگەنبىز. ول - كۇمىس مەدالمەن ءبىتىردى. لەنينگرادتا وقىدى، تەمىرجول ينستيتۋتىن ءبىتىردى. جامبىلدىڭ ستانسىسىن، تەحنيكۋمىن باسقارىپ تۇردى. قازىر دە سول تەحنيكۋمدا ساباق بەرەدى. دەمالىسقا شىعىپ كەتكەن، بىراق ءالى كۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەيدى. تارازدىڭ شىعىس جاعىندا، ءۇش شاقىرىمداي جەردە تالاس ستانسىسى دەگەن بار، سول جەردە تۇرادى. ماشينا ايدايدى، ءوزى جۇرگىزەدى. ءبىز ەكى كلاسس ەدىك. «ا» كلاسى جانە «ب» كلاسى بولىپ بىتىردىك. قازىر مەن بىلەتىندەردەن ۇشەۋى ءتىرى ءجۇر، باسقالارى جوق، كوبىسى قايتىس بولىپ كەتتى. ماقان وتەمىسوۆ دەگەن بار، كورشى كولحوزدا تۇرادى. امانگەلدى دەپ قويىپتى، بۇرىن - بەكتوبە دەۋشى ەدى، سول اۋىلدا. ماقاننىڭ كاسىبى - مولدا. ودان كەيىن ماناپ دەيتىن بار. «بوزكوز» دەۋشى ەدى، ءبىزدىڭ فيزيكا-ماتەماتيكادان ساباق بەرەتىن اپايىمىز: «تاقتاعا شىق، بوردى ال، جاز!» دەيدى. فورمۋلالاردى ايتا باستاعاندا، اناۋ بىلمەيدى، جازا المايدى. اپايىمىز بارادى-داعى، ساۋساعىمەن يەگىن كوتەرەدى، ءوزى ادەمى كەلىنشەك. قىزعاناسىڭ، ادەمى، سۇيرىكتەي ساۋساعىمەن انانىڭ كىر-كىر تاماعىنان كوتەرگەنىن كورىپ... ءسويتىپ، كوزىنە ءۇڭىلەدى: «و، بو-وز-ك-ءو-ءو-ز-ز!» دەيدى. سويتەدى دە «وتىر، بوزكوز!» دەيدى. سول بوزكوز - ماناپ بار. وسى ۇشەۋى، باسقاسىن بىلمەيمىن. ا.ۇمبەتباەۆ دەيتىن مىقتى بار ەدى، اكەسى «نارودنىي ارتيست»، شەشەسى دە «ارتيستكا» بولاتىن. ول الماتىعا كوشىپ كەتىپتى، قازىر جوق، بۇل جەردە. سول-اقپىز! ايتپەسە ەكى كلاستان 80-گە جۋىق بالا بار بولاتىن. ولاردان مەنىڭ بىلەتىنىم سول-اق!
- ءوزىڭىز ايتقان اقىن مۇقاعالي: «نەمەنەڭە جەتىستىڭ بالا باتىر، قاريالار ازايىپ بارا جاتىر» دەيدى عوي. قاتارلاستارىڭىزدى ىزدەيسىز بە؟ جانىڭىز نەنى قالايدى؟
- جانىم تىنىشتىقتى قالايدى. امان-ەسەن، ساۋ-سالامات جارىق دۇنيەدە جۇرە بەرسەم دەيمىن. مەنىڭ بۇل تىلەگىمدى اللا قاشانعى بەرە بەرەدى، قاشانعى مەنىڭ سوزىمە قۇلاق سالادى؟ ونىڭ بارلىعى ۋاقىتشا ءدۇنيە عوي. ءبىر كۇنى الىپ سوعادى. ونى بىلەمىز، كوزىمىز جەتەدى. ولمەيتىن پەندە جوق. ءبارى ءولۋ ءۇشىن، ونىڭ ار جاعىندا ءومىر بار دەيدى، راس بولسا، بارىپ، كورىپ كەلگەن ەشكىم جوق.
- ءوزىڭىزدىڭ سەنىمىڭىز، ىشكى پايىمىڭىز نە دەيدى؟
- ول تۋرالى كەيدە ەلەستەر بولادى. ءتۇس كورەسىڭ... تۇسىڭدە الدەقاشان كەتىپ قالعان ادامدارمەن كورىسىپ، سويلەسىپ تە جۇرەسىڭ... ال، ار جاعى بەلگىسىز دۇنيە... ءبارىن اللا بىلەدى.
- ناماز وقيسىز با، مەشىتكە بارىپ تۇراسىز با؟
- ناماز وقيمىن، انە جاينامازىم تۇر. كەيىنگى كەزدە دەنساۋلىعىما بايلانىستى قۇلشىلىق توقتاپ، مەشىتكە بارۋعا شامام كەلمەي ءجۇر. مەنىڭ باراتىنىم - ورتالىق ۇلكەن مەشىت ەمەس، شاعىن عانا اقساراي دەگەن مەشىت. يساتاي دەگەن ءىنىمىز - سول مەشىتتە يمام. ۇلكەن يمام. ەڭ الدىمەن، اللا تاعالا يمان بەرسىن! يمان جوق جەردە ەش نارسە بولمايدى. اللادان يمان تىلەڭدەر! يمانسىزدار تىشقانشالاپ تىعىپ جاتىر عوي، قالتاسىنا دا، قامباسىنا دا. سولاردان سۇراڭدار! مەنەن نەسىن سۇرايسىڭدار!؟ مەنىڭ ەشكىمگە زيانىم جوق، «پەنسيامدى» الىپ، وزىممەن-ءوزىم ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىن. وتىرعان جەرىم - مىناۋ. بالالارىم - الماتىدا. ءبىر ۇل، ءبىر قىز بار. جالعىز ۇل. ءوزى، ءالى بويداق. ءبىر رەت ۇيلەندى، ءدام-تۇزى جاراسپادى-اۋ دەيمىن، اجىراسىپ كەتتى. ازىرگە، ۇرپاق جوق. مىنە، ماسەلە قايدا! ۇرپاقسىز بولسا، دۇنيەنىڭ بارلىعىنان نە پايدا؟ جيعان-تەرگەنىڭ، جازعانىڭ، سىزعانىڭ بارلىعى قالادى، ەرتەڭ توز-توز بولىپ. نەمەرە، شوبەرە جوق. «جالعىز» دەيتىن اڭگىمەم بار. «جالعىز ۇلىم» دەيتىن ولەڭ دە بار ەكەن. ايتىستى جۇرگىزەتىن جۇرسىندىكى-اۋ دەيمىن. مىنا سەنىڭ راديوڭنان تىڭدادىم. سول، مەندە دە جالعىز. ەلۋدەن اسىپ بارادى. ەندى ول ۇيلەنە مە، جوق پا؟ قۇدايدان ۇرپاق قالۋىن تىلەپ وتىرمىز. ءبىر اللا بىلەدى. ۇرپاقسىز مىنا جازعانىڭنىڭ بارلىعى - كوكتيىن. كىتاپتى اركىم جازادى. قازىر پەنسيونەرلەر دە كىتاپ جازعىش بولىپ كەتتى. سولاي، اينالايىن، كوڭىلدە كوپ ارمان بار، الاتاۋدان دا بيىك. جيعان-تەرگەندەر - مىنا كىتاپتار. قورا-قورا مالىم، ءۇيىر-ءۇيىر جىلقىم، بوزتورعاي جۇمىرتقالايتىن وتار-وتار قويىم جوق. جۋالىدا ءىنىم تۇرادى. سونىڭ، ايتەۋىر شارۋاسى، مال-جانى، بالا-شاعاسى بار، وعان دا ءشۇكىر. سوعان بارىپ، اندا-ساندا اتقا مىنەمىن.
- قازىر جازىپ ءجۇرسىز بە؟
- مىنا ءبىر داپتەرىم بار، وسىعان جازامىن، ايتەۋىر. ە-ە-ە! «وتاندى ءسۇيۋ - اللادان كەلەتىن يمان» دەيدى. «ەكى كوز توزاقتا كۇيمەيدى» دەيدى. كوزىم ناشار كورەدى. ءوز جازعانىمدى ءوزىم تانىماي قالامىن. ە-ە-ە، شىراعىم، سونداي! «ءتاڭىرتاۋدىڭ قۋىسىندا، ءبىر اللانىڭ ۋىسىندا ءجۇرىپ جاتىرمىز» دەپپىن. اللا ۋىسىن قىسا ما، جوق، بوس ۇستاي ما، ءوزى بىلەدى. سونداي-سونداي دۇنيە. ىزدەگەن ادام بولسا، وسىدان تابادى.
- شەراعا، اڭگىمە بارىسىنداعى ۇزىلگەن جەلىسكە قايتا كەلسەك. جوعارىدا ايتىلعان اندرەەۆكا، ەۆگەنەۆكا، ت. تاعىلاردىڭ تاريحي اتاۋلارىنا يە بولۋى - تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى عوي.
- ەڭ الدىمەن، سول - تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى. بوستاندىققا شىققانىمىزعا 20 جىل دەپ ءجۇرمىز عوي. ونىڭ الدىندا، مۇنداعا دەيىن، قاز قالپىندا ءتىزىلىپ تۇرعان. قازىر اندرەەۆكا - شانىشقىلى، ءبىزدىڭ اۋىل سوۆەت كەزىندە «تالاپتى» ەدى، ءالى دە سولاي. «قىزىلكۇنشىعىس» دەيتىن اتتار بولعان.
- بولاشاقتا ءوزىڭىزدىڭ ەسىمىڭىزبەن ەلدىڭ، جەردىڭ، قالا اتىنىڭ قالۋىن قالايسىز با؟
- اينالايىن، ول مەنىڭ شارۋام ەمەس. كەيىنگىلەر وزدەرى بىلەدى. قالاي ما، قالاماي ما، مەن شەشە المايمىن. ايتۋ قيىن.
- ول تۋرالى ويلانبايسىز با؟
- جوق! ول - حالىقتىڭ شەشەتىن ءىسى. ەڭبەك بولدى ما، جوق پا؟ بۇل دا - مەنەن كەيىنگىلەردىڭ شارۋاسى.
- تاۋەلسىز ەلدى، بۇگىنگى ۇرپاقتى قالاي باعالايسىز؟ بەتالىس قانداي؟
- قۇدايعا شۇكىر، جامان ەمەس. پاتشامىزدىڭ ايتقانى العىس، باسقارۋى جاقسى. ونى جاقسى كورەتىندەر بار، ءتۇرلى-ءتۇرلى عوي ادام بالاسى. مىسالى، مەنىڭ ءبىر كەزدەرى ايتقانىم بار: «پرەزيدەنت - بىرەۋ، قالعانى - تىرەۋ!» دەپ. كەيدە ويلايمىن: «ارتىق ايتتىم با، قالاي ەكەن؟» دەپ. ءتۇزۋ سياقتى. حالىق: «دۇرىس!» دەيدى. ءار-ءار جەرگە جازىپ ءجۇر. وسى كىسى ءبىزدى باسقارىپ كەلە جاتىر، جاماندىق، قورلىق كورگەن جوقپىز. نيەتى - ءتۇزۋ، ءسوزى - يماندى. سوعان قاراپ: «امان بولسا ەكەن» دەپ، تىلەۋىن تىلەيمىز.
- 20 جىلدى عاسىرعا بەرگىسىز ۋاقىت دەپ ءجۇرمىز عوي. ءسىز نە دەر ەدىڭىز؟
- مەن باياعىدا ەستۋشى ەدىم: «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان بولادى» دەپ. مەن سول كەزدى اڭسايمىن: «بولسا ەكەن!» دەپ. بوزتورعاي قويدىڭ ۇستىنە جۇمىرتقالاعانى - جەردىڭ مالدان بوساماي، ءبىتىپ قالعانى عوي، سونشالىقتى بايلىق، سونشالىقتى قۇدىرەت. سول زامان كەلسە، جاقسى بولار ەدى.
- بۇگىنگى بەتالىس، باعىت سول زامانعا اكەلەدى دەگەن سەنىم بار ما؟
- سەنىمنىڭ بولعانى جاقسى عوي. ءبىراز كەدەرگىلەر بار، سولاردى سىپىرىپ-سىيىرىپ تاستاسا، دەيمىن. قازىر ءبىر ءسوز تىركەسى بار: «التايدان اتىراۋعا دەيىن» دەيدى. ول - قاتە! اتىراۋ - وبلىستىڭ اتى. ال، بىزگە راكەتا اتىپ جاتاتىن ازعىر - اتىراۋدىڭ ارعى جاعىندا، رەسەي جەرىندە. سول ازعىردان پريوزەرنىيعا دەيىن اتقىلايدى. پريوزەرنىيدان ازعىرعا قاراي اتادى. سول ەكى ورتادا تالاي راكەتالار جەرگە قۇلايدى. ول قۇلاعان جەردە ءشوپ وسپەيدى. بۇرىن مىڭعىرعان اقبوكەندەر جۇرەتىن. كوزىممەن كورگەنمىن. باياعىدا، قوستاناي وبلىسى بويىنشا ءتىلشى بولدىم. سوندا ماشينامەن ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا، مىڭ-مىڭمەنەن ءورىپ جۇرەدى، كيىك-اقبوكەندەر. جارىسىپ كەلىپ، ءسوز جوق، قالاي دا، جاڭاعى ماشينانىڭ الدىن كەسىپ ءوتۋى كەرەك، سەرتى ءوزىنىڭ. كەيدە ءوتىپ كەتەتىندەرى دە بولادى. بولماسا، جارىسىپ، جۇرە بەرەدى، قۇلاعانشا. سول مىڭ-مىڭداعان كيىكتەردەن، قازىر تام-تۇمى عانا قالدى. اۋىپ كەتتى! قۇرىپ كەتتى! باسقا جاققا كەتتى! بىلمەيمىن، قاي جاققا كەتكەنىن. ويتكەنى جاڭاعى راكەتا ءتۇسكەن جەر - ۋلى.
- بۇگىنگى كۇنى جاھاندانۋ دەگەن شىقتى عوي. بۇعان نە دەيسىز؟
- ول قازىر ىسكە اسىپ، جاھاندانىپ جاتىر. جاھاندانۋ - ارالاس-قۇرالاس بولۋ. امال جوق، قايدا باراسىڭ. «ءبىزدىڭ ىشىمىزدە 130 ۇلتتىڭ وكىلى بار. تاتۋ بولايىق! قازاق ءتىلىن بىلىڭدەر! قازاق ءتىلىن ۇيرەنىڭدەر» دەپ جاتىر، پرەزيدەنتىمىز. ونىسى - يماندىلىق. ۇندەۋى، جولداۋى، ءسوزى دە بار.
- بولاشاقتان نە كۇتەسىز؟
- ءبىزدىڭ ءداۋىر وتكەننەن كەيىن، بولاشاق، كەلەشەك ۇرپاق - ءبىزدىڭ بالالارىمىز، بالالارىمىزدىڭ بالالارى، شوبەرەلەرىمىز، سولار جاقسى داۋىردە ءومىر سۇرەتىن بولۋى كەرەك. سوعان سەنگىم كەلەدى.
- ەلگە تىلەگىڭىز...
- ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن! اللانىڭ اق نۇرى جاۋسا - ەل دە، جەر دە، تاۋ دا، تاس تا، ءبارى امان بولادى. سول - مەنىڭ تىلەگىم!
- راقمەت! ءوزىڭىز دە امان بولىڭىز!
