بيىلعى ءبىلىم كۇنى 30 جىلعى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ارقاسىندا «قازاقشا بىلمەيتىن قازاق بالالارىنىڭ تاعى ءبىر توبى مەكتەپ تابىلدىرىن اتتادى». وسى ەلىمىزدە ورىس ءتىلدى بيلىك جاساعان ارالاس مەكتەپتىك «مادەني گەنوتسيدكە» الاش بالاسى ءۇنسىز كونىپ جاتقانىمىزدا قىتاي وتارى وڭتۇستىك موڭعۇليادا «قوس ءتىلدى ءبىلىم بەرۋ – مادەني گەنوتسيد» دەپ ساناعان حالىق باس كوتەرۋى باستالدى. 

جالپى قحر بويىنشا 6 ميلليوننان اسا موڭعۇل تۇرسا، ونىڭ ىشىندە وڭتۇستىك ماڭعۇليادا تۇرىپ جاتقاندارى 2000 جىلعى ساناق بويىنشا اۆتونوميالىق ولكەنىڭ 17,13%-ىن، ياعني 3 995 349 ادامدى قۇرايدى. قىتايلاندىرۋ ساياساتى نەگىزىندە بۇل وڭىردەگى حانزۋلار سانى بۇگىنگى كۇنى 79,17%-دى قۇراپ، 18 465 586 ادامعا جەتىپ وتىر. قازىر قىتايلاندىرۋ ساياساتىنىڭ كەسىرىنەن تەك ءتۇرلى وڭىرلەردەگى وسى ۇلت وكىلدەرىنىڭ 2 ميلليونعا تارتاسى عانا ءوز انا تىلىندە سويلەيدى. ولاردىڭ ىشىندە 400 مىڭداي جان ءوز ءتول جازۋىمەن قىتايداعى موڭعۇل ءتىلدى «Bainu» الەۋمەتتىك جەلىسىن تۇتىنادى.

پلاكاتتاعى جازۋ: «شەت ءتىلى – قۇرال، انا ءتىلى – جانىڭ»

قىتايدا تاپ وسى موڭعۇل ءتىلدى «Bainu» الەۋمەتتىك جەلىسى بۇعاتتالدى. بۇلاي بولۋىنىڭ سەبەبى اتالعان Bainu الەۋمەتتىك جەلىسى 23 تامىز كۇنى قىركۇيەك ايىندا ىشكى موڭعۇليادا ءبىلىم بەرۋ تەك قىتاي تىلىنە ءبىرجولا كوشەتىنىن ءمالىم ەتكەن بولاتىن. 

وسىعان بايلانىستى ادام قۇقىعىن قورعايتىن Southern Mongolian دەرەك كوزدەرى WeChat-تا وسى جاسىرىن جارلىقتى ءمالىم ەتكەنى ءۇشىن ونىڭ 450-گە  تارتا قولدانۋشىسىن قىتاي بيلىگى جاۋاپقا تارتۋعا شاقىردى دەپ مالىمدەيدى.

قىتاي اتا زاڭىمەن ۇلتتىق ازشىلىقتىڭ ءوز انا تىلىندە ءبىلىم الۋى تايعا تاڭبا باسقانداي بەكەمدەلسە دە، موڭعۇل ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا بالتا شابىلىپ وتىر. 

اتا-انالار ەرەۋىلگە شىعىپ، بالالارىن ۇيدە وقىتۋعا كوشپەكشى. اۆتونوميالى وبلىستاعى WeChat قولدانۋشىلاردىڭ ءبىرى: «مەن بالامدى مەكتەپكە جىبەرۋدەن باس تارتامىن. ويتكەنى، ءوز تامىر-تەگىڭدى ۇمىتىپ، وزگە ءتىل مەن مادەنيەتتى وقىپ ۇيرەنۋ دەگەنىمىز – ءسىزدىڭ بالاڭىزدىڭ بولاشاعى جوق دەگەندى بىلدىرەدى»، - دەپ جازادى. 

«قوس ءتىلدى ءبىلىم بەرۋ» ساياستىنا قارسى تەك وقۋشىلاردىڭ اتا-انالارى، ۇستازدارى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار عالىمدار دا قارسى شىعۋدا. جاپونياداعى سيدزۋوك وڭتۇستىك موڭعۇل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى چوگت وگونوس «قىتاي مادەني گەنوتسيدىنە» قارسى قول جيناي باستادى. قىتايلىق موڭعۇل قالامگەرى تۋمەنۋلزەي بۋيانمەند: «قىتايداعى قوس ءتىلدى ءبىلىم بەرۋ دەگەنىمىز – تەك قانا جوبا عانا ەمەس، وڭتۇستىك موڭعۇليانىڭ بارشا تۇرعىندارىن اسسيميلياتسياعا ۇشىراتۋعا ارنالعان كەڭ كولەمدى قادام» دەپ اشىق جازادى. ال، ادام قۇقىقتارى بويىنشا وڭتۇستىك موڭعۇل اقپاراتتىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ەنگەباتۋ توگوچوگ بولسا، بۇگىنگى قىتاي ساياساتى ەش جاڭالىق ەمەس، سوڭعى وتىز جىلداعى وڭتۇستىك موڭعۇلياداعى موڭعۇل تىلىندە ءبىلىم بەرۋدى تۇبىرىمەن جويۋدىڭ جالعاسى دەي كەلە: «اۋىلدىق جەردەگى موڭعۇل مەكتەپتەرى جويىلىپ ءبىتتى. 1980 جىلداردان باستاپ موڭعۇل تىلىندە ءبىلىم الاتىندار 80%-عا دەيىن قىسقاردى. ءبىزدىڭ ءداستۇرلى ءومىر سالتىمىز تولىقتاي تاس-تالقان بولىپ، ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىز جويىلدى. ەندى ءبىز تىلدەن ايىرىلاتىن بولساق، ودان باسقا جوعالتاتىن ەشتەڭەمىز قالمايدى»، - دەپ ءوز پىكىرىن العا تارتادى.

قىتايدا زاڭنان تىس دەپ جاريالانعان «ىشكى موڭعۇليا حالىق پارتياسىنىڭ» پرەزيدەنتى حاتگين دولگيون: «ۇلتتىق ازاتتىقتىڭ جوعارى دارەجەسى – اۆتونوميا دا ەمەس، فەدەراتسيا دا ەمەس تولىق ساياسي تاۋەلسىزدىك. تاريح بىزگە ءوزىنىڭ اششى ساباعىن تارۋت ەتتى. ول – قىتايدان باسى ءبۇتىن ازات بولۋ» دەپ اششىنا مالىمدەمە جاسادى.

ءبىز ءوز ەلىمىزدە ءتورت كوزىمىز تۇگەل وتىرىپ، ازات جەرىمىزدە تۇرىپ جاتىپ، قازاق بالاسىنىڭ ورىستانۋىنا جول بەرىپ قاراپ وتىرمىز. بۇعان كىم كىنالى!؟ ۇلتىمىز اراسىندا قازاققا ءىشى جىلىماۋشىلىق «سارى ورىستىڭ ءبارى – ورىس» دەلىنەتىن پاتشالىق، كەڭەستىك ءام ءالى كۇنگە جالعاسىپ كەلە جاتقان نەورەسەيلىك «لينگۆو گەنوتسيدتەن» نەگە ساباق المايمىز!؟ 

ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz